گروه سیاسی مشرق - خبر دریافت جایزه "قهرمان آزادی مطبوعات" به "ماشاالله شمس الواعظین" توسط یک مؤسسه سوییسی[1] باعث شد تا به بررسی سوابق این مؤسسه و ماشاالله شمس‌الواعظین که موفق به دریافت این جایزه شده است بپردازیم. اینکه قبل از این، جایزه" قهرمان آزادی مطبوعات" به چه کسانی اعطا شده است و چه عاملی باعث شده که یک بنیاد غربی این جایزه را به یک روزنامه نگار ایرانی اعطا کند، موضوعی است که در این گزارش مورد بررسی قرار خواهیم داد.
"بنیاد بین المللی مطبوعات" چیست؟
بنیاد بین المللی مطبوعات(IPI) ، سال 1950 بعد از نشست چند تن از سردبیران رسانه‌ها در دانشگاه کلمبیا در نیویورک تشکیل می‌شود. در حال حاضر مقر بنیاد بین‌المللی مطبوعات در وین قرار دارد که به ادعای این بنیاد، روزنامه نگارانی از 120 کشور دنیا در آن عضو هستند. این بنیاد در سال 2000 و به مناسبت پنجاهمین سالگرد تأسیسش به 50 نفر از روزنامه نگاران جایزه‌ای با عنوان "قهرمان آزادی مطبوعات" اعطا می‌کند که تا سال 2014 این جایزه به 15 نفر دیگر نیز تعلق می‌گیرد. ماشاالله شمس الواعظین شصت و ششمین نفری است که این جایزه را دریافت کرده است.[2]
ماشاالله شمس‌الواعظین شصت و ششمین نفری است که از این نهاد سوییسی
جایزه "قهرمان آزادی مطبوعات" را دریافت کرد
این جایزه قرار است در نیمه دوم فروردین ماه سال آینده در جریان شصت و سومین کنگره جهانی و مجمع عمومی بنیاد بین‌المللی مطبوعات در کیپ تاون طی مراسمی به شمس‌الواعظین اهداء شود.[3]
چه کسانی جایزه "قهرمان آزادی مطبوعات" را دریافت کرده‌اند؟
قبل از این "اکبر گنجی" و "فرج سرکوهی" نیز موفق به دریافت جایزه از این بنیاد شده بودند.
فرج سرکوهی یکی از روزنامه نگاران فعال قبل و بعد از انقلاب است که در سال 64 با همکاری "سیروس علی‌نژاد و مسعود بهنود" مجله آدینه را بنیان نهاد و در سال 67 سردبیر این نشریه شد. سرکوهی از فعالین کانون نویسندگان ایران - که محلی برای تجمع روشنفکران ایرانی شده بود – محسوب می‌شود و در تهییه متن ما نویسنده‌ایم که به "متن 134" معروف شد نقش داشت.
وی بین سال‌های 75 تا 77 به اتهام جاسوسی و ارتباط با بیگانگان تحت تعقیب قرار گرفت و بعد از آزادی از زندان در سال 77 از کشور خارج شده و به آلمان رفت و در حال حاضر با شبکه‌های دویچه وله و بی‌بی‌سی فارسی همکاری دارد.
فرج سرکوهی
اکبر گنجی یکی از دریافت کنندگان جایزه توسط بنیاد سوییسی "بنیاد بین المللی مطبوعات" است
قسمتي از ادعاي گنجي در حين مراسم: ضمن تشکر از IPI به دليل انتخاب من به عنوان يکی از برندگان جايزه ی قهرمان آزادی مطبوعات جهانی اعلام می کنم که اين جايزه حق تمامی کسانی است که اينک در زندانهای ايران در شرايطی بسيار غير انسانی به سر می برند و تنها جرم آنها عقايد و فعاليت های سياسی مسالمت آميزشان است.
هارانت دینک (Hrant Dink) نیز از روزنامه نگاران ترکیه‌ای است که به خاطر مقالاتش در مورد کشتار اتباع آمریکایی طی سال‌های 1915 تا 1917 توسط امپراتوری عثمانی، در ترکیه تحت تعقیب قرار گرفته بود و یکی از طرفداران مصالحه آمریکا و ترکیه بوده، در سال 2007 این جایزه را دریافت می‌کند.
