به گزارش مشرق، روش‌های تامین بودجه دانشگاه‌ها در کشورهای گوناگون جهان بسیار متفاوت است. در برخی کشورها بودجه از سوی دولت تامین می‌شود و در برخی از کشورها از شهریه‌های دانشجویان و کمک‌های مردمی استفاده می‌شود.
در برخی کشورها افراد در مناطق خود به دانشگاه می‌روند و در برخی از کشورها، دانشگاه‌ها از سراسر دنیا دانشجو پذیرش می‌کنند و به نوعی بودجه خود را تامین می‌سازند.
بسیاری از دانشگاه‌های دولتی در دنیا تا حدی از استقلال مالی، پژوهشی و آموزشی برخوردارند.
دانشگاه‌های خصوصی بودجه خود را از دولت دریافت نمی‌کنند و در اتخاذ سیاست‌های خود استقلال بیشتری دارند، اما دانشگاه‌های دولتی توسط نهادهای آموزش عالی دولتی اداره می‌شوند.
این نهادها درخواست‌های مالی و پیشنهادهای بودجه‌ای را بررسی و پس از تصویب، بودجه یاد شده را به دانشگاه تخصیص می‌دهند.
چندی پیش محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت در جلسه کمیسیون آموزش مجلس اعلام کرده بود که تمام دستگاه‌ها در لایحه بودجه سال آینده با کاهش اعتبار و بودجه روبرو شده‌اند اما بودجه دانشگاه‌ها و وزارت آموزش و پرورش را افزایش داده‌ایم و برای بخش پژوهشی دانشگاه‌ها نیز بودجه 450 میلیارد تومانی را اختصاص داده‌ایم.
حالا دانشگاه‌های دولتی کشور در انتظار تصویب بودجه سالانه خود روزشماری می‌کنند تا بدانند بالاخره از بودجه 783 هزار میلیارد تومانی سال 93 کل کشور، چقدر بهره‌مند می‌شود.
بودجه‌ای که پس از بررسی در کمیسیون‌های تخصصی و تلفیق مجلس باید به تصویب نمایندگان نیز برسد، اما هنوز مدت زیادی از ارائه بودجه 93 به مجلس نمی‌گذرد که همین ابتدای امر سر و صداها بلند شده است.
سر و صداهایی از دانشگاه‌ها، کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و حتی برخی معاونان وزارت علوم. علت اعتراض‌ها البته معلوم و آن همانا انتقاد به کم بودن میزان بودجه است.
اما همزمان با ارائه بودجه سال 93 کشور به مجلس شورای اسلامی، تکلیف لایحه بودجه دانشگاه‌های کشور مشخص شد.
بر این اساس، دانشگاه تهران و بعد از آن دانشگاه شهید بهشتی دارای بیشترین بودجه و دانشگاه هنر با کمترین بودجه میان دانشگاه‌های تهرانی مشخص شده‌اند.
در سال‌های گذشته، بودجه دانشگاه تهران گوی سبقت را از سایر دانشگاه‌های تهرانی می‌ربود.
همچنین دانشگاه شیراز در میان دانشگاه‌های سایر استان‌ها دارای بیشترین بودجه و دانشگاه تفرش نیز دارای کمترین رقم بودجه در میان 30 دانشگاه به شمار می آیند.
از سوی دیگر بررسی و تطبیق لایحه بودجه سال 92 که توسط محمود احمدی‌نژاد تقدیم مجلس شده بود با لایحه بودجه سال 93 که توسط روحانی تقدیم مجلس شده، نشان می‌دهد که از میان 23 دانشگاه برتر ایران، روحانی بودجه یک دانشگاه را کاهش و بودجه 22 دانشگاه را افزایش داده است.
این بررسی‌ها نشان می‌دهد که دانشگاه تهران بیشترین افزایش بودجه و دانشگاه امام صادق(ع) بیشترین کاهش بودجه را داشته، به طوری که بودجه دانشگاه امام صادق(ع) 50 درصد کاهش داشته است.
به گفته محمدحسین امید معاون اداری، مالی و توسعه منابع وزارت علوم، براساس قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه مقرر شده بود که توزیع بودجه دانشگاه‌ها براساس مدل "سرانه" انجام شود که این قانون به اجرا در نیامده است.
