وی با بیان اینکه مطمئن هستم که گذشت تاریخ، محبوبیت و عشق مردم نسبت به امام راحل، و اندیشه‌های ایشان را بیشتر خواهد کرد، افزود: شاید 52 سال پیش، آن زمانی که امام، رهبری نهضت بزرگ اسلامی را آغاز کردند، کسی فکر نمی‌کرد که در یک دوران کوتاه، ایشان بتوانند در برابر همه معضلات و مشکلات داخلی و بین‌المللی که در این مسیر و پیش روی نهضت اسلامی بود، انقلاب را به پیروزی برسانند و اهداف مورد نظر را محقق کنند.
روحانی تصریح کرد: ایران در 52 سال پیش از سه عارضه مهم تاریخی و سیاسی در رنج و عذاب بود، رنج اول، تحقیر تاریخی در برابر حکام مستبد و استبداد مردم ایران به عنوان مردمی که دارای سابقه تمدن هزاران ساله بودند، مردمی که اولین دولت را در تاریخ ایجاد کردند و مردمی که پس از بعثت پیامبر اکرم (ص)، اسلام را با افتخار در آغوش کشیدند و در رشد فرهنگ و تمدن اسلامی نقش بسزایی را ایفا کردند.
روحانی با بیان اینکه متأسفانه در قرن‌های اخیر، از جمله از 50 سال پیش، مردم ایران هیچ نقشی در حاکمیت نداشتند، خاطرنشان کرد: مشروعیت حاکمیت و حکومت در آن دوران، نه از رأی مردم نشأت و نه از احکام الهی و قرآن مجید و سنت پیامبر ریشه می‌گرفت.
وی ادامه داد: مشروعیتی که در آن زمان برای حکومت ساخته بودند، از یک سو موروثی و شاهی به فرزندی بودن و از سوی دیگر حمایت قدرت‌های بزرگ و برخی از ابرقدرت‌ها از حاکمیت‌های سیاسی این کشور بود.
رئیس جمهور بیان کرد: گاهی صندوق آرا به عنوان تشریفات میان مردم ظهور پیدا می‌کرد، اما همه می‌دانستند که چه رأی بدهند و چه رأی ندهند، آنچه که حاکمیت نامشروع تصمیم گرفته، سرنوشت نهایی آن صندوق‌ها خواهد بود.
وی بیان کرد: استبداد تحقیر اول و رنج بزرگ برای همه مردم و حکمرانی ناروا و نامشروع بر ملت بزرگ ایران بود.
روحانی گفت: در کنار معضل استبداد، معضل استعمار نیز وجود داشت، نفوذ، دخالت و تأثیرگذاری قدرت‌های بزرگ به ویژه غرب و در رأس آن آمریکا، در آن دوران بر سرنوشت ملت ایران بود.
رئیس‌جمهور ادامه داد: مردم به خوبی می‌دانستند که در امور مهم کشور تصمیم‌گیر نهایی حاکم مستبدی بود که به ظاهر خود را فرمانروای مردم می‌دانست، در حالی که تصمیم‌گیر نهایی از آن قدرت‌های بزرگ به ویژه از آن حکومتی همانند آمریکا بر این سرزمین بود.
رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه اگر ما بخواهیم دوران نهضت اسلامی را بر چند بخش تقسیم کنیم اظهار داشت: زمستان سال 1341 شروع حرکت بود و در سال 43 نیز حرکت سوم بر نهضت اسلامی را شاهد بودیم.
روحانی با بیان اینکه امام در آن دوران با کاپیتولاسیون و مصونیت مستشاران نظامی آمریکا در ایران مخالفت کرد افزود: در سال 43 سخنرانی معروف امام خمینی(ره) علیه این مصوبه را شاهد بودیم و ایشان در برابر آن لایحه ایستاد و آن را نامشروع اعلام کرد و در همان روز نیز اعلام کرد رئیس‌جمهور آمریکا امروز منفورترین فرد نزد ملت ایران است.