"مِي شدياق" (May Chidiac) خبرنگار لبنانی که به واسطه انتقاداتش نسبت به سیاست‌های سوریه در لبنان شناخته می‌شود در سال 2010 این جایزه را دریافت می‌کند، "بنیاد بین‌المللی مطبوعات" در سال 2013 این جایزه را به مارین کولوین (Marie Colvin) و ميكا ياماموتو (Mika Yamamoto) که در جریان درگیری‌های کشور سوریه و به ادعای رسانه‌ها توسط گلوله‌های ارتش کشته شدند، اعطا می‌کند. [6]
سابقه فعالیت شمس‌الواعظین
شمس‌الواعظین کار حرفه‌ای خود را از روزنامه کیهان شروع کرد و تا زمان حضور خاتمی در روزنامه کیهان، عضو شورای سردبیری این روزنامه بود. بعد از انتخاب مهدی نصیری به عنوان سردبیر در روزنامه کیهان، شمس الواعظین و تیمش (بهروز گرانپایه، رضا تهرانی و مصطفی رخ صفت) به علت اختلاف مبانی فکری دسته جمعی از شورا استعفا داده و به کیهان فرهنگی کوچ می‌کنند. با وجود اینکه هویت سیاسی شمس الواعظین با طیف چپ‌های خط امامی دهه شصت گره خورده است اما مهدی نصیری در رابطه با او می گوید:
«گروه شمس [شمس‌الواعظین] اگرچه به چپ موسوم بودند ولی به کلی با دیدگاه‌های چپ انقلابی و بخصوص گروه مجمع روحانیون مبارز تفاوت داشتند. نصیری معتقد است آنان از سال 64 به بعد تغییر ایدئولوژی داده و به سمت «نهضت آزادی» رفته بودند، به گونه‌ای که با این گروهک دارای مواضع یکسانی شده بودند.»[7]
با انتقال شمس‌الواعظین به کیهان فرهنگی، این ماهنامه محفلی می‌شود برای طرح مباحث روشنفکری دینی؛ دومین مقاله از مجموعه مقالات «قبض و بسط تئوریک شریعت» در اولین شماره‌ای که گروه شمس به کیهان فرهنگی رفته بودند، در این ماهنامه منتشر گردید. بعد از استعفای خاتمی از نمایندگی امام در موسسه کیهان، شمس‌الواعظین به عنوان سردبیر، ماهنامه کیان را راه اندازی می‌کند که تأسیس این ماهنامه بهانه‌ای می‌شود برای جمع شدن روشنفکران دینی با محوریت عبدالکریم سروش و برپایی جلسات سخنرانی ثابت وی با موضوع "معرفت شناسی دینی". افراد شرکت کننده در این جلسات که بعداً به عنوان اعضای "حلقه کیان" نامیده شدند به عناصر اصلی تغذیه کننده نشریات و روزنامه‌های زنجیره‌ای زمان اصلاحات تبدیل شدند.
شمس الواعظین تا سال 76 و روی کار آمدن دولت اصلاحات به عنوان سردبیردر ماهنامه کیان فعال بود؛ مقالات و مطالب چاپ شده در کیان در طول فعالیت شمس الواعظین حول محورهای: مقلد پرور بودن اسلام فقاهتی، گذر از تندروی ها و حلالیت طلبی از مهندس بازرگان، حکومت دموکراتیک دینی، طرح"ابطال گرایی" و نظریه "جامعه باز" کارل پوپر ، نقد روحانیت، پلورالیسم دینی و جدا کردن معرفت دینی از خود دین و تقدس زدایی از آن، انتشار می یافت. [8]
شمس الواعظین از سال 70 تا 76 سردبیر نشریه کیان بود
روی کار آمدن دولت اصلاحات فضای فعالیت روشنفکری را توسعه داد و این مباحث را به روزنامه ها و مجلات زنجیره‌ای کشاند؛ حمله به اصول دینی و تمسخر مقدسات در این نشریات اعتراض بسیاری از علما و روحانیون را به دنبال داشت تا جایی که منجر به تحصن سه روزه علما و روحانیون در مسجد اعظم قم در اعتراض به سیاست های فرهنگی دولت شد. نقش محوری ماشاالله شمس الواعظین در جمع آوری و آماده سازی روزنامه های زنجیره ای غیر قابل انکار است.
