گروه اجتماعی مشرق- انقلاب شکوهمند اسلامی ایران از ابتدا با هدف بازسازی بنیا‌ن‌های جامعه اسلامی شکل گرفته و در پی برقراری جامعه ایده‌آل و تربیت انسان‌های متعالی است و شاید بتوان قاطعانه گفت تاثیرگذارترین نهاد دولتی در امر تربیت نیروهای انقلابی، وزارت آموزش و پرورش است که با توجه به دلایل متعدد، هنوز از پس این مهم بر نیامده است.
مقام معظم رهبری در سالهای گذشته، موکدا دلیل دوری آموزش و پرورش از جایگاه واقعی خود و ناتوانی در ارائه کارکرد مطلوب را در عدم ابتنای آن بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و وارداتی بودن نظام فعلی می‌دانند. ایشان بیان می کنند:" نظام آموزشی ما نظام وارداتی است و بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی مبتنی و استوار نمی‌باشد" به استناد فرمایشات ایشان بسیاری از چالش ها، کاستی ها و مسائلی که آموزش و پرورش با آن روبروست ریشه در مبانی نظری و روش‌های وارداتی این نظام دارد که با اعتقادات، باورها، انتظارات و فرهنگ مردم مؤمن و خداجوی ما همخوانی ندارد.
قریب به اتفاق تلاش‌ها و فعالیت‌های صورت گرفته در این خصوص جنبه نظری داشته و اقدامات عملی برای بهبود اجزاء و عناصر آموزش و پرورش در طی سه دهه بعد از انقلاب اسلامی اغلب اصلاحی، بطئی و بسیار کند است (تحولی نیست و بنیان‌ها را شامل نشده است)، هنوز تعلیم و تربیت تراز انقلاب اسلامی به وجود نیامده و دستگاه آموزش و پرورش در جایگاه واقعی خود قرار نگرفته و کارکرد مورد انتظار را ارائه ننموده است.
در بعد نظری، در چندسال اخیر، اصل موضوع مورد توجه جدی تر مسئولان و متولیان تعلیم و تربیت قرار گرفته و در پاسخ به ندای رهبر معظم انقلاب اسلامی، اقدامات شایسته‌ای صورت گرفته که خروجی آن "سند تحول بنیادین آموزش پرورش" است.
نسخه مکتوبی که در تهیه و تدوین آن جمع زیادی از کارشناسان و صاحب نظران مختلف مشارکت داشته‌اند و در نهایت به تأیید و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و توسط مقام معظم رهبری برای اجرا، ابلاغ شده است.
فرایند تدوین سند تحول بنیادین نظام تعلیم و تربیت
سند تحول بنیادین در اوایل 1384 براساس منویات مقام معظم رهبری تنظیم و پس از اینکه شورای عالی آموزش و پرورش تدوین چنین سندی را تصویب کرد در اواخر سال 1384، شورای راهبری سند تشکیل شد و براساس این مصوبه و پس از تعیین مدیر و مجری پروژه، مدل مفهومی تدوین سند به تصویب شورای راهبری رسید که براساس آن سه کمیته تشکیل شد.
در روند کار، این کمیته ها با احساس نیاز به یاری گرفتن از سایر صاحب نظران 70 پروژه تحقیقاتی دیگر را برای پژوهشگران تعریف کردند و در مجموع بیش از 500 نفر از صاحبنظران دانشگاهی، حوزوی، مدیران و کارشناسان ارشد درگیر این پروژها شدند.
بعد از تکمیل تحقیقات ، کمتیه تلفیق تشکیل و در اواخر سال 1388 متن اصلی سند با 8 هدف کلان، 14 راهبرد و 158 راهکار آماده شد.
گام به گام تا ایجاد تحول
تدوین سند، مقدمه ای لازم برای ایجاد تحول است اما تحول، نیازمند دگرگونی اساسی در ارکان و اجزای آموزش و پرورش فعلی است تا در آن صورت، هر آن چیزی که در قالب مبانی نظری تهیه و ترسیم شده است، امکان اجرایی شدن پیدا کند. به عبارت دیگر سند تحول، تصویری است از آنچه مطلوب جامعه است، بنابراین چگونگی رسیدن به آن و سیر مراحل تحقق و از آن مهمتر، سلسله اقدامات لازم برای رسیدن و... اینها همه مجموعه ای از اقداماتی است که می بایست به اجرا در آید تا به تحول برسیم.
حضرت آیت الله خامنه ای 17 اردیبهشت ماه 93 با بیان چند نکته در زمینه های مدیریتی، توجه جدی مسئولان آموزش و پرورش را به سند تحول آموزش و پرورش خواستار شدند و افزودند: "اجرای این سند اساسی و راهگشا، نیازمند نقشه راه و برنامه عملیاتی است که لازم است با نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه و قدم به قدم اجرا شود".
