ویژه نامه حسینیه مشرق- سعید پاشازاده یکی از شاعران جوان آیینی کشورمان است. او در زمینه سرودن شعر، نوحه‌های سینه‌زنی و ملودی نوحه‌ها فعالیت می‌کند. او در دهه اول محرم امسال با سرودن اشعار زیبایی تلاش کرد به قدر بضاعتش نقشی در پرشور کردن عزای حضرت سیدالشهدا(ع) داشته باشد. با او در زمینه شعر آیینی گفتگویی کردیم که در ادامه از نطرتان می گذرد.
چگونه شعر برایتان جدی شد؟
شاعران کلاسیک همه دغدغه زندگی شان شعر بوده، اما شعر برای شاعران امروز، فقط تفریح زندگی شان شده است.من هم تقریبا 5 سالی می شود که شعر تفریح زندگی ام شده است، ولی شروع اصلی کارم از هیئت بود. شروع کردم برای نوحه ها و سرودهای مداحان کشور به شعر گفتن؛ به همین بهانه بود که بیشتر به شعر پرداختم.
اینکه از یک نفر می پرسید:" آقا چطور می شود شعر گفت و آن عزیز هم سریع می گوید باید ذوق و قریحه شاعرانه داشته باشی" یعنی چه؟
نمی دانم این جمله از کیست که"ایرانی ها همه شاعرند" خوب،این ذوق وجود دارد ولی باید آن را تقویت کرد.قیصر امین پور ذاتا شاعر بود ولی تحصیلات عالی ادبیات هم داشت.شاعر باید درون خود را جستجو کند.نه تنها در شعر، بلکه خلق خیلی از آثار هنری نیز تابع همین مطلب است شعر با توجه به شرایطی که وجود دارد و موقعیت هایی که برای شاعر به وجود آمده متولد می شود.
دلیلش چیست که اثر جاودانه عصر عاشورای فرشچیان در محرم شکل می گیرد و یا محتشم کاشانی بعد از فوت برادرش و احساس این داغ که برایش عظیم بود آن ترکیب بند استثنایی را خلق می کند که در تاریخ شعر آئینی ماندگار می شود.معتقدم محتشم که به جز ترکیب بند معروفش و قصیده ای برای امیرالمؤمنین (ع) و یک قصیده برای کربلا ؛ مابقی اشعارش یا عاشقانه است یا در مدح پادشاهان زمان خود بوده است ؛ همه ی این سیاه مشق ها برای آن ترکیب بند تولید شده تا یک روزی آن شعر ارزشمند خلق شود.از سوی دیگر محتشم در اواخر عمر این شعر را سروده است و این نشان می دهد که این هنر شکل گرفته و تراش خورده تا به این گوهر ناب برسد.
همه ی مواردی که ذکر فرمودید جزء ملزومات فردی است، پس نقش استاد در این زمینه چیست؟
بدون شک شاعری که در بوته ی نقد قرار نگیرد و از نفس استاد بهره ای نبرد به آنچه که مد نظر است نخواهد رسید. درست است که مسیر را کسی به جز شاعر نباید طی کند ولی این دلیلی بر طی کردن این مسیر به تنهایی نیست.البته شاعر باید از همه کس یاد بگیرد.شعر باید عام فهم و خاص پسند باشد مخصوصا در شعر هیئت کار باید فراگیر باشد.در عین حال همان طور که نباید شاعرانگی شعر از دست برود ؛ باید مخاطب عام با شعر پرورش پیدا کند.
دیدن اساتید مهم تر است یا درک آنها؟
مطمئنا درک استاد در درجه بالاتری قرار دارد.در این مورد به نکته ای در مورد وحشی بافقی اشاره می کنم؛ در زندگی نامه او می خواندم که او در دوره ی محتشم کاشانی بوده و به محتشم ارادت داشته، چند بار تمام شعرهایی که سروده بود را جمع کرده و به کاشان رفته و شعرهایش را برای محتشم خوانده.وحشی بافقی نیز احتیاج به این شنیده شدن داشته است.همان طور که در مورد حافظ هم می گویند که تأثیر زیادی از خواجوی کرمانی و سعدی شیرازی گرفته است.