براساس این مدل، باید توزیع بودجه بین دانشگاه‌ها عادلانه و براساس سرانه دانشجویی باشد. در این مدل، ضرایب مربوط به دوره‌های مختلف تحصیلی، رشته‌ها، مناطق اقلیمی مختلف و دانشگاه‌های برتر و معمولی مدنظر قرار دارد.
اما امید مسئولی که در وزارت علوم به مسئول بودجه‌ای مشهور است، گفت که"با وجود اینکه نظر ما اجرای این روش بود، اما در نهایت سازمان مدیریت روشی را که خودش مدنظر داشت اجرایی کرد. وزارت علوم هیچ نقشی در تدوین لایحه بودجه‌ای که به مجلس ارائه شده، نداشته است؛ در حالی که قرار بود این لایحه با توافق و رایزنی ما تنظیم شود. براساس لایحه بودجه‌ای که به مجلس ارائه شده، وضعیت دانشگاه‌ها در سال آینده بدتر از امسال خواهد بود. ما مشکلات مالی دولت و رکود تورمی را متوجه می‌شویم".
به گفته امید، دانشگاه‌ها در سال آینده، شرایط سخت‌تری خواهند داشت؛ چرا که با مشکلات سال‌های 90 و 91 مواجه هستند و در سال جاری هم تخصیص‌ها کافی نبوده است.
امسال تاکنون حدود 60 درصد بودجه آموزش عالی تخصیص داده شده است. بودجه اعتبارات عمرانی دانشگاه‌ها هم در سال 93 بسیار کم است و نسبت به سال گذشته به کمتر از نصف کاهش یافته است.
خبرهای خوشی در قسمت‌های پژوهشی نیز به گوش نمی‌رسید.
ماه گذشته بود که وحید احمدی معاون علمی و پژوهشی وزارت علوم در پاسخ به سوالی در خصوص بودجه پژوهشی، گفت: خبر خوبی برای بودجه‌های پژوهشی ندارم و علیرغم تلاش‌هایی که در این زمینه شده، برخی از ارقام نسبت به سال گذشته تغییری نیافته و یکی از موارد بودجه این است که بند یک را 3 درصد بودجه که قرار بود 3 درصد از بودجه‌ها به بخش پژوهش اختصاص یابد، در بودجه امسال دیده نشده و اعتبارات آن در نظر گرفته نشده است.
احمدی افزود: قرار بود نیم درصد از 14.5 درصد اعتبارات ارزی شرکت نفت در اختیار بخش پژوهش کشور قرار گیرد که رقمی نزدیک به 500 میلیارد دلار بود اما این رقم نیز در بودجه دیده نشده است.
با ارائه بودجه به صحن مجلس امید هم در خصوص وضعیت بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها، گفت: بودجه‌های پژوهشی سال جاری در شان دانشگاه‌ها نیست.
وی با تاکید بر اینکه ما در شرایط سخت و تورم رکودی قرار داریم، خاطرنشان کرد: حتی در شرایط رکود نیز سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش باید در اولویت قرار گیرد و راهی نیز غیر از این نداریم.
وی با اشاره به حمایت دولت از 10 دانشگاه برتر، یادآور شد: براساس برنامه‌ریزی‌ها قرار بود تا از 10 دانشگاه برتر به صورت ویژه حمایت شود، اما در سال جاری این امر محقق نشده است.
عبدالوحید فیاضی سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، با اشاره به بودجه 93 دانشگاه‌ها و آخرین وضعیت آن در مجلس، گفت: نمایندگان در کمیسیون آموزش و کمیته آموزش عالی ابتدا تلاش‌های بسیاری کردند که بودجه به صورت سرانه ای باشد اما متاسفانه معاونت برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری تن به این کار نداد و بالاخره بودجه با همان کیفیت و با پیشنهاداتی که کمیسیون آموزش داشت، به کمیسیون تلفیق رفته است.
فیاضی در خصوص کاهش بودجه نسبت به سال گذشته، اظهار داشت: باید ببینیم کمیسیون تلفیق چه رویکردی دارد که فعلا وارد جزئیات آن نشده است.
وی در خصوص کاهش 50 درصدی بودجه دانشگاه امام صادق(ع)، گفت: یک اشکالاتی وجود دارد و در سال‌های گذشته اشکالاتی وجود داشت، اما متاسفانه در برخی جاها به دانشگاه‌هایی بودجه داده‌اند که اینها اصلا مجوز و یا حتی دانشجو ندارند و مواردش هم یکی دو تا نیست و خیلی بیشتر است.
فیاضی با اعلام این خبر درخصوص دانشگاه‌هایی که مجوز ندارند و دارای تخصیص بودجه شده‌اند، گفت: بعضی از این دانشگاه‌ها موافقت اصولی دارند و بعضی ها حتی موافقت اصولی هم [برای گرفتن مجوز] ندارند، اما پیشنهاد تخصیص پول و اعتبار در لایحه برای آنها آمده است؛ یا اینکه به دانشگاه‌های غیرانتفاعی و غیردولتی بودجه اختصاص داده‌اند؛ اگر قرار است به اینها بودجه بدهند خوب باید به همه بدهند. چرا به بعضی می‌دهند، به بعضی نمی دهند؟ به بعضی از این موسسات خصوصی دارد بودجه دولتی داده می‌شود و خیلی جای تاسف دارد و کمیسیون تلفیق نباید به آن تمکین و باید با ایستادگی از حقوق بیت‌المال دفاع کند.
وی در پایان گفت: چرا باید بودجه دولتی به بخش خصوصی برود؟ در این صورت بخش‌های خصوصی باید همه‌شان بگیرند؛ و اینکه یک عده بگیرند یک عده نگیرند آن وقت چطور ادعا کنیم که عدالت اجرا می‌شود؟ باید به معاونت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها اعتبارات بیشتری داده می‌شد چون مرکز پژوهش و تحقیق در کشور دانشگاه‌ها هستند و مرکز ثقل آنها هم معاونت‌های پژوهشی هستند ضمن اینکه باید نظارت هم بشود که بودجه پژوهشی صرف امور روبنایی نشود.
با این همه مشکلات، باید دید که تکلیف تصویب بودجه در مجلس به چه صورت خواهد شد. بودجه‌ای که پس از مسعود پزشکیان نماینده اصلاح‌طلب مجلس، حالا مرکز پژوهش‌های مجلس هم درباره کپی پیستی بودن آن از بودجه سال قبل گفته است.
در برخی کشورها افراد در مناطق خود به دانشگاه می‌روند و در برخی از کشورها، دانشگاه‌ها از سراسر دنیا دانشجو پذیرش می‌کنند و به نوعی بودجه خود را تامین می‌سازند.
بسیاری از دانشگاه‌های دولتی در دنیا تا حدی از استقلال مالی، پژوهشی و آموزشی برخوردارند.
دانشگاه‌های خصوصی بودجه خود را از دولت دریافت نمی‌کنند و در اتخاذ سیاست‌های خود استقلال بیشتری دارند، اما دانشگاه‌های دولتی توسط نهادهای آموزش عالی دولتی اداره می‌شوند.
این نهادها درخواست‌های مالی و پیشنهادهای بودجه‌ای را بررسی و پس از تصویب، بودجه یاد شده را به دانشگاه تخصیص می‌دهند.
چندی پیش محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت در جلسه کمیسیون آموزش مجلس اعلام کرده بود که تمام دستگاه‌ها در لایحه بودجه سال آینده با کاهش اعتبار و بودجه روبرو شده‌اند اما بودجه دانشگاه‌ها و وزارت آموزش و پرورش را افزایش داده‌ایم و برای بخش پژوهشی دانشگاه‌ها نیز بودجه 450 میلیارد تومانی را اختصاص داده‌ایم.
حالا دانشگاه‌های دولتی کشور در انتظار تصویب بودجه سالانه خود روزشماری می‌کنند تا بدانند بالاخره از بودجه 783 هزار میلیارد تومانی سال 93 کل کشور، چقدر بهره‌مند می‌شود.
بودجه‌ای که پس از بررسی در کمیسیون‌های تخصصی و تلفیق مجلس باید به تصویب نمایندگان نیز برسد، اما هنوز مدت زیادی از ارائه بودجه 93 به مجلس نمی‌گذرد که همین ابتدای امر سر و صداها بلند شده است.
سر و صداهایی از دانشگاه‌ها، کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و حتی برخی معاونان وزارت علوم. علت اعتراض‌ها البته معلوم و آن همانا انتقاد به کم بودن میزان بودجه است.
**سهم دانشگاه‌ها از بودجه 93 چقدر است؟**
اما همزمان با ارائه بودجه سال 93 کشور به مجلس شورای اسلامی، تکلیف لایحه بودجه دانشگاه‌های کشور مشخص شد.
بر این اساس، دانشگاه تهران و بعد از آن دانشگاه شهید بهشتی دارای بیشترین بودجه و دانشگاه هنر با کمترین بودجه میان دانشگاه‌های تهرانی مشخص شده‌اند.
در سال‌های گذشته، بودجه دانشگاه تهران گوی سبقت را از سایر دانشگاه‌های تهرانی می‌ربود.
همچنین دانشگاه شیراز در میان دانشگاه‌های سایر استان‌ها دارای بیشترین بودجه و دانشگاه تفرش نیز دارای کمترین رقم بودجه در میان 30 دانشگاه به شمار می آیند.
از سوی دیگر بررسی و تطبیق لایحه بودجه سال 92 که توسط محمود احمدی‌نژاد تقدیم مجلس شده بود با لایحه بودجه سال 93 که توسط روحانی تقدیم مجلس شده، نشان می‌دهد که از میان 23 دانشگاه برتر ایران، روحانی بودجه یک دانشگاه را کاهش و بودجه 22 دانشگاه را افزایش داده است.
این بررسی‌ها نشان می‌دهد که دانشگاه تهران بیشترین افزایش بودجه و دانشگاه امام صادق(ع) بیشترین کاهش بودجه را داشته، به طوری که بودجه دانشگاه امام صادق(ع) 50 درصد کاهش داشته است.
**از طرح مدل سرانه‌ای تا بی‌خبری معاون مالی وزارت علوم**
به گفته محمدحسین امید معاون اداری، مالی و توسعه منابع وزارت علوم، براساس قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه مقرر شده بود که توزیع بودجه دانشگاه‌ها براساس مدل "سرانه" انجام شود که این قانون به اجرا در نیامده است.
براساس این مدل، باید توزیع بودجه بین دانشگاه‌ها عادلانه و براساس سرانه دانشجویی باشد. در این مدل، ضرایب مربوط به دوره‌های مختلف تحصیلی، رشته‌ها، مناطق اقلیمی مختلف و دانشگاه‌های برتر و معمولی مدنظر قرار دارد.
اما امید مسئولی که در وزارت علوم به مسئول بودجه‌ای مشهور است، گفت که"با وجود اینکه نظر ما اجرای این روش بود، اما در نهایت سازمان مدیریت روشی را که خودش مدنظر داشت اجرایی کرد. وزارت علوم هیچ نقشی در تدوین لایحه بودجه‌ای که به مجلس ارائه شده، نداشته است؛ در حالی که قرار بود این لایحه با توافق و رایزنی ما تنظیم شود. براساس لایحه بودجه‌ای که به مجلس ارائه شده، وضعیت دانشگاه‌ها در سال آینده بدتر از امسال خواهد بود. ما مشکلات مالی دولت و رکود تورمی را متوجه می‌شویم".
به گفته امید، دانشگاه‌ها در سال آینده، شرایط سخت‌تری خواهند داشت؛ چرا که با مشکلات سال‌های 90 و 91 مواجه هستند و در سال جاری هم تخصیص‌ها کافی نبوده است.
امسال تاکنون حدود 60 درصد بودجه آموزش عالی تخصیص داده شده است. بودجه اعتبارات عمرانی دانشگاه‌ها هم در سال 93 بسیار کم است و نسبت به سال گذشته به کمتر از نصف کاهش یافته است.
**حال خراب «پژوهش» در بودجه 93**
خبرهای خوشی در قسمت‌های پژوهشی نیز به گوش نمی‌رسید.
ماه گذشته بود که وحید احمدی معاون علمی و پژوهشی وزارت علوم در پاسخ به سوالی در خصوص بودجه پژوهشی، گفت: خبر خوبی برای بودجه‌های پژوهشی ندارم و علیرغم تلاش‌هایی که در این زمینه شده، برخی از ارقام نسبت به سال گذشته تغییری نیافته و یکی از موارد بودجه این است که بند یک را 3 درصد بودجه که قرار بود 3 درصد از بودجه‌ها به بخش پژوهش اختصاص یابد، در بودجه امسال دیده نشده و اعتبارات آن در نظر گرفته نشده است.
