به گزارش مشرق، بر اساس آمار اعلام شده توسط مسئولان شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران در مورد مصرف سوخت در سال ۹۲، روزانه به طور متوسط ۶۹ میلیون لیتر بنزین در کشور عرضه و مصرف می شود که حدود ۴۸ میلیون لیتر آن به صورت سهمیه ای ۴۰۰ تومانی و۲۱ میلیون لیتر آن، بنزین آزاد است.
تغییر قیمت بنزین در مرحله دوم اجرای قانون هدفمندی یکی از اصلی ترین عواملی است که می تواند الگوی مصرف این حامل انرژی را تغییر دهد و کسری منابع یارانه های نقدی خانوارها را تامین کند.
یکی از سناریوهای مطرح در گام دوم اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، افزایش قیمت بنزین معمولی و آزاد به ترتیب به ۷۰۰ و ۱۲۰۰ تومان است. اگرچه افزایش قیمت بنزین معمولی می تواند نتیجه تورم عمومی کشور را از سال ۸۹ تا ۹۲ بر قیمت این حامل انرژی باشد، اما باید دید که آیا دلیلی برای افزایش همسان قیمت بنزین آزاد با قیمت بنزین معمولی وجود دارد؟ به عبارت دیگر آیا ضرورت دارد که قیمت بنزین آزاد مشابه قیمت بنزین معمولی تنها ۷۵ درصد افزایش یابد؟
بررسی ها نشان می دهد که با تثبیت قیمت بنزین از سال ۸۹، تورم عمومی کشور هزینه‌های حمل و نقل عمومی از جمله تاکسی، مترو و اتوبوس را افزایش داد و این امر صرفه استفاده از بنزین آزاد را بالا برد. در شرایط کنونی استفاده از وسایل نقلیه شخصی حتی در صورت مصرف بنزین آزاد، نسبت به استفاده از حمل و نقل عمومی ارزان تر است و این امر مصرف بی رویه بنزین آزاد را به همراه آورده است.
این رفتار باعث افزایش مصرف بنزین آزاد کشور در سال ۹۱ و ۹۲ شد و حتی واردات بنزین را که پس از اجرای طرح کارت هوشمند سوخت و گام اول هدفمندی روندی نزولی به خود گرفته بود، به مسیر افزایشی قبل بازگرداند. آمار مصرف بنزین کشور در سال ۹۲ نیز گویای آن است که عمده بنزین آزاد توسط سواری‌های شخصی مصرف می‌شود.
از آن جا که بنزین آزاد تنها در بخشی از جامعه مصرف می شود که سهم چندانی در تولید و ارایه خدمات ندارد، افزایش قیمت آن اثر چندانی بر تورم عمومی کشور به جا نمی گذارد و در نتیجه می توان در این مرحله، قیمت آن را به مراتب بیشتر از قیمت بنزین معمولی افزایش داد و آن را به نرخ معادل فوب خلیج فارس رساند.
در صورتی که قیمت بنزین آزاد به جای ۱۲۰۰ تومان به ۲۵۰۰ تومان افزایش یابد حتی این امکان وجود دارد که قیمت بنزین معمولی را با همان قیمت ۴۰۰ تومان عرضه کرد. این اقدام درآمد دولت را بیش از سناریو محتمل با قیمتهای ۷۰۰ و ۱۲۰۰ برای بنزین معمولی و آزاد افزایش می دهد.
به علاوه در حال حاضر بنزین به هر خودرو اختصاص می یابد که با عدالت سازگار نیست زیرا در این شرایط افرادی که وسیله نقلیه بیشتری دارند از سهمیه بنزین بیشتری بهره می برند و افرادی که وسیله نقلیه شخصی ندارند از این سهمیه بی‌بهره هستند.
همچنین در سناریوی پیشنهادی از اثر جانشینی سی‌ان‌جی به جای بنزین برای کاهش سهمیه تاکسی ها و وانت بارها استفاده می شود به نحوی که در صورت کمبود جایگاه سی‌ان‌جی، این جایگاه ها به صورت اختصاصی در اختیار تاکسی ها و وانت بارها قرار گیرد. این اقدام فساد ناشی از اختصاص سهمیه به این وسایل نقلیه را از بین می‌برد و در کاهش آلودگی هوای کلان شهرها موثر است.
