گروه بین‌الملل مشرق – پس از سفر پرماجرای هیئت پارلمان اروپا به ایران، هیئت‌های دیپلماتیک و پارلمانی کشورهای اروپایی راه ایران در پیش گرفته‌اند و برای بهبود روابط و گسترش همکاری‌های سیاسی - اقتصادی با ایران، از یکدیگر سبقت می‌گیرند.
پس از هیئت پارلمانی ایتالیا، اکنون هیئت پارلمانی انگلستان به ریاست جک استرا وزیر خارجه پیشین پادشاهی بریتانیا به تهران سفر کرده است. سفری که حرف و حدیث‌های بسیاری پیرامون آن وجود داشته و دارد؛ از گروهی که تحت عنوان "گروه دوستی میان ایران و انگلیس" تشکیل شده است تا یخ روابط پس از چند سال رفته‌رفته آب شود تا خبرهایی که از چگونگی دعوت از این هیئت به گوش می‌رسد: دعوتی که به درخواست طرف انگلیسی، از سوی گروه دوستی ایران و انگلیس در ایران انجام شده است.
جک استرا شاید چهره چندان خوش‌نامی در حافظه تاریخی ایرانیان نباشد. از مذاکرات هسته‌ای با تروئیکای اروپایی که استرا یک ضلع این مثلث بود و زیاده‌خواهی‌های او در پس خنده‌های تصنعی‌اش در سعدآباد هنوز در یادها هست؛ تا جنگ‌طلبی‌اش در لشکرکشی به عراق و همدستی با بوش پسر در ریختن خون صدها هزار عراقی بی‌گناه.
استرا امروز به یکی از منتقدان سیاست‌های بوش در آن زمان تبدیل شده است، بویژه سیاست‌های خصمانه رئیس‌جمهور جنگ‌طلب آمریکا در قبال ایران به اعتقاد وی، فرصت بوجود آمده برای بهبود روابط جامعه بین‌الملل با ایران را از بین برد. جک استرا سیاست‌های بوش در قبال ایران را به "کشیدن فرش از زیر پای رئیس جمهور وقت ایران" (سید محمد خاتمی) تشبیه می‌کند که بسیار برای تنش‌زدایی با غرب گام برداشته بود.
استرا که سال‌ها با روحانی بر سر پرونده هسته‌ای ایران مذاکره کرده است، پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و پیروزی روحانی درباره شخصیت رئیس جمهور جدید و مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای ایران می‌گوید: «او هیچگونه نرمشی به‌خرج نمی‌داد و راه چانه‌زنی را به‌خوبی بلد بود، اما می‌شد با او به توافق رسید. اساس یک مذاکره خوب این است که نیاز طرف مقابل را درک کنید.»
اما همزمان با ورود گروه دوستی پارلمان انگلیس به تهران، از آقای عباسعلی منصوری آرانی نماینده مجلس و رئیس گروه دوستی پارلمان ایران و انگلیس درباره حضور استرا و هیئت همراهش پرسیدیم. جک استرا روز گذشته در نشست خبری اظهار داشت که در پاسخ به دعوت طرف ایرانی به تهران سفر کرده است، اما اظهارات قبلی خود استرا و رئیس گروه دوستی ایران و انگلیس حکایت دیگری دارد. به گفته آقای منصوری، هیئت انگلیسی برای سفر به ایران ابراز تمایل کرده و درخواست داده بودند.
مشرق: آقای منصوری لطفا بفرمایید این هیئت از چند نفر تشکیل شده است. همچنین آقای استرا اظهار داشته است که این گروه به دعوت ایران به تهران سفر کرده‌اند. آیا این ادعا صحت دارد و علت دعوت از این گروه چیست؟
منصوری آرانی: در گروه دوستی انگلیس آقای "جک استرا" و "بن والاس" هستند. و در گروه ایران مسؤولیت بر عهده بنده هست. معمولا این گروه‌های پارلمانی رفت و آمد می‌کنند و در سال‌های گذشته هم این ارتباطات وجود داشته. در همین فرآیند، درخواستی از طرف گروه دوستی پارلمان انگلستان واصل شد و ما هم موافقت کردیم که آنها به ایران بیایند و بر همین مبنا برنامه‌ریزی شد.
مشرق: پس این سفر به درخواست هیئت انگلیسی انجام می‌شود؟
منصوری آرانی: بله آنها درخواست کردند و ما موافقت کردیم.
