گروه فرهنگی مشرق - جدای از مقاله نویسی و سخنرانی ، نیازمند تلاش عینی و اجرایی برای حفظ آثار ایرانی و اسلامی است و مقام معظم رهبری در طول دوران ولایت خود ، در کنار تلاش برای تعین سیر تعالی فرهنگی در نظام اسلامی ، تلاش هایی آشکار برای حفظ میراث فرهنگی ایرانیان به کار برده اند ، ((فرهنگبان)) بزرگ نظام اسلامی از یک سو بر حفظ زبان فارسی تاکید می کنند و از سویی دیگر سیاست های کلان فرهنگی و راهبردهای کلان رشد فرهنگ ایرانی و اسلامی را تدوین می کنند. حفظ میراث ایرانی و اسلامی بخش دیگر از این تلاش های ملی است و کوشش هایی برای حفاظت از میراث های جاودان یک ملت.
دکتر فتح‌الله کشاورز، مدیرکل وقت نسخ خطی کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران درباره این اهتمام ویژه می گوید : ((رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۷۲ تا کنون به طور مستمر کتابهای خطی بسیاری را اهدا کرده‌اند. این کتابها به طرق مختلف به دست ایشان می‌رسد که عمدتاً به صورت هدایای فرهنگی است. ایشان در طول این سالها همهی نسخ خطی و کتب نادر اهدایی را به کتابخانه‌ی آستان قدس رضوی اهدا کرده‌اند)).
اهدای 14هزار نسخه خطی توسط رهبر معظم انقلاب
رهبر معظم انقلاب تاکنون حدود ۱۴ هزار جلد نسخهی خطی به آن کتابخانه اهدا کرده‌اند. عددی که نزدیک به یک پنجم کل کتابهای خطی استان قدس رضوی در طول نزدیک به هزار سال فعالیت را شامل می شود. کل دارایی آستان قدس رضوی در طول تمام سنوات تاریخ ۵۰ هزار نسخهی خطی است که ۱۴ هزارش را حضرت آقا اهدا کرده‌اند. ۱۷ هزار عنوان قرآن در این مخزن وجود دارد که ۸۰ عنوان آن از طرف رهبر معظم انقلاب اهدا شده است. الحمدالله و به اهتمام مسئولین آن کتابخانه، این ۱۴ هزار جلد در قالب ۱۵ جلد فهرست‌نویسی شده و در حال انتشار است. این فهرست عظیم و خواندنی به صورت دسته‌بندی موضوعی از علوم قرآنی تا هیأت، نجوم، ریاضی، هندسه، علوم عقلی و نقلی هر یک در مجلد مستقلی فهرست شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
قرآنی منسوب به خط امام حسین(علیه‌السلام)اهدایی مقام معظم رهبری
یکی از نمونه‌هایی که ایشان اهدا کرده‌اند، قرآنی منسوب به خط امام حسین(علیه‌السلام) است. این قرآن در ۱۵ یا ۱۶ صفحه است و بخشهای مهمی از قرآن را شامل می‌شود. عبارت «کَتَبه حسین بن علی» در انتهای این قرآن قید شده و به مُهرِ یکی از سلاطین صفوی نیز مهمور است. از دیگر آثار نفیس اهدایی ایشان می توان از نسخه نفیس دیوان اشعار حافظ نام برد .این حجم از اهدای کتابهای خطی به میزانی است که محمدرضا فاضل هاشمی رئیس اداره مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوی گفته است : ((رهبرانقلاب بزرگترین واقف نسخ خطی هستند))
کتاب و کتاب خوانی به سبک رهبرمعظم انقلاب
• از راه اندازی پاتوق کتاب تا کتاب خوانی فعال
آنچه که می خوانید نگاهی کوتاه است به برخی از مهمترین نکات در موضوع کتاب و کتاب خوانی در سیره زندگی مقام معظم رهبری ، جملاتی که در آن می توان از شیوه های ایشان برای گسترش کتاب خوانی استفاده کرد و هم می توان خط مشی ایشان را در فراگیر کردن فرهنگ مطالعه در جامعه را ترسیم کرد. بدون شک بیانی کامل از سیره زندگی ایشان در کتاب خوانی و همچنین تدوین کامل دیدگاه های ایشان نیازمند فرصتی مناسب تر خواهد بود. اکنون باید به همین اجمال بسنده کرد تا زمانی دیگر.
• پاتوق کتاب
تشکیل نشست های فرهنگی در کتاب فروشی ها و انتشاراتی بخشی از سیره مقام معظم رهبری در مواجه با کتاب بوده است. حاج حسن نظیفی ، مدیر انتشارات اسلامی و از دوستان قدیمی مقام معظم رهبری در این باره می گوید: (( رهبر انقلاب دوستی داشتند به نام حسن آقای تهرانی. حسن آقا از دوستان قدیمی آقا بود و هر وقت به مشهد می‌رفت، خدمت ایشان می‌رسید. آقای تهرانی در دفتر «کانون انتشار» بود. در کانون انتشار سه چهار نفر از دوستان معمولاً دور هم جمع می‌شدند. ما هم بعضی مواقع خدمتشان می‌رسیدیم. بیشتر نشست‌ها و جلسات فرهنگی آقا در «مرکز نشر کتاب» یعنی دفتر حاج آقای مصطفوی تشکیل می‌شد. آقایان فضل‌الله محلاتی، ربّانی شیرازی و عده‌ی دیگری از روحانیون انقلابی در آن‌جا جمع می‌شدند. حضرت آقا هم بیشتر پاتوق‌شان آن‌جا بود. دو برادر دیگر آقا هم می‌آمدند؛ یعنی آقا سیدمحمد و آقا سیدهادی)).
•مطالعه ای جامع اما با منظومه ای فکری
دکتر حداد عادل درباره شیوه مطالعه ای ایشان می گوید: «ایشان متنوع می‌خوانند و البته زیاد؛ در عین حال همهی اینها را هم در یک منظومه‌ی حساب شده جا می‌دهند. این‌طور نیست که نشسته باشند تا هر کتابی که برسد، فی سبیل‌الله بخوانند تا وقتشان پر شود!»
• آشنایی به کتاب خوانی از دوران کودکی
ایشان می‌گفتند که یادم می‌آید مادربزرگم در شب‌های زمستان، قصه‌های باستانی و قصه‌های قرآنی را برای ما می‌خواند و چقدر تأثیر می‌کرد و همان‌ها را من مدت‌ها یادم بود. مثلاً قصه‌های پیامبران و حضرت یوسف یادم بود و من تقریباً حتی وقتی به سن نوجوانی رسیده بودم، همهی قصهها را بلد بودم. علتش این بود که مادربزرگ این قصهها را گفته بود.
• خط مشی
مقام معظم رهبری سخنان متنوع درباره ضرورت گسترش فرهنگ کتاب و کتاب خوانی بیان کرده اند. نگاهی کوتاه به گزیده ای از این سخنان می تواند خط مشی ((زندگی به سبک کتاب)) را برای همگان بیان کند ، آنچه می خوانید خلاصه شده ای از سخنان ایشان در دیدار با کتابداران کشور است: ((هرچه ما پیش برویم، احتیاج ما به کتاب بیشتر خواهد شد. این که کسی تصور کند با پدید آمدن وسائل ارتباط جمعیِ جدید و نوظهور، کتاب منزوی خواهد شد، خطاست. کتاب روزبهروز در جامعه‌ی بشری اهمیت بیشتری پیدا میکند. ابزارهای نوظهور مهمترین هنرشان این است که مضمون کتابها و محتوای کتابها و خود کتاب ها را راحت و آسان منتقل کنند. جای کتاب را هیچ چیزی نمی‌گیرد.
اهتمام به کتاب در واقع قوامش به واسطه اهتمام به کتاب خوانی است. در جامعه باید سنت کتاب خوانی رواج پیدا کند. کتاب خوانی باید در جامعه ترویج شود؛ و این کار بر عهده‌ی همهی دستگاه‌هائی است که در این زمینه مسئولند؛ از مدارس ابتدائی بگیرید - که برنامه‌هائی باید باشد که کودکان ما را از اول کودکی به خواندن کتاب عادت بدهد؛ خواندن با تدبر، خواندن با تحقیق و تأمل - تا دستگاه‌های ارتباط‌جمعی، تا صدا و سیما، تا وسائل تبلیغاتی گوناگون باید جوری بشود که در سبد کالای مصرفی خانواده‌ها، کتاب یک سهم قابل قبولی پیدا کند و کتاب را بخرند برای خواندن، نه برای تزئین اتاق کتابخانه و نشان دادن به این و آن. این هم یک نکته است، که مسئله‌ی کتاب خوانی در جامعه است.
