هزینه درمان ناباروری در مرکز ناباروری حدود 10 میلیون تومان است البته باید به این نکته اشاره کرد که هزینه درمان ناباروری در ایران نسبت به کشورهای دیگر پایین‌تر است ولی باید گفت در زمینه درمان ناباروری پوشش بیمه ضعیف عمل کرده و خدمات مناسبی را به ناباروران ارائه نمی شود.
در همین راستا میزگردی با عنوان "درمان ناباروری از دیدگاه طب سنتی" با حضور مژگان تن ساز، روشنک مکبری‌نژاد و الهام اختری متخصصان طب سنتی کلینیک نازایی بیمارستان امام خمینی (ره) برگزار شد.
یکی از بیماریهایی که بسیار مورد توجه طب سنتی قرار گرفته است ناباروری و درمانهای آن است. درمان ناباروری مستلزم صرف هزینه زیاد، صرف وقت بسیار و صبر است که موجب اعراض نفسانی بسیاری برای زوجین می‌شود و در ایران درمان ناباروری برای اکثر خانواده‌ها بسیار گران محسوب می‌شود چرا که پوشش بیمهها در این زمینه کامل نیست.
طب سنتی ایرانی دارای رویکرد ویژه‌ای به درمان نازایی است که با توجه به اهمیت موضوع در زندگی امروز برآن شدیم میزگردی را باحضور سه تن از متخصصین طب سنتی برگزار کنیم که به شرح زیر است:
تن ساز متخصص طب سنتی ایرانی درباره ناباروری میگوید: در تشخیص ناباروری زن و مرد هر دو بررسی میشوند و طب ایرانی دارای روشهایی برای تشخیص علت ناباروری در زن یا مرد است که در تلفیق با روشهای طب کلاسیک مورد بهره برداری قرار میگیرند. در طب ایرانی بیش از 100 علت برای ناباروری عنوان شده است که از دید کل‌نگر این مکتب طبی و دخیل بودن سایر اعضا (قلب، مغز وکبد) در آن ناشی می‌شود. رحم در طب ایرانی در روند بیمار شدن دچار سوء مزاج شده گرمتر، سردتر، ترتر و خشکتر از حد عادی می‌شود که بروز هر یک از این حالات موجب بروز بی کفایتی رحم خواهد شد و به این ترتیب قادر نخواهد بود فعل خود را به درستی بروز داده به انجام برساند که یکی از عوارض این حالت ناباروری محسوب می‌شود.
اگر مزاج رحم گرمتر از حالت طبیعی شود، زن احساس حرارت داشته، نبض وی تند شده، تشنهتر از قبل است و خون قاعدگی وی کم و غلیظ می‌شود و چنین رحمی قادر به نگهداشتن نطفه نخواهد بود.
در صورتی که به اسبابی خاص مزاج رحم به سمت سردی رود، نبض به کندی می‌زند، زن احساس یخ کردگی در واژن دارد و خون قاعدگی کم و سرد خواهد بود و ایام پاکی زن طولانی می‌شود و این رحم نیز شرایط نگهداری نطفه را ندارد و از دیگر علایم این سردی، کاهش میل جنسی در زن، ادرار زیاد و روشن، سستی رحم و کسالت است.
در صورت دچار خشکی رحم و واژن است، بروز خشکی در رحم، خون قاعدگی کم و زن دچار لاغری می‌شود و این رحم نیز قادر به نگهداری از نطفه نیست. حال اگر ترشحات رحم زیاد، ابتلا به عفونتها مکرر و خون قاعدگی زیاد باشد، زن مبتلا به سوء مزاج تر رحمی است که این رحم نیز به سبب وفور رطوبت بیش از نیاز قادر به نگهداری نطفه نخواهد بود. به خصوص این چنین رحمی در صورت لانه گزینی جنین کفایت نگهداری از جنین را با بزرگ شدن جنین نداشته، فرد دچار سقط مکرر می‌شود.
پس متوجه شدید که لزوم تعادل بین کیفیت گرمی و سردی، خشکی و تری لازمه حفظ مزاج صحی رحم است که موجب شرایط خوب رحمی برای لانه گزینی می‌شود، اینجاست که طب سنتی ایرانی در درمان برای رسیدن به تعادل قدم برمیدارد. البته ناباروری علل دیگری نیز دارد که از آن جمله علل عملکردی است مثل اختلالات دهانه رحم که موجب اختلال در رسیدن اسپرم به تخمک می‌شود یا تودههایی که در بافت رحم موجودند و موجب اختلال در لانه گزینی میشوند.
