خبرنگار اعزامی مشرق به ژنو – تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران با تغییراتی که در دولت یازدهم در آن ایجاد شد، رویکردی جدید را برای خروج از بن‌بست 10 ساله پرونده هسته‌ای ایران و پایان دادن به بهانه‌جویی‌های کشورهای غربی در پیش گرفت. رویکردی که پس از سه دوره مذاکرات جدید در ژنو، رفته رفته به اولین توافق هسته‌ای نزدیک می‌شود. توقف چند ساعته در ایتالیا برای دکتر ظریف با همتای ایتالیایی‌اش فرصت مناسبی بود تا در گفتگویی کوتاه با مرتضی غرقی کارشناس مسائل سیاسی و خبرنگار اعزامی شبکه خبر به ژنو، آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای را بررسی کنیم.
مشرق: از زمان روی کار آمدن آقای دکتر روحانی و تیم جدید هسته‌ای، مذاکرات وارد یک فاز جدید شد و ایران مصمم شد که این مذاکرات را به سرانجام برساند و تکلیف آن را مشخص کند. چارچوبی برای این کار در نظر گرفته شد و قرار شد در قالب این چارچوب حرکت شود تا به نتیجه برسیم. از مذاکرات ژنو 2 تا ژنو 3 چه اتفاقاتی افتاد و تحلیل شما از نتیجه مذاکرات چیست؟
ایران بعد از روی کار امدن دولت تدبیر و امید، رویکردش نسبت به مذاکرات تغییر کرد. به این مفهوم که در خطوط قرمز و نوع مواضع ایران تغییرات جدی صورت گرفته باشد، بلکه نوع رویکرد برخورد با غرب تغییر کرده است. به عنوان مثال در گذشته بازی برد – باخت مطرح می‌شد، اما آقای ظریف بحث بازی برد-برد را مطرح کردند. به این معنی که نه طرف مقابل احساس حقارت و شکست داشته باشد در صورت حل شدن مسائل، و نه طرف ایرانی. همین مسئله باعث ترغیب طرف‌های غربی به مذاکرات شد.
در دوره آقای احمدی‌نژاد مذاکرات در اصل به بن‌بست رسیده بود. آلماتی 1، آلماتی 2 و مذاکرات دیگر هرکس طرح خودش را ارائه می‌کرد.
مشرق: دلیل بوجود آمدن این بن‌بست چه بود؟
دلیلش این بود که نوع نگاه دو طرف، نگاه صفر و صدی بود. گاهی ایران طرحی را می‌برد که مورد قبول آن‌ها نبود، و گاهی هم طرح آن‌ها مورد قبول ایران نبود. همین باعث شد که در بعضی از نشست‌ها مباحثی مانند خلع سلاح، حقوق بشر و مباحث حاشیه‌ای مطرح شود و اصلا بحث هسته‌ای مطرح نمی‌شد و در حقیقت در گام اول بدنبال گام آخر بودند.
اما بعد از اینکه دولت آقای روحانی روی کار آمد، آقای ظریف این پیشنهاد رو مطرح که ما بیاییم و نگرانی‌های غرب را پاسخ بدهیم و در عین حال از حقوق خودمان هم دفاع کنیم. یعنی این دو گام متقابل انجام شود؛ هم نگرانی‌های غرب برطرف شود و هم منافع جمهوری اسلامی در بحث غنی سازی و تحریم‌ها در نظر گرفته شود و این مسیر رو به پیش بردند. در حال حاضر شرایطی که بوجود آمده، شرایطی است که هر دو طرف با جدیت دنبال مذاکرات هستند. هیچ‌گاه مذاکرات به این جدیت – حداقل از طرف غربی‌ها – برگزار نمی‌شد. ما تا همین مرحله هم پیشرفت‌های زیادی داشتیم. طی مذاکرات گذشته هیچ‌گاه خانم اشتون در کنفرانس خبری مشترک با طرف ایرانی شرکت نمی‌کرد، هیچ‌گاه دو طرف بیانیه مشترک نمی‌دادند که اعلام کنند روند مثبت است. اما در این دو جلسه ژنو 1 و ژنو2، این مسئله اتفاق افتاد. به این مفهوم که مسیر مذاکرات یک مسیر مثبت و پیشرویی است. همین مسئله شرایط رو فراهم کرده برای اینکه مشکل حل شود.
از ژنو2 تا به حال، طرفین رفتند و به آنچه در ژنو2 گذشت فکر کردند. بعد از اینکه فرانسوی‌ها آن طرح را به ژنو2 آوردند و مانع رسیدن به توافق شدند، این مسئله باعث شد که ایران طرحی رو که برخی از بندهاش خطوط قرمز ایران بود، قبول نکرد. ایران با این که اعلام کرد این طرح را قبول ندارد، اما در عین حال تاکید کرد که در مورد آن فکر خواهد کرد و در نشست بعدی حضور پیدا می‌کند تا از حقوق خود دفاع کند.