آنچه که واقعیت دارد و در کلام رهبر معظم انقلاب نیز آمده این است که هنوز گام‌های زیر بنایی و اقدامات زمینه ساز برای اجرای تحول به اجرا در نیامده و هنوز زیر ساخت‌های لازم برای اجرا فراهم نشده است.
علی اصغر فانی، وزیر آموزش در اسفند ماه 92 با اشاره به اینکه وزارت آموزش و پرورش در حال تدوین نقشه راه اجرای این سند مهم است؛ گفته بود: "نقشه راه که شامل پیش نیازها و تمهیدات لازم برای اجرایی شدن است را در یک جدول زمان بندی تنظیم کرده و آن را اجرایی خواهیم کرد."
تا زیر ساخت‌ها مهیا نشود، تا پیش‌بینی‌های لازم صورت نگیرد و بر اساس آن برنامه‌ای معین و مدون که در بر دارنده همه الزامات باشد، طراحی نشود و تازمانی که گام‌های برنامه‌ریزی شده پی در پی به اجرا در نیاید، صحبت از اجرای سند تحول و دگرگونی در نظام آموزش و پرورش، صحبت از آرزوها و آرمان‌هاست که با اجرا و عمل فاصله بسیار دارد.
در مسیر تحول، در اولین گام می بایست مولفه‌های اساسی آموزش و پرورش به عنوان زیر بناهای اصلی فهرست شود و بایدهای هر یک از زیر بناها جدا جدا تعریف شود و در گام بعد، باید طراحی یا معماری لازم صورت گیرد و بر اساس آن برنامه‌ریزی شود تا در گام های بعد با اجرای هر برنامه، یکی یکی زیربناها ایجاد شود و در نهایت سقف تحول بر آن نهاده شود.
خلاصه‌ای از اهم مفاد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
هدف های کلان
1- تربيت انساني موحد و مومن و معتقد به معاد و آشنا و متعهد به مسئولیت ها و وظایف در برابر خدا، خود، ديگران و طبیعت، حقیقت جو و عاقل ، عدالت خواه وصلح جو، ظلم ستیز، جهادگر، شجاع و ایثارگر و وطن دوست ، مهرورز ، جمع گرا و جهاني انديش، ولايت مدار و منتظر و تلاشگر در جهت تحقق حكومت عدل جهاني.
2- ارتقاي نقش نظام تعلیم و تربيت و خانواده در رشد وتعالي كشور، اعتلاي فرهنگ عمومي و زمينه سازي براي اقتدار و مرجعیت علمی و تکوين تمدن اسلامي - ايراني
3- گسترش و تامين همه جانبه ي عدالت آموزشي و تربيتي
4- برقراري نظام اثر بخش و كارآمد مديريت و مديريت منابع
5- افزايش مشارکت و اثربخشی همگاني بويژه خانواده
6- بهسازي و تحول در نظام برنامه ریزی آموزشی و درسی ، مالی و اداری و زيرساخت هاي کالبدي
7- ارتقاي اثر بخشي و افزايش كارايي
8- کسب موقعيت نخست تربيتي در منطقه و جهان اسلام
راهبرد های کلان
1- استقرار نظام تعلیم و تربيت بر اساس مباني نظري و فلسفه تعلیم و تربيت اسلامي
2- نهادينه کردن نگاه يکپارچه به فرآیند تعلیم و تربيت
3- ابتناء فرايند تدوين و اجراي اسناد تحولي زير نظام ها )شامل برنامه درسي ملي، تربيت معلم و تامين منابع انساني، راهبري و مديريت، تامين و تخصيص منابع مالي ، تامين فضا، تجهيزات و فن آوري ، پژوهش و ارزشيابي ( و برنامه هاي كوتاه مدت و ميان مدت بر مباني نظري و فلسفه تعلیم و تربيت اسلامي و مفاد سند تحول بنیادین
4- توسعه و نهادينه کردن عدالت آموزشی و تربيتي در مناطق مختلف کشور
5- مشاركت اثربخش و مسئولیت پذیری مردم، خانواده و نهادهای اقتصادی ،مدیریت شهری و روستايي و بنیادهای عام المنفعه
6- گسترش فرهنگ پژوهش و ارزشيابي، خلاقيت و نوآوري ، نظريه پردازي و مستند سازي تجربيات علمی - تربيتي بومي
7- بهره مندي هوشمندانه از فناوري هاي نوين
8- تعامل اثر بخش نظام تعلیم و تربيت با ساير نهادها به ويژه نهاد خانواده و رسانه
9- استقرار نظام مديريت اثربخش، كارآمد، مسئوليت پذير و پاسخگو تحول بنیادین
10- ارتقاي جايگاه نظام تعلیم و تربيت كشور به عنوان مهمترين نهاد تربیت نیروی انسانی و مولد سرمايه اجتماعی
11- ارتقاء معرفت و بصیرت دینی ، انقلابی و سیاسی برای رشد و تعالی معنوی و اخلاقی معلمان و دانش آموزان
12- بازنگري و بازسازي ساختارها و رويه ها
13- توسعه مستمر شایستگی ها و توانمندیهای اعتقادی ، تربیتی ، علمی و حرفه ای فرهنگیان
14- توسعه ظرفیت ها و توانمندی های آموزشی و پرورشي برای حضور فعال و سازنده در صحنه های بین المللی و منطقه ای
15- ارتقاي جايگاه علم و علم آموزي به عنوان عاملي مؤثر در دستيابي به حيات طيبه
بخش های اجرا شده از سند تحول و سدی به نام کنکور
با وجود آنکه وزیر اموزش و پرورش اجرای این سند را در مرحله طراحی نقشه راه عنوان کرد ولی نوید ادهم دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش در برنامه گفتگوی ویژه خبری دوشنبه شب از اجرای بخشی از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش خبر داد و گفت: نمونه اجرا شده این سند استقرار نظام 6-3-3، آموزش معلمان و تالیف کتاب های درسی برای این نظام است.