یکی از چیزهائی که ما امروز خیلی احتیاج داریم، برنامه‌های مطالعاتی برای قشرهای مختلف است. بارها اتفاق می‌افتد که جوانها را، نوجوانها را به کتاب خوانی تشویق میکنیم؛ مراجعه میکنند، میگویند آقا چه بخوانیم؟ این سؤال یک جواب ندارد؛ احتمالاً جوابهای متعددی دارد. مجموعه‌ی متصدیان امر کتاب چه در وزارت ارشاد، چه در مجموعه‌ی کتابخانه‌ها روی این مسئله باید کار جدی بکنند؛ در بخشهای مختلف، برای قشرهای مختلف، به شکلهای مختلف، با تنوع متناسب، سیر مطالعاتی درست کنند؛باید کتاب خوب را، کتاب سالم را در اختیار گذاشت. بیشتر هم باید توجه کرد به این که آن کتاب بتواند هم پرورش فکری بدهد، هم راه درست را در اختیار بگذارد. بنابراین در کنار برنامه‌ی مطالعاتی، توجه به این نکته هم لازم است. به مسئله‌ی کتاب به شکل جدی‌تری نگاه شود. کاری کنیم که کتاب خوانی یک امر رایج شود و کتاب از دست جوان ما نیفتد.
•کتاب خوانی فعال
دکترحداد عادل در مورد شیوه کتاب خوانی مقام معظم رهبری نیز می گوید: ((یکی دیگر از خصوصیات ایشان در کتاب خوانی، کتاب خوانی فعال است. یعنی موقع مطالعه، مطالبی را در حاشیه‌ی کتاب یادداشت میکنند (مرحوم شهید مطهری هم همین روش را داشتند که نمونه‌ی آن حاشیه‌‌های ایشان بر دیوان حافظ است). بعد از اینکه ایشان کتابی را خواندند، دفتر ایشان آن را مشخص میکند و یادداشت‌های ایشان را بر این کتابها ثبت و ضبط میکنند. یک‌بار که من رفتم خدمتشان، ....... کتاب خودم را که برده بودم، به ایشان دادم و گفتم شما این را بخوانید. ایشان گفتند: "من اگر کتاب شما را بگیرم، نمی‌توانم پس بدهم؛ چون من در حاشیه‌ی آن یادداشت می‌کنم و این کتابها را دفتر ما این‌جا نگه می‌دارد." گفتم: "حالا شما بخوانید؛ مشکلی نیست!" کتاب را دادم. بعد از مدتی که کتاب به من برنگشت، ایشان لطف کردند و تصویری از آن صفحاتی که من خودم یادداشت کرده بودم را برای من فرستادند. البته فکر می‌کنم بعضی از یادداشت‌های ایشان هم با یادداشت‌های من همراه بود که من الان در کتابخانه خودم دارم.
• روش ها و شیوه ها
در میان سخنان مقام معظم رهبری ، در کنار توصیه ها به افزایش فرهنگ کتاب خوانی ، به برخی روش ها نیز اشاره شده است ، روش هایی که می تواند به راحتی برای همگان کاربرد داشته و تحولی در کتاب خوانی همگانی فراهم کند ، ایشان درباره یکی از این روش ها می گویند: (( من می‌خواهم خواهشی از مردم بکنم و آن این است: کسانی که وقتهای ضایع‌شونده‌ای دارند؛ مثلا به اتوبوس یا تاکسی سوار می‌شوند، یا سوار وسیله‌ی نقلیه‌ی خودشان هستند و دیگری ماشین را می‌راند، یا در جاهایی مثل مطب پزشک در حال انتظار به سر می‌برند و به‌هرحال اوقاتی را در حال انتظار به بی‌کاری می‌گذرانند، در تمام این ساعات، کتاب بخوانند. کتاب در کیف یا جیب خود داشته باشند و در اتوبوس که نشستند، کتاب را باز کنند و بخوانند. وقتی هم به مقصد رسیدند، نشانه‌ای لای کتاب بگذارند و باز در فرصت یا فرصتهای بعدی آن را باز کنند و از همان جا بخوانند.
چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم!
بنده خودم چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم! )) از دیگر شیوه های ایشان استفاده از فرصت های کوتاه برای مطالعه کتاب است مقام معظم رهبری در این باره می گویند(( افرادی که کار روزانه دارند مثلاً کارمند اداری، کارگر، کاسب و یا کشاورز هستند وقتی به خانه می‌آیند، بخشی از زمان را گرچه نیم‌ساعت برای کتاب خواندن بگذارند. چقدر کتابها را در همین نیم‌ساعت‌ها می‌شود خواند! بنده دوره‌های بیست جلدی و بیست و چند جلدی کتاب را در همین فاصله‌های ده دقیقه، بیست دقیقه و یک ربع ساعته خوانده‌ام. پشت این کتابها را هم یادداشت می‌کنم که معلوم باشد. شاید صدها جلد کتاب را همینطور در این فاصله‌های کوتاه ده دقیقه‌ای خوانده‌ام. بسیاری از افراد را هم می‌شناسم که این گونه‌اند. در منزل خود من، همهی افراد، بدون استثنا، هرشب در حال مطالعه خوابشان می‌برد. خود من هم همین‌طورم. نه اینکه وسط مطالعه خوابم ببرد. مطالعه می‌کنم، تا خوابم می‌آید، کتاب را می‌گذارم و می‌خوابم. همهی افراد خانه‌ی ما، وقتی می‌خواهند بخوابند حتماً یک کتاب کنار دستشان است. من فکر می‌کنم که همهی خانواده‌‌های ایرانی باید این‌گونه باشند)) . ایشان در سخنان دیگری می گویند (( گاهی می‌بینید یک نفر پای تلویزیون نشسته و منتظر یک فیلم است. تلویزیون آگهی تبلیغاتی پخش میکند و گاهی پخش تبلیغات بیست دقیقه طول می‌کشد. یک‌وقت است کسی به آن تبلیغات احتیاج دارد؛ اما کسی که احتیاج ندارد آگهی‌‌های تبلیغاتی را ببیند، این بیست دقیقه را چرا بی‌کار بنشیند!؟ یک کتاب دمِ دستش باشد؛ بردارد و بیست دقیقه مطالعه کند. اگر مردم ما عادت کنند که از این وقتهای ضایع‌شونده برای مطالعه‌ی کتاب استفاده کنند، جامعه خیلی پیش خواهد رفت و فرهنگ کشور، خیلی ترقی خواهد کرد)).
گزارشی از تقریظ های رهبر معظم انقلاب: بیشترین تقریظ ها ، مربوط به آثاردفاع مقدس است
نگاه مخاطب به هر اثر ، برای مولف نگاهی شیرین و دل نشین است ، چه آنکه این نگاه ، هم نشانه توجه است و هم نمادی برای مورد توجه قرار گرفتن اثر . حال هر مقدار این مخاطب عالم تر ، ادیب تر ، سخن دان تر و محبوبتر باشد ، این نگاه برای مولف اثر شیرین تر و دل نشین تر خواهد بود. از سویی دیگر خواننده اثر ، بدون شک ، پس از خواندن هر کتاب، احساسی را در درون خود حس می کند که نگارش آن تقریبا بلافاصله بعد از اتمام مطالعه ، می تواند نمادی روشن از این تاثیر باشد. تقریظ نویسی نشانه ای از آن توجه و این تاثیر است . مقام معظم رهبری نیز از دوران جوانی بر همین شیوه سلوک داشته اند و بر کتابهای خوانده شده تقریظ می نوشتند تا دیدگاه خود درباره آن اثر ، مکتوب کرده باشند. محسن چینی فروشان ، در گزارش خود از کتابخانه شخصی مقام معظم رهبری در این باره می نویسد: (( کتابخانه‌ی ایشان نسبتاً بزرگ است و کتابها موضوعات مختلفی دارند. ایشان کنار خیلی از کتابها حاشیه‌نویسی کرده‌اند و من خیلی دلم می‌خواهد یک زمانی آن چیزی که می‌شود از این حاشیه‌ها منتشر کرد، منتشر بشود، چون بادقت و باظرافت حاشیه نوشته‌اند)). در این تقریظ گاه از مولف اثر ، زمانی از موضوع کتاب و در موقعیت هایی خاص احساسات ایشان از مطالعه این کتاب بیان شده است. اگر چه بیشترین آثار منتشر شده از تقریظ های ایشان ، برای موضوعات دفاع مقدس بوده است اما گفتنی است که اولین تقریظ منتشر شده مقام معظم رهبری ، نه برای کتابی با موضوع فرهنگ مقاومت ، بلکه برای کتاب باموضوع حفظ قرآن کریم نوشته استاد پرهیزکار بوده است . علیرضا مختارپور، رئیس انتشارات انقلاب اسلامی وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، درباره این نوشته ها گفته است (( رهبر انقلاب تاکنون 55 قطعه یادداشت و تقریظ به‌صورت کتبی و شفاهی مرقوم و بیان فرموده‌اند که 40 عدد از آنها ویژه کتابهای دفاع مقدس است. این تعداد غیر از حواشی‌ای است که ایشان بر کتابهای مختلف نوشته‌اند)). اما این عدد را باید صرفا تقریظ های منتشر شده دانست ، نوشته هایی که در صورت جمع آوری کامل آنان ، باید چند جلد کتاب را به آن اختصاص یابد . حجت الاسلام و المسلمین شیرازی ، از همکاران دفتر مقام معظم رهبری ، درباره این نوشته ها می گوید: ((به نظرم اگر همه تقریظات را بخواهیم در کتابی جمع کنیم، مجموعه‌‌ای چند جلدی قطور خواهد شد)) وی که نویسنده کتاب ((نسیم سبز خاطره ها)) با موضوع تقریظات مقام معظم رهبری است درباره این نوشته ها می گوید: ((آنچه که دورا دور از ایشان شنیده‌ام این است که ایشان کتابخانه عظیمی دارند. غیر از کتاب از دنیای مادی چیز ندارند و به قول خودشان تمام زندگیشان در یک وانت جمع می‌شود)). به این تقریظ ها ، باید تاکیدها و توصیه های ایشان به معرفی برخی از آثار را نیز افزود.