مزایایی که سناریو پیشنهادی شامل اختصاص سهمیه بنزین معمولی با قیمت ۴۰۰ تومان به هر خانوار و افزایش قیمت بنزین آزاد به ۲۵۰۰ تومان نسبت به سناریو محتمل دارد به شرح زیر است:
۱- تاثیرگذاری کمتر بر تورم: حفظ سهمیه های نیمه یارانه ای و صرفا افزایش قیمت بنزین آزاد اثرات تورمی افزایش قیمت بنزین را محدود می کند زیرا در حال حاضر عمده مصرف بنزین در کشور به صورت نیمه یارانه ای ۴۰۰ تومانی است و حفظ این سهمیه ها، کمترین آثار تورمی را پدید می آورد در حالی که افزایش قیمت بنزین معمولی و آزاد عموم مصرف کنندگان را شامل افزایش قیمت می کند و اثرات تورمی گسترده ای بر جا می گذارد. در نتیجه اگر صرفا قیمت بنزین آزاد افزایش یابد، تنها بخشی از جامعه که مصرف بی رویه ای دارند، رفتار خود را اصلاح می کنند و اقتصاد کشور از پذیرش افزایش قیمت تورم‌زای بنزین رهایی می یابد.
۲- افزایش عدالت در توزیع یارانه بنزین و بروز نارضایتی اجتماعی کمتر: در صورتی که سهمیه ها به جای هر خودرو به هر خانوار اختصاص پیدا کند، یارانه این حامل انرژی به صورت عادلانه بین آحاد جامعه توزیع و جلوی بی عدالتی های کنونی گرفته می شود. در حال حاضر خانوارهایی که چند خودرو دارند از چند سهمیه بنزین ۶۰ لیتری ۴۰۰ تومانی استفاده می کنند، خانوارهایی که تنها یک موتور دارند تنها ۲۵ لیتر بنزین ۴۰۰ تومانی می گیرند و خانوارهایی که هیچ وسیله نقلیه ای ندارند از دریافت یارانه بنزین محرومند.
در نتیجه در سازوکار کنونی اختصاص بنزین به صورت عادلانه توزیع نمی شود و تنها راه توزیع عادلانه یارانه بنزین اختصاص سهمیه ها به هر خانوار به جای هر وسیله نقلیه است. این امر نسبت به افزایش هر دو قیمت بنزین معمولی و آزاد نارضایتی اجتماعی کمتری در پی دارد.
۳- کاهش قاچاق فرآورده: افزایش قیمت بنزین آزاد به نرخ فوب خلیج فارس، صرفه قاچاق فرآورده را از بین می برد و جلوی هدررفت منابع ملی کشور می گیرد اما قیمت بنزین ۱۲۰۰ تومانی همچنان با نرخ آن در کشورهای همسایه فاصله دارد و این امر قاچاق آن را به همراه دارد.
تغییر قیمت بنزین در مرحله دوم اجرای قانون هدفمندی یکی از اصلی ترین عواملی است که می تواند الگوی مصرف این حامل انرژی را تغییر دهد و کسری منابع یارانه های نقدی خانوارها را تامین کند.
یکی از سناریوهای مطرح در گام دوم اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، افزایش قیمت بنزین معمولی و آزاد به ترتیب به ۷۰۰ و ۱۲۰۰ تومان است. اگرچه افزایش قیمت بنزین معمولی می تواند نتیجه تورم عمومی کشور را از سال ۸۹ تا ۹۲ بر قیمت این حامل انرژی باشد، اما باید دید که آیا دلیلی برای افزایش همسان قیمت بنزین آزاد با قیمت بنزین معمولی وجود دارد؟ به عبارت دیگر آیا ضرورت دارد که قیمت بنزین آزاد مشابه قیمت بنزین معمولی تنها ۷۵ درصد افزایش یابد؟
بررسی ها نشان می دهد که با تثبیت قیمت بنزین از سال ۸۹، تورم عمومی کشور هزینه‌های حمل و نقل عمومی از جمله تاکسی، مترو و اتوبوس را افزایش داد و این امر صرفه استفاده از بنزین آزاد را بالا برد. در شرایط کنونی استفاده از وسایل نقلیه شخصی حتی در صورت مصرف بنزین آزاد، نسبت به استفاده از حمل و نقل عمومی ارزان تر است و این امر مصرف بی رویه بنزین آزاد را به همراه آورده است.
این رفتار باعث افزایش مصرف بنزین آزاد کشور در سال ۹۱ و ۹۲ شد و حتی واردات بنزین را که پس از اجرای طرح کارت هوشمند سوخت و گام اول هدفمندی روندی نزولی به خود گرفته بود، به مسیر افزایشی قبل بازگرداند. آمار مصرف بنزین کشور در سال ۹۲ نیز گویای آن است که عمده بنزین آزاد توسط سواری‌های شخصی مصرف می‌شود.
