مشرق- مهم‌ترین وظیفه‌ی رهبری، تعیین سیاست‌های کلی نظام است که بر اساس آن، جهت‌گیری‌های کلان کشور مشخص می‌شود و تمام ظرفیت و امکانات جامعه باید صرف تحقق آن سیاست‌ها شود: «درباره‌ى سياستهاى كلّى عرض كنم كه مهمترين وظيفهى رهبرى در قانون اساسى، تنظيم سياستهاى كلّى است. فرايند تنظيم سياستهاى كلّى يكى از منطقى‌ترين و زيباترين فرايندهاست. حالا عدّه‌اى دلشان مىخواهد كه دائم بر طبل دروغگويى و بهتان‌زنى بكوبند. ما هم حرفى نمى‌زنيم و آنها هم هرچه مى‌خواهند مى‌گويند؛ اشكالى هم ندارد؛ اما شما جوانان شايد بدانيد و اگر نمى‌دانيد، بدانيد كه فرايند تنظيم سياستهاى كلّى، فرايند بسيار قوى و مستحكمى است. اين سياستها اوّل در كميسيونهاى دولت تنظيم مى‌شود و بعد به دولت مى‌آيد. دولت آنها را بررسى و تصويب مى‌كند و به رهبرى پيشنهاد مى‌كند. رهبرى هم آن را به مجمع تشخيص مصلحت مىدهد. اين سياستها در كميسيونهاى مجمع تشخيص مصلحت با حضور كارشناسان متعدّد از بخشهاى مختلف اقتصادى، فرهنگى، دانشگاهى، علمى كه از خود مجمع و بيرون آن هستند، بررسى و تكميل مى‌شود؛ بعد مجدّداً به رهبرى مى‌دهند. رهبرى هم آن سياستها را با آن مبانى و اصول ارزشى نظام جمهورى اسلامى تطبيق مىدهد، تصويب مى‌كند و آن سياستها به دولت برمى‌گردد و به مجلس ابلاغ مى‌شود. نقش رهبرى در تنظيم سياستها اين است كه مراقب باشد تا برنامه‌ريزی‌هايی كه در چهارچوب اين سياستها می‌خواهد انجام بگيرد، نظام را به بيراهه و گمراهه نكشاند»۱
در این میان دانشجویان باید به عنوان «بازوان رهبری»۲ در راستای تحقق این سیاست‌ها اقدام و نقش‌آفرینی نمایند و مسئولین را در پیشبرد این سیاست‌ها یاری کنند. اما عرصه‌هایی که دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی می‌توانند در آنها ورود کنند کدامند؟ در این یادداشت سعی خواهد شد، مهم‌ترین این عرصه‌ها مشخص شود:
۱. تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی
اصطلاح «اقتصاد مقاومتی» از جمله مفاهیمی است که برای اولین‌بار توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی به‌کار رفت. لذا برای برداشت صحیح، باید مقصود از آن به درستی تبیین شود و بهترین راه آن نیز رجوع به بیانات ایشان است که در دیدارهای این چند سال اخیر به تعریف از آن پرداخته‌اند. یکی از وظایف دانشجویان تبیین این اصطلاح است:
«به نظر من امروز موضوعاتى وجود دارد كه ميتواند مورد بحث در محيطهاى دانشجوئى واقع شود و همين زمينه‌هاى شور و نشاط گوناگون علمى و اجتماعى را به‌وجود آورد؛ ...فرض بفرمائيد «اقتصاد مقاومتى». خب، عنوان «اقتصاد مقاومتى»، عنوان مهمى است. البته كار شده، تعريف شده، بحث شده، سياستگذارى شده - در مراكزى كه براى سياستگذارى است - منتها جاى بحث دارد: اقتصاد مقاومتى يعنى چه؟ در زمينه‌ى مسائل اقتصادى كشور، چه جور مقاومتى مورد نظر است؟ دانشگاه به عنوان يك كار علمى، يك موضوع علمى، چقدر می‌تواند به اين قضيه بپردازد؟ اينها همه می‌تواند موضوع بحثهاى دانشجوئى قرار بگيرد.»۳
