به گزارش مشرق، اگرچه مناطق کویری هم جاذبه‌های فراوانی برای بسیاری از گردشگران و دوستداران طبیعت دارند اما تمام استان سمنان به کویر خلاصه نمی‌شود، این استان دارای تنوع اقلیمی است.
استان سمنان سرزمین کوه و جنگل و کویر، آسمانی صاف با شب‌های پرستاره، سرزمین گویشها، مهد بزرگانی چون بایزید بسطامی، شیخ ابوالحسن خرقانی، شیخ علاء الدوله سمنانی، یغمای جندقی، منوچهری دامغانی و ... است.
در ایام تعطیلات اگر برای سفر به شهرهای دیگر ایران در حال عبور از استان سمنان هستید، کمی توقف کنید، مطمئن باشید که طبیعت بکر و جاذبه های گردشگری استان سمنان، خاطرات فراوان و فراموش نشدنی برای شما به همراه خواهد داشت.
موقعیت جغرافیایی:
استان سمنان در دامنه‌های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده است و ارتفاع استان از شمال به جنوب کاسته و به دشت کویر ختم می گردد.
این استان با وسعتی حدود 96000 کیلومترمربع 5.6 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده و از این لحاظ ششمین استان کشور است.
استان سمنان از جانب شمال به استان مازندران، از جنوب به استان اصفهان، از مشرق به استان خراسان و از مغرب به استان تهران محدود می شود.
همجواری با رشته کوههای البرز و زمینهای هموار کویر شرایط اقلیمی متنوعی برای این استان بوجود آورده است، بطوری‌که قسمت جنوبی؛ آب و هوایی گرم و خشک، نواحی مرکزی؛ معتدل، قسمت شمال شرقی آب و هوایی سرد و خشک و قسمت شمالی نسبتاً سرد است. این تنوع آب و هوایی پوشش گیاهی متنوعی را نیز در این استان به وجود آورده است.
مرکز این استان شهر سمنان می‌باشد و دارای هشت شهرستان شامل سمنان، شاهرود، دامغان، گرمسار، مهدیشهر، میامی و آرادان و سرخه است.
پیشینه تاریخی:
این سرزمین در گذشته جزو چهاردهمین ایالت تاریخی((ورن)) (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی در دوران باستان بوده است. قدر مسلم این است ورن یا ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شامل سمنان، دامغان، خوار(گرمسار)، مهدیشهر، فیروزکوه، شهمیرزاد، لاسگرد، هفدر، ده نمک، آهوان، قوشه و نقاط کوهستانی مازندران بوده است.
در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان (کومیسنه) یا کومشان(قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ((پارت)) یا پرثو به شمار می رفت. در این دوره سمنان شهر سرحدی ایالتهای پارت و ماد محسوب می‌شد و به همین علت برخی از مورخان، پیشینه این شهر را گاهی جزو ماد و گاهی جزو پارت به حساب می آورند. ایالت مذکور که در زمان ساسانیان به ((پشتخوار)) تغییر نام داده شامل همان شهرهایی بوده که در ایالت (ورن) متشکل بودند. حد غربی این ایالت(خوار) گرمسار فعلی، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی آن ایالت(پشتخوارگر) کوهستان‌های جنوبی طبرستان بوده است. سمنان در دوره‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس(کومش) به شمار می آید و نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجار بر سر زبانها بود.
آثار ثبتی:
استان سمنان دارای بیش از یک هزار و 147 اثر تاریخی شناسایی شده است و تا کنون 711 اثر تاریخی، طبیعی و معنوی این استان به ثبت ملی رسیده است.
642 اثر تاریخی استان شامل بنا، محوطه و تپه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و دروازه ارگ سمنان، مسجد تاریخانه دامغان، مجموعه تاریخی بسطام، آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی، مجموعه قصر بهرام گرمسار، بازار آرادان، کاروانسرای دهنمک و .... از جمله آثار تاریخی ثبت شده در فهرست ملی است.