نظرتان پیرامون مسائل سیاسی و اجتماعی و پیوند آن با شعر آئینی چیست؟
وقتی به زندگی اهل بیت نگاه می کنیم و سیره ی آنها را مورد مطالعه قرار می دهیم می بینیم که اهل بیت همیشه در میان مردم بوده اند و اصلا برای هدایت مردم آمده اند.سیر و سلوک شاعر آئینی نیز باید مثل اهل بیت باشد. به شرط آنکه درست ببینیم و درست بیان کنیم.شاعر نباید دچار بازی های سیاسی و جناحی و حزبی شود.اگر شعر را صادقانه بگوییم ناخود آگاه مسائل اجتماعی و سیاسی نیز در اثر وارد می شود.
به نظر شما شاعر امروز باید سیاسی باشد یا خیر؟
بستگی دارد که کلمه سیاست را چطور معنی کنیم. این که یک عده از شاعر و مداح استفاده کنند تا به قدرت برسند خوب نیست ؛ اما اگر منظورمان این باشد که مثلا در مورد دفاع مردم جنوب لبنان از حریم اسلام و یا مظلومیت شیعیان بحرین شعر بگوییم.شاعر باید سیاسی باشد اما سیاست زده نشود.در همین زمینه مقام معظم رهبری فرمودند:: شاعر باید بصیرت داشته باشد. به موقع به میدان بیاید. مسائل را ببیند و با زبان شعر راه درست را به مردم نشان بدهد.من خودم توی فاطمیه شوری سروده بودم که خط اولش این بود "فاطمه یادمون داد...درس ولی شناسی... شور حسین حسینه... حماسه ی سیاسی"
آیا شما پیرامون شعر آئینی امروز نقدی دارید؟
در کل شاعر به دو نکته نیازمند است:
1-اندیشه
2-معرفت
شاعران جوان که خودم نیز جزو آنها هستم به دو دسته تقسیم می شوند:
دسته ای کم کارند و به ندرت شعر می گویند. حدیثی خوانده ام که شنیدنش خالی از لطف نیست معصوم برای شاعری می فرماید: "برای کربلا شعر بگویید" من احساس کردم که مورد خطاب این سخن من نیز هستم.
دسته ی دیگر بسیار پرکارند و این پرکاری برای این گروه خاص، متأسفانه پرگویی شده است.باید به آنها بگوییم بهتر است کمی کمتر بسراییم و کمی هم به پرداخت شعرمان بپردازیم.فکر می کنم شعر آئینی از همه لحاظ باید در قله باشد.چه ادبی و چه معرفتی. به نظرم باید زیاد گفت و کم ارائه کرد.
اصلا نوحه یعنی چه و یک نوحه ی خوب چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟
امام صادق (ع) فرمودند:: "نوحو علی الحسین" گریه کنید بر امام حسین (ع). نوح چون خیلی زجر کشیده و زیاد گریه کرده ؛ اسمش نوح شده است.نوحه یعنی عزاداری کردن.نوحه باید از نظر زبانی و ساختار آهنگی با موضوعی که قرار است در مورد آن نوحه بگوییم مطابقت داشته باشد.مثلا برای روضه ی حضرت رقیه (س) در گوشه ی خرابه؛ نمی توان از یک آهنگ حماسی استفاده کرد و یا مثلا برای حضرت ابالفضل (ع) آهنگ شعر باید حماسی باشد. نوحه ی خوب، نوحه ای است که آهنگ و شعر در خدمت موضوعی قرار دارد که داریم در مورد آن نوحه می گوییم.