۲. پرداخت فکری و محتواسازی
سیاست‌های کلی نظام برای تبدیل شدن به قانون و دستورالعمل نیاز به فعالیت علمی دارد. یکی از اقداماتی که دانشجویان می‌توانند در «اتاق‌های فکر»۴ خودشان آنها را پیگیری نمایند، موضوع «سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی» است. با بررسی بندهای مختلف سیاست‌های ابلاغی می‌توان به ایده‌های بسیار خوبی در جمع‌های نخبگانی دانشگاهی رسید و با مشورت اساتید، بر غنای آن افزود و آن را به بخش‌های مختلف کشور ارائه داد: «جوان ... بايد احساس كند كه او فقط مسئوليتش طرح سؤال و پرتاب كردن يك شعار نيست، كه بگويد خوب، ما كار خودمان را كرديم؛ نه، پيگيرى كردن، مطالعه كردن، درباره‌ى مسئله انديشيدن، آن را پخته كردن، راهِ كارِ اجرائى را براى آن جستجو كردن، براى طرحش با مراكز دست‌اندركار و مجرى تلاش كردن و فعاليت كردن و بالاخره خود وارد ميدان كار شدن، اينها جزء وظايف و تكاليف جوان ماست كه اين را هم بايستى جوان ما درك كند.»۵
۳. گفتمان‌سازی
یکی از مهم‌ترین عرصه‌هایی که دانشجویان می‌توانند در رابطه با این سیاست‌ها انجام دهند، تبدیل کردن ادبیات و مفاهیم آن به «گفتمان غالب جامعه» است؛ نکته‌ای که رهبر انقلاب در دیدار با فعالین اقتصادی و رسانه‌ای آن را از الزامات تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی عنوان کردند. اما گفتمان چیست؟ «گفتمان يعنى يك مفهوم و يك معرفت همه‌‌گير بشود در برهه‌‌اى از زمان در يك جامعه.»۶ یکی از راه‌های گفتمان‌سازی در جامعه، مجموعه‌ها و تشکل‌های دانشجویی هستند:
«دنبال اين باشيم كه محيط دانشجوئى تصميم‌سازى كند؛ يعنى گفتمان‌سازى كنيد. ببينيد بنده وقتى مسئله‌ى نهضت نرم‌افزارى را خواستم مطرح كنم، قبل از همه تو دانشگاه با دانشجوها مطرح كردم؛ حدود ده سال قبل. نه با وزارتها صحبت كرده بودم، نه با رئيس‌جمهور وقت صحبت كرده بودم، نه حتّى با اساتيد صحبت كردم؛ اول‌بار در دانشگاه اميركبير اين فكر را به ميان آوردم. امروز شما ببينيد اين يك گفتمان است، يك مطالبهى عمومى است، يك خواستِ همه‌ى دانشگاههاى كشور است؛ كه من هرجا هم ميروم، از زبان دانشجو مطالبه‌اش را ميشنوم؛ از زبان استاد و مدير، اجرايش را در يك مرحله‌ى ديگر ميشنوم، و اجراء هم دارد می‌شود. همين نوآورى‌هاى علمى بسيار، بخشى از انگيزه و توان خودش را از اين شعار گرفته: «تصميم‌سازى كنيد»، «گفتمان‌سازى كنيد». اين، مجرى و مسئولين اجرائى را می‌كشاند دنبال اين تصميم، و تصميم‌گيرى خواهند كرد و عمل خواهد شد.»۷