در بررسی علل مردانه نیز به همین ترتیب سوءمزاجها دخیل هستند و همچنین علل عملکردی و علل خلقی(ژنتیکی) که هر یک جداگانه مورد بررسی قرار میگیرد و از علل دیگر در ناباروری، اعضای مشارک هستند که به سبب بیماری یا ضعف موجب نازایی در زن یا مرد خواهند شد. دستگاه تناسلی زن و مرد در ارتباط با اعضای رئیسه بدن مانند قلب و مغز و کبد است همچنین در ارتباط با اعضایی که مجاور تناسلی هستند مانند کلیه نیز هستند که ضعف یا بیماری هر یک از دیدگاه طب ایرانی موجب بیماری و ضعف دستگاه تناسلی می‌شود.
خانم دکتر شما در کلینیک نازایی بیمارستان امام خمینی بیشترین مراجعه کنند به کلینیک نازایی بیمارستان امام خمینی زن هستند یا مرد یعنی فکر می کنید ناباروری در مردان بیشتر است یا در زنان؟
مکبری نژاد: مراجعین به درمانگاه نازایی طب سنتی ایرانی بیمارستان امام خمینی، هم زنان و هم مردان هستند در واقع زوج نابارور هستند که به درمانگاه مراجعه کرده و با هم مورد مداوا قرار میگیرند. پایه و اساس درمان هم تغذیه است و به نقش تغذیه در ایجاد بیماریها باید خیلی دقت شود که این جریان در درمانگاه طب سنتی به درستی اجرا می‌شود.
نقش تغذیه بسیار پررنگتر از آن چیزی است که مردم تصور می‌کنند در کلینیک بیماری داشتهایم با سابقه 9 بار سقط که پس از تدبیر درست زندگی کردن و درست غذا خوردن باردار شد. مراجعینی نیز هستند که تنها راه حل برایشان روشهای لقاح مصنوعی است که ما به آنها رژیم داده و محیط رحم را آماده لانه‌گزینی جنین می‌کنیم. در درمانگاه یکی از متخصصین نازایی بیمارستان امام خمینی با ما همکاری می‌کنند. به این ترتیب طب سنتی و طب کلاسیک در درمان بیمار به بهترین راه و کم عارضهترین آنها همت گماشتهاند. در حال حاضر برخی از افراد نسبت به طب سنتی ایرانی بدبین هستند برخی نیز به طب کلاسیک خیلی بدبین هستند ولی واقعیت این است که هر دو کنار هم منجر به نتایج خوبی خواهند شد.
اختلال در دوره قاعدگی در ناباروری تاثیر دارد؟
تن‌ساز: البته، قاعدگی طبیعی به باروری و قاعدگی غیرطبیعی به مشکل در بارداری و یا ناباروری منتهی می‌شود. وقتی رحمی دارای سوءمزاج است طبیعتا قاعدگی طبیعی نداشته، طول خونریزی و ایام پاکی وی نیز غیر طبیعی شده، تخمکها ضعیف خواهند شد و توانایی باروری را از دست میدهند.
بیشترین مراجعه کنندگان به کلینیک نازایی بیمارستان امام خمینی مردان هستند یا زنان؟
مکبری‌نژاد: طبیعتا زنان هستند که به جستجوی درمان و باردار شدن مراجعه می‌کنند ولی هر دو بررسی شده مورد درمان قرار میگیرند.
در طب جدید میگویند در مردان درمان خیلی سخت تر است، آیا طب سنتی هم این نظر را دارد؟
مکبری‌نژاد: اگر آقایان نقص خلقی نداشته باشند و ضعف اسپرم و یا حرکت ضعیف داشته باشند درمان آن در طب سنتی ساده‌تر است.
چطور استرس می تواند در ناباروری تأثیر داشته باشد؟
اختری: طب سنتی ایرانی دارای عنوانی به نام اعراض نفسانی است که همان غم، ترس و امید است. تاثیر این عوامل از طریق روح است که منتقل می‌شود یعنی در طب سنتی ایرانی قائل به روح مادی هستیم که با تحت تاثیر قرار گرفتن حرکت میکند. حال این حرکت اگر به قاعده و در جهت تفریح قلب باشد به قوت آن میانجامد. در غیر این صورت به تضعیف قوا منجر خواهد شد. مثلاً زنی را تصور کنید که از شدت غم یا ترس رسیده قاعدگیش قطع می‌شود. بنابراین استرس در طولانی مدت و یا در حجم انبوه و ناگهانی قادر به ایجاد ناباروری است یا ایجاد یائسگی زودرس میکند.