مشرق: برنامه این گروه برای سفر به ایران چیست؟
منصوری آرانی: برنامه مشخصی نیست اما این سفر در روال پارلمانی است و تمام گروه‌های دوستی با گروه‌های دوستی مقابلسان درخواست رفت‌و‌آمد می‌کنند و در مجلس شورای اسلامی و تمام دنیا نیز این امری بسیار عادی و معمول است.
مشرق: آیا این گروه پیش‌شرطی هم برای حضور در ایران اعلام کرده‌اند؟
منصوری آرانی:خیر هیچ پیش‌شرطی وجود ندارد.
مشرق: این هیئت با چند نفر به تهران سفر می‌کنند؟ به جز آقای استرا و والاس، چه کسانی دیگری به تهران می‌آیند؟
منصوری آرانی: این یک هیئت چهار نفره است. آقای "لامونت" رئیس اتاق بازرگانی انگلستان و آقای "جرمی کوربین" هستند.
جک استرا کیست؟
جک استرا در خانواده‌ای از یهودیان شرق اروپا متولد شد و در سال 1939 بدلیل خودداری از حضور در ارتش – به علت عقاید مذهبی‌اش – برای گذراندن دوره سربازی، به زندان افتاد. جک استرا از سیاست‌مداران کهنه‌کار بریتانیاست که از سال 1979 در پارلمان این کشور حضور دارد. وی در کابینه تونی بلر و گوردون براون نیز به عنوان وزیر حضور داشته است. از سال 1997 تا 2001 وزیر کشور و از 2001 تا 2006 وزیر خارجه انگلستان بود. همچنین از سال 2007 تا 2010 نیز در کابینه گوردون براون، وزیر دادگستری این کشور بود. پس از آن نیز همواره جک استرا در هدایت دولت در سایه (معاون نخست‌وزیر در سایه و وزیر دادگستری در سایه) فعال بوده است.
میوه‌ای که استرا در سعدآباد چید!
اما نزدیک‌ترین تصاویر و خاطرات ایرانیان از وزیر خارجه پیشین انگلستان، به حضور او در تهران و شرکت در مذاکرات هسته‌ای در سال 2003 (1382) مربوط می‌شود که در مذاکرات سعدآباد، به گفته جک استرا، "میوه حمله به عراق در مذاکرات سعدآباد چیده شد" و فعالیت‌های غنی‌سازی ایران به حالت تعلیق درآمد. در مذاکرات سعدآباد ایران بطور داوطلبانه پذیرفت تا گازدهی به سانتریفیوژهای نظنز را بطور موقت و با هدف راستی‌آزمایی متوقف کند و در مقابل نیز انگلستان و فرانسه مانع ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت شوند.
مذاکرات با سه کشور اروپایی در بروکسل و پاریس نیز ادامه پیدا کرد و ایران بطور داوطلبانه و برای مدت محدود کلیه فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی، بازفرآوری، ساخت، تولید، آزمایش، نصب، راه‌اندازی سانتریفیوژها و فعالیت‌های مربوط به پلوتونیوم را متوقف کند. کشورهای اروپایی نیز متعهد شدن علاوه بر عدم ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، از پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی حمایت کنند.
اما یک سال بعد، شورای حکام آژانس انرژی اتمی با صدور قطعنامه‌‌ای فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را به شدت محکوم کرد و حکم به انحراف آن از مسیر صلح‌آمیز داد تا مقدمات از سرگیری فعالیت‌های تعلیق شده آغاز شود. توقف تعلیق داوطلبانه فعالیت‌های هسته‌ای بهانه‌ای شد تا کشورهای اروپایی پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند و قطعنامه‌های 1696، 1737، 1747،1803، 1835 و 1929 را بر ضد فعالیت‌های هسته‌ای ایران صادر کنند.
جک استرا در همان ایام (سال 2006) در مصاحبه‌ای با شبکه بی‌بی‌سی انگلیس درباره برنامه هسته‌ای ایران و ذهنیت تاریخی ملت ایران نسبت به انگلستان می‌گوید:
«من در طول سه سال گذشته تلاش کرده ام تاريخ، فرهنگ و مسائل اجتماعی ايران را درک کنم. من متوجه احساسات مردم ايران - نه فقط گروهی که حامی آقای احمدی نژاد هستند بلکه همه - نسبت به سوابق بريتانيا در اين کشور هستم، همچنين احساس آنها را در مورد سياست‌های ما و روسيه در قبال ايران در زمان جنگ جهانی دوم درک می کنم خصوصا نقش و نفوذ بريتانيا و آمريکا در دوران پس از اين جنگ را متوجه هستم. من احساس انزوا و رنجش عميق مردم ايران ناشی از جنگ ايران و عراق را درک می کنم. من تاريخ ايران را، هويت ملی و احساس شرف مردمش را، درک می کنم و به آن احترام می گذارم.»