نگاهی به سیر تاریخی تالیفات مقام معظم رهبری قبل از انقلاب اسلامی
انتشار اولین اثر در سن بیست و هفت سالگی
کتاب های یک نویسنده و مترجم را می توان نمادی از دغدغه های و تفکرات او دانست ، تفکراتی که گاه در قالب نگارش اثر نمایان می شود و اندیشه هایی که زمانی در قالب ترجمه خود را نمایان می سازد. اگر چه تمامی آثار تالیف شده از سوی مقام معظم رهبری ، به دوران قبل از انقلاب اسلامی باز می گردد اما به خوبی می توان در میان این آثار ، ریشه های اندیشه های کنونی ایشان را یافت . اندیشه هایی که گاه از تدوین مقدماتی آن ، بیش از 50 سال گذشته است اما هنوز نوآوری ، دقت نظر و اندیشه آینده نگری را می توان در آنها یافت و در دیدگاه های فعلی ایشان ، نشانه های از تکامل و تعالی آنان را نیز دریافت. شاید به عنوان نمونه بتوان گفت که ایشان برای اولین بار از کلمه ((بیداری اسلامی)) در سال 1368 ، 25 سال قبل، استفاده کردند و برای تحقق آن شروطی که مشخص کردند، نکاتی که هم اکنون نیز می توان از آنها برای هدایت نهضت بیداری جهان اسلام و راه اصلاح مشکلات فعلی این حرکت های دینی سخن گفت . به بیان دیگر ، آن سخن را می توان ((مسیر هدایت امروز)) نامید.
در هر حال باید گفت که اولین اثر ایشان در سن بیست و هفت سالگی ، ترجمه کتاب (( المستقبل لهذا الدین)) اثر سید قطب بود که با عنوان (( آینده در قلمرو اسلام)) ترجمه و منتشر شد. این کتاب در شرایطی انتشار یافت که سه سال از حوادث سال ۱۳۴۲ گذشته بود. لذا طبیعتاً شروع ترجمه مربوط به بعد از این حوادث بوده است. ایشان در مقدمه این کتاب جملاتی را می نویسند که به راحتی می توان از آن برای تحلیل شرایط امروز مسلمانان استفاده کرد . به عنوان نمونه در مقدمه این کتاب آمده است «برای ما جای تردید نیست که اسلام با قدرت و نفوذ طبیعی خود بالاخره بر اورنگ حکمرانی جهان خواهد نشست.» همچنین بیان میکنند که یک نیرو در کشورهای اسلامی مانع حرکت استعمار بود و آن اسلام بود.
برنامه‌ی آنها برای برداشتن این مانع چه بود؟ دو اقدام را در دستور کار داشتند: «مبارزه با مصلحان و علما» و «تغییر دادن این اسلام به یک اسلام بی‌خاصیت»، یعنی به تعبیر حضرت امام رحمه‌الله همان اسلام آمریکایی: بنابراین بهترین تدبیر آن بود که ظواهر و تشریفات چشم‌گیر و پر سر و صدای اسلام را حفظ کنند، ولی جنبه‌ی انقلابی دین و تعالیمی را که موجودیت واقعی دین بسته به آن‌هاست و جامعه‌ی اسلامی را بر سر راه تجاوزات آنان قرار می‌دهد، از دین بگیرند و دین را به صورت موجودی بی‌تأثیر و مهمل و بی‌تفاوت نسبت به خود درآورند. ایشان سپس نوشته‌اند: «این تدبیر ماهرانه به مرحله‌ی عمل درآمد. روزبهروز بر جلوه‌ی تشریفات دینی افزوده شد. مساجد و محافل وابسته به دین، پررونق‌تر گشت.
مردم به اقامه‌ی شعائر و ظواهر دلبسته‌تر شدند، ولی به‌موازات این اقبال عمومی، روح و حقیقت احکام دینی از میان آنان رخت بربست، اصول اسلامی فراموش شد و آتشفشان دین که انفجارش جهانی را تکان می‌داد، به سردی و خاموشی گرایید.» و «پیروان همان دینی که قرآنش فریاد می‌زند «لَن یَجعلَ اللهُ لِلکافِرینَ عَلی المُسلِمینَ سَبیلاً» (نساء، ۱۴۱) [...] دروازه‌های فکر را به روی مهاجمین غربی و دیدگان را به سوی دروازه‌های غرب گشودند و آنان را الهام بخش فکر و عمل قرار دادند. این تحلیل ایشان از وضعیت امت اسلامی و استعمار در سخنان و آثار تمامی سالها حتی تا امروز به چشم می‌خورد.
اما قسمت بعدی مقدمه‌ی کتاب به این پرسش پاسخ می‌دهد که وظیفه‌ی ما در قبال این توطئه چیست؟ ایشان معتقدند که ما باید «واقعیت دین را به جامعه‌ی خود بشناسانیم و بار دیگر این قدرت معنوی و آسمانی را در دست گیریم. باید با مجاهدتی خستگی‌ناپذیر و با تحمل هر نوع محرومیت و ناکامی، به مردم بفهمانیم که این شیئ مهمل و بی‌خاصیت، دین نیست. »
ایشان دو سال بعد و در تیر ماه سال 1347 شمسی ، نمونه ای عینی از تجربه های مبارزاتی مسلمانان در راه کسب آزادی و مبارزه با حکومتهای وابسته را با ترجمه و تالیف کتاب ((مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان )) نمایان می سازد. این کتاب که با عنوان عربی «کفاح المسلمین فی تحریر الهند» توسط یکی از علمای دانشگاه الازهر به نام «عبدالمنعم النمر» منتشر شده بود در شرایطی توسط سید علی که جوانی سی ساله بود ترجمه و با افزوده بخش هایی به آن ، به شکل ((ترجمه و تالیف )) منتشر شد که بسیاری از گروه‌های مبارز در حال مطالعه در تاریخ نهضت اسلامی در سایر کشورها و مبارزات مسلمانان و تعاملات آنها با جنبش‌های ضد استعمار‌ی معاصر بودند. در واقع این اثر پاسخی به نیاز عناصر و جریانات مبارز برای مطالعه شیوه‌هایی بود که مسلمانان در شرایط گوناگون و کشورهای متفاوت برای مبارزه با استعمار در پیش گرفته بودند. اشارات مولف و مترجم اندیشمند در مقدمه کتاب نشان می‌دهد که این نکته مطمح نظر ایشان بوده است، هرچند سانسور مانع از بیان آن شده است.
همان‌گونه که خود ایشان در مقدمه ذکر کرده‌اند، در نظر داشته‌اند بر این کتاب دیباچه‌ای مبسوط بنویسند، آن‌چنان که درخور موضوع کتاب است، اما ذکر کرده‌اند که شرایطی خاص، ((آن فسحت میدان را دریغ می‌دارد و بی‌مقدمگی این کتاب را ایجاب میکند)) انتشار این کتاب در محافل دینی، فکری و مبارزاتی آن دوره، بازتابی نمایان و نسبتاً گسترده داشت. به‌طور مشخص این پژوهش مورد توجه تنی چند از اندیشمندان بزرگ اسلامی کشور قرار گرفت. به عنوان نمونه، استاد شهید آیت‌الله مطهری در حاشیه‌ای که بر صفحات اولیه یکی از نسخ این کتاب نوشته، آورده است که ((در روزهای 27/۵/48 الی 1/۶/48، این کتاب که از سوی مؤلف و مترجم اهدا شده است، در مشهد مطالعه شد. بسیار کتاب مفید و لازمی است و در موضوعاتی مانند این موضوع زیاد باید نوشته و به همین خوبی باید تجزیه و تحلیل بشود جزاه الله عن الاسلام و المسلمین خیر الجزاء. مرتضی مطهری1/۶/48. ))
دیگر آثار مکتوب مقام معظم رهبری نیز می توان با همین دیدگاه مورد بررسی قرار گیرد. «گزارشی از سابقه‌ی تاریخی و اوضاع کنونی حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد» سالها بعد سرآغازی برای تحول خواهی از حوزه های علمیه شد، «صلح امام حسن علیه‌السلام» ضرورت نگاه دیگر گونه را به تاریخ اسلام را نمایان کرد و «طرح کلی اندیشه‌های اسلامی در قرآن» سالها بعد در قالبی تکامل یافته به عنوان ((الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت)) مطرح شد ، «گفتاری در باب صبر» در کنار لزوم افزایش بصیرت، ره عبور از گذرگاه های سخت آینده را نمایان ساخت . به این عناوین می توان از جزوه هایی مانند «ادعانامه‌ای علیه تمدن غرب»، «پیشوای صادق»، «از ژرفای نماز» را نیز افزود، موضوعی که در این مجال اندک ، بیش از این نمی توان به آن پرداخت.