مکبری نژاد: در کل استرس یک عامل مهم در ایجاد بیماری و رخداد سوءمزاج در طب سنتی ایرانی محسوب می‌شود. خاطرهای در این خصوص به یاد میآورم که در سفری به یکی از روستاهای خراسان با زنی مواجه شدیم با مشکل ناباروری و استرس و غم متنابهی که زندگی وی را دگرگون کرده بود. وی را به نقش پررنگ مسائل روحی در ناباروری آشنا ساختیم. با استفاده از تکنیکهای ساده و تدابیر طب سنتی ایرانی، در تقویت روح و روان وی کمک گرفتیم و وی به صورت طبیعی حامله شد.
طب سنتی در درمان ناباروری خیلی موفق عمل می کند؟
اختری: اظهارنظر در این خصوص مستلزم انجام یک کار آماری است تا بتوان با تکیه بر آمار علمی صحبت کرد. ولی با توجه به پروندههایی که در بیمارستان امام داریم و کاری که در جریان است و زوجهایی که بارور میشوند میتوان گفت بله با این امکانات کم و با این مشکلات دارو خوب عمل کردهایم.
آیا زنان ناباروری به شما مراجعه می کنند که قبلا عمل تخمک اهدایی یا IVF را انجام داده اند و نتیجه ندیده اند و به شما مراجعه کرده باشند؟
تن ساز: البته بسیاری از مراجعین به ما، بیماران دست اول نیستند، بیمارانی هستند که ارجاع می شوند، 2 بار یا 3 بار IVF شده اند یعنی مریض همه راه ها رفته بعد به ما برای درمان مراجعه میکند. بیمارانی مراجعه می‌کنند که از دیدگاه ما دیگر تنها یک سوء مزاج ساده ندارد که با یک درمان ساده برطرف شود، سوءمزاج مستحکمی دارند که در کتابهای طب سنتی آمده که درمان آن سخت و گاهی غیرممکن است.
روشی که در درمان ناباروری در طب سنتی به کار گرفته می‌شود به ترتیبی است که روال عادی زندگی فرد را به هم نزده بلکه سعی میکند به فرد و شریک جنسیاش آموزش دهد که درست زندگی کنند و درست غذا بخورند و به چه ترتیبی نزدیکی کنند. تصحیح مزاج می‌کنیم. به این ترتیب حتی اگر به باروری زوج منجر نشویم مشکلی هم اضافه نکردهایم. بارها پیش امده که بیمار گفته چه حس خوبی دارم دیگر از ان کسالت و غم گذشته خبری نیست. یعنی توانستهایم سلامتی را به مجموعه بدن و روح وی برگردانیم که این خود بسیار ارزشمند است و البته در موارد بسیاری نیز با صرف هزینهای کمتر از 10 درصد طب کلاسیک به باروری و داشتن فرزندی سالم ختم شده است.
در کل آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد این مهم است که درمانها در طب سنتی ایرانی به صرفه و غیر تهاجمی است و باید اذعان داشت که این دو خصوصیت دارای ارزش بسیاری در روال درمان است.
طول درمان هم بیشتر است؟
اختری: طول درمان بستگی به نوع مشکل زوج دارد، ولی اگر بخواهیم متوسط زمان مورد نیاز بگوییم، حداقل سه ماه زمان نیاز داریم که بتوانیم اصلاح مزاج کنیم که گاهی به شش ماه هم بسته به عمق و شدت مشکل میرسد.
طب سنتی مسائلی مانند تاثیر آلودگی هوا بر ناباروری یا پارازیت ها را قبول دارد؟
اختری: البته، بارها تاکید کردهایم که اصول شش گانه حفظ الصحه در ایجاد و سلب سلامتی دخیل هستند یکی از اینها شرایط آب و هواست. هر چه که این سلامت را از بین ببرد مثل پارازیتها، مثل الودگی هوا قادر است که سلامتی ما را به مخاطره بیندازد. حالا این به شکل بیماریهای متفاوتی از جمله ناباروری بسته به عضو ضعیف هر فرد خود را نشان میدهد.