گفت‌وگوی جک استرا با شبکه بی‌بی‌سی فارسی
«در مذاکرات سه دولت اتحاديه اروپا با ايران همواره سعی کرده ايم اين سوابق تاريخی را مورد نظر داشته باشيم، به ايران احترام بگذاريم و اين کشور را تحقير نکنيم. ما اين تلاش را می کنيم ولی ايران هم بايد به خودش کمک کند.»
پیشنهاد جک استرا برای تعلیق پنج تا 10 ساله فعالیت‌های هسته‌ای ایران/ هر چند سال که لازم باشد برنامه هسته‌ای ایران باید متوقف شود
استرا در جای دیگری با اعتراف به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و عدم وجود مدرکی دال بر انحراف آن می‌گوید:
« من هم حامی برنامه صلح‌آميز هسته‌ای ايران هستم. برخی عناصر نظام ايران، تبليغات منفی زيادی کرده‌اند که ما سه کشور اروپايی به دنبال محروم کردن ايران از يک برنامه غيرنظامی هسته‌ای بوده‌ايم. اين کاملا بدور از حقيقت است. ايران حق برخورداری از برنامه غيرنظامی هسته‌ای را دارد. مسئله در حال حاضر اين است که رفتار ايران سبب شده که سوءظن پيدا کنيم که در کنار برنامه مشروع انرژی اتمی برای توليد برق يک طرح سری برای ساخت بمب اتمی هم وجود دارد. اين سوء‌ظن‌ها زياد هستند چون ايران تعهدات خودش را نقض کرده است. هيچ سندی قطعی عليه ايران وجود ندارد و من هم هرگز با قاطعيت صحبت نکرده ام. دليل ما برای ورود به اين مذاکرات با ايران اين بوده که اين کشور بتواند يک برنامه صلح آميز اتمی داشته باشد، مثل برزيل و کشورهای ديگر ولی در عين حال تضمين عينی هم بدهد که اهداف نظامی ندارد.»
استرا همان موقع در پاسخ به سؤالی درباره حق ایران برای غنی‌سازی در داخل خاک خود می‌گوید:
«در حال حاضر غنی سازی نه، ولی دسترسی به سوخت بله. به اين دليل بود که روسيه پيشنهاد برای تهيه سوخت از کيک زرد، که در ايران می تواند توليد شود، و غنی سازی اورانيوم - که قرار است روس ها از طرف ايران انجام دهند - مطرح کرده اند و اين می‌تواند تحت نظارت بين المللی انجام شود.»
استرا در سال 2006 گفته بود که چندین سال طول می‌کشد تا دنیا خیالش از بابت صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران راحت شود. توقف فعالیت‌های ایران ممکن است هر چند سالی که لازم باشد طول بکشد. در مذاکرات هسته‌ای با ایران – در سعدآباد – صحبت از تعلیق پنج تا 10 ساله فعالیت‌های هسته‌ای ایران بود.
نگاهی به دیگر مواضع حاشیه‌ساز جک استرا؛ از درخواست برای کنار زدن حجاب زنان مسلمان تا مقاله‌ای با محتوای ضد اسرائیلی
اما به جز پرونده هسته‌ای ایران که بسیاری وزیر خارجه پیشین بریتانیا را با آن می‌شناسند، جک استرا حواشی دیگری هم در موضع‌گیری‌های خود داشته است.
جک استرا در اظهارنظری از زنان مسلمانی که به دیدار او می‌آیند خواسته است تا حجاب و روبنده خود را بردارند تا وی احساس راحتی بیشتری در این دیدارها داشته باشد. به گفته جک استرا، براساس قوانین شریعت اسلام ضرورتی ندارد زنان مسلمان از روبنده یا چادر استفاده کنند و بطور کامل صورت خود را بپوشانند. البته جک استرا بعدها از این اظهار نظرهای خود درباره حجاب زنان مسلمان عذرخواهی کرد.
مقامات و رسانه‌های اسرائیلی جک استرا را در دوره‌ای، به داشتن گرایشات ضدیهودی و ضد اسرائیلی متهم کردند.