دغدغه های فرهنگی رهبر معظم انقلاب از نگاه نمایندگان مردم؛ بازگشت به سبک زندگی اسلامی راه تحول فرهنگی
بنده نگران مسئله فرهنگ هستم. امیدوارم مسئولان فرهنگی توجه داشته باشند که چه میکنند، با مسائل فرهنگی نمی‌شود شوخی و بی‌ملاحظگی کرد. همه باید قدرجوانان مؤمن و انقلابی را بدانند، اینها هستند که روی خطر سینه سپر میکنند."
" مبارزه براى استقلال فرهنگى، از همه انواع استقلال ها سخت‌تر است. من يک وقت گفتم دشمنان "شبيخون فرهنگى" مى‌زنند. اين ادعا راست است و خدا مى‌داند كه راست است. بعضى نمى‌فهمند؛ يعنى صحنه را نمى‌بينند. كسى كه صحنه را مى‌بيند، ملتفت است كه دشمن چه كار مى‌كند و مى‌فهمد كه شبيخون است، و چه شبيخونى هم هست!"
اینها بخشی از سخنان مهم رهبر معظم انقلاب و نگرانی های ایشان از وضعیت فرهنگی و مشکلات موجود کشور در این زمینه است. نکته کلیدی دراین بازخوانی آنجاست که رهبری تنها بیانات شان متوجه یک نهاد نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نبوده و از فرهنگیان و معلمان تا بسیجیان و روحانیون مخاطب این سخنان بوده اند و همین امر نشان می‌دهد نمی توان تنها در این زمینه از یک دستگاه متوقع بود و باید تمامی نهادها سهم خود را در این زمینه ادا کنند.حال باید دید که با توجه به شعار سال ۹۳؛ عمیق ترین و مهم ترین مسائل و دغدغه های فرهنگی که نیاز به عزم ملی و مدیریت جهادی دارد، کدام است و باید مسئولان برای رفع دغدغه های رهبر معظم انقلاب در حوزه فرهنگی چه مسایلی را در اولویت قرار دهند.از همین رو در گفت و گو با برخی از نمایندگان مجلس به بررسی اولویت های فرهنگی کشور در سال جاری پرداخته ایم که ماحصل آن را می خوانید:
اشتباه محاسباتی در تبادل و تهاجم فرهنگی
دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است در بحث تهاجم فرهنگی رهبر معظم انقلاب از سال ۶۸ این مسئله مهم را مطرح کرده است چرا که ایشان می‌بیند آینده به کجا می‌رود و دشمنان در چه فکری هستند، اما مسئله مهم این است که برخی دولتمردان در آن زمان این دیدگاه رهبری را هرگز ندیدند و اشتباه محاسباتی داشتند و معتقد بودند که این عمل تبادل فرهنگی است.حجت‌الاسلام سید مرتضی حسینی خاطرنشان کرد: فرق زیادی بین تبادل و تهاجم فرهنگی وجود دارد و کاملا تفاوت آنها مشخص است و همینطور بین کسی که تهاجم فرهنگی را می‌بیند و کسی که این تهاجم را درک نکرده تمیز وجود دارد. حسینی تصریح کرد: بحث‌های اجرایی کشور در دست دولت مردان است و وقتی که دیدی نسبت به تهاجم فرهنگی نداشته باشند، طبیعتا برای مقابله با آن نیز برنامه ریزی نخواهند کرد.
سبک زندگی اسلامی فراگیر شود
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می گوید: فرهنگ زیربنا و بستر همه بنیان های حیات است.جعفری با اشاره به این جمله مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه همه گرفتاری های ما از سبک زندگی غیر اسلامی است، گفت: سبک زندگی ما در خدمت فرآیند غربی شدن است و محصول علوم انسانی غربی، تربیت افراد روشنفکر خودبین، دنیا محور و کم تحمل است که همه نگاهشان به غرب و نان است که اگر این نگاه درست نشود؛ فرهنگ نیز اصلاح نخواهد شد.وی بیان کرد: شالوده حیات فردی و اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دفاعی ما وابسته به اهمیت دادن به فرهنگ است؛ ما در زمینه دانش پیشرفت داشته ایم، زیرا به آموزه های دینی توجه کرده ایم، در زمینه دفاعی به دلیل توجه به آیات قرآن خوش درخشیده ایم اما هرجا که نگاه ترجمه ای داشتیم، نه به ملت بلکه به غربی ها خدمت کردیم.
رئیس مجمع نمایندگان خراسان شمالی ادامه داد: کسانی که استقلال، عزت و معتقدات مردم را نشانه گرفته اند و اباحه گری را تبلیغ می کنند، شالوده حیات آنها فرهنگ وارداتی است؛ اگر بنیان فرهنگی و باورهای خود را بر اساس آموزه های دینی قرار دهیم، اقتصادمان نیز رشد می کند.عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس گفت: اگر فرهنگ درست شود، بیت المال را از خود نمی دانیم و احساس نمی کنیم مسئولیت همای سعادتی است که به ما و خانواده ما داده شده است تا از آن بهره ببریم، بلکه مسئولیت را امانتی برای خدمت به جامعه تلقی خواهیم کرد.
نقشه مهندسی فرهنگی مورد توجه قرار گیرد
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: برای تحقق منویات مقام معظم رهبری باید توجه ویژه‌ای به آموزه‌های دینی داشته باشیم. قرآن مجید و سیره معصومین(ع) سرشار از معارفی است که می‌تواند کشور را در زمینه ساماندهی فرهنگی یاری برساند.لاله افتخاری ادامه داد: توجه به موضوع کسب حلال و تاثیری که لقمه حلال بر رفتار فرهنگی و اجتماعی اشخاص دارد، یکی از نمونه‌های بارز پیوستگی اقتصاد و فرهنگ است.عضو فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی افزود: در زمینه تدوین الگوی سبک زندگی اسلامی ایرانی، موضوع پیوستگی اقتصاد و فرهنگ حتما باید مورد توجه قرار گیرد.عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: اسناد راهبردی تدوین شده مانند نقشه مهندسی فرهنگی و نظام‌نامه پیوست‌نگاری فرهنگی حتما باید الگوی حرکت درمسیر اعتلای فرهنگی باشند.وی تصریح کرد: نبود برنامه جامع و نبود عزم و دغدغه یکی از مهمترین مشکلات حوزه فرهنگ است. همه از مشکلات فرهنگی ناله میکنند اما درعمل فرهنگ را در مراتب بعدی قرار می‌دهند، در حالیکه بسیاری از مشکلات کشور نیز با اصلاح فرهنگ حل خواهد شد.افتخاری تاکید کرد: باید برنامه جامعی داشته باشیم، نیروهای متخصص فرهنگی را شناسایی و بکارگیری کرد، همچنین برنامه‌ریزی زمان‌بندی شده با چشم انداز مناسب داشته باشیم، ما سند چشم انداز داریم اما در بخش فرهنگ به آن توجه نمی‌شود.
جبهه فرهنگی عظیم در مقابل جبهه استکبار تشکیل شود
رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است رخنه های فرهنگی و دغدغه های فرهنگی مقام معظم رهبری که از طریق تهاجم فرهنگی و جریانات سیاسی داخلی به اجرا درمی آید باید مورد توجه مسئولان و تصمیم گیران مسائل فرهنگی کشور قرار گیرد چرا که بی توجهی به آن می تواند در مسائل اعتقادی، ارزشی و مکتبی ضربه های جبران ناپذیری را وارد کند.حجت الاسلام سالک بیان داشت: گسترش فساد، مواد مخدر، رشد طلاق، بالا رفتن سن ازدواج و مسائل مختلف که ناشی از خط دهی شیطان بزرگ با تکیه بر ابزارهای رشد تکنولوژی همچون سایت ها، اینترنت، ماهواره ها و همچنین استفاده از جریان های داخلی مثل بهائیت و وهابیت در مسائل فکری ، اعتقادی و اخلاقی رخنه فرهنگی ایجاد کردند و باید با هوشیاری نسبت به خنثی کردن آنها عمل کنیم. رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس تصریح کرد: ضرورت دارد که در مقابل رخنه فرهنگی دشمنان، یک عزم ملی با شیوه مدیریت جهادی یعنی با دلسوزی، عزمی راسخ و باورقوی در مقابل این جنگ نرم بایستد. در حقیقت با رویکر فرهنگی باید یک جبهه عظیم در مقابل جبهه استکبار تشکیل داد.