مکبری نژاد: در شرح حالی که ما از بیمار میگیریم هر چیزی که فرد با آن سروکار داشته و دارد لحاظ می‌شود حالا یکی از اینها وجود پارازیتها در محیط هستند. اینکه آیا علت ناباروری فرد دقیقا تاثیر پارازیت است یا نه را نه ما و نه طب کلاسیک با قطعیت نمیتوانیم بگوییم ولی به هر حال به آن به عنوان یک برهم زننده تعادل و سلامت محیط زندگی توجه داریم. مثلا توجه کنید که نوشیدن آب بسیار سرد در مواقع خاصی مانند پس از نزدیکی، پس از حمام، پس از ورزش، ناشتا و نیمه شبها یکی از علل ناباروری از دید طب سنتی ایرانی است که در این شرح حال مورد توجه ما قرار میگیرد.
از آن علت‌هایی که گفتید کدامیک اکتسابی و کدام ارثی است؟
اختری: علل ناباروری به دو دسته کلی خلقی یا مادرزادی و اکتسابی تقسیم می‌شود که بخش عمدهای از انها اکتسابی محسوب میشوند که در واقع از نحوه زندگی کردن ما یا همان اصول حفظ الصحه یعنی همین آب و هوا، نحوه غذا خوردن، نحوه خوابیدن، میزان اعراض نفسانی که به فرد وارد می شود، و نحوه اجابت مزاج وی نشات میگیرند.
همچنین نحوه مباشرت، نزدیکی ای که زن و مرد با هم دارند، هر کدام از اینها دارای یک چارچوب‌های ویژه‌ای است، که در صورت عدم رعایت در طولانی مدت ایجاد بیماری میکند. مواردی مثل زمان خوابیدن، ضروری است که در این خصوص کار شود و مثلا همه خانواده‌ها عادت کنند 10 شب بخوابند، همه خانواده‌ها عادت کنند که با اذان صبح از خواب بیدار شوند و صبحانه بخورند، همه خانواده ها عادت کنند که سر ساعت‌های مشخصی صبحانه، ناهار و شامشان را میل کنند، همه خانواده عادت کنند که از نوشیدنی ها همراه غذایشان استفاده نکنند.
مثلاً از نیم ساعت قبل یا یک ساعت بعد از غذا از نوشیدنی‌ها استفاده نکنند، توجه دارید که چقدر این موارد به ما نزدیک و ملموس هستند و از فرط سادگی هیچ توجهی به نحوه انجامشان نداریم. مثلاً خانواده ها عادت کنند که صبح زود ناشتا آب سرد ننوشند. بعد از نزدیکی آب سرد ننوشند، بعد از حمام آب سرد ننوشند. به این ترتیب یک سری روتینهایی خیلی نزدیک که ما را احاطه کردهاند و به ظاهر ساده اند ولی بسیار عمیق و بسیار تأثیرگذارند به تدریج دستخوش تغییر می‌شود.
چه مسائلی موجب ناباروری می شود؟
تن ساز: طبیعتا طیف علل وسیع و متفاوت است ولی آنچه که در بین همه مشترک است سبک زندگی است.سبک زندگی بسیار اهمیت دارد اگر شیوه زندگی غلط باشد ممکن است کبدمان چرب شود، چربیمان بالا می رود، تخمک گذاری دچار اختلال می شود، قاعدگی عقب می افتد پس بخش مهمی از بیماری ها به دلیل سبک زندگی غلط است . بخشی دیگری از آن سن ازدواج است یعنی ما متمایل شده ایم که دیرتر ازدواج کنیم و بعد که ازدواج می کنیم 6-7 سال هم جلوگیری از بچه دار شدن می کنیم با روشهای مختلف، چه بسا یکی دو بار هم سقط عمدی در این مدت انجام می شود، همه اینها جزء علل ناباروری محسوب میشوند. پس با اصلاح شیوه زندگی از کودکی میتوان جلوی شیوع ناباروریهای اکتسابی را تا حدی گرفت.
مکبری نژاد: البته در درمانگاه مراجعینی هم هستند که کاندید روشی از روشهای لقاح مصنوعی شدهاند و برای تصحیح مزاج رحم ارجاع شدهاند و به این ترتیب درصد موفقیت روش به کار گرفته شده با.درمانهای طب سنتی افزایش مییابد.
تن ساز: اگر زوج نابارور قبل دستکاریها و مصرف داروها برای نخستین بار به درمانگاه طب سنتی مراجعه کنند امکان موفقیت در طب سنتی به مراتب بالاتر است.