ماجرا از این قرار بود که جک استرا در سفر به تهران به دلیل بکار بردن کلمه "فلسطین" به جای "فلسطینی‌ها" در مقاله‌ای که در یکی از روزنامه‌های ایران به نام وی منتشر شد انتقادات بسیاری را برای او به همراه داشت. از جمله اینکه استرا از ایران عازم سرزمین‌های اشغالی بودع بدلیل بکار بردن کلمه فلسطین، ملاقاتش با رئیس رژیم اسرائیل لغو شد و ضیافت ناهارش با وزیر امور خارجه این رژیم نیز به هم خورد.
جک استرا درباره اتهاماتی که درباره احساسات ضد یهودی به وی نسبت داده می‌شود با تأکید بر اینکه خون یهودی در رگ‌هایش است می‌گوید:
«همه راجع به فلسطین حرف می‌زنند. خود اسرائیلی‌ها هم از فلسطین اسم می‌برند. اسرائیلی‌ها می‌خواستند مرا تنبیه کنند. آنها سابقه تنبیه وزرای خارجه را دارند. این بار هم سعی کردند همین کار را بکنند، و وضعیت پیچیده شد. ولی کل ماجرا خیلی احمقانه بود، چون خود من خون یهودی در رگ‌هایم دارم و با آنها احساس همدلی می‌کنم. من دوستان یهودی زیادی دارم، ولی نحوه واکنش نشان دادن آنها به نظرم مسخره آمد.»
جک استرا همواره نسبت به سیاست‌های رژیم اسرائیل که مانع از سازش میان فلسطینیان با اسرائیل شده، انتقاد کرده است و نفوذ عمیق لابی آیپک در آمریکا و داشتن منابع مالی نامحدود این لابی را در کنار شهرک‌سازی‌ها و اشغال بیت‌المقدس، از دیگر موانع سازش فلسطین با اسرائیل می‌داند.
تغییر مواضع نسبت به ایران و درخواست سفر به تهران
جک استرا پس از انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم در ایران، رویکردی دوستانه‌تر نسبت به دولت جدید ایران را در پیش گرفت و جزو مقامات اروپایی بود که پیام تبریک برای پیروزی دکتر روحانی ارسال کرد و از همان ابتدا برای سفر به ایران ابراز تمایل کرد؛ سفری که استرا علاقه‌مند بود در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور اتفاق بیفتد که با واکنش‌هایی در داخل، به تأخیر افتاد و جک استرا نیز اظهار داشت که بدلیل مسائل خانوادگی موفق به حضور در مراسم تحلیف نشده است و از این بابت بسیار ناراحت است.
وزیر خارجه پیشین انگلیس درباره اظهارات یکی از نمایندگان مجلس ایران که در زمان انتشار خبر احتمال سفر استرا به تهران گفته بود در مراسم تحلیف با گوجه فرنگی از وی استقبال خواهد کرد نیز می‌گوید: «من اصلا نگران این مسائل نیستم، چرا که در انگلیس چیزهای به مراتب بدتری به سمت من پرتاب شده است!»
جک استرا در گفت‌وگوی دیگری با شبکه بی‌بی‌سی درباره گذشته ایران و بریتانیا می‌گوید:
«برداشت من این است که بریتانیا در گذشته با ایران رفتار بدی داشته و احترام کافی را به این کشور نگذاشته، و عملکرد بریتانیا به تندروهای نظام ایران امکان داده که به این افکار دامن بزنند. واقعیت این است که ما در ایران خیلی محبوب نبوده‌ایم. اما در سفرهایم به ایران در عین حال متوجه شدم که با مردمی بسیار فرهیخته سر و کار دارم، و اگر بخت کمی یارم باشد مردم خواهند فهمید که من از مشرب فکری متفاوتی می‌آیم.»
ابراز پشیمانی از تصمیم حمله به عراق
جک استرا و دولت انگلیس تنها متحدان آمریکا در حمله به عراق بودند؛ حمله‌ای که با مخالفت کشورهای جهان و سازمان ملل نیز همراه بود.
استرا می‌گوید حمایت از حمله به عراق سخت‌ترین تصمیم تمام زندگی‌اش بود که براساس اطلاعات موجود آن زمان درباره سلاح‌های کشتار جمعی عراق گرفته شد و تهدید سلاح های صدام حسین به کابوسی برای آنها تبدیل شده بود؛ سلاح هایی که هیچ‌گاه کشف نشد و دروغ بودن گزارش‌های آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا سال‌ها بعد اثبات شد.