نمونه‌ی عملی و موفق این همت دانشجویی تبدبل کردن عدالت به عنوان گفتمان غالب جامعه در دهه ۸۰ بود: «كار شما جوانها بود؛ به عنوان جنبش عدالتخواهى، به عنوان طرح مسئله‌ى عدالتخواهى- نمى‌‌خواهم حالا به يك تشكيلات خاص اشاره كنم- اين را در دانشگاهها جوانهاى مؤمن، جوانهاى متعهد، جوانهاى بامسئوليت مطرح كردند، گفتند؛ وقتى تكرار شد، به شكل يك گفتمان عمومى درمى‌‌آيد و نتيجه‌‌اش را در گزينشهاى مردم، در جهت‌گيرى‌‌هاى مردم، در شعارهاى مردم، در انتخابات مردم، نشان مىدهد. بنابراين شما يك گام جلو آمديد.»۸
۴. مطالبه‌گری
در رابطه با سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، قوای مختلف وظایفی را برعهده دارند. دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی نیز باید انجام وظیفه‌ی دستگاه‌ها را از آنان بخواهند. «امروز وظيفهى مسئولان كشور، كار بى‌‌وقفه است. وظيفهى مردم هم مأيوس نشدن و دنبال كارها را گرفتن و تلاش كردن و از مسئولان به نحو منطقى مطالبه كردن است.»۹
در حقیقت مطالبه‌گری دانشجویان، به این جریان ماندگاری و عمق می‌بخشد: «همه‌ى اين حركتها براى ماندگارى و عمق‌يابى، پشتوانه مىخواهد، كه آن پشتوانه‌ى مطالبه و خواست، شما هستيد.»۱۰
اما در رابطه با مطالبه‌گری باید توجه داشت که مطالبه‌گری از مسؤولان نباید تبدیل به دشمنی با آنان شود: «يك نكته‌‌ى ديگرى كه در دنباله‌ى آن مطالبهى دانشجوئى عرض مى‌كنم، اين است كه مطالبه كردن با دشمنى كردن فرق دارد. اينكه ما گفتيم گاهى اوقات معارضه‌ى با مسئولان كشور نشود- كه الآن هم همين را تأكيد مى‌كنيم؛ معارضه نبايد بشود- اين به معناى انتقاد نكردن نيست؛ به معناى مطالبه نكردن نيست.»۱۱
پی‌نوشت‌ها:
۱. بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان قزوین، ۸۲/۹/۲۶
۲. شما انجمن اسلامى هستيد؛ انجمن اسلامى هميشه مثل بازوى رهبرى كار كرده- از اول انقلاب تا به حال همين‌طور بوده- حالا هم همين‌طور باشيد. شما اين كار را بكنيد. اين كار وظيفهى شماست؛ يعنى در حقيقت، احتياج نيست كه رهبرى با حضور سنگين خودش در محيط دانشگاه، براى اين مقصود بيايد، در حالى كه به وسيله‌‌ى شما جوانها حل مى‌شود و بايد هم حل بشود. شما همت كنيد، وارد شويد و ميدان را قبضه كنيد. (بيانات در ديدار اعضاى انجمن اسلامى دانشجويان دانشگاه تهران، ۷۶/۶/۲۵)
۳. بيانات در ديدار دانشجويان، ۹۲/۵/۶
۴. از جمله‌‌ى نيازهاى شما، يك مجموعه‌‌ى انديشه‌‌ورز است. من دلم مىخواهد ما گرته‌‌بردارى از لغات خارجى را كمتر كنيم. متأسفانه كم‌‌كارى‌هاى ما موجب شده كه گرته‌‌بردارى كنيم. اتاق فكر، درست ترجمه‌‌اى از انگليسى است. من دلم نمى‌‌خواهد كلمه‌‌ى «اتاق فكر» را به كار ببرم، اما چاره‌‌اى نيست. يك مجموعه‌‌ى فكرى درست كنيد- همان اتاق فكر در مراكز- اينها بنشينند فكر كنند، فكرهاى عالى بكنند. از افراد مطمئن، خاطرجمع و خوش‌فكر استفاده كنيد. (بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار با هزاران نفر از اعضاى بسيج دانشجوئى دانشگاههاى سراسر كشور، ۸۶/۲/۳۱)
۵. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار دانشجويان نخبه، برتران كنكور و فعالان تشكل‌هاى سياسى فرهنگى دانشگاهها، ۸۶/۸/۱۷