بهترین سن باروری بین چه سنی است؟
تن ساز: بهترین سن باروری بین 20 تا 30 سال است، بالای 30 سال زنان افت قدرت باروری دارند و بالای 35 سال هم میزان افت بیشتر می‌شود. البته در شرایط فعلی خانمها دوست دارند ابتدا تحصیل کنند سپس کار پیدا کنند و سابقه کارشان مکفی شود که نکند کارشان را از دست بدهند و یا آپارتمانی خریده باشند و همه اینها موجب بالا رفتن سن بارداری بار نخست و افزایش ناباروری خواهد شد.
خانم دکتر بلوغ زودرس و یائسگی زودرس الان زیاد شده، اصلاً علت اینکه بلوغ زودرس در دخترها و پسرها زیاد شده چه چیزی هست؟
اختری: وقتی از عنوان زودرس استفاده می‌کنیم یعنی یک رخداد غیر طبیعی، پس در روال حفظ الصحه چیزی به هم خورده است. غذا شاید مهمترین عامل در بر هم خوردن سلامتی است. به روال امروزی غذا در خانواده ها توجه کنید. استفاده از افزودنیها و نگهدارندهها برای حفظ کیفیت و ماندگاری مواد غذایی از عوامل بروز بلوغ زودرس محسوب می‌شود. هر چه طعم دهنده، رنگ در غذا بیشتر باشد و از روال خانگی بودن بیشتر خارج شود بیماری‌زاتر خواهد بود.
البته استرس، که به خصوص در یائسگی زودرس بسیار مهم است و وقتی که استرس از همه طرف به سمت شما هجوم می آورد روی جریان روح شما تأثیر می‌گذارد، یعنی تاثیر بر روح مادی دارد، روح مادی حرکت به درون و خارج دارد وقتی که شما تحت استرس قرار می‌گیرید یا مثلاً انتظار رسیدن یک خبر بد را دارید یا اینکه تحت تأثیرات استرس ناشی از مدل رانندگی امروز ما قرار می‌گیرید، یا اینکه به صورت روزمره برای یک امتحان درس می‌خوانید. این حرکت روح که باید به صورت عادی و ملایم باشد بیشتربه سمت داخل می‌رود(تحت تاثیر نگرانی و غم). طبیعتاً آن تقسیم روحی که باید انجام شود برای اعضای رئیسه که طب سنتی به آن اعتقاد دارد، انجام نمی‌شود و این اعضاء به سمت سردی می‌روند و استرس به این ترتیب است که روی زندگی ما در دراز مدت تاثیر بیماری‌زا می‌گذارد.
تن ساز: ببینید در طب سنتی کسی زودتر بالغ می شود که مزاج حارتری و گرم تری داشته باشد یا اینکه در مناطق گرم تری زندگی کند، اما امروزه با تحریکات خارجی نیز روبروئیم که نقش مهمی در ایجاد بلوغ زودرس دارند یعنی ماهواره و موبایل و فیلم را نباید نادیده گرفت. پس صرف گرمی غیر طبیعی مزاج نیست، پس گاهی شما می بینید مزاج گرم و منطقه زندگی حار نیست و غذاهایی که فرد مصرف می کند بالقوه غذای گرمی نیست اما واقعاً این تحریکات خارجی است که منجر به بروز مشکل شده است. بنابراین مسائل متفاوتی روی آن اثر می گذارد، فقط هم پزشکی نیست، مسئله بلوغ زودرس الان فقط مسئله پزشکی نیست، مسئله ای است که تربیت هم خیلی در آن نقش دارد. در مورد یائسگی زودرس هم استرس های فراوان محیط و تغذیه ها می تواند از علت‌های آن باشد.
در حال حاضر مراکز فعال درمان ناباروری از دیدگاه طب سنتی کدامند؟
مکبری نژاد: درمانگاه طب سنتی بیمارستان امام خمینی و سلامتکده دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این زمینه فعالند.
لطفا در مورد درمان ناباروری از دیدگاه طب سنتی جمع بندی بفرمایید؟
تن‌ساز: در مورد ناباروری هم مثل سایر بیماریها پیشگیری مقدم بر درمان است. اگر والدین برای فرزندانشان الگوی صحیح زندگی پیاده کنند و تغذیه، خواب و بیداری، ورزش و شیوه کنترل استرس بر طبق اصول صحیح باشند، تدابیر بلوغ به درستی انجام شود و فرزندان ازدواج به موقع داشته باشند و بچه دار شدن را به تاخیر نیندازند میزان شیوع ناباروری کاهش یافته و در صورت بروز هم درمان راحت تری خواهد داشت.