شمس‌الواعظین سردبیری "جامعه"، اولین روزنامه از سری روزنامه‌های زنجیره‌ای دوران اصلاحات را بر عهده گرفت. جامعه اولین روزنامه با مشی اصلاح‌طلبی بود که با ابتکارات تازه و بدیعی که ایجاد کرد الگوی بسیاری از روزنامه‌های اصلاح‌طلب قرار گرفت؛ درطول مدت انتشار روزنامه جامعه، شش مورد شکایت از این روزنامه در شعبه 34 دادگاه عمومی تهران به ثبت رسید و در نهایت پس از انتشار 120 شماره، توقیف شد.
انتشار شماره اول روزنامه جامعه به سردبیری ماشاالله شمس‌الواعظین
انتشار روزنامه توس به سردبیری شمس الواعظین، 45 روز بیشتر طول نکشید و این روزنامه هم به دلیل مطالب ساختار شکنانه و تشنج آفرین توقیف شد.[11] روزنامه های نشاط و عصر آزادگان نیز همین وضع را داشتند. نقش شمس الواعظین در انتشار و چاپ روزنامه‌های زنجیره‌ای به قدری بود که عطاالله مهاجرانی وزیر وقت ارشاد بعد از بازداشت شمس الواعظین در سال 79 به رسانه‌هاگفت : "به طور کلی باید بگویم آقای شمس‌الواعظین بیش از آنکه سردبیر باشند مدیر مسئول هستند و شاید قاضی دادگاه هم براساس این برداشت دستور بازداشت ایشان را صادر کرده است... زندان کفاره کارهای پیشین شمس‌الواعظین است، چرا که ایشان تاکنون یک مدیر مسئول را در مشهد خانه‌نشین کردند و دیگری را به غرب کشور فراری داده و حالا نوبت خود ایشان بود که پاسخگوی اعمالشان باشد. مطبوعات باید از تندروی پرهیز کنند و سعی کنند مقالات آنها به مرزهای احکام دینی حیطه امور مقدس نزدیک نشود."[12]
اکنون و با روی کار آمدن دولت جدید خبرهایی از چاپ مجدد روزنامه نشاط توسط شمس الواعظین شنیده شد که به دلیل مشکلات قضایی موجود در پرونده‌ی این روزنامه، چاپ آن به تأخیر افتاد. روزنامه اقبال نیز که قرار بود از مهرماه با همکاری شمس الواعظین و عطریانفر به روی دکه برود، چاپ نشد و حالا باید منتظر فعالیت‌های بعدی شمس الواعظین بود. درحالی که به نظر می رسد فعالیت‌های بعدی وی تحت تأثیر دریافت جایزه‌اش از این بنیاد سوییسی قرار خواهد گرفت و دریافت این جایزه در کنار سابقه‌ی شمس‌الواعظین بر حساسیت‌های موجود برای فعالیت مجدد مطبوعاتی‌اش خواهد افزود.
[1] http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2014/01/140114_l10_shams_ipi_world_press_freedom_hero.shtml
[2] http://www.freemedia.at/awards/world-press-freedom-heroes/
[3] http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2014/01/140114_l10_shams_ipi_world_press_freedom_hero.shtml
[4] http://www.mashreghnews.ir/fa/news/225976
[5] http://www.radiofarda.com/content/F10_Akbar_Ganji_Declared_as_59th_World_Press_Freedom_Hero/2123791.html
[6] http://www.freemedia.at/awards/world-press-freedom-heroes/
[7] http://www.irdc.ir/fa/content/10169/default.aspx
[8] http://www.598.ir/fa/news/12165
[9] http://www.irdc.ir/fa/content/10169/default.aspx
[10] http://www.hamshahrionline.ir/hamnews/1377/770503/ejtem.htm#ejtem2
[11] http://www.rajanews.com/detail.asp?id=50017
[12] http://webgardi.yjc.ir/fa/news/97531