هشت اثر طبیعی استان نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و این آثار شامل درخت کهنسال چنار سوخته صح، درخت گردوی کهنسال تویه و درخت ارس کهنسال دیباج در دامغان، غار افتر در سرخه، جنگل ابر در شاهرود، درخت چنار کهنسال امامزاده یحیی(ع)، درخت چنار دوقلوی چاشم و درخت گردوی کهنسال کمان رستم در مهدیشهر است.
61 اثر معنوی استان شامل مراسم معنوی، صنایع دستی، فنون سنتی و ... نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
مراسم گل غلتان نوزاد در دامغان، نذر سمنو پزان در سمنان، تهیه آب دعا در شاهرود، آئین‌های مرتبط با ازدواج در استان، نخل‌گردانی در مهدیشهر و شهمیرزاد از جمله مراسم معنوی ثبت شده در فهرست ملی است.
مفرش‌بافی پاده، دست‌بافته های سنتی امیریه، نظام آبیاری دامغان و سمنان، جاجیم‌بافی در سمنان، مهارت شماره‌دوزی سنگسری، مهارت فن لاک‌تراشی کالپوش و ... نیز از جمله صنایع دستی و فنون سنتی استان سمنان است که به ثبت آثار ملی رسیده است.
آب و هوا و پوشش گیاهی:
به علت موقعیت خاص جغرافیایی استان سمنان و همجواری آن با رشته کوههای البرز و زمینهای هموار کویر، هر قسمت از این استان دارای شرایط اقلیمی متنوعی می باشد. این تونع آب و هوایی پوشش گیاهی متنوعی را نیز در این استان به وجود آورده است. به طوریکه در قسمت جنوب گونه های کویری و بیابانی و در بخش میانی استان گونه های نیمه بیابانی و در بخش شمالی گونه‌های سردسیر و جنگلی را می‌توان مشاهده کرد.
گیاهان کویری عبارتند از: تاغ و گز، خارشتر، اسپند، گون و درمنه و از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی در مناطق شمالی استان، خانواده سوزنی برگان، ارس، سرو و درختچه زرشک را می توان نام برد.
محیط زیست:
استان سمنان به دلیل داشتن مناطق و موقعیت مناسب طبیعی و وسعت کافی، جایگاه مناسبی برای حیات انواع وحوش و انواع گیاهان به شمار می آید، چرا که در قسمتهای شمالی استان منطقه جنگلی، کوهستانی و سردسیر با بارندگی نسبتاً زیاد و پوشش گیاهی خوب و در قسمت های میانی منطقه دشتی با بارندگی کمتر نسبت به شمال اما با پوشش گیاهی نسبتاً خوب و در قسمتهای جنوبی آن کویر نمک با بارندگی بسیار کم و عدم پوشش گیاهی مناسب قرار دارد.
بیش از 23 درصد از وسعت استان سمنان را مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش تشکیل می دهد، که این رقم در حدود 25 درصد کل مناطق حفاظت شده کشور ایران را شامل می شود.
مناطق زیستی استان سمنان دارای ویژگی هایی به این شرح می باشد:
- ذخیره گاه و بانک ژن طبیعی گیاهی و جانوری ایران و جهان.
- منطقه حایل بین کویر و مناطق زیستی کوهستانی استان.
- زیستگاه گونه های خاص نادر و در معرض انقراض جانوری و گیاهی.
- طبیعت زیبا با چشم اندازهای طبیعی.
- دارا بودن شرایط ویژه جهت امور پژوهشی و اقتصادی.
مناطق زیستی و حیات وحش:
1- پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق.
2- پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده توران.
3- منطقه حفاظت شده پرور.
4- منطقه شکار و تیراندازی ممنوع((خنار)).
5- ممنوع شکار و تیراندازی ممنوع((تپال)).
6- پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر
استان سمنان جزیره لهجه ها:
بنا بر نظریه آرتور کریستین سن دانمارکی زبان سمنانی از دسته زبانهای مادی و پارتی است که ویژگیهای باستانی خود را تا اندازه بسیار زیادی حفظ کرده است. بررسی کلی پیرامون زبان سمنانی کاری است بس دشوار که تا کنون کمتر کسی توانسته است در این وادی قدم گذارد.
