بازار صنایع غذایی ایران چقدر می تواند گسترش یابد؟
شاید اکنون بازار محصولات غذای آماده ایران چندین هزار میلیون نفر دربرمی گیرد؛ ولی قطعا ما می‌توانیم بازاری فراتر از آن را تصاحب کنیم. بخشی از این بازار به مردم ساکن حومه کشور ایران بازمی گردد؛ جمعیت کشورهای همسایه ایران که حدود 300 و بنا برگزارش هایی حدود 500 میلیون نفر است. بازار بالقوه‌ای که به دلیل علائق مذهبی و ذائقه در اختیار داریم و می‌توانیم با استفاده از اقلیم، تولیدات کشاورزی و صنایع جانبی آن را تصاحب کنیم. در این میان تولید و عرضه انواع غذای آماده می‌تواند جایگاه ویژه‌ای را در صادرات کسب کند. البته اگر از سویی برنامه ریزی و سیاست‌گذاری درست شکل بگیرد و از سوی دیگر سرمایه‌گذاری انبوهی انجام شود. در غیر این صورت جایگاه ایران در زمینه صادرات غذاهای آماده بیش از آنچه هست، نخواهد بود. در واقع صادرات غذاهای آماده ایرانی جزء شاخص کالاهای صادراتی نمی‌شود و صرفا آنچه صادر خواهد شد برای ایرانیان خارج کشور است. درحال حاضر تجارایرانی سهم ناچیزی از بازار غذای آماده دنیای را در اختیار دارند و هنوز نتوانستند در بین غذاها و فرهنگ های دیگر جای ویژه ای باز کنند. در مقابل کشورهای عربی و بویژه لبنان توانستند در کنار مک‌دونالد و کینگ‌برگر جایگاهی را برای خود در بازار مصرف بازکنند. به طوری که در تمام پایتخت‌های دنیا همان طور که مک‌دونالد و کینگ‌برگر استیک های آمریکایی دیده می شود، می توان غذاهای عربی را با اسم لبنانی و برند معروف آنها رستوران دید. رویکردی که قطعا با برنامه ریزی و سرمایه‌گذاری و حمایت بخش خصوصی از سوی لبنان صورت گرفته است. در مقابل اگر دولت ایران بتواند شرایط را برای تولیدکنندگان و تجار ایرانی فراهم کند با تصاحب بخشی از بازار اروپا، آمریکا، آفریقا و کشورهای همسایه جمعیتی میلیاردی پیش بینی شده را بدست بیاورد.
البته برند سازی در زمینه صنایع غذایی ایران صورت نگرفته است.
در بین همه اصناف کیفیت کم ویا زیاد وجود دارد؛ مثلا در لبنیات و بستنی برندسازی شده و کاله و میهن توانستند مشتریان بیشتری نسبت به محصولات دیگر جذب کنند. بعضی کالاهای صادراتی مثل پسته و کشمش نیز که جهانی هستند با استانداردهای بین المللی مقایسه و سپس وارد کشور هدف می شوند؛ اما غذاهای آماده مثل خورشت‌ها ایرانی استاندارد خاصی ندارند؛ بنابراین این محصولات بدون بررسی استاندارد آنها وارد کشورهای هدف می شوند. این محصولات درایران نیز زیر ذره‌بین قرار نمی گیرد تولیدکنندگان و صادرکنندگان به راحتی می توانند محصول خود را صادر کنند. چون ممیزی برای محصولات صادراتی وجود ندارد و دولت هر شیوه‌ای از صادرکننده حمایت می‌کند. دراین بین صادرکننده‌ای بازار صادراتی محصول درجه یکی را پیدا می‌کند و صادرکننده دیگری محصول درجه سه‌ای را برای صادرات انتخاب می‌کند. به این ترتیب آن صادرکننده‌ای که به کیفیت بها می‌دهد، می‌تواند برند خود را جابیندازد.
خبرهایی نشان می دهد نمونه های صنعتی صنایع غذایی صادر می شود. درست است؟
در میان صادرات محصولات صنعتی برخی بخش‌های تولیدی نیز به صورت صنفی توانستند در بازارهای جهانی ورود کنند و برند خود را ثبت کنند. بستنی اکبر مشتی که همان بستنی سنتی ایرانی است جزء این گروه هاست. البته صنایع لبنی ما بستنی سنتی ایران را به صورت انبوه تولید و صادر می کنند. براین اساس صادرات محصول بستنی ایران اتفاق جدیدی نیست. ولی ایرانی‌ها در تمام دنیا به واسطه آگاهی از ذائقه مردم نقاط مختلف می‌توانند محصولات منحصر به فرد ایرانی ارائه کنند. به طوری که در دنیا نانوایی‌های سنگکی و لواشی و یا قنادی های ایرانی فعال هستند. درنتیجه تشکیل بستنی فروشی ایرانی طبیعی است.