ادهم افزود: مرحله تدوین نحوه اجرای سند تحول به خوبی انجام شده است و اکنون در مرحله زمینه سازی هستیم. زیرنظام ها و خرده نظام ها از جمله ایجاد خلاقیت و نوآوری در حال ایجاد است که زمان می برد.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش با اشاره به بند 2 سند بنیادین آموزش و پرورش افزود: مجموعه آموزش و پرورش موظف به ایجاد 5 زیر نظام است که تاکنون زیرنظام های تربیت منابع انسانی، تامین منابع و پژوهش و ارزشیابی پیشرفتی 60 تا 70 درصدی داشته است.
ادهم گفت: البته تغییر دولت کمی در اجرای این سند تاخیر ایجاد کرد اما این سند در دستور کار قرار دارد. همه نظام آموزش و پرورش تلاش می کند نقشه راهی را برای اجرای تحول نظام بنیادین تدوین کند برخی از این راهکارهای اجرای سند تحول ایجاد دانشگاه فرهنگیان بود که دایر شد.
ادهم ادامه داد: طرحی با عنوان نمایه اجرای سند تحول در سه برنامه 5 ساله ایجاد و 131 راهکار اولویت بندی شده است.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش افزود: رتبه بندی معلمان بستگی به اجرای برنامه تعیین سنجش صلاحیت معلمان دارد که این برنامه تاکنون اجرا نشده است.
ادهم کنکور را سد بزرگی در مقابل تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش دانست و گفت: کنکور اجازه آموزش و فرهنگ و تفکر را به جوانان نمی دهد.
عزم ملی برای تحقق آرزوی رهبر انقلاب
رهبر انقلاب 17 اسفند 93 در جمع فرهنگیان تنظیم سند تحول را آرزو دانسته و فرمودند: "مسؤولان به اجرای سند تحول توجه جدی داشته باشند."
تحقق ارزش‌ها و آرمان‌های متعالی انقلاب اسلامی مستلزم تلاش همه‌جانبه در تمام ابعاد فرهنگی، علمی، اجتماعی و اقتصادی است. احراز عرصه تعلیم و تربیت از مهمترین زیرساخت‌های تعالی پیشرفت همه‌جانبه کشور و ابزار جدی برای ارتقاء سرمایه انسانی شایسته کشور در عرصه‌های مختلف است.
به این ترتیب تحقق آرمان‌های متعالی انقلاب اسلامی ایران مانند احیای تمدن عظیم اسلامی، حضور سازنده، فعال و پیشرو در میان ملت‌ها و کسب آمادگی برای برقراری عدالت و معنویت در جهان در گرو تربیت انسان‌های عالم متقی و آزاده و اخلاقی است. تعلیم و تربیتی که تحقق بخش حیات طیبه، جامعه عدل جهانی و تمدن اسلامی ایرانی باشد در پرتو چنین سرمایه انسانی متعالی است که جامعه بشری آمادگی تحقق حکومت جهانی انسان کامل را یافته و در سایه چنین حکومتی ظرفیت و استعدادهای بشر به شکوفایی و کمال خواهد رسید.
تحقق این هدف نیازمند ترسیم نقشه راهی است که در آن نحوه طی مسیر، منابع و امکانات لازم، تقسیم کار در سطح ملی و الزامات در این مسیر به صورت شفاف و دقیق مشخص شده باشد. در تهیه سند ملی تحول بنیادین آموزش و پرورش کوشش شده است تا با الهام‌گیری از اسناد بالادستی و بهره‌گیری از ارزش‌های بنیادین آنها و توجه به اهداف راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران، چشم‌انداز و اهداف تعلیم و تربیت در افق 1404 هجری شمسی تبیین شود.
تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش مبتنی بر آرمان‌های بلند نظام اسلامی باید معطوف به چشم‌اندازی باشد که در افق روشن 1404، ترسیم‌گر ایرانی توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویتی اسلامی انقلابی، الهام‌بخش جهان اسلام همراه با تعاملی سازنده و مؤثر در عرصه روابط بین‌المللی است و رسیدن به این هدف مهم نیازمند عزمی ملی است.