*خط خبر
دکتر فتح‌الله کشاورز، مدیرکل وقت نسخ خطی کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران درباره این اهتمام ویژه می گوید : ((رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۷۲ تا کنون به طور مستمر کتابهای خطی بسیاری را اهدا کرده‌اند. این کتابها به طرق مختلف به دست ایشان می‌رسد که عمدتاً به صورت هدایای فرهنگی است. ایشان در طول این سالها همهی نسخ خطی و کتب نادر اهدایی را به کتابخانه‌ی آستان قدس رضوی اهدا کرده‌اند)).
اهدای 14هزار نسخه خطی توسط رهبر معظم انقلاب
رهبر معظم انقلاب تاکنون حدود ۱۴ هزار جلد نسخهی خطی به آن کتابخانه اهدا کرده‌اند. عددی که نزدیک به یک پنجم کل کتابهای خطی استان قدس رضوی در طول نزدیک به هزار سال فعالیت را شامل می شود. کل دارایی آستان قدس رضوی در طول تمام سنوات تاریخ ۵۰ هزار نسخهی خطی است که ۱۴ هزارش را حضرت آقا اهدا کرده‌اند. ۱۷ هزار عنوان قرآن در این مخزن وجود دارد که ۸۰ عنوان آن از طرف رهبر معظم انقلاب اهدا شده است. الحمدالله و به اهتمام مسئولین آن کتابخانه، این ۱۴ هزار جلد در قالب ۱۵ جلد فهرست‌نویسی شده و در حال انتشار است. این فهرست عظیم و خواندنی به صورت دسته‌بندی موضوعی از علوم قرآنی تا هیأت، نجوم، ریاضی، هندسه، علوم عقلی و نقلی هر یک در مجلد مستقلی فهرست شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
قرآنی منسوب به خط امام حسین(علیه‌السلام)اهدایی مقام معظم رهبری
یکی از نمونه‌هایی که ایشان اهدا کرده‌اند، قرآنی منسوب به خط امام حسین(علیه‌السلام) است. این قرآن در ۱۵ یا ۱۶ صفحه است و بخشهای مهمی از قرآن را شامل می‌شود. عبارت «کَتَبه حسین بن علی» در انتهای این قرآن قید شده و به مُهرِ یکی از سلاطین صفوی نیز مهمور است. از دیگر آثار نفیس اهدایی ایشان می توان از نسخه نفیس دیوان اشعار حافظ نام برد .این حجم از اهدای کتابهای خطی به میزانی است که محمدرضا فاضل هاشمی رئیس اداره مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوی گفته است : ((رهبرانقلاب بزرگترین واقف نسخ خطی هستند))
کتاب و کتاب خوانی به سبک رهبرمعظم انقلاب
• از راه اندازی پاتوق کتاب تا کتاب خوانی فعال
آنچه که می خوانید نگاهی کوتاه است به برخی از مهمترین نکات در موضوع کتاب و کتاب خوانی در سیره زندگی مقام معظم رهبری ، جملاتی که در آن می توان از شیوه های ایشان برای گسترش کتاب خوانی استفاده کرد و هم می توان خط مشی ایشان را در فراگیر کردن فرهنگ مطالعه در جامعه را ترسیم کرد. بدون شک بیانی کامل از سیره زندگی ایشان در کتاب خوانی و همچنین تدوین کامل دیدگاه های ایشان نیازمند فرصتی مناسب تر خواهد بود. اکنون باید به همین اجمال بسنده کرد تا زمانی دیگر.
• پاتوق کتاب
تشکیل نشست های فرهنگی در کتاب فروشی ها و انتشاراتی بخشی از سیره مقام معظم رهبری در مواجه با کتاب بوده است. حاج حسن نظیفی ، مدیر انتشارات اسلامی و از دوستان قدیمی مقام معظم رهبری در این باره می گوید: (( رهبر انقلاب دوستی داشتند به نام حسن آقای تهرانی. حسن آقا از دوستان قدیمی آقا بود و هر وقت به مشهد می‌رفت، خدمت ایشان می‌رسید. آقای تهرانی در دفتر «کانون انتشار» بود. در کانون انتشار سه چهار نفر از دوستان معمولاً دور هم جمع می‌شدند. ما هم بعضی مواقع خدمتشان می‌رسیدیم. بیشتر نشست‌ها و جلسات فرهنگی آقا در «مرکز نشر کتاب» یعنی دفتر حاج آقای مصطفوی تشکیل می‌شد. آقایان فضل‌الله محلاتی، ربّانی شیرازی و عده‌ی دیگری از روحانیون انقلابی در آن‌جا جمع می‌شدند. حضرت آقا هم بیشتر پاتوق‌شان آن‌جا بود. دو برادر دیگر آقا هم می‌آمدند؛ یعنی آقا سیدمحمد و آقا سیدهادی)).
•مطالعه ای جامع اما با منظومه ای فکری
دکتر حداد عادل درباره شیوه مطالعه ای ایشان می گوید: «ایشان متنوع می‌خوانند و البته زیاد؛ در عین حال همهی اینها را هم در یک منظومه‌ی حساب شده جا می‌دهند. این‌طور نیست که نشسته باشند تا هر کتابی که برسد، فی سبیل‌الله بخوانند تا وقتشان پر شود!»
• آشنایی به کتاب خوانی از دوران کودکی
ایشان می‌گفتند که یادم می‌آید مادربزرگم در شب‌های زمستان، قصه‌های باستانی و قصه‌های قرآنی را برای ما می‌خواند و چقدر تأثیر می‌کرد و همان‌ها را من مدت‌ها یادم بود. مثلاً قصه‌های پیامبران و حضرت یوسف یادم بود و من تقریباً حتی وقتی به سن نوجوانی رسیده بودم، همهی قصهها را بلد بودم. علتش این بود که مادربزرگ این قصهها را گفته بود.
• خط مشی
مقام معظم رهبری سخنان متنوع درباره ضرورت گسترش فرهنگ کتاب و کتاب خوانی بیان کرده اند. نگاهی کوتاه به گزیده ای از این سخنان می تواند خط مشی ((زندگی به سبک کتاب)) را برای همگان بیان کند ، آنچه می خوانید خلاصه شده ای از سخنان ایشان در دیدار با کتابداران کشور است: ((هرچه ما پیش برویم، احتیاج ما به کتاب بیشتر خواهد شد. این که کسی تصور کند با پدید آمدن وسائل ارتباط جمعیِ جدید و نوظهور، کتاب منزوی خواهد شد، خطاست. کتاب روزبهروز در جامعه‌ی بشری اهمیت بیشتری پیدا میکند. ابزارهای نوظهور مهمترین هنرشان این است که مضمون کتابها و محتوای کتابها و خود کتاب ها را راحت و آسان منتقل کنند. جای کتاب را هیچ چیزی نمی‌گیرد.
اهتمام به کتاب در واقع قوامش به واسطه اهتمام به کتاب خوانی است. در جامعه باید سنت کتاب خوانی رواج پیدا کند. کتاب خوانی باید در جامعه ترویج شود؛ و این کار بر عهده‌ی همهی دستگاه‌هائی است که در این زمینه مسئولند؛ از مدارس ابتدائی بگیرید - که برنامه‌هائی باید باشد که کودکان ما را از اول کودکی به خواندن کتاب عادت بدهد؛ خواندن با تدبر، خواندن با تحقیق و تأمل - تا دستگاه‌های ارتباط‌جمعی، تا صدا و سیما، تا وسائل تبلیغاتی گوناگون باید جوری بشود که در سبد کالای مصرفی خانواده‌ها، کتاب یک سهم قابل قبولی پیدا کند و کتاب را بخرند برای خواندن، نه برای تزئین اتاق کتابخانه و نشان دادن به این و آن. این هم یک نکته است، که مسئله‌ی کتاب خوانی در جامعه است.
یکی از چیزهائی که ما امروز خیلی احتیاج داریم، برنامه‌های مطالعاتی برای قشرهای مختلف است. بارها اتفاق می‌افتد که جوانها را، نوجوانها را به کتاب خوانی تشویق میکنیم؛ مراجعه میکنند، میگویند آقا چه بخوانیم؟ این سؤال یک جواب ندارد؛ احتمالاً جوابهای متعددی دارد. مجموعه‌ی متصدیان امر کتاب چه در وزارت ارشاد، چه در مجموعه‌ی کتابخانه‌ها روی این مسئله باید کار جدی بکنند؛ در بخشهای مختلف، برای قشرهای مختلف، به شکلهای مختلف، با تنوع متناسب، سیر مطالعاتی درست کنند؛باید کتاب خوب را، کتاب سالم را در اختیار گذاشت. بیشتر هم باید توجه کرد به این که آن کتاب بتواند هم پرورش فکری بدهد، هم راه درست را در اختیار بگذارد. بنابراین در کنار برنامه‌ی مطالعاتی، توجه به این نکته هم لازم است. به مسئله‌ی کتاب به شکل جدی‌تری نگاه شود. کاری کنیم که کتاب خوانی یک امر رایج شود و کتاب از دست جوان ما نیفتد.
