به گزارش گروه اجتماهی مشرق، فقط در کشور آمریکا، 40 درصد از بزرگسالان مصرف ماهانه ترکیبات دارویی حاوی استامینوفن را گزارش کرده اند و 23درصد مردم این کشور، استفاده هفتگی آن را ادعا می کنند. استامینوفن(پاراستامول)(APAP)، خواص ضددرد و تب بری مشابه آسپیرین دارد، اما اثرات ضدالتهابی آن حداقل اند. بنابراین برای درمان درد یا تب با شدت خفیف تا متوسط تجویز می شود.
از سویی دیگر، در دوزاژ معمول و مجاز باعث مشکلات گوارشی یا خونریزی از دستگاه گوارش نمی شود. در نتیجه، این دارو اگر درست استفاده شود دارویی اثربخش و بی خطر است. مشکل سازترین عارضه مصرف بیش از حد مجاز استامینوفن، مسمومیت کبدی است که باعث اختلال عملکرد کبدی، نارسایی حاد کبد و حتی مرگ می شود. متاسفانه طی دهه گذشته بر شمار موارد مسمومیت ناشی از مصرف استامینوفن افزوده شده است.
به دنبال مصرف خوراکی، استامینوفن به سرعت از راه دستگاه گوارش جذب شده و طی 30 الی 60 دقیقه به حداکثر غلظت پلاسمایی خود می رسد. در صورت مصرف بیش از حد، رسیدن به حداکثر غلظت پلاسمایی 4 ساعت پس از مصرف رخ می دهد.
همانطور که می دانید، استامینوفن از 3 مسیر کبدی شامل گلوکورونیداسیون، سولفاتاسیون و اکسیداسیون در بدن متابولیزه می شود.
چرایی مسمومیت با استامینوفن
داروها ممکن است به دلایل مختلفی باعث مسمومیت شوند. مسمومیت ناشی از استامینوفن ناشی از تولید NAPQI است. در نتیجه مصرف دوز زیاد یا طولانی مدت استامینوفن، مسیرهای اصلی متابولیک آن-یعنی سیستم های کونژوگاسیون گلوکورونید و سولفات- اشباع شده و بیشتر استامینوفن از طریق سیستم CYP450 متابولیزه می شود. به مرور میزان تولید NAPQI افزایش یافته و شروع به جمع شدن در سلول های کبدی می کند.
تجمع این متابولیت در سلول های کبدی باعث تخریب کبد خواهد شد. بنابراین ترکیباتی نظیر ان-استیل سیستیین آنتی دوت مطلوب در مسمومیت ناشی از استامینوفن است. مسمومیت استامینوفن ممکن است به صورت مصرف بیش از حد حاد یا مصرف بیش از حد مزمن باشد. مصرف بیش از حد حاد، به تجمع مقادیر توکسیک دارو طی 8 ساعت و مصرف بیش از حد مزمن، در نتیجه مصرف دوز های تکرار شونده مقادیر غیرمجاز این دارو ایجاد می شود.
دوز توصیه شده استامینوفن در بزرگسالان 650 تا 1000 میلی گرم هر 4 تا 6 ساعت است. مقدار مصرف استامینوفن نباید بیشتر از هزار میلی گرم در مدت 24 ساعت باشد. در کودکان، دوز مجاز 10 تا 15 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، هر 4 تا 6 ساعت است که نباید بیشتر از 50 الی 70 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن کودک در 24 ساعت باشد.
تک دوز 150 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن یا 7/5 گرم در بزرگسالان توکسیک شناخته شده است. در کودکان، تک دوز 120 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن تا 150 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خطرناک دانسته شده است. هر چند که به نظر نمی رسد دوز های کمتر از 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باعث مسمومیت شود.
مرکز کنترل مسمومیت آمریکا توصیه کرده است که صرفنظر از میزان داروی خورده شده، درصورت بروز هر گونه نشانه یا علامتی از مسمومیت، باید بیمار به بیمارستان منتقل شود.
تظاهرات بالینی مسمومیت با استامینوفن
چه مسمومیت با استامینوفن درنتیجه مصرف تک دوز بیش از حد مجاز اتفاق افتاده باشد یا که ناشی از تکرار مصرف بیش از حد دوز دارو باشد، علایم بالینی مسمومیت با استامینوفن در 4 فاز تشریح می شود.