آیا شما موافقید که سبک های امروزی تری برای اهل بیت ساخته شوند تا جوانان بیشتری جذب هیئات مذهبی شوند؟
کسی که سبک می سازد نباید از زمان خودش غافل باشد .موسیقی هم یک ابزار است و باید به نحو درست از آن استفاده کرد.ما موسیقی دیروزی و امروزی داریم.باید به این نکته توجه داشت که روحیات جوانان امروز با موسیقی های دیروز خیلی سازگار نیست. باید نقاط اشتراک موسیقی دیروز و امروز را پیدا کرد و سبکی ساخت که تلفیقی از این دو باشد.موسیقی امروز یک ظرفیت است. هم خوبی دارد هم بدی.از خوبی هایش باید استفاده کرد و قسمت هایی را که ضربه می زند ، باید حذف کرد.البته باید شعر و سبک نوحه در عین زیبایی در شأن مقام اهل بیت باشد.
آیا شما قبول دارید که شعر آئینی در این سالها نسبت به شعر غیر آئینی پیشرفتش کمتر بوده است؟
خیر.به خاطر اینکه قبل از انقلاب خیلی شعرا به شعر آئینی نمی پرداختند. تازه بعد از انقلاب جوانها به شعر آئینی روی آوردند و الان جریان شعر آئینی در مرحله ی گذار قرار دارد.از پیدایش هر سبک شعری تا رسیدن به اوج آن سبک، حداقل چند قرن سپری شده است. مثلا رگه های شعر هندی از قرن چهارم و پنجم دیده شده و در قرن یازدهم و دوازدهم در شعر صائب و بیدل به اوج رسیده است. به فرموده مقام معظم رهبری ما شاعرانی را می بینیم که نوید آینده ی درخشان را می دهد.الان در مرحله ای هستیم که استعدادهای زیادی درباره ی شعر آئینی کشف شده، ارادت شعرا به اهل بیت از قبل بیشتر شده و البته شاعران آئینی هم بیشتر شده اند.
ما در ابتدای انقلاب تعداد انگشت شماری شاعر آئینی داشتیم اما در حال حاضر در حدود دو سه هزار نفر می باشند که اسامی شان در بانک شاعران اهل بیت دیده می شود.با حمایت مسئولین و برنامه ریزی و مطالعه، شعر آئینی می تواند پله های شکوفایی را سریعتر و بهتر طی کند.شعر آئینی تریبون بسیار خوبی دارد و خیلی مستقیم با مستمع در ارتباط است.خیلی از شاعران آئینی از دل هیئت ها به وجود آمده اند.
از اینکه می بینید برخی از نوحه هایی که ساختید مورد توجه مردم قرار گرفته چه حسی دارید؟
خیلی خوشحالم نوحه هایی که ساختم را مردم گوش می کنند و به این واسطه به امام حسین (ع) توسل پیدا می کنند و اشک می ریزند.چند وقت پیش خدمت آیت الله وحید خراسانی رسیدم ایشان به من فرمودند:"قدر شعر گفتن برای سیدالشهدا (ع) را بدانید سعی کنید روزی یک جزء قرآن و در ماه یک ختم قرآن کنید و ثوابش را هدیه کنید به امام زمان (عج) که در این راه کمکتان کند".
آیا شعر گفتن به درس و دانشگاهتان لطمه نمی زند؟
نه.سعی کردم با برنامه ریزی نگذارم این مشکل به وجود بیاید.خدا را شکر در حال حاضر دانشجوی رشته ی مدیریت بازرگانی در مقطع دکترا هستم.
در پایان اگر سخن خاصی دارید بفرمایید و یکی از شعرهایتان را که درباره ی امام حسین (ع) می باشد هدیه دهید.
با آرزوی قبولی عزاداری های شما دوستداران امام حسین (ع) امیدوارم در این مسیر طوری قدم برداریم که مورد رضایت آن حضرت باشد.
چگونه شعر برایتان جدی شد؟
شاعران کلاسیک همه دغدغه زندگی شان شعر بوده، اما شعر برای شاعران امروز، فقط تفریح زندگی شان شده است.من هم تقریبا 5 سالی می شود که شعر تفریح زندگی ام شده است، ولی شروع اصلی کارم از هیئت بود. شروع کردم برای نوحه ها و سرودهای مداحان کشور به شعر گفتن؛ به همین بهانه بود که بیشتر به شعر پرداختم.