•کتاب خوانی فعال
دکترحداد عادل در مورد شیوه کتاب خوانی مقام معظم رهبری نیز می گوید: ((یکی دیگر از خصوصیات ایشان در کتاب خوانی، کتاب خوانی فعال است. یعنی موقع مطالعه، مطالبی را در حاشیه‌ی کتاب یادداشت میکنند (مرحوم شهید مطهری هم همین روش را داشتند که نمونه‌ی آن حاشیه‌‌های ایشان بر دیوان حافظ است). بعد از اینکه ایشان کتابی را خواندند، دفتر ایشان آن را مشخص میکند و یادداشت‌های ایشان را بر این کتابها ثبت و ضبط میکنند. یک‌بار که من رفتم خدمتشان، ....... کتاب خودم را که برده بودم، به ایشان دادم و گفتم شما این را بخوانید. ایشان گفتند: "من اگر کتاب شما را بگیرم، نمی‌توانم پس بدهم؛ چون من در حاشیه‌ی آن یادداشت می‌کنم و این کتابها را دفتر ما این‌جا نگه می‌دارد." گفتم: "حالا شما بخوانید؛ مشکلی نیست!" کتاب را دادم. بعد از مدتی که کتاب به من برنگشت، ایشان لطف کردند و تصویری از آن صفحاتی که من خودم یادداشت کرده بودم را برای من فرستادند. البته فکر می‌کنم بعضی از یادداشت‌های ایشان هم با یادداشت‌های من همراه بود که من الان در کتابخانه خودم دارم.
• روش ها و شیوه ها
در میان سخنان مقام معظم رهبری ، در کنار توصیه ها به افزایش فرهنگ کتاب خوانی ، به برخی روش ها نیز اشاره شده است ، روش هایی که می تواند به راحتی برای همگان کاربرد داشته و تحولی در کتاب خوانی همگانی فراهم کند ، ایشان درباره یکی از این روش ها می گویند: (( من می‌خواهم خواهشی از مردم بکنم و آن این است: کسانی که وقتهای ضایع‌شونده‌ای دارند؛ مثلا به اتوبوس یا تاکسی سوار می‌شوند، یا سوار وسیله‌ی نقلیه‌ی خودشان هستند و دیگری ماشین را می‌راند، یا در جاهایی مثل مطب پزشک در حال انتظار به سر می‌برند و به‌هرحال اوقاتی را در حال انتظار به بی‌کاری می‌گذرانند، در تمام این ساعات، کتاب بخوانند. کتاب در کیف یا جیب خود داشته باشند و در اتوبوس که نشستند، کتاب را باز کنند و بخوانند. وقتی هم به مقصد رسیدند، نشانه‌ای لای کتاب بگذارند و باز در فرصت یا فرصتهای بعدی آن را باز کنند و از همان جا بخوانند.
چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم!
بنده خودم چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم! )) از دیگر شیوه های ایشان استفاده از فرصت های کوتاه برای مطالعه کتاب است مقام معظم رهبری در این باره می گویند(( افرادی که کار روزانه دارند مثلاً کارمند اداری، کارگر، کاسب و یا کشاورز هستند وقتی به خانه می‌آیند، بخشی از زمان را گرچه نیم‌ساعت برای کتاب خواندن بگذارند. چقدر کتابها را در همین نیم‌ساعت‌ها می‌شود خواند! بنده دوره‌های بیست جلدی و بیست و چند جلدی کتاب را در همین فاصله‌های ده دقیقه، بیست دقیقه و یک ربع ساعته خوانده‌ام. پشت این کتابها را هم یادداشت می‌کنم که معلوم باشد. شاید صدها جلد کتاب را همینطور در این فاصله‌های کوتاه ده دقیقه‌ای خوانده‌ام. بسیاری از افراد را هم می‌شناسم که این گونه‌اند. در منزل خود من، همهی افراد، بدون استثنا، هرشب در حال مطالعه خوابشان می‌برد. خود من هم همین‌طورم. نه اینکه وسط مطالعه خوابم ببرد. مطالعه می‌کنم، تا خوابم می‌آید، کتاب را می‌گذارم و می‌خوابم. همهی افراد خانه‌ی ما، وقتی می‌خواهند بخوابند حتماً یک کتاب کنار دستشان است. من فکر می‌کنم که همهی خانواده‌‌های ایرانی باید این‌گونه باشند)) . ایشان در سخنان دیگری می گویند (( گاهی می‌بینید یک نفر پای تلویزیون نشسته و منتظر یک فیلم است. تلویزیون آگهی تبلیغاتی پخش میکند و گاهی پخش تبلیغات بیست دقیقه طول می‌کشد. یک‌وقت است کسی به آن تبلیغات احتیاج دارد؛ اما کسی که احتیاج ندارد آگهی‌‌های تبلیغاتی را ببیند، این بیست دقیقه را چرا بی‌کار بنشیند!؟ یک کتاب دمِ دستش باشد؛ بردارد و بیست دقیقه مطالعه کند. اگر مردم ما عادت کنند که از این وقتهای ضایع‌شونده برای مطالعه‌ی کتاب استفاده کنند، جامعه خیلی پیش خواهد رفت و فرهنگ کشور، خیلی ترقی خواهد کرد)).
گزارشی از تقریظ های رهبر معظم انقلاب: بیشترین تقریظ ها ، مربوط به آثاردفاع مقدس است
نگاه مخاطب به هر اثر ، برای مولف نگاهی شیرین و دل نشین است ، چه آنکه این نگاه ، هم نشانه توجه است و هم نمادی برای مورد توجه قرار گرفتن اثر . حال هر مقدار این مخاطب عالم تر ، ادیب تر ، سخن دان تر و محبوبتر باشد ، این نگاه برای مولف اثر شیرین تر و دل نشین تر خواهد بود. از سویی دیگر خواننده اثر ، بدون شک ، پس از خواندن هر کتاب، احساسی را در درون خود حس می کند که نگارش آن تقریبا بلافاصله بعد از اتمام مطالعه ، می تواند نمادی روشن از این تاثیر باشد. تقریظ نویسی نشانه ای از آن توجه و این تاثیر است . مقام معظم رهبری نیز از دوران جوانی بر همین شیوه سلوک داشته اند و بر کتابهای خوانده شده تقریظ می نوشتند تا دیدگاه خود درباره آن اثر ، مکتوب کرده باشند. محسن چینی فروشان ، در گزارش خود از کتابخانه شخصی مقام معظم رهبری در این باره می نویسد: (( کتابخانه‌ی ایشان نسبتاً بزرگ است و کتابها موضوعات مختلفی دارند. ایشان کنار خیلی از کتابها حاشیه‌نویسی کرده‌اند و من خیلی دلم می‌خواهد یک زمانی آن چیزی که می‌شود از این حاشیه‌ها منتشر کرد، منتشر بشود، چون بادقت و باظرافت حاشیه نوشته‌اند)). در این تقریظ گاه از مولف اثر ، زمانی از موضوع کتاب و در موقعیت هایی خاص احساسات ایشان از مطالعه این کتاب بیان شده است. اگر چه بیشترین آثار منتشر شده از تقریظ های ایشان ، برای موضوعات دفاع مقدس بوده است اما گفتنی است که اولین تقریظ منتشر شده مقام معظم رهبری ، نه برای کتابی با موضوع فرهنگ مقاومت ، بلکه برای کتاب باموضوع حفظ قرآن کریم نوشته استاد پرهیزکار بوده است . علیرضا مختارپور، رئیس انتشارات انقلاب اسلامی وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، درباره این نوشته ها گفته است (( رهبر انقلاب تاکنون 55 قطعه یادداشت و تقریظ به‌صورت کتبی و شفاهی مرقوم و بیان فرموده‌اند که 40 عدد از آنها ویژه کتابهای دفاع مقدس است. این تعداد غیر از حواشی‌ای است که ایشان بر کتابهای مختلف نوشته‌اند)). اما این عدد را باید صرفا تقریظ های منتشر شده دانست ، نوشته هایی که در صورت جمع آوری کامل آنان ، باید چند جلد کتاب را به آن اختصاص یابد . حجت الاسلام و المسلمین شیرازی ، از همکاران دفتر مقام معظم رهبری ، درباره این نوشته ها می گوید: ((به نظرم اگر همه تقریظات را بخواهیم در کتابی جمع کنیم، مجموعه‌‌ای چند جلدی قطور خواهد شد)) وی که نویسنده کتاب ((نسیم سبز خاطره ها)) با موضوع تقریظات مقام معظم رهبری است درباره این نوشته ها می گوید: ((آنچه که دورا دور از ایشان شنیده‌ام این است که ایشان کتابخانه عظیمی دارند. غیر از کتاب از دنیای مادی چیز ندارند و به قول خودشان تمام زندگیشان در یک وانت جمع می‌شود)). به این تقریظ ها ، باید تاکیدها و توصیه های ایشان به معرفی برخی از آثار را نیز افزود.