مجموعه نظریات محققان و مستشرقان در مورد وابستگی گویش سمنانی این اطلاعات را بیان می داردکه:
1- گویش سمنانی از نظر تقسیم بندی جغرافیایی، جزء شاخه غربی زبانهای ایرانی است و در بین زبانهای این شاخه نیز متعلق به نواحی شمالی لهجه های مرکز ایران است.
2- از نظر طبقه بندی تاریخی، گویش سمنانی به حدفاصل بین زبانهای باستانی و میانه تعلق دارد.
3- گویش سمنانی دنباله زبانهای پهلوی شمالی و یا پهلوی اشکانی و یا پارتی و یادگار لهجه رازی است.
4- گویش سمنانی با زبانهای خزری شامل گیلکی، تالشی و تاتی، نزدیک است و مشابهت هایی دارد.
5- گویش سمنانی با زبانهای مادی و پارتی بستگی دارد.
6- بررسی برخی از ویژگیهای صوتی زبانهای دسته شمالی و از جمله پارتی و دسته جنوبی (از جمله پارسی میانه) و مقایسه آنها با گویش سمنانی به روشنی مشخص می شود که بسیاری از اختصاصات زبان پارتی در گویش سمنانی تاکنون حفظ شده است.
یکی دیگر از خصوصیات زبان سمنانی متمایز و مختلف بودن گویشها در نواحی مختلف این استان می باشد بطوری‌که گاه در فاصله ای کمتر از چند کیلومتر تفاوت گویش چنان آشکار و بارز است که گویی مردمانی از دو سرزمین مختلف صحبت می‌کنند. این تفاوت و تمایز لهجه‌ها، موجب شده که سمنان را« جزیره لهجه ها» می نامند.
به طور کلی لهجه مردم سمنان و اطراف آن را می توان به پنج دسته مهم تقسیم کرد.
1-زبان سمنانی 2- زبان مهدیشهر (سنگسر) 3- زبان شهمیرزادی 4- زبان سرخه ای 5- زبان لاسگردی و این در حالی است که در سایر نقاط استان مثل دامغان و شاهرود لهجه و زبان با خصوصیات متفاوت‌تری نسبت به شهر سمنان و حوالی آن حاکم است.
استان سمنان سرزمین کوه و جنگل و کویر، آسمانی صاف با شب‌های پرستاره، سرزمین گویشها، مهد بزرگانی چون بایزید بسطامی، شیخ ابوالحسن خرقانی، شیخ علاء الدوله سمنانی، یغمای جندقی، منوچهری دامغانی و ... است.
در ایام تعطیلات اگر برای سفر به شهرهای دیگر ایران در حال عبور از استان سمنان هستید، کمی توقف کنید، مطمئن باشید که طبیعت بکر و جاذبه های گردشگری استان سمنان، خاطرات فراوان و فراموش نشدنی برای شما به همراه خواهد داشت.
موقعیت جغرافیایی:
استان سمنان در دامنه‌های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده است و ارتفاع استان از شمال به جنوب کاسته و به دشت کویر ختم می گردد.
این استان با وسعتی حدود 96000 کیلومترمربع 5.6 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده و از این لحاظ ششمین استان کشور است.
استان سمنان از جانب شمال به استان مازندران، از جنوب به استان اصفهان، از مشرق به استان خراسان و از مغرب به استان تهران محدود می شود.
همجواری با رشته کوههای البرز و زمینهای هموار کویر شرایط اقلیمی متنوعی برای این استان بوجود آورده است، بطوری‌که قسمت جنوبی؛ آب و هوایی گرم و خشک، نواحی مرکزی؛ معتدل، قسمت شمال شرقی آب و هوایی سرد و خشک و قسمت شمالی نسبتاً سرد است. این تنوع آب و هوایی پوشش گیاهی متنوعی را نیز در این استان به وجود آورده است.
مرکز این استان شهر سمنان می‌باشد و دارای هشت شهرستان شامل سمنان، شاهرود، دامغان، گرمسار، مهدیشهر، میامی و آرادان و سرخه است.
پیشینه تاریخی:
این سرزمین در گذشته جزو چهاردهمین ایالت تاریخی((ورن)) (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی در دوران باستان بوده است. قدر مسلم این است ورن یا ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شامل سمنان، دامغان، خوار(گرمسار)، مهدیشهر، فیروزکوه، شهمیرزاد، لاسگرد، هفدر، ده نمک، آهوان، قوشه و نقاط کوهستانی مازندران بوده است.
در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان (کومیسنه) یا کومشان(قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ((پارت)) یا پرثو به شمار می رفت. در این دوره سمنان شهر سرحدی ایالتهای پارت و ماد محسوب می‌شد و به همین علت برخی از مورخان، پیشینه این شهر را گاهی جزو ماد و گاهی جزو پارت به حساب می آورند. ایالت مذکور که در زمان ساسانیان به ((پشتخوار)) تغییر نام داده شامل همان شهرهایی بوده که در ایالت (ورن) متشکل بودند. حد غربی این ایالت(خوار) گرمسار فعلی، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی آن ایالت(پشتخوارگر) کوهستان‌های جنوبی طبرستان بوده است. سمنان در دوره‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس(کومش) به شمار می آید و نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجار بر سر زبانها بود.
آثار ثبتی:
استان سمنان دارای بیش از یک هزار و 147 اثر تاریخی شناسایی شده است و تا کنون 711 اثر تاریخی، طبیعی و معنوی این استان به ثبت ملی رسیده است.
642 اثر تاریخی استان شامل بنا، محوطه و تپه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و دروازه ارگ سمنان، مسجد تاریخانه دامغان، مجموعه تاریخی بسطام، آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی، مجموعه قصر بهرام گرمسار، بازار آرادان، کاروانسرای دهنمک و .... از جمله آثار تاریخی ثبت شده در فهرست ملی است.
هشت اثر طبیعی استان نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و این آثار شامل درخت کهنسال چنار سوخته صح، درخت گردوی کهنسال تویه و درخت ارس کهنسال دیباج در دامغان، غار افتر در سرخه، جنگل ابر در شاهرود، درخت چنار کهنسال امامزاده یحیی(ع)، درخت چنار دوقلوی چاشم و درخت گردوی کهنسال کمان رستم در مهدیشهر است.
61 اثر معنوی استان شامل مراسم معنوی، صنایع دستی، فنون سنتی و ... نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
مراسم گل غلتان نوزاد در دامغان، نذر سمنو پزان در سمنان، تهیه آب دعا در شاهرود، آئین‌های مرتبط با ازدواج در استان، نخل‌گردانی در مهدیشهر و شهمیرزاد از جمله مراسم معنوی ثبت شده در فهرست ملی است.
مفرش‌بافی پاده، دست‌بافته های سنتی امیریه، نظام آبیاری دامغان و سمنان، جاجیم‌بافی در سمنان، مهارت شماره‌دوزی سنگسری، مهارت فن لاک‌تراشی کالپوش و ... نیز از جمله صنایع دستی و فنون سنتی استان سمنان است که به ثبت آثار ملی رسیده است.
آب و هوا و پوشش گیاهی:
به علت موقعیت خاص جغرافیایی استان سمنان و همجواری آن با رشته کوههای البرز و زمینهای هموار کویر، هر قسمت از این استان دارای شرایط اقلیمی متنوعی می باشد. این تونع آب و هوایی پوشش گیاهی متنوعی را نیز در این استان به وجود آورده است. به طوریکه در قسمت جنوب گونه های کویری و بیابانی و در بخش میانی استان گونه های نیمه بیابانی و در بخش شمالی گونه‌های سردسیر و جنگلی را می‌توان مشاهده کرد.
گیاهان کویری عبارتند از: تاغ و گز، خارشتر، اسپند، گون و درمنه و از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی در مناطق شمالی استان، خانواده سوزنی برگان، ارس، سرو و درختچه زرشک را می توان نام برد.
محیط زیست:
استان سمنان به دلیل داشتن مناطق و موقعیت مناسب طبیعی و وسعت کافی، جایگاه مناسبی برای حیات انواع وحوش و انواع گیاهان به شمار می آید، چرا که در قسمتهای شمالی استان منطقه جنگلی، کوهستانی و سردسیر با بارندگی نسبتاً زیاد و پوشش گیاهی خوب و در قسمت های میانی منطقه دشتی با بارندگی کمتر نسبت به شمال اما با پوشش گیاهی نسبتاً خوب و در قسمتهای جنوبی آن کویر نمک با بارندگی بسیار کم و عدم پوشش گیاهی مناسب قرار دارد.
بیش از 23 درصد از وسعت استان سمنان را مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش تشکیل می دهد، که این رقم در حدود 25 درصد کل مناطق حفاظت شده کشور ایران را شامل می شود.
مناطق زیستی استان سمنان دارای ویژگی هایی به این شرح می باشد:
- ذخیره گاه و بانک ژن طبیعی گیاهی و جانوری ایران و جهان.
- منطقه حایل بین کویر و مناطق زیستی کوهستانی استان.
- زیستگاه گونه های خاص نادر و در معرض انقراض جانوری و گیاهی.
- طبیعت زیبا با چشم اندازهای طبیعی.
- دارا بودن شرایط ویژه جهت امور پژوهشی و اقتصادی.
مناطق زیستی و حیات وحش:
1- پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق.
2- پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده توران.
3- منطقه حفاظت شده پرور.
4- منطقه شکار و تیراندازی ممنوع((خنار)).
5- ممنوع شکار و تیراندازی ممنوع((تپال)).
6- پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر
استان سمنان جزیره لهجه ها:
بنا بر نظریه آرتور کریستین سن دانمارکی زبان سمنانی از دسته زبانهای مادی و پارتی است که ویژگیهای باستانی خود را تا اندازه بسیار زیادی حفظ کرده است. بررسی کلی پیرامون زبان سمنانی کاری است بس دشوار که تا کنون کمتر کسی توانسته است در این وادی قدم گذارد.
مجموعه نظریات محققان و مستشرقان در مورد وابستگی گویش سمنانی این اطلاعات را بیان می داردکه:
1- گویش سمنانی از نظر تقسیم بندی جغرافیایی، جزء شاخه غربی زبانهای ایرانی است و در بین زبانهای این شاخه نیز متعلق به نواحی شمالی لهجه های مرکز ایران است.
2- از نظر طبقه بندی تاریخی، گویش سمنانی به حدفاصل بین زبانهای باستانی و میانه تعلق دارد.
3- گویش سمنانی دنباله زبانهای پهلوی شمالی و یا پهلوی اشکانی و یا پارتی و یادگار لهجه رازی است.
4- گویش سمنانی با زبانهای خزری شامل گیلکی، تالشی و تاتی، نزدیک است و مشابهت هایی دارد.
5- گویش سمنانی با زبانهای مادی و پارتی بستگی دارد.
6- بررسی برخی از ویژگیهای صوتی زبانهای دسته شمالی و از جمله پارتی و دسته جنوبی (از جمله پارسی میانه) و مقایسه آنها با گویش سمنانی به روشنی مشخص می شود که بسیاری از اختصاصات زبان پارتی در گویش سمنانی تاکنون حفظ شده است.
یکی دیگر از خصوصیات زبان سمنانی متمایز و مختلف بودن گویشها در نواحی مختلف این استان می باشد بطوری‌که گاه در فاصله ای کمتر از چند کیلومتر تفاوت گویش چنان آشکار و بارز است که گویی مردمانی از دو سرزمین مختلف صحبت می‌کنند. این تفاوت و تمایز لهجه‌ها، موجب شده که سمنان را« جزیره لهجه ها» می نامند.
به طور کلی لهجه مردم سمنان و اطراف آن را می توان به پنج دسته مهم تقسیم کرد.
1-زبان سمنانی 2- زبان مهدیشهر (سنگسر) 3- زبان شهمیرزادی 4- زبان سرخه ای 5- زبان لاسگردی و این در حالی است که در سایر نقاط استان مثل دامغان و شاهرود لهجه و زبان با خصوصیات متفاوت‌تری نسبت به شهر سمنان و حوالی آن حاکم است.