اینکه از یک نفر می پرسید:" آقا چطور می شود شعر گفت و آن عزیز هم سریع می گوید باید ذوق و قریحه شاعرانه داشته باشی" یعنی چه؟
نمی دانم این جمله از کیست که"ایرانی ها همه شاعرند" خوب،این ذوق وجود دارد ولی باید آن را تقویت کرد.قیصر امین پور ذاتا شاعر بود ولی تحصیلات عالی ادبیات هم داشت.شاعر باید درون خود را جستجو کند.نه تنها در شعر، بلکه خلق خیلی از آثار هنری نیز تابع همین مطلب است شعر با توجه به شرایطی که وجود دارد و موقعیت هایی که برای شاعر به وجود آمده متولد می شود.
دلیلش چیست که اثر جاودانه عصر عاشورای فرشچیان در محرم شکل می گیرد و یا محتشم کاشانی بعد از فوت برادرش و احساس این داغ که برایش عظیم بود آن ترکیب بند استثنایی را خلق می کند که در تاریخ شعر آئینی ماندگار می شود.معتقدم محتشم که به جز ترکیب بند معروفش و قصیده ای برای امیرالمؤمنین (ع) و یک قصیده برای کربلا ؛ مابقی اشعارش یا عاشقانه است یا در مدح پادشاهان زمان خود بوده است ؛ همه ی این سیاه مشق ها برای آن ترکیب بند تولید شده تا یک روزی آن شعر ارزشمند خلق شود.از سوی دیگر محتشم در اواخر عمر این شعر را سروده است و این نشان می دهد که این هنر شکل گرفته و تراش خورده تا به این گوهر ناب برسد.
همه ی مواردی که ذکر فرمودید جزء ملزومات فردی است، پس نقش استاد در این زمینه چیست؟
بدون شک شاعری که در بوته ی نقد قرار نگیرد و از نفس استاد بهره ای نبرد به آنچه که مد نظر است نخواهد رسید. درست است که مسیر را کسی به جز شاعر نباید طی کند ولی این دلیلی بر طی کردن این مسیر به تنهایی نیست.البته شاعر باید از همه کس یاد بگیرد.شعر باید عام فهم و خاص پسند باشد مخصوصا در شعر هیئت کار باید فراگیر باشد.در عین حال همان طور که نباید شاعرانگی شعر از دست برود ؛ باید مخاطب عام با شعر پرورش پیدا کند.
دیدن اساتید مهم تر است یا درک آنها؟
مطمئنا درک استاد در درجه بالاتری قرار دارد.در این مورد به نکته ای در مورد وحشی بافقی اشاره می کنم؛ در زندگی نامه او می خواندم که او در دوره ی محتشم کاشانی بوده و به محتشم ارادت داشته، چند بار تمام شعرهایی که سروده بود را جمع کرده و به کاشان رفته و شعرهایش را برای محتشم خوانده.وحشی بافقی نیز احتیاج به این شنیده شدن داشته است.همان طور که در مورد حافظ هم می گویند که تأثیر زیادی از خواجوی کرمانی و سعدی شیرازی گرفته است.
نظرتان پیرامون مسائل سیاسی و اجتماعی و پیوند آن با شعر آئینی چیست؟
وقتی به زندگی اهل بیت نگاه می کنیم و سیره ی آنها را مورد مطالعه قرار می دهیم می بینیم که اهل بیت همیشه در میان مردم بوده اند و اصلا برای هدایت مردم آمده اند.سیر و سلوک شاعر آئینی نیز باید مثل اهل بیت باشد. به شرط آنکه درست ببینیم و درست بیان کنیم.شاعر نباید دچار بازی های سیاسی و جناحی و حزبی شود.اگر شعر را صادقانه بگوییم ناخود آگاه مسائل اجتماعی و سیاسی نیز در اثر وارد می شود.