۶. بيانات در ديدار با جمعى از طلاب و روحانيون، ۸۸/۹/۲۲
۷. بيانات در دیدار اساتيد و دانشجويان دانشگاههاى شيراز، ۸۷/۲/۱۴
۸. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار دانشجويان نخبه، برتران كنكور و فعالان تشكل‌هاى سياسى فرهنگى دانشگاهها، ۸۶/۷/۱۷
۹. بيانات در اجتماع بزرگ مردم شهرستان كاشان و آران و بيدگل، ۸۰/۸/۲۰
۱۰. بيانات در ديدار جمعى از اعضاى تشكّلها، كانونها، نشريات، هيئتهاى مذهبى و شمارى از نخبگان دانشجويى، ۸۲/۸/۱۵
۱۱. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار دانشجويان نخبه، برتران كنكور و فعالان تشكل‌هاى سياسى فرهنگى دانشگاهها، ۸۶/۷/۱۷
* khamenei.ir
در این میان دانشجویان باید به عنوان «بازوان رهبری»۲ در راستای تحقق این سیاست‌ها اقدام و نقش‌آفرینی نمایند و مسئولین را در پیشبرد این سیاست‌ها یاری کنند. اما عرصه‌هایی که دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی می‌توانند در آنها ورود کنند کدامند؟ در این یادداشت سعی خواهد شد، مهم‌ترین این عرصه‌ها مشخص شود:
۱. تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی
اصطلاح «اقتصاد مقاومتی» از جمله مفاهیمی است که برای اولین‌بار توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی به‌کار رفت. لذا برای برداشت صحیح، باید مقصود از آن به درستی تبیین شود و بهترین راه آن نیز رجوع به بیانات ایشان است که در دیدارهای این چند سال اخیر به تعریف از آن پرداخته‌اند. یکی از وظایف دانشجویان تبیین این اصطلاح است:
«به نظر من امروز موضوعاتى وجود دارد كه ميتواند مورد بحث در محيطهاى دانشجوئى واقع شود و همين زمينه‌هاى شور و نشاط گوناگون علمى و اجتماعى را به‌وجود آورد؛ ...فرض بفرمائيد «اقتصاد مقاومتى». خب، عنوان «اقتصاد مقاومتى»، عنوان مهمى است. البته كار شده، تعريف شده، بحث شده، سياستگذارى شده - در مراكزى كه براى سياستگذارى است - منتها جاى بحث دارد: اقتصاد مقاومتى يعنى چه؟ در زمينه‌ى مسائل اقتصادى كشور، چه جور مقاومتى مورد نظر است؟ دانشگاه به عنوان يك كار علمى، يك موضوع علمى، چقدر می‌تواند به اين قضيه بپردازد؟ اينها همه می‌تواند موضوع بحثهاى دانشجوئى قرار بگيرد.»۳
۲. پرداخت فکری و محتواسازی
سیاست‌های کلی نظام برای تبدیل شدن به قانون و دستورالعمل نیاز به فعالیت علمی دارد. یکی از اقداماتی که دانشجویان می‌توانند در «اتاق‌های فکر»۴ خودشان آنها را پیگیری نمایند، موضوع «سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی» است. با بررسی بندهای مختلف سیاست‌های ابلاغی می‌توان به ایده‌های بسیار خوبی در جمع‌های نخبگانی دانشگاهی رسید و با مشورت اساتید، بر غنای آن افزود و آن را به بخش‌های مختلف کشور ارائه داد: «جوان ... بايد احساس كند كه او فقط مسئوليتش طرح سؤال و پرتاب كردن يك شعار نيست، كه بگويد خوب، ما كار خودمان را كرديم؛ نه، پيگيرى كردن، مطالعه كردن، درباره‌ى مسئله انديشيدن، آن را پخته كردن، راهِ كارِ اجرائى را براى آن جستجو كردن، براى طرحش با مراكز دست‌اندركار و مجرى تلاش كردن و فعاليت كردن و بالاخره خود وارد ميدان كار شدن، اينها جزء وظايف و تكاليف جوان ماست كه اين را هم بايستى جوان ما درك كند.»۵