غذاهای سنتی ایران هم قابلیت صادرات دارد؟
دربازار غذای آماده ایرانی، تمام خورشت‌های ایرانی صادر می‌شود و ایرانیان ساکن اروپا متقاضیان اولیه این غذاها هستند. بعد از آنها مسلمانان جزء متقاضیان خورشت ایرانی قرار می گیرند؛ در گروه سوم نیز کشورهایی که با ایران هم ذائقه هستند؛ متقاضی مصرف غذاهای آماده ایرانی به شمار می‌آیند. البته غیر از این گروه‌ها مجموعه چهارمی وجود دارد که شامل مصرف‌کنندگانی است که در رستوران‌های ایرانی این غذاها را می‌خوردند. البته آمار دقیقی در مورد این گروه وجود ندارد ولی به طور تجربی می‌توان گفت برخی اروپایی‌ها غذاهای ایرانی را که در رستوران‌های آنها سرو می شود؛ انتخاب می کنند. مثلا برخی آلمانی‌ها غذای قرمه‌سبزی که سرو می‌شود را انتخاب می‌کنند.
البته آمار دقیقی در مورد اینکه چه میزان و چه نوع خورشتی صادر می شود در دست نیست؛ زیرا آماری که در گمرک ثبت می‌شود؛ به طور کلی و در مورد انواع کنسرو است. در این میان محصولاتی همچون رب که حجم بالای صادرات این نوع محصولات را دربرمی‌گیرد؛ مجزا می‌شود.
درشرایط کنونی ایران در بحث صادرات کنسرو و غذاهای آماده توانسته عملکرد خوبی داشته باشد و به دلیل حلال بودن و تاریخ مصرف طولانی موادغذایش به اقصی نقاط دنیا حتی اروپا و امریکا صادر می شود؛ گذشته از اینکه صادراتی به کشورهای همسایه دارد. اکنون انواع ترشی های ما به آمریکا و اروپا صادر می شود. خوراک لوبیا در بین محصولات کنسروی به روسیه، مسکو، اوکراین و به طور کلی به کشورهای CIS صادر می شود.
رب گوجه فرنگی نیز جزء عمده محصولات کنسروی که حجم بالای صادرات را دارد؛ یعنی در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن داریم بازار محصولات ما را در برگرفته است. اما کنسرو انواع خورشت‌های ایرانی جایگاهی مشابه خوراک لوبیا و رب گوجه فرنگی را ندارد. البته همه صنایع کنسروی یک جا بسته بندی نمی شود و براین اساس آمار دقیقی از میزان صادرات آنها مشخص نیست.
در مورد کنسروها کدام نمونه ها بیشتر صادر می شود؟
ولی قالب صادرات کنسرو ما بیشتر روی رب گوجه و بعد کالاهای ایرانی کل دنیا مصرف می کنند؛ مثل انواع ترشی‌جات، شور‌جات و انواع سس‌هاست که مسلمان ها مصرف می کنند؛ چون سس‌هایی که در کشورهای غیرمسلمان تهیه می شود از خوک است.
کلیه محصولات لبنی ایران به کشورهای همسایه به خصوص عراق صادر می شود؛ بستنی‌ها نیز جزء کالاهای لبنی هستند که در بازار عراق عرضه می شود و برسرآن رقابت تنگاتنگی بین واردکنندگان ایرانی و ترکیه‌ای وجود دارد. البته دو شرکت قوی کاله و میهن تاکنون توانستند اهداف صادراتی کشور را محقق کنند. اکنون بخشی از لبنیات ما مثل شیر حتی به آفریقا صادر شده است. در بحث غلات حجیم شده مثل چیپس و پفک نیز ایران صادرات خوبی به کشورهای همسایه دارد. تقریبا دو واحد تولیدی برتر ایرانی بازار عراق را در دست دارند. محصول ماکارونی نیز به نقاط مختلف دنیا و بویژه کشورهای همجوار، آسیای میانه و خاورمیانه و شمال آفریقا صادر می‌شود و دو شرکت تولیدکننده آن صاحب‌نام هستند. در بحث صادرات خشکبار، پسته و کشمش ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. پسته ایران شهرت جهانی دارد، کشمش هم به آسیای میانه، روسیه، اوکراین و بازارهای عراق صادر می شود. میوه های مختلف نیز به تناسب فصل صادر می‌شود. اکنون سیب ایرانی تا هندوستان و انار به تمام دنیا صادر می‌شود. گذشته از اینکه محصولاتی از جمله خربزه، هندوانه، طالبی و انواع صیفی به طور فصلی صادر می شوند.