اما استرا اکنون پس از گذشت 10 سال و وارد آمدن خسارت‌های جبران‌ناپذیر به ملت عراق، سیاست آمریکا در تغییر حکومت کشورها از طریق نظامی را غیرقانونی و نادرست می‌خواند. به گفته وی، آمریکا از سال 1998 بدنبال تغییر حکومت در عراق بود اما سیاست بریتانیا هرگز این نبود.
دخالت در لیبی و اطلاع از شکنجه مخالفان قذافی
به جز دخالت در عراق، اسنادی پس از سرنگونی معمر قذافی منتشر شده است که نشان می‌دهد در سال 2004 میلادی، سرویس اطلاعات انگلیس به نیروهای قذافی برای سرکوب مخالفان کمک کرده است. بر این اساس، جک استرا و مارک آلن از افسران ارشد ام‌آی6 از دستگیری مخالفان قذافی و شکنجه آنها با کمک سرویس اطلاعات خارجی انگلیس اطلاع داشته است.
این اسناد که روزنامه گاردین آنها را منتشر کرده است، جک استرا به فریب نمایندگان مجلس انگلیس درباره نقش این کشور در تحویل دو تن از رهبران مخالفان حکومت قذافی – عبدالحکیم بلهاج و سامی السعدی – به رژیم سابق لیبی، متهم شده است. این دو رهبر مخالفان لیبی به همراه همسرانشان که هنگ‌کنگ و تایلند حضور داشتند، با حمایت ام‌آی 6 و سیا به لیبی تحویل داده می‌شوند و در زندان‌های قذافی مورد شکنجه قرار می‌گیرند.
همراهان استرا در سفر به تهران
جک استرا را یک لرد و دو نماینده مجلس این کشور در سفر به تهران همراهی می‌کنند.
لرد لامونت شاید برجسته‌ترین چهره‌ای است که به همراه استرا مسافر تهران شده است. لامونت نیز از همانند استرا از سیاست‌مداران با سابقه انگلیس است که به مدت 14 سال در دولت‌های مارگارت تاچر و جان میجر در وزار‌ت‌خانه‌های انرژی، صنایع، دفاع و خزانه‌داری خدمت کرده است. وی هم‌اکنون ریاست اتاق بازرگانی این کشور را نیز بر عهده دارد و برای گسترش روابط اقتصادی با ایران جک استرا را در این سفر همراهی می‌کند.
لرد لامونت پس از سخنرانی دکتر روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل، با استقبال از سخنان وی می‌گوید: دیدار رئیس‌جمهور روحانی از نیویورک و سخنرانی او در مجمع عمومی نشان‌دهنده تغییر در روابط غرب با ایران است. در سوی دیگر، این سفر و سخنرانی را می‌توان فرصت از دست‌رفته دیگری – برای غرب – تعبیر کرد.
رابرت بن والاس نماینده محافظه‌کار و معاون گروه دوستی ایران و انگلیس در مجلس این کشور نیز به همراه جک استرا در تهران حضور دارد. والاس از سال 2005 به پارلمان انگلیس راه یافته است. بن والاس بدلیل حضور در گروه پارلمانی ایران و انگلیس مواضع تندی بر ضد ایران نداشته است. او درباره حمله اسرائیل به ایران به یکی از حامیان آن گفته بود که اسرائیل تنها با حمایت آمریکا و غرب قادر به انجام حمله بر ضد ایران است و این رژیم به تنهایی چنین امکان و توانی ندارد.
جرمی کوربین نیز دیگر نماینده همراه جک استرا است. کوربین از سال 1983 در پارلمان انگلیس حضور دارد و از اعضای حزب کارگر این کشور و از فعالان ضد جنگ است که در کمپین‌های مختلف از جمله در مخالفت با حملات اسرائیل به نوار غزه حضور داشته است.
منابع و مآخذ:
http://www.theguardian.com/world/2012/oct/10/jack-straw-torture-libyan-dissidents
http://www.bbc.co.uk/persian/interactivity/guest/story/2006/02/060207_h_jackstraw.shtml
http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/8471511.stm
http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4445810,00.html
http://www.blackburncitizen.co.uk/news/954145.straw_in_plea_to_muslim_women_take_off_your_veils/
http://www.timesofisrael.com/im-not-remotely-anti-semitic-says-ex-british-fm-straw/
http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-19745965