۳. گفتمان‌سازی
یکی از مهم‌ترین عرصه‌هایی که دانشجویان می‌توانند در رابطه با این سیاست‌ها انجام دهند، تبدیل کردن ادبیات و مفاهیم آن به «گفتمان غالب جامعه» است؛ نکته‌ای که رهبر انقلاب در دیدار با فعالین اقتصادی و رسانه‌ای آن را از الزامات تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی عنوان کردند. اما گفتمان چیست؟ «گفتمان يعنى يك مفهوم و يك معرفت همه‌‌گير بشود در برهه‌‌اى از زمان در يك جامعه.»۶ یکی از راه‌های گفتمان‌سازی در جامعه، مجموعه‌ها و تشکل‌های دانشجویی هستند:
«دنبال اين باشيم كه محيط دانشجوئى تصميم‌سازى كند؛ يعنى گفتمان‌سازى كنيد. ببينيد بنده وقتى مسئله‌ى نهضت نرم‌افزارى را خواستم مطرح كنم، قبل از همه تو دانشگاه با دانشجوها مطرح كردم؛ حدود ده سال قبل. نه با وزارتها صحبت كرده بودم، نه با رئيس‌جمهور وقت صحبت كرده بودم، نه حتّى با اساتيد صحبت كردم؛ اول‌بار در دانشگاه اميركبير اين فكر را به ميان آوردم. امروز شما ببينيد اين يك گفتمان است، يك مطالبهى عمومى است، يك خواستِ همه‌ى دانشگاههاى كشور است؛ كه من هرجا هم ميروم، از زبان دانشجو مطالبه‌اش را ميشنوم؛ از زبان استاد و مدير، اجرايش را در يك مرحله‌ى ديگر ميشنوم، و اجراء هم دارد می‌شود. همين نوآورى‌هاى علمى بسيار، بخشى از انگيزه و توان خودش را از اين شعار گرفته: «تصميم‌سازى كنيد»، «گفتمان‌سازى كنيد». اين، مجرى و مسئولين اجرائى را می‌كشاند دنبال اين تصميم، و تصميم‌گيرى خواهند كرد و عمل خواهد شد.»۷
نمونه‌ی عملی و موفق این همت دانشجویی تبدبل کردن عدالت به عنوان گفتمان غالب جامعه در دهه ۸۰ بود: «كار شما جوانها بود؛ به عنوان جنبش عدالتخواهى، به عنوان طرح مسئله‌ى عدالتخواهى- نمى‌‌خواهم حالا به يك تشكيلات خاص اشاره كنم- اين را در دانشگاهها جوانهاى مؤمن، جوانهاى متعهد، جوانهاى بامسئوليت مطرح كردند، گفتند؛ وقتى تكرار شد، به شكل يك گفتمان عمومى درمى‌‌آيد و نتيجه‌‌اش را در گزينشهاى مردم، در جهت‌گيرى‌‌هاى مردم، در شعارهاى مردم، در انتخابات مردم، نشان مىدهد. بنابراين شما يك گام جلو آمديد.»۸
۴. مطالبه‌گری
در رابطه با سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، قوای مختلف وظایفی را برعهده دارند. دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی نیز باید انجام وظیفه‌ی دستگاه‌ها را از آنان بخواهند. «امروز وظيفهى مسئولان كشور، كار بى‌‌وقفه است. وظيفهى مردم هم مأيوس نشدن و دنبال كارها را گرفتن و تلاش كردن و از مسئولان به نحو منطقى مطالبه كردن است.»۹