مشرق: با توجه به اینکه دو طرف خیلی مایل هستند که مذاکرات به نتیجه برسد و حداقل در گام‌های اول توافق صورت بگیرد، بزرگترین مانع رو چه چیزی می‌دانید؟
بزرگترین مانع این است که برنامه هسته‌ای ایران دشمنان زیادی دارد. خیلی از کشورها دوست ندارند پروسه پرونده هسته‌ای ایران به نفع ایران به پایان برسد. در رأس آن‌ها رژیم صهیونیستی است. حلقه اسرائیلی و عربی (بعضی از کشورهای عربی مانند عربستان، قطر و امارات) که حتی نشست‌هایی هم برگزار کرده‌اند که جریان هسته‌ای ایران را به بن‌بست بکشانند. این‌ها بزرگترین مانع در این راه هستند. به نوعی می‌توان گفت فرانسه هم تحریک شده این دو جریان عربی – اسرائیلی است که در دور دوم نگذاشت مذاکرات به نتیجه برسد. دومین مانع، از بین رفتن وحدت نظر در 1+5 است که بعد از اقدام فرانسه بهم خورد و چندصدایی بوجود آمد. بقول آقای عراقچی ما نمی‌توانیم با کشورها تک تک مذاکره کنیم چون مذاکراتمان را انجام دادیم و طرح را قبلا بردیم و کلیات آن در ژنو یک به تصویب رسیده است و الان باید روی جزئیات بحث کنیم که جزئیات هم تقریبا مورد قبول بود که فرانسه کارشکنی کرد و کار را خراب کرد.
مشرق: پس در حال حاضر عملا در مذاکرات ایران منتظر تصمیم 1+5 است تا تکلیفشان را با خودشان مشخص کنند؟
دقیقا همینطور است. ما تعیین تکلیف کردیم و نقشه راه را نشان دادیم. حالا آن‌ها هستند که باید تصمیم جدی راجع به برنامه هسته‌ای و مذاکره با ایران بگیرند. چون ما در عین حال نگرانی‌های آن‌ها را پاسخ دادیم و شفاف‌سازی کردیم و گام‌های اعتمادساز به اندازه کافی برداشته‌ایم. آخرین گامی هم که برداشتیم این بود که مدیرکل آژانس به ایران آمد و از معدن گچین و اراک بازدید کرد. به نوعی می‌توان گفت که گام‌های جدی در اعتمادسازی بوده است که یکجانبه برداشته شده است. به این دلیل که ما هیچ‌گاه بدنبال بمب و سلاح هسته‌ای نبودیم، شفاف سازی برنامه هسته‌ای برایمان راحت است و مشکلی با آن نداریم.
نکته مهمی در گزارش اخیر آمانو که درباره ایران منتشر شد وجود داشت که نشان میداد ایران واقعا شفاف سازی می‌کند و گام‌های اعتمادساز جدی برداشته است. آن‌ها در گزارش خود اعلام کرده‌اند که روند تولید اورانیوم 5 درصد و 20 درصد در ایران تقریبا رشد چندانی نکرده است. ایران میزان اورانیوم 20 درصد خودش را به زیر 200 کیلوگرم رسانده است که این می‌تواند یک گام جدی باشد برای اثبات مسیر صلح‌آمیز و غیرنظامی برنامه هسته‌ای ایران. این گام‌هایی است که ایران برای آژانس برداشته است و می‌تواند بر اجلاس ژنو تأثیر مثبت داشته باشد و نشان داده است که ما در عمل، به موازات اقدامات سیاسی، اقدامات فنی هم انجام داده‌ایم.
مشرق: یعنی در واقع ما تمام آنچه که در خصوص اعتمادسازی باید انجام بدهیم، تاکنون انجام دادیم؟
آنچه که مربوط به ما بوده انجام شده و الان نوبت به غربی‌هاست که در بحث هسته ای ایران به وحدت برسند و هم گام‌های عملی در جهت اعتمادسازی بردارند که ملت ایران و مذاکره‌کنندگان ایرانی آن‌ها را باور داشته باشند. یکی از مشکلات جدی موجود این است که اعتماد جدی از جانب ایران به آن‌ها نیست. یعنی ایران اعتمادی به آن‌ها نداریم. ما به هرحال دو سال غنی‌سازی را تعلیق کردیم، دو سال به سؤال‌ها و خواسته‌های آن‌ها پاسخ مثبت دادیم ولی هیچ‌گاه آن‌ها پاسخ جدی به اعتمادسازی ما ندادند و اعتمادسازی یکطرفه ادامه پیدا نخواهد کرد.