فاز اول (اثرات پیش بالینی مسمومیت)، فاز دوم(آسیب کبدی)، فاز سوم(نارسایی کبدی) و فاز چهارم(بهبود). در صورت درمان بیمار در فاز پیش بالینی، ممکن است آسیب کبدی ایجاد شده گذرا باشد و به طور کامل برطرف شود. در 20 الی 40 درصد بیمارانی که وارد فاز نارسایی کبدی شده اند، مرگ و میر گزارش شده است.
درمان مسمومیت با استامینوفن
بیمار باید به دقت تحت نظر باشد. تاریخچه مصرف دارو توسط بیمار را به تفضیل بپرسید. سطح سرمی استامینوفن باید حداقل تا 4 ساعت پس از مصرف دارو مانیتورینگ شود. میزان داروی مصرفی، دوز اشکال خورده شده، زمان گذشته از مصرف آخرین دوز دارو را ثبت کنید. تمام عوامل نامبرده در آنالیز غلظت سرمی استامینوفن مهم هستند.
اگر کمتر از یک ساعت از خوردن دارو گذشته، شستشوی معده توصیه می شود. تجویز شارکول فعال، بخصوص در بیمارانی که اشکال آهسته رهش داروی استامینوفن را خورده اند یا دارو هایی مصرف کرده اند که باعث کاهش سرعت جذب استامینوفن می شوند لازم است. در بیمارانی که افت هوشیاری دارند و خطر آسپیراسیون محتویات معده مطرح است(نظیر آنها که استفراغ های غیرقابل کنترل یا تشنج دارند) تجویز شارکول توصیه نمی شود.
استیل سیستیین درمان اصلی مسمومیت با استامینوفن است. این دارو ذخایر گلوتاتیون کبدی را دوباره تجدید می کند و باعث افزایش کونژوگاسیون فسفات می شود. در نتیجه، از تجمع NAPQI جلوگیری می کند. استیل سیستیین ممکن است در بیماران با نارسایی کبدی ناشی از استامینوفن سودمند باشد زیرا باعث بهبود همودینامیک و مصرف اکسیژن،کاهش ادم مغزی و بهبود تولید انرژی در میتوکندری می شود.
استیل سیستیین در صورتی که طی 8 تا 10 ساعت اول اوردوز حاد استامینوفن تجویز شود، از نارسایی کبدی ناشی از مصرف بیش از حد استامینوفن ممانعت می کند. اما تجویز آن حتی تا 48 ساعت بعد از خوردن قرص ها سودمند است.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.irارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.
از سویی دیگر، در دوزاژ معمول و مجاز باعث مشکلات گوارشی یا خونریزی از دستگاه گوارش نمی شود. در نتیجه، این دارو اگر درست استفاده شود دارویی اثربخش و بی خطر است. مشکل سازترین عارضه مصرف بیش از حد مجاز استامینوفن، مسمومیت کبدی است که باعث اختلال عملکرد کبدی، نارسایی حاد کبد و حتی مرگ می شود. متاسفانه طی دهه گذشته بر شمار موارد مسمومیت ناشی از مصرف استامینوفن افزوده شده است.
به دنبال مصرف خوراکی، استامینوفن به سرعت از راه دستگاه گوارش جذب شده و طی 30 الی 60 دقیقه به حداکثر غلظت پلاسمایی خود می رسد. در صورت مصرف بیش از حد، رسیدن به حداکثر غلظت پلاسمایی 4 ساعت پس از مصرف رخ می دهد.
همانطور که می دانید، استامینوفن از 3 مسیر کبدی شامل گلوکورونیداسیون، سولفاتاسیون و اکسیداسیون در بدن متابولیزه می شود.
چرایی مسمومیت با استامینوفن
داروها ممکن است به دلایل مختلفی باعث مسمومیت شوند. مسمومیت ناشی از استامینوفن ناشی از تولید NAPQI است. در نتیجه مصرف دوز زیاد یا طولانی مدت استامینوفن، مسیرهای اصلی متابولیک آن-یعنی سیستم های کونژوگاسیون گلوکورونید و سولفات- اشباع شده و بیشتر استامینوفن از طریق سیستم CYP450 متابولیزه می شود. به مرور میزان تولید NAPQI افزایش یافته و شروع به جمع شدن در سلول های کبدی می کند.