نگاهی به سیر تاریخی تالیفات مقام معظم رهبری قبل از انقلاب اسلامی
انتشار اولین اثر در سن بیست و هفت سالگی
کتاب های یک نویسنده و مترجم را می توان نمادی از دغدغه های و تفکرات او دانست ، تفکراتی که گاه در قالب نگارش اثر نمایان می شود و اندیشه هایی که زمانی در قالب ترجمه خود را نمایان می سازد. اگر چه تمامی آثار تالیف شده از سوی مقام معظم رهبری ، به دوران قبل از انقلاب اسلامی باز می گردد اما به خوبی می توان در میان این آثار ، ریشه های اندیشه های کنونی ایشان را یافت . اندیشه هایی که گاه از تدوین مقدماتی آن ، بیش از 50 سال گذشته است اما هنوز نوآوری ، دقت نظر و اندیشه آینده نگری را می توان در آنها یافت و در دیدگاه های فعلی ایشان ، نشانه های از تکامل و تعالی آنان را نیز دریافت. شاید به عنوان نمونه بتوان گفت که ایشان برای اولین بار از کلمه ((بیداری اسلامی)) در سال 1368 ، 25 سال قبل، استفاده کردند و برای تحقق آن شروطی که مشخص کردند، نکاتی که هم اکنون نیز می توان از آنها برای هدایت نهضت بیداری جهان اسلام و راه اصلاح مشکلات فعلی این حرکت های دینی سخن گفت . به بیان دیگر ، آن سخن را می توان ((مسیر هدایت امروز)) نامید.
در هر حال باید گفت که اولین اثر ایشان در سن بیست و هفت سالگی ، ترجمه کتاب (( المستقبل لهذا الدین)) اثر سید قطب بود که با عنوان (( آینده در قلمرو اسلام)) ترجمه و منتشر شد. این کتاب در شرایطی انتشار یافت که سه سال از حوادث سال ۱۳۴۲ گذشته بود. لذا طبیعتاً شروع ترجمه مربوط به بعد از این حوادث بوده است. ایشان در مقدمه این کتاب جملاتی را می نویسند که به راحتی می توان از آن برای تحلیل شرایط امروز مسلمانان استفاده کرد . به عنوان نمونه در مقدمه این کتاب آمده است «برای ما جای تردید نیست که اسلام با قدرت و نفوذ طبیعی خود بالاخره بر اورنگ حکمرانی جهان خواهد نشست.» همچنین بیان میکنند که یک نیرو در کشورهای اسلامی مانع حرکت استعمار بود و آن اسلام بود.
برنامه‌ی آنها برای برداشتن این مانع چه بود؟ دو اقدام را در دستور کار داشتند: «مبارزه با مصلحان و علما» و «تغییر دادن این اسلام به یک اسلام بی‌خاصیت»، یعنی به تعبیر حضرت امام رحمه‌الله همان اسلام آمریکایی: بنابراین بهترین تدبیر آن بود که ظواهر و تشریفات چشم‌گیر و پر سر و صدای اسلام را حفظ کنند، ولی جنبه‌ی انقلابی دین و تعالیمی را که موجودیت واقعی دین بسته به آن‌هاست و جامعه‌ی اسلامی را بر سر راه تجاوزات آنان قرار می‌دهد، از دین بگیرند و دین را به صورت موجودی بی‌تأثیر و مهمل و بی‌تفاوت نسبت به خود درآورند. ایشان سپس نوشته‌اند: «این تدبیر ماهرانه به مرحله‌ی عمل درآمد. روزبهروز بر جلوه‌ی تشریفات دینی افزوده شد. مساجد و محافل وابسته به دین، پررونق‌تر گشت.
مردم به اقامه‌ی شعائر و ظواهر دلبسته‌تر شدند، ولی به‌موازات این اقبال عمومی، روح و حقیقت احکام دینی از میان آنان رخت بربست، اصول اسلامی فراموش شد و آتشفشان دین که انفجارش جهانی را تکان می‌داد، به سردی و خاموشی گرایید.» و «پیروان همان دینی که قرآنش فریاد می‌زند «لَن یَجعلَ اللهُ لِلکافِرینَ عَلی المُسلِمینَ سَبیلاً» (نساء، ۱۴۱) [...] دروازه‌های فکر را به روی مهاجمین غربی و دیدگان را به سوی دروازه‌های غرب گشودند و آنان را الهام بخش فکر و عمل قرار دادند. این تحلیل ایشان از وضعیت امت اسلامی و استعمار در سخنان و آثار تمامی سالها حتی تا امروز به چشم می‌خورد.
اما قسمت بعدی مقدمه‌ی کتاب به این پرسش پاسخ می‌دهد که وظیفه‌ی ما در قبال این توطئه چیست؟ ایشان معتقدند که ما باید «واقعیت دین را به جامعه‌ی خود بشناسانیم و بار دیگر این قدرت معنوی و آسمانی را در دست گیریم. باید با مجاهدتی خستگی‌ناپذیر و با تحمل هر نوع محرومیت و ناکامی، به مردم بفهمانیم که این شیئ مهمل و بی‌خاصیت، دین نیست. »
ایشان دو سال بعد و در تیر ماه سال 1347 شمسی ، نمونه ای عینی از تجربه های مبارزاتی مسلمانان در راه کسب آزادی و مبارزه با حکومتهای وابسته را با ترجمه و تالیف کتاب ((مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان )) نمایان می سازد. این کتاب که با عنوان عربی «کفاح المسلمین فی تحریر الهند» توسط یکی از علمای دانشگاه الازهر به نام «عبدالمنعم النمر» منتشر شده بود در شرایطی توسط سید علی که جوانی سی ساله بود ترجمه و با افزوده بخش هایی به آن ، به شکل ((ترجمه و تالیف )) منتشر شد که بسیاری از گروه‌های مبارز در حال مطالعه در تاریخ نهضت اسلامی در سایر کشورها و مبارزات مسلمانان و تعاملات آنها با جنبش‌های ضد استعمار‌ی معاصر بودند. در واقع این اثر پاسخی به نیاز عناصر و جریانات مبارز برای مطالعه شیوه‌هایی بود که مسلمانان در شرایط گوناگون و کشورهای متفاوت برای مبارزه با استعمار در پیش گرفته بودند. اشارات مولف و مترجم اندیشمند در مقدمه کتاب نشان می‌دهد که این نکته مطمح نظر ایشان بوده است، هرچند سانسور مانع از بیان آن شده است.
همان‌گونه که خود ایشان در مقدمه ذکر کرده‌اند، در نظر داشته‌اند بر این کتاب دیباچه‌ای مبسوط بنویسند، آن‌چنان که درخور موضوع کتاب است، اما ذکر کرده‌اند که شرایطی خاص، ((آن فسحت میدان را دریغ می‌دارد و بی‌مقدمگی این کتاب را ایجاب میکند)) انتشار این کتاب در محافل دینی، فکری و مبارزاتی آن دوره، بازتابی نمایان و نسبتاً گسترده داشت. به‌طور مشخص این پژوهش مورد توجه تنی چند از اندیشمندان بزرگ اسلامی کشور قرار گرفت. به عنوان نمونه، استاد شهید آیت‌الله مطهری در حاشیه‌ای که بر صفحات اولیه یکی از نسخ این کتاب نوشته، آورده است که ((در روزهای 27/۵/48 الی 1/۶/48، این کتاب که از سوی مؤلف و مترجم اهدا شده است، در مشهد مطالعه شد. بسیار کتاب مفید و لازمی است و در موضوعاتی مانند این موضوع زیاد باید نوشته و به همین خوبی باید تجزیه و تحلیل بشود جزاه الله عن الاسلام و المسلمین خیر الجزاء. مرتضی مطهری1/۶/48. ))
دیگر آثار مکتوب مقام معظم رهبری نیز می توان با همین دیدگاه مورد بررسی قرار گیرد. «گزارشی از سابقه‌ی تاریخی و اوضاع کنونی حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد» سالها بعد سرآغازی برای تحول خواهی از حوزه های علمیه شد، «صلح امام حسن علیه‌السلام» ضرورت نگاه دیگر گونه را به تاریخ اسلام را نمایان کرد و «طرح کلی اندیشه‌های اسلامی در قرآن» سالها بعد در قالبی تکامل یافته به عنوان ((الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت)) مطرح شد ، «گفتاری در باب صبر» در کنار لزوم افزایش بصیرت، ره عبور از گذرگاه های سخت آینده را نمایان ساخت . به این عناوین می توان از جزوه هایی مانند «ادعانامه‌ای علیه تمدن غرب»، «پیشوای صادق»، «از ژرفای نماز» را نیز افزود، موضوعی که در این مجال اندک ، بیش از این نمی توان به آن پرداخت.