در حقیقت مطالبه‌گری دانشجویان، به این جریان ماندگاری و عمق می‌بخشد: «همه‌ى اين حركتها براى ماندگارى و عمق‌يابى، پشتوانه مىخواهد، كه آن پشتوانه‌ى مطالبه و خواست، شما هستيد.»۱۰
اما در رابطه با مطالبه‌گری باید توجه داشت که مطالبه‌گری از مسؤولان نباید تبدیل به دشمنی با آنان شود: «يك نكته‌‌ى ديگرى كه در دنباله‌ى آن مطالبهى دانشجوئى عرض مى‌كنم، اين است كه مطالبه كردن با دشمنى كردن فرق دارد. اينكه ما گفتيم گاهى اوقات معارضه‌ى با مسئولان كشور نشود- كه الآن هم همين را تأكيد مى‌كنيم؛ معارضه نبايد بشود- اين به معناى انتقاد نكردن نيست؛ به معناى مطالبه نكردن نيست.»۱۱
پی‌نوشت‌ها:
۱. بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان قزوین، ۸۲/۹/۲۶
۲. شما انجمن اسلامى هستيد؛ انجمن اسلامى هميشه مثل بازوى رهبرى كار كرده- از اول انقلاب تا به حال همين‌طور بوده- حالا هم همين‌طور باشيد. شما اين كار را بكنيد. اين كار وظيفهى شماست؛ يعنى در حقيقت، احتياج نيست كه رهبرى با حضور سنگين خودش در محيط دانشگاه، براى اين مقصود بيايد، در حالى كه به وسيله‌‌ى شما جوانها حل مى‌شود و بايد هم حل بشود. شما همت كنيد، وارد شويد و ميدان را قبضه كنيد. (بيانات در ديدار اعضاى انجمن اسلامى دانشجويان دانشگاه تهران، ۷۶/۶/۲۵)
۳. بيانات در ديدار دانشجويان، ۹۲/۵/۶
۴. از جمله‌‌ى نيازهاى شما، يك مجموعه‌‌ى انديشه‌‌ورز است. من دلم مىخواهد ما گرته‌‌بردارى از لغات خارجى را كمتر كنيم. متأسفانه كم‌‌كارى‌هاى ما موجب شده كه گرته‌‌بردارى كنيم. اتاق فكر، درست ترجمه‌‌اى از انگليسى است. من دلم نمى‌‌خواهد كلمه‌‌ى «اتاق فكر» را به كار ببرم، اما چاره‌‌اى نيست. يك مجموعه‌‌ى فكرى درست كنيد- همان اتاق فكر در مراكز- اينها بنشينند فكر كنند، فكرهاى عالى بكنند. از افراد مطمئن، خاطرجمع و خوش‌فكر استفاده كنيد. (بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار با هزاران نفر از اعضاى بسيج دانشجوئى دانشگاههاى سراسر كشور، ۸۶/۲/۳۱)
۵. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار دانشجويان نخبه، برتران كنكور و فعالان تشكل‌هاى سياسى فرهنگى دانشگاهها، ۸۶/۸/۱۷
۶. بيانات در ديدار با جمعى از طلاب و روحانيون، ۸۸/۹/۲۲
۷. بيانات در دیدار اساتيد و دانشجويان دانشگاههاى شيراز، ۸۷/۲/۱۴
۸. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار دانشجويان نخبه، برتران كنكور و فعالان تشكل‌هاى سياسى فرهنگى دانشگاهها، ۸۶/۷/۱۷
۹. بيانات در اجتماع بزرگ مردم شهرستان كاشان و آران و بيدگل، ۸۰/۸/۲۰
۱۰. بيانات در ديدار جمعى از اعضاى تشكّلها، كانونها، نشريات، هيئتهاى مذهبى و شمارى از نخبگان دانشجويى، ۸۲/۸/۱۵
۱۱. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار دانشجويان نخبه، برتران كنكور و فعالان تشكل‌هاى سياسى فرهنگى دانشگاهها، ۸۶/۷/۱۷
* khamenei.ir