تجمع این متابولیت در سلول های کبدی باعث تخریب کبد خواهد شد. بنابراین ترکیباتی نظیر ان-استیل سیستیین آنتی دوت مطلوب در مسمومیت ناشی از استامینوفن است. مسمومیت استامینوفن ممکن است به صورت مصرف بیش از حد حاد یا مصرف بیش از حد مزمن باشد. مصرف بیش از حد حاد، به تجمع مقادیر توکسیک دارو طی 8 ساعت و مصرف بیش از حد مزمن، در نتیجه مصرف دوز های تکرار شونده مقادیر غیرمجاز این دارو ایجاد می شود.
دوز توصیه شده استامینوفن در بزرگسالان 650 تا 1000 میلی گرم هر 4 تا 6 ساعت است. مقدار مصرف استامینوفن نباید بیشتر از هزار میلی گرم در مدت 24 ساعت باشد. در کودکان، دوز مجاز 10 تا 15 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، هر 4 تا 6 ساعت است که نباید بیشتر از 50 الی 70 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن کودک در 24 ساعت باشد.
تک دوز 150 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن یا 7/5 گرم در بزرگسالان توکسیک شناخته شده است. در کودکان، تک دوز 120 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن تا 150 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خطرناک دانسته شده است. هر چند که به نظر نمی رسد دوز های کمتر از 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باعث مسمومیت شود.
مرکز کنترل مسمومیت آمریکا توصیه کرده است که صرفنظر از میزان داروی خورده شده، درصورت بروز هر گونه نشانه یا علامتی از مسمومیت، باید بیمار به بیمارستان منتقل شود.
تظاهرات بالینی مسمومیت با استامینوفن
چه مسمومیت با استامینوفن درنتیجه مصرف تک دوز بیش از حد مجاز اتفاق افتاده باشد یا که ناشی از تکرار مصرف بیش از حد دوز دارو باشد، علایم بالینی مسمومیت با استامینوفن در 4 فاز تشریح می شود.
فاز اول (اثرات پیش بالینی مسمومیت)، فاز دوم(آسیب کبدی)، فاز سوم(نارسایی کبدی) و فاز چهارم(بهبود). در صورت درمان بیمار در فاز پیش بالینی، ممکن است آسیب کبدی ایجاد شده گذرا باشد و به طور کامل برطرف شود. در 20 الی 40 درصد بیمارانی که وارد فاز نارسایی کبدی شده اند، مرگ و میر گزارش شده است.
درمان مسمومیت با استامینوفن
بیمار باید به دقت تحت نظر باشد. تاریخچه مصرف دارو توسط بیمار را به تفضیل بپرسید. سطح سرمی استامینوفن باید حداقل تا 4 ساعت پس از مصرف دارو مانیتورینگ شود. میزان داروی مصرفی، دوز اشکال خورده شده، زمان گذشته از مصرف آخرین دوز دارو را ثبت کنید. تمام عوامل نامبرده در آنالیز غلظت سرمی استامینوفن مهم هستند.
اگر کمتر از یک ساعت از خوردن دارو گذشته، شستشوی معده توصیه می شود. تجویز شارکول فعال، بخصوص در بیمارانی که اشکال آهسته رهش داروی استامینوفن را خورده اند یا دارو هایی مصرف کرده اند که باعث کاهش سرعت جذب استامینوفن می شوند لازم است. در بیمارانی که افت هوشیاری دارند و خطر آسپیراسیون محتویات معده مطرح است(نظیر آنها که استفراغ های غیرقابل کنترل یا تشنج دارند) تجویز شارکول توصیه نمی شود.
استیل سیستیین درمان اصلی مسمومیت با استامینوفن است. این دارو ذخایر گلوتاتیون کبدی را دوباره تجدید می کند و باعث افزایش کونژوگاسیون فسفات می شود. در نتیجه، از تجمع NAPQI جلوگیری می کند. استیل سیستیین ممکن است در بیماران با نارسایی کبدی ناشی از استامینوفن سودمند باشد زیرا باعث بهبود همودینامیک و مصرف اکسیژن،کاهش ادم مغزی و بهبود تولید انرژی در میتوکندری می شود.
استیل سیستیین در صورتی که طی 8 تا 10 ساعت اول اوردوز حاد استامینوفن تجویز شود، از نارسایی کبدی ناشی از مصرف بیش از حد استامینوفن ممانعت می کند. اما تجویز آن حتی تا 48 ساعت بعد از خوردن قرص ها سودمند است.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.irارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.