از آن جا که بنزین آزاد تنها در بخشی از جامعه مصرف می شود که سهم چندانی در تولید و ارایه خدمات ندارد، افزایش قیمت آن اثر چندانی بر تورم عمومی کشور به جا نمی گذارد و در نتیجه می توان در این مرحله، قیمت آن را به مراتب بیشتر از قیمت بنزین معمولی افزایش داد و آن را به نرخ معادل فوب خلیج فارس رساند.
در صورتی که قیمت بنزین آزاد به جای ۱۲۰۰ تومان به ۲۵۰۰ تومان افزایش یابد حتی این امکان وجود دارد که قیمت بنزین معمولی را با همان قیمت ۴۰۰ تومان عرضه کرد. این اقدام درآمد دولت را بیش از سناریو محتمل با قیمتهای ۷۰۰ و ۱۲۰۰ برای بنزین معمولی و آزاد افزایش می دهد.
مقایسه درآمد دولت در سناریو پیشنهادی و سناریو محتمل
به علاوه در حال حاضر بنزین به هر خودرو اختصاص می یابد که با عدالت سازگار نیست زیرا در این شرایط افرادی که وسیله نقلیه بیشتری دارند از سهمیه بنزین بیشتری بهره می برند و افرادی که وسیله نقلیه شخصی ندارند از این سهمیه بی‌بهره هستند.
همچنین در سناریوی پیشنهادی از اثر جانشینی سی‌ان‌جی به جای بنزین برای کاهش سهمیه تاکسی ها و وانت بارها استفاده می شود به نحوی که در صورت کمبود جایگاه سی‌ان‌جی، این جایگاه ها به صورت اختصاصی در اختیار تاکسی ها و وانت بارها قرار گیرد. این اقدام فساد ناشی از اختصاص سهمیه به این وسایل نقلیه را از بین می‌برد و در کاهش آلودگی هوای کلان شهرها موثر است.
مزایایی که سناریو پیشنهادی شامل اختصاص سهمیه بنزین معمولی با قیمت ۴۰۰ تومان به هر خانوار و افزایش قیمت بنزین آزاد به ۲۵۰۰ تومان نسبت به سناریو محتمل دارد به شرح زیر است:
۱- تاثیرگذاری کمتر بر تورم: حفظ سهمیه های نیمه یارانه ای و صرفا افزایش قیمت بنزین آزاد اثرات تورمی افزایش قیمت بنزین را محدود می کند زیرا در حال حاضر عمده مصرف بنزین در کشور به صورت نیمه یارانه ای ۴۰۰ تومانی است و حفظ این سهمیه ها، کمترین آثار تورمی را پدید می آورد در حالی که افزایش قیمت بنزین معمولی و آزاد عموم مصرف کنندگان را شامل افزایش قیمت می کند و اثرات تورمی گسترده ای بر جا می گذارد. در نتیجه اگر صرفا قیمت بنزین آزاد افزایش یابد، تنها بخشی از جامعه که مصرف بی رویه ای دارند، رفتار خود را اصلاح می کنند و اقتصاد کشور از پذیرش افزایش قیمت تورم‌زای بنزین رهایی می یابد.
۲- افزایش عدالت در توزیع یارانه بنزین و بروز نارضایتی اجتماعی کمتر: در صورتی که سهمیه ها به جای هر خودرو به هر خانوار اختصاص پیدا کند، یارانه این حامل انرژی به صورت عادلانه بین آحاد جامعه توزیع و جلوی بی عدالتی های کنونی گرفته می شود. در حال حاضر خانوارهایی که چند خودرو دارند از چند سهمیه بنزین ۶۰ لیتری ۴۰۰ تومانی استفاده می کنند، خانوارهایی که تنها یک موتور دارند تنها ۲۵ لیتر بنزین ۴۰۰ تومانی می گیرند و خانوارهایی که هیچ وسیله نقلیه ای ندارند از دریافت یارانه بنزین محرومند.
در نتیجه در سازوکار کنونی اختصاص بنزین به صورت عادلانه توزیع نمی شود و تنها راه توزیع عادلانه یارانه بنزین اختصاص سهمیه ها به هر خانوار به جای هر وسیله نقلیه است. این امر نسبت به افزایش هر دو قیمت بنزین معمولی و آزاد نارضایتی اجتماعی کمتری در پی دارد.
۳- کاهش قاچاق فرآورده: افزایش قیمت بنزین آزاد به نرخ فوب خلیج فارس، صرفه قاچاق فرآورده را از بین می برد و جلوی هدررفت منابع ملی کشور می گیرد اما قیمت بنزین ۱۲۰۰ تومانی همچنان با نرخ آن در کشورهای همسایه فاصله دارد و این امر قاچاق آن را به همراه دارد.