وی بر همین اساس به مخالفت، مبارزه و ایستادگی و حرکت ضداستعمار و در کنار آن ضد استبداد که شروع شده بود اشاره و تصریح کرد: این امر موجب شد تا امام از ایران به ترکیه و سپس از ترکیه به عراق تبعید شود.
روحانی با تاکید بر اینکه طبق اسناد و مدارک موجود کسی که تصمیم اصلی را برای تبعید امام(ره) در آن تاریخ گرفت کاخ سفید بود بعد دولت ایران یادآور شد: بنابراین رنج و تحقیر دوم برای ملت ایران موضوع مداخلات خارجی و استعمار در این سرزمین بود.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه آنها برای نیروهای مسلح، اقتصاد، فرهنگ، دانشگاه، آموزش و پرورش، سبک زندگی و مسائل اجتماعی ما تصمیم می‌گرفتند ادامه داد: ملت ایران نه استبداد را قبول داشت و نه استعمار را بلکه دنبال استقلال، آزادی و حاکمیت ملی بود اما آیا این کار شدنی بود؟ آیا می‌شد هم‌زمان بدون حمایت قدرت‌های بیرونی و ابرقدرت‌ها و بدون داشتن امکانات تبلیغی مدرن مثل رادیو و تلویزیون و همچنین بدون دارا بودن از هرگونه قدرت نظامی در برابر استبداد و استعمار و در این مبارزه سخت به پیروزی رسید؟
روحانی اضافه کرد: علاوه بر اینکه در این نهضت هدف سومی هم که استبدادزدایی و استعمارزدایی و حاکمیت احکام الهی، قرآن مجید و شریعت در سراسر زندگی مردم بود نیز دنبال می‌شد.
رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه گرچه مردم ما مسلمان و علاقه‌مند به قرآن، پیامبر، اهل بیت، عاشق اسلام و مصمم به اجرای احکام الهی بودند افزود: اما آیا در آن شرایطی که قدرت شرق اسلام را یک تفکر کهنه و یا به تعبیری دین را افیون ملت‌ها اعلام می‌کرد و غرب هم بازگشت به احکام الهی و اسلام را ارتجاع می‌دانست که با مدرنیته در تضاد و حتی تناقض است آیا زنده کردن اسلام از صفحات کتاب‌ها و کنج مدرسه‌ها و مساجد به جامعه و سرتاسر زندگی مردم امکان‌پذیر بود.
رئیس‌جمهور بر همین اساس تاکید کرد: هیچکس به اندازه امام ما امید نداشت اگر دیگران هم امیدی به پیروزی داشتند نشأت گرفته از امید امام بود؛ امام از روز اول مصمم بود و به راهش، خطش و انقلاب اسلامی ایمان داشت.
روحانی با بیان اینکه امام خمینی(ره) ابتدا تئوری یک حکومت اسلامی را بیان کرد و سپس قدم به قدم این مسیر را پیمود گفت: اول مبارزه با استبداد سپس استعمار و بعد مسئله استقلال و آزادگی در این سرزمین بود و هدف بلند امام استقرار حکومت اسلامی بود که آن را تبیین و تشریح کرد.
رئیس‌جمهور در عین حال به گفتمان امام خمینی(ره) که حکومت دینی مردمسالار بود اشاره کرد که آن را برای همه مبارزان و انقلابیون مرحله مهم و نهایی انقلاب و نهضت اسلامی عنوان می‌کرد و اینکه در پی استقرار یک حکومت دینی، قرآنی و اسلامی در کنار رای مردم هستیم.
رئیس‌جمهور در ادامه سخنان خود اظهار داشت: امام خمینی(ره) اولین عالم و فقیهی بود که با بیانی روشن به همه اعلام کرد که نه‌تنها جمهوریت با اسلامیت در تضاد نیست بلکