به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، چشم های بینا و همیشه هوشیار نیروهای مسلح کشورمان اگرچه متکی به تجهیزات نبوده و با انبوهی از ابتکارات و پشتوانه تجربیات دفاع مقدس و ایمان به قادر متعال، مشغول خدمت هستند اما استفاده از سامانه های مدرن را نیز به عنوان عنصری مهم در مقابله با دشمن مجهز و قداره کش، مهم می دانند.

طی هفته های اخیر، در دو عرصه مهم دریایی و پدافند هوایی، اخباری از عملیاتی شدن رادارهای جدید منتشر شده که به نظر می رسد ارتقاء قابل توجهی به توان دفاعی نیروهای مسلح ایران خواهد داد. این دو رادار شامل رادارهای عصر و گاما هستند.

رادار عصر؛ چشمان مدرن ناوشکن های ایرانی

ناوهای رزمی برای اطلاع زودهنگام از تهدیدات هوایی پیرامون خود به رادارهایی نیازمند هستند که ضمن قابل نصب بودن در فضای محدود عرشه از برد و عملکرد مناسبی نیز برخوردار باشند. این اولین حلقه از پدافند هوایی یک شناور رزمی را شکل می‎دهد که بر روی آب‎ها ممکن است از پوشش هوایی محروم باشد و تنها با اطلاعات تولید شده توسط رادارها سامانه‎های پدافندی موشکی و توپخانه‎ای خود را آماده نبرد می‎کند.

تاریخ وقایع جنگ جهانی دوم و جنگ‎های مختلف تا به امروز نیز اهمیت وجود هشدار زودهنگام برای نیروی دریایی را عملاً تأیید میکند.

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) چندی پیش، از یک رادار جدید و پیشرفته رونمایی کرد که توسط متخصصان داخلی تولید شده و برای نصب روی ناوهای مختلف فعلی و آینده در نظر گرفته شده است. این رادار با نام «عصر» از نوع آرایه فازی و با آنتن مسطح بوده و از برد و عملکرد قابل توجهی برخوردار است.

فرماندهان نیروی دریایی ارتش برای اولین بار چند سال پیش در مصاحبه‎های خود از وجود پروژه عصر برای تولید یک رادار دیجیتال در باند S با آنتن مسطح با طول موج 8 تا 15 سانتیمتر اطلاع داده بودند که برای به کار گیری در شناورهایی در رده ناو و بالاتر در دست توسعه بوده و از عملکرد بالایی در شرایط آب و هوایی مختلف برخوردار خواهد بود.

پیش از این ناوهای بایندر و نقدی در زمان تحویل به ایران به رادار جستجوی هوایی Westinghouse SPS-6C با برد 146 کیلومتر در باند D و ناوشکن‎ها (ناوهای محافظ) رده الوند به رادار جستجوی هوایی AWS-1 با برد 110 کیلومتر و باند E/F مجهز بودند. نمونه اول ناوشکن جماران نیز که ساخت کشورمان است به راداری مشابه AWS-1 مجهز شده بود و دومین فروند آن که با نام دماوند در ناوگان شمال نداجا به خدمت گرفته شده به رادار عصر مجهز است و به زودی نمونه رونمایی شده از رادار عصر نیز در جنوب به جای رادار فعلی روی ناو جماران نصب خواهد شد.
 

به نظر می رسد با تولید رادار آرایه فازی عصر که اولین نمونه‎های آن بر روی ناوشکن‎های جماران و دماوند به کار گرفته می‎شود امکان تجهیز ناوهای قبلی خصوصاً ناوشکن‎ها به این رادار مدرن و کارامد نیز در آینده وجود خواهد داشت. همچنین تولیدات بعدی کشورمان مانند ناوشکن سهند و ناو بزرگ عملیاتی-آموزشی خلیج فارس نیز از مشتریان آخرین نمونه‎های رادار آرایه فازی عصر در سال‎های آینده خواهند بود.

رادارهای آرایه فازی دارای توانمندی‎های بالایی هستند که ناشی از به کار گیری فناوری‎های جدید است. در این رادارها برای جستجو در فضای تحت پوشش، سهم عمده بجای گردش مکانیکی آنتن رادار بر عهده تغییر در زاویه انتشار امواج است. پویش بسیار سریع محیط (در حد میلی ثانیه)، مقاومت بالا علیه اقدامات ضد الکترونیک و کشف بسیار مشکل محل رادار توسط سامانه‎های الکترونیکی گیرنده و هشدار راداری دشمن از جمله مهمترین ویژگی‎های عملکردی این رادارهای پیشرفته است. این رادارها دارای دو نوع اصلی فعال(اکتیو) و غیرفعال(پسیو) هستند که در نوع فعال می‎توانند تا 1000 بار درثانیه تغییر فاز داده و در صورت بروز اشکال در گیرنده و فرستنده‎ها کل رادار دچار اختلال نمی‌شود.

در واقع در این رادارها تعداد زیادی عنصر فرستنده و گیرنده در کنار یکدیگر قرار داشته و هر یک از آنها عملاً یک رادار کوچک هستند که در مجموع با عملکرد هماهنگ، قابلیت‎های ویژه رادارهای آرایه فازی نظیر توانایی شاسایی همزمان صدها هدف که در فواصل و ارتفاعات مختلفی در پهنه آسمان حضور دارند را بوجود می‎آورند.

رادارهای آرایه فازی به دلیل عدم انتشار امواج با الگوی مشخص و تغییر فاز در کسری از ثانیه شناسائی منبع پرتو و محل رادار برای دشمن کاری بسیار مشکل خواهد بود. این قابلیت برای به تأخیر افتادن کشف محل دقیق شناور در دریا بسیار مهم و ارزشمند است این رادارها در صورت کشف شدن توسط دشمن یا اخلال‎های الکترونیکی به دلیل تغییر فاز، به میزان بسیار بالائی مقاوم هستند.

رادارهای آرایه فازی قادر به هدایت چندین موشک علیه چندین هدف در زمان واحد بوده و در زمینه‎های گسترده‎ای از جمله رادارهای هواشناسی، نصب بر روی جنگنده‎ها، ناوها و رادارهای رهگیری موشک‎های بالستیک قابلیت به کار گیری دارند.

تاکنون چند نمونه رادار آرایه فازی در کشور دیده یا معرفی شده است از جمله رادار 6400 المانی که چند سال پیش توسط وزیر دفاع وقت از آن صحبت شد و رادار آرایه فازی برد متوسط نجم 802 ، دو نمونه از آنها هستند.

بر اساس اعلام رسمی مسئولان، رادار عصر می‎تواند به صورت سه بعدی اهداف را ردگیری کند یعنی فاصله، زاویه و ارتفاع آنها را تعیین نماید. این رادار قابلیت ردگیری همزمان 1000 هدف را داشته و برد آن برای اهدافی با سطح مقطع راداری (RCS) 4 متر مربع در حدود 200 کیلومتر است.


با توجه به ظاهر رادار عصر قاعدتاً در آن، تغییر جهت امواج تنها در راستای عمودی بر مبنای تغییر فاز انجام می‎شود زیرا این رادار قابلیت چرخش در صفحه افقی را دارد که این امر برای پویش (اسکن) در این راستا مورد استفاده قرار می‎گیرد. علت این امر می‎تواند کاهش هزینه‎های تجهیز ناوها به رادارهای آرایه فازی باشد زیرا در صورتی که رادار قابلیت چرخش در صفحه افقی برای پوشش 360 درجه را نداشته و در راستای افقی هم با تغییر فاز امواج کار پویش را انجام دهد باید دستکم از دو رادار آرایه فازی برای پوشش تمام پیرامون ناو استفاده کرد.

بنا بر این در شرایطی که نیاز گسترده‎ای به تجهیز ناوهای مختلف نداجا به این رادار پیشرفته و نسل جدید وجود دارد با یک رادار عصر می‎توان 360 درجه پیرامون ناو را پوشش داد و با تولید هر رادار، سامانه جستجوی هوایی دوربرد یک ناو را روزآمد کرد.

پیش از این گفته شده بود که در رادار عصر از فناوری نیمه هادی در ساخت قطعات الکترونیکی استفاده خواهد شد که به کارگیری تجهیزات الکترونیکی پیشرفته نظیر سامانه‎های بهره‎مند از فناوری نیمه هادی‎ها باعث افزایش مدت زمان قابل کارکرد و کاهش چشمگیر احتمال بروز خرابی در این رادار شده، آمادگی عملیاتی و قابلیت اطمینان آن را به میزان بالایی بهبود و زمان مورد نیاز برای تعویض و تعمیر قطعات آن را نیز کاهش داده می‎دهد.

به گزارش مشرق، به دلیل استفاده از همین فناوری‎های پیشرفته و پردازشگرهای دیجیتال، زیرسامانه‎های رادار عصر دارای حجم کمی بوده و این مزیت در ناوهای رزمی که استفاده بهینه از فضای موجود بسیار اهمیت دارد ارزشی دوچندان دارد. به علاوه این رادار توان مصرفی کمی نیز دارد که در نتیجه در صورت بروز مشکل ناو در تأمین توان الکتریکی مورد نیاز برای همه سامانه‎ها، رادار عصر با توان مصرفی پائین خود می‎تواند به عملیاتی ماندن سامانه‎های بیشتری کمک نماید.

این رادار که محصول ارزشمندی از سازمان جهاد خودکفایی نیروی دریایی ارتش است قابلیت به کارگیری در سواحل را نیز دارد که برای این منظور با توجه به عدم محدودیت فضا در پایگاه‎های ساحلی، نمونه‎های توسعه یافته از رادار عصر با آنتن بزرگ‎تر و در نتیجه برد بیشتر از نظر عملیاتی مفیدتر خواهد بود. لازم به ذکر است فاصله سواحل ایران از کشورهای حاشیه خلیج فارس در بسیاری از مناطق کمی بیش از 200 کیلومتر است و رادار عصر با همین کارایی فعلی هم پوشش قابل توجهی در عرض خلیج فارس که محل استقرار بخش قابل توجهی از یگان های دریایی امریکاست خواهد داشت.

گفته می‎شود رادار عصر توانایی ردگیری اهداف سطحی را نیز دارد که با توجه به توانایی تغییر جهت امواج در راستای عمودی به صورت الکترونیکی در کسری از ثانیه محیط سطحی پیرامون ناو در جهت قرار گیری صفحه آنتن نیز پویش (اسکن) شده و اطلاعات حاصل در کنار رادارهای مخصوص جستجوی سطحی موجود در ناوها مورد استفاده قرار می‎گیرد.
 

همچنین این رادار در ردگیری سریع موشک‎های کروز نیز توانمند است و می‎تواند با توجه به توان ردگیری همزمان تعداد بسیار زیادی هدف به افزایش سرعت عمل سامانه کنترل آتش و دفاع هوایی ناو کمک کند. به علاوه با توجه به تجربیات گرانقیمت نیروی دریایی ارتش از درگیری مستقیم با نیروی دریایی آمریکا در شرایط سنگین جنگ الکترونیک در سال 1367، فعالیت گسترده‎ای برای ایجاد امکان ادامه کار رادار عصر در شرایط جنگ الکترونیک انجام شده است.

طراحی و ساخت رادار عصر و از آن مهم‎تر تولید آن به تعداد کافی با توجه به برخورداری از فناوری‎های پیشرفته در عرصه رادار و الکترونیک علاوه بر ایجاد گامی بسیار بلند در جهت روزآمدسازی سامانه‎های راداری نیروی دریایی راهبردی پس از ساخت ناو جماران، یک خط‎شکنی مجدد از این نیرو در جهت تأمین تجهیزات مورد نیاز نیروهای مسلح است.

بنابر این رادار عصر که با توجه به ویژگی‎های ذاتی و عملکردی خود، سامانه‎ای راهبردی محسوب می‎شود راه را برای عملیاتی شدن این نوع رادارها در سامانه‎های موشکی مانند باور-373 علاوه بر سامانه‎های رعد و صیاد-2 نیز هموارتر می‎ کند.

رادار گاما؛ کابوس موشکهای کروز و بالستیک

 10 بهمن ماه امسال خبری در خبرگزاری های داخلی منتشر شد که بر اساس آن، امیر فرزاد اسماعیلی فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء (ص) از مواضع پدافندی در استان سمنان بازدید کرده است. در این خبر برای اولین بار، نامی از رادار پیشرفته گاما و عملیاتی شدن آن در ایران، منتشر شد.

اما این رادار چیست و چه تاثیری بر توان پدافند هوایی ایران دارد؟

رادار گاما "Gamma" یکی از محصولات پیشرفته شرکت آلماز آنتنی به شمار می آید. این رادار در دو گونه DE و S1E طراحی و ساخته شده است.

موسسه مطالعاتی CSIS در گزارشی مربوط به سال 2010 درباره وضعیت ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس در حوزه های گوناگون از جمله  نظامی اشاره ای به برنامه ایران برای در اختیار داشتن گونه DE این رادار مطرح کرده است. بر اساس این پیش فرض، به معرفی توانایی های این گونه از رادار گاما خواهیم پرداخت.

سامانه "Gamma DE" یک مجموع راداری آرایه فازی فعال سه بعدی "UHF" در باند "L" است که وظیفه جستجو و کشف اهداف هوایی شامل پرنده های بال ثابت با سطح مقطع راداری پایین و بالگردها، موشکهای کروز و مهمات هدایت شونده و همچنین موشکهای بالستیکی تاکتیکی کوتاه و میان برد را بر عهده دارد. این سامانه معمولا به منظور هدایت و کمک به هواپیماهای رهگیر و یا سامانه های یکپارچه پدافند هوایی عمل می کند.

قابلیت شناسایی اهداف با سطح مقطع راداری پایین و همچنین مقاومت بالا در برابر جنگ الکترونیک دشمن از جمله نکات مثبت این سامانه راداری به حساب می آید.

یکی از قابلیتهای پیشرفته این سامانه توانایی "کشف بدون کمک اهداف" یا "NCTR" است.

در این حالت رادار گاما با استفاده از ارتباط برقرار کردن بین نشانه های شناخته شده از هر هدف پرواز جداگانه، آنالیز امواج بازتابانده شده از اهداف گوناگون و همچنین مشخصه های خاص پروازی هر هواگرد و همچنین در مورد بالگردها با آنالیز تغییرات موجود در امواج ایجاد شده در حرکت پره های بالگردها می تواند به شناسایی آنها اقدام کند.

در کنار سامانه راداری گاما، سیستمی برای مقابله با موشکهای ضد رادار با عنوان "Gazetchik E" نیز ارائه می شود که وظیفه آن هشدار دادن در مورد نزدیک شدن موشکهای ضد رادار  پخش امواج گمراه کننده و فریب دادن موشکهای ضد رادار است. همچنین سامانه های پخش کننده چف و فلیر و همچنین دودزا نیز برای این سامانه راداری تعبیه شده است.

در منابع رسمی اعلام شده است که میزان موفقیت این سامانه دربرابر موشک های ضد رادار در حدود 85 تا 95 درصد است. این سامانه همچنین می تواند سامانه های جستجوگر الکترو اپتیک موجود در مهمات هدایت شونده را نیز از کار بیاندازد.

برد کشف هدف "Gamma DE" در برابر هدفی با سطح مقطع راداری 1 متر مربع 360 و هدفی با سطح مقطع راداری 0.13 متر مربع 250 کیلومتر اعلام شده است. البته شرکت سازنده اعلام کرده است که این رادار می تواند موشکهای بالستیک را که از ارتفاع بالا به سمت زمین می آیند را از فاصله 1111 کیلومتری شناسایی کند.

این سامانه راداری توان پوشش دادن تا ارتفاع 120 کیلومتری از سطح دریا را دارد. گاما می تواند در شرایط جوی سخت از دمای +50 تا -50 درجه سانتی گراد به عملیات بپردازد. این سامانه می تواند در رطوبت 98 درصد و بادهایی با سرعت 25 متر در ثانیه و در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا عملیات کند. کل خدمه مورد نیاز برای کار با این سامانه 5 نفر است.

سامانه "Gamma DE" و متعلقات مربوط به آن بر روی دو دستگاه کامیون حمل می شود و می تواند در مدت زمان 5 دقیقه برای کار آماده شود.

گونه کششی این رادار نیز موجود است که زمان آماده سازی آن در حدود 20 دقیقه می باشد. این سامانه راداری از یک سیستم یکپارچه تشخیص دوست از دشمن بهره می برد. بهره بردن از قابلیت آرایه فازی فعال این قابلیت را به این رادار می دهد که بتواند در زوایای مثبت و منفی 60 درجه در سمت و ارتفاع را دارد.

استقرار این سامانه راداری در منطقه ای مانند سمنان ضمن آنکه عمق دفاعی کشورمان را از گزند سامانه های موشکی دشمن دور می کند، توانایی انتقال این رادار به مناطقی را می دهد که دشمن هیچگونه اشرافی از طریق سامانه های ماهواره ای خود ندارد و گاما در کنار کاستا، نبو، مطلع، غیر و ثامن، شبکه ای مطمئن از سیستم های راداری را در اختیار نیروهای مسلح ایران قرار می دهد که عمدتا متحرک و با قابلیت جابجایی بالا هستند.

با این اوصاف، می توان کمی دیگر منتظر بود و با اجرای رژه باشکوه ارتش جمهوری اسلامی ایران در 29 فروردین سال آینده، نمونه های جدیدی از دستاوردهای راداری و پدافندی نیروهای مسلح کشورمان را دید و منتشر کرد.