به نظر شما شاعر امروز باید سیاسی باشد یا خیر؟
بستگی دارد که کلمه سیاست را چطور معنی کنیم. این که یک عده از شاعر و مداح استفاده کنند تا به قدرت برسند خوب نیست ؛ اما اگر منظورمان این باشد که مثلا در مورد دفاع مردم جنوب لبنان از حریم اسلام و یا مظلومیت شیعیان بحرین شعر بگوییم.شاعر باید سیاسی باشد اما سیاست زده نشود.در همین زمینه مقام معظم رهبری فرمودند:: شاعر باید بصیرت داشته باشد. به موقع به میدان بیاید. مسائل را ببیند و با زبان شعر راه درست را به مردم نشان بدهد.من خودم توی فاطمیه شوری سروده بودم که خط اولش این بود "فاطمه یادمون داد...درس ولی شناسی... شور حسین حسینه... حماسه ی سیاسی"
آیا شما پیرامون شعر آئینی امروز نقدی دارید؟
در کل شاعر به دو نکته نیازمند است:
1-اندیشه
2-معرفت
شاعران جوان که خودم نیز جزو آنها هستم به دو دسته تقسیم می شوند:
دسته ای کم کارند و به ندرت شعر می گویند. حدیثی خوانده ام که شنیدنش خالی از لطف نیست معصوم برای شاعری می فرماید: "برای کربلا شعر بگویید" من احساس کردم که مورد خطاب این سخن من نیز هستم.
دسته ی دیگر بسیار پرکارند و این پرکاری برای این گروه خاص، متأسفانه پرگویی شده است.باید به آنها بگوییم بهتر است کمی کمتر بسراییم و کمی هم به پرداخت شعرمان بپردازیم.فکر می کنم شعر آئینی از همه لحاظ باید در قله باشد.چه ادبی و چه معرفتی. به نظرم باید زیاد گفت و کم ارائه کرد.
اصلا نوحه یعنی چه و یک نوحه ی خوب چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟
امام صادق (ع) فرمودند:: "نوحو علی الحسین" گریه کنید بر امام حسین (ع). نوح چون خیلی زجر کشیده و زیاد گریه کرده ؛ اسمش نوح شده است.نوحه یعنی عزاداری کردن.نوحه باید از نظر زبانی و ساختار آهنگی با موضوعی که قرار است در مورد آن نوحه بگوییم مطابقت داشته باشد.مثلا برای روضه ی حضرت رقیه (س) در گوشه ی خرابه؛ نمی توان از یک آهنگ حماسی استفاده کرد و یا مثلا برای حضرت ابالفضل (ع) آهنگ شعر باید حماسی باشد. نوحه ی خوب، نوحه ای است که آهنگ و شعر در خدمت موضوعی قرار دارد که داریم در مورد آن نوحه می گوییم.
آیا شما موافقید که سبک های امروزی تری برای اهل بیت ساخته شوند تا جوانان بیشتری جذب هیئات مذهبی شوند؟
کسی که سبک می سازد نباید از زمان خودش غافل باشد .موسیقی هم یک ابزار است و باید به نحو درست از آن استفاده کرد.ما موسیقی دیروزی و امروزی داریم.باید به این نکته توجه داشت که روحیات جوانان امروز با موسیقی های دیروز خیلی سازگار نیست. باید نقاط اشتراک موسیقی دیروز و امروز را پیدا کرد و سبکی ساخت که تلفیقی از این دو باشد.موسیقی امروز یک ظرفیت است. هم خوبی دارد هم بدی.از خوبی هایش باید استفاده کرد و قسمت هایی را که ضربه می زند ، باید حذف کرد.البته باید شعر و سبک نوحه در عین زیبایی در شأن مقام اهل بیت باشد.
آیا شما قبول دارید که شعر آئینی در این سالها نسبت به شعر غیر آئینی پیشرفتش کمتر بوده است؟
خیر.به خاطر اینکه قبل از انقلاب خیلی شعرا به شعر آئینی نمی پرداختند. تازه بعد از انقلاب جوانها به شعر آئینی روی آوردند و الان جریان شعر آئینی در مرحله ی گذار قرار دارد.از پیدایش هر سبک شعری تا رسیدن به اوج آن سبک، حداقل چند قرن سپری شده است. مثلا رگه های شعر هندی از قرن چهارم و پنجم دیده شده و در قرن یازدهم و دوازدهم در شعر صائب و بیدل به اوج رسیده است. به فرموده مقام معظم رهبری ما شاعرانی را می بینیم که نوید آینده ی درخشان را می دهد.الان در مرحله ای هستیم که استعدادهای زیادی درباره ی شعر آئینی کشف شده، ارادت شعرا به اهل بیت از قبل بیشتر شده و البته شاعران آئینی هم بیشتر شده اند.