احمدی افزود: قرار بود نیم درصد از 14.5 درصد اعتبارات ارزی شرکت نفت در اختیار بخش پژوهش کشور قرار گیرد که رقمی نزدیک به 500 میلیارد دلار بود اما این رقم نیز در بودجه دیده نشده است.
با ارائه بودجه به صحن مجلس امید هم در خصوص وضعیت بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها، گفت: بودجه‌های پژوهشی سال جاری در شان دانشگاه‌ها نیست.
وی با تاکید بر اینکه ما در شرایط سخت و تورم رکودی قرار داریم، خاطرنشان کرد: حتی در شرایط رکود نیز سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش باید در اولویت قرار گیرد و راهی نیز غیر از این نداریم.
وی با اشاره به حمایت دولت از 10 دانشگاه برتر، یادآور شد: براساس برنامه‌ریزی‌ها قرار بود تا از 10 دانشگاه برتر به صورت ویژه حمایت شود، اما در سال جاری این امر محقق نشده است.
**دانشگاه‌های بدون مجوزی که بودجه می‌گیرند!**
عبدالوحید فیاضی سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، با اشاره به بودجه 93 دانشگاه‌ها و آخرین وضعیت آن در مجلس، گفت: نمایندگان در کمیسیون آموزش و کمیته آموزش عالی ابتدا تلاش‌های بسیاری کردند که بودجه به صورت سرانه ای باشد اما متاسفانه معاونت برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری تن به این کار نداد و بالاخره بودجه با همان کیفیت و با پیشنهاداتی که کمیسیون آموزش داشت، به کمیسیون تلفیق رفته است.
فیاضی در خصوص کاهش بودجه نسبت به سال گذشته، اظهار داشت: باید ببینیم کمیسیون تلفیق چه رویکردی دارد که فعلا وارد جزئیات آن نشده است.
وی در خصوص کاهش 50 درصدی بودجه دانشگاه امام صادق(ع)، گفت: یک اشکالاتی وجود دارد و در سال‌های گذشته اشکالاتی وجود داشت، اما متاسفانه در برخی جاها به دانشگاه‌هایی بودجه داده‌اند که اینها اصلا مجوز و یا حتی دانشجو ندارند و مواردش هم یکی دو تا نیست و خیلی بیشتر است.
فیاضی با اعلام این خبر درخصوص دانشگاه‌هایی که مجوز ندارند و دارای تخصیص بودجه شده‌اند، گفت: بعضی از این دانشگاه‌ها موافقت اصولی دارند و بعضی ها حتی موافقت اصولی هم [برای گرفتن مجوز] ندارند، اما پیشنهاد تخصیص پول و اعتبار در لایحه برای آنها آمده است؛ یا اینکه به دانشگاه‌های غیرانتفاعی و غیردولتی بودجه اختصاص داده‌اند؛ اگر قرار است به اینها بودجه بدهند خوب باید به همه بدهند. چرا به بعضی می‌دهند، به بعضی نمی دهند؟ به بعضی از این موسسات خصوصی دارد بودجه دولتی داده می‌شود و خیلی جای تاسف دارد و کمیسیون تلفیق نباید به آن تمکین و باید با ایستادگی از حقوق بیت‌المال دفاع کند.
وی در پایان گفت: چرا باید بودجه دولتی به بخش خصوصی برود؟ در این صورت بخش‌های خصوصی باید همه‌شان بگیرند؛ و اینکه یک عده بگیرند یک عده نگیرند آن وقت چطور ادعا کنیم که عدالت اجرا می‌شود؟ باید به معاونت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها اعتبارات بیشتری داده می‌شد چون مرکز پژوهش و تحقیق در کشور دانشگاه‌ها هستند و مرکز ثقل آنها هم معاونت‌های پژوهشی هستند ضمن اینکه باید نظارت هم بشود که بودجه پژوهشی صرف امور روبنایی نشود.
**دردسرهای بودجه کپی پیستی!**
با این همه مشکلات، باید دید که تکلیف تصویب بودجه در مجلس به چه صورت خواهد شد. بودجه‌ای که پس از مسعود پزشکیان نماینده اصلاح‌طلب مجلس، حالا مرکز پژوهش‌های مجلس هم درباره کپی پیستی بودن آن از بودجه سال قبل گفته است.