دغدغه های فرهنگی رهبر معظم انقلاب از نگاه نمایندگان مردم؛ بازگشت به سبک زندگی اسلامی راه تحول فرهنگی
بنده نگران مسئله فرهنگ هستم. امیدوارم مسئولان فرهنگی توجه داشته باشند که چه میکنند، با مسائل فرهنگی نمی‌شود شوخی و بی‌ملاحظگی کرد. همه باید قدرجوانان مؤمن و انقلابی را بدانند، اینها هستند که روی خطر سینه سپر میکنند."
" مبارزه براى استقلال فرهنگى، از همه انواع استقلال ها سخت‌تر است. من يک وقت گفتم دشمنان "شبيخون فرهنگى" مى‌زنند. اين ادعا راست است و خدا مى‌داند كه راست است. بعضى نمى‌فهمند؛ يعنى صحنه را نمى‌بينند. كسى كه صحنه را مى‌بيند، ملتفت است كه دشمن چه كار مى‌كند و مى‌فهمد كه شبيخون است، و چه شبيخونى هم هست!"
اینها بخشی از سخنان مهم رهبر معظم انقلاب و نگرانی های ایشان از وضعیت فرهنگی و مشکلات موجود کشور در این زمینه است. نکته کلیدی دراین بازخوانی آنجاست که رهبری تنها بیانات شان متوجه یک نهاد نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نبوده و از فرهنگیان و معلمان تا بسیجیان و روحانیون مخاطب این سخنان بوده اند و همین امر نشان می‌دهد نمی توان تنها در این زمینه از یک دستگاه متوقع بود و باید تمامی نهادها سهم خود را در این زمینه ادا کنند.حال باید دید که با توجه به شعار سال ۹۳؛ عمیق ترین و مهم ترین مسائل و دغدغه های فرهنگی که نیاز به عزم ملی و مدیریت جهادی دارد، کدام است و باید مسئولان برای رفع دغدغه های رهبر معظم انقلاب در حوزه فرهنگی چه مسایلی را در اولویت قرار دهند.از همین رو در گفت و گو با برخی از نمایندگان مجلس به بررسی اولویت های فرهنگی کشور در سال جاری پرداخته ایم که ماحصل آن را می خوانید:
اشتباه محاسباتی در تبادل و تهاجم فرهنگی
دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است در بحث تهاجم فرهنگی رهبر معظم انقلاب از سال ۶۸ این مسئله مهم را مطرح کرده است چرا که ایشان می‌بیند آینده به کجا می‌رود و دشمنان در چه فکری هستند، اما مسئله مهم این است که برخی دولتمردان در آن زمان این دیدگاه رهبری را هرگز ندیدند و اشتباه محاسباتی داشتند و معتقد بودند که این عمل تبادل فرهنگی است.حجت‌الاسلام سید مرتضی حسینی خاطرنشان کرد: فرق زیادی بین تبادل و تهاجم فرهنگی وجود دارد و کاملا تفاوت آنها مشخص است و همینطور بین کسی که تهاجم فرهنگی را می‌بیند و کسی که این تهاجم را درک نکرده تمیز وجود دارد. حسینی تصریح کرد: بحث‌های اجرایی کشور در دست دولت مردان است و وقتی که دیدی نسبت به تهاجم فرهنگی نداشته باشند، طبیعتا برای مقابله با آن نیز برنامه ریزی نخواهند کرد.
سبک زندگی اسلامی فراگیر شود
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می گوید: فرهنگ زیربنا و بستر همه بنیان های حیات است.جعفری با اشاره به این جمله مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه همه گرفتاری های ما از سبک زندگی غیر اسلامی است، گفت: سبک زندگی ما در خدمت فرآیند غربی شدن است و محصول علوم انسانی غربی، تربیت افراد روشنفکر خودبین، دنیا محور و کم تحمل است که همه نگاهشان به غرب و نان است که اگر این نگاه درست نشود؛ فرهنگ نیز اصلاح نخواهد شد.وی بیان کرد: شالوده حیات فردی و اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دفاعی ما وابسته به اهمیت دادن به فرهنگ است؛ ما در زمینه دانش پیشرفت داشته ایم، زیرا به آموزه های دینی توجه کرده ایم، در زمینه دفاعی به دلیل توجه به آیات قرآن خوش درخشیده ایم اما هرجا که نگاه ترجمه ای داشتیم، نه به ملت بلکه به غربی ها خدمت کردیم.
رئیس مجمع نمایندگان خراسان شمالی ادامه داد: کسانی که استقلال، عزت و معتقدات مردم را نشانه گرفته اند و اباحه گری را تبلیغ می کنند، شالوده حیات آنها فرهنگ وارداتی است؛ اگر بنیان فرهنگی و باورهای خود را بر اساس آموزه های دینی قرار دهیم، اقتصادمان نیز رشد می کند.عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس گفت: اگر فرهنگ درست شود، بیت المال را از خود نمی دانیم و احساس نمی کنیم مسئولیت همای سعادتی است که به ما و خانواده ما داده شده است تا از آن بهره ببریم، بلکه مسئولیت را امانتی برای خدمت به جامعه تلقی خواهیم کرد.
نقشه مهندسی فرهنگی مورد توجه قرار گیرد
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: برای تحقق منویات مقام معظم رهبری باید توجه ویژه‌ای به آموزه‌های دینی داشته باشیم. قرآن مجید و سیره معصومین(ع) سرشار از معارفی است که می‌تواند کشور را در زمینه ساماندهی فرهنگی یاری برساند.لاله افتخاری ادامه داد: توجه به موضوع کسب حلال و تاثیری که لقمه حلال بر رفتار فرهنگی و اجتماعی اشخاص دارد، یکی از نمونه‌های بارز پیوستگی اقتصاد و فرهنگ است.عضو فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی افزود: در زمینه تدوین الگوی سبک زندگی اسلامی ایرانی، موضوع پیوستگی اقتصاد و فرهنگ حتما باید مورد توجه قرار گیرد.عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: اسناد راهبردی تدوین شده مانند نقشه مهندسی فرهنگی و نظام‌نامه پیوست‌نگاری فرهنگی حتما باید الگوی حرکت درمسیر اعتلای فرهنگی باشند.وی تصریح کرد: نبود برنامه جامع و نبود عزم و دغدغه یکی از مهمترین مشکلات حوزه فرهنگ است. همه از مشکلات فرهنگی ناله میکنند اما درعمل فرهنگ را در مراتب بعدی قرار می‌دهند، در حالیکه بسیاری از مشکلات کشور نیز با اصلاح فرهنگ حل خواهد شد.افتخاری تاکید کرد: باید برنامه جامعی داشته باشیم، نیروهای متخصص فرهنگی را شناسایی و بکارگیری کرد، همچنین برنامه‌ریزی زمان‌بندی شده با چشم انداز مناسب داشته باشیم، ما سند چشم انداز داریم اما در بخش فرهنگ به آن توجه نمی‌شود.
جبهه فرهنگی عظیم در مقابل جبهه استکبار تشکیل شود
رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است رخنه های فرهنگی و دغدغه های فرهنگی مقام معظم رهبری که از طریق تهاجم فرهنگی و جریانات سیاسی داخلی به اجرا درمی آید باید مورد توجه مسئولان و تصمیم گیران مسائل فرهنگی کشور قرار گیرد چرا که بی توجهی به آن می تواند در مسائل اعتقادی، ارزشی و مکتبی ضربه های جبران ناپذیری را وارد کند.حجت الاسلام سالک بیان داشت: گسترش فساد، مواد مخدر، رشد طلاق، بالا رفتن سن ازدواج و مسائل مختلف که ناشی از خط دهی شیطان بزرگ با تکیه بر ابزارهای رشد تکنولوژی همچون سایت ها، اینترنت، ماهواره ها و همچنین استفاده از جریان های داخلی مثل بهائیت و وهابیت در مسائل فکری ، اعتقادی و اخلاقی رخنه فرهنگی ایجاد کردند و باید با هوشیاری نسبت به خنثی کردن آنها عمل کنیم. رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس تصریح کرد: ضرورت دارد که در مقابل رخنه فرهنگی دشمنان، یک عزم ملی با شیوه مدیریت جهادی یعنی با دلسوزی، عزمی راسخ و باورقوی در مقابل این جنگ نرم بایستد. در حقیقت با رویکر فرهنگی باید یک جبهه عظیم در مقابل جبهه استکبار تشکیل داد.
*خط خبر