ما در ابتدای انقلاب تعداد انگشت شماری شاعر آئینی داشتیم اما در حال حاضر در حدود دو سه هزار نفر می باشند که اسامی شان در بانک شاعران اهل بیت دیده می شود.با حمایت مسئولین و برنامه ریزی و مطالعه، شعر آئینی می تواند پله های شکوفایی را سریعتر و بهتر طی کند.شعر آئینی تریبون بسیار خوبی دارد و خیلی مستقیم با مستمع در ارتباط است.خیلی از شاعران آئینی از دل هیئت ها به وجود آمده اند.
از اینکه می بینید برخی از نوحه هایی که ساختید مورد توجه مردم قرار گرفته چه حسی دارید؟
خیلی خوشحالم نوحه هایی که ساختم را مردم گوش می کنند و به این واسطه به امام حسین (ع) توسل پیدا می کنند و اشک می ریزند.چند وقت پیش خدمت آیت الله وحید خراسانی رسیدم ایشان به من فرمودند:"قدر شعر گفتن برای سیدالشهدا (ع) را بدانید سعی کنید روزی یک جزء قرآن و در ماه یک ختم قرآن کنید و ثوابش را هدیه کنید به امام زمان (عج) که در این راه کمکتان کند".
آیا شعر گفتن به درس و دانشگاهتان لطمه نمی زند؟
نه.سعی کردم با برنامه ریزی نگذارم این مشکل به وجود بیاید.خدا را شکر در حال حاضر دانشجوی رشته ی مدیریت بازرگانی در مقطع دکترا هستم.
در پایان اگر سخن خاصی دارید بفرمایید و یکی از شعرهایتان را که درباره ی امام حسین (ع) می باشد هدیه دهید.
با آرزوی قبولی عزاداری های شما دوستداران امام حسین (ع) امیدوارم در این مسیر طوری قدم برداریم که مورد رضایت آن حضرت باشد.
گفتند کارتان؟ همه گفتیم نوکریم
چون بار عشق را به سر شانه می بریم
ما را اگر چه بازی دنیا خراب کرد
اما به لطف روضه ی ارباب بهتریم
از هر چه بگذری سخن دوست خوشتر است
پس می شود به عشق تو از هر چه بگذریم
فرقی نمی کند چه کسی با چه منصبی
در پای سفره ات همه با هم برابریم
گریه زبان مادری نوکران توست
احساس می کنم همه با هم برادریم
«ما را سری است با تو که گر خلق روزگار
دشمن شوند و سر برود هم بر آن سریم»*
مسجد برای زاهد و کعبه برای خلق
بگذار با حسین بگویند کافریم
علامه ایم گاهی و گاهی رسول ترک
یک روز روضه خوان تو یک روز منبریم
با هر که گفت گریه چرا گفته ایم که
ما داغدار حنجر در زیر خنجریم
چون بار عشق را به سر شانه می بریم
ما را اگر چه بازی دنیا خراب کرد
اما به لطف روضه ی ارباب بهتریم
از هر چه بگذری سخن دوست خوشتر است
پس می شود به عشق تو از هر چه بگذریم
فرقی نمی کند چه کسی با چه منصبی
در پای سفره ات همه با هم برابریم
گریه زبان مادری نوکران توست
احساس می کنم همه با هم برادریم
«ما را سری است با تو که گر خلق روزگار
دشمن شوند و سر برود هم بر آن سریم»*
مسجد برای زاهد و کعبه برای خلق
بگذار با حسین بگویند کافریم
علامه ایم گاهی و گاهی رسول ترک
یک روز روضه خوان تو یک روز منبریم
با هر که گفت گریه چرا گفته ایم که
ما داغدار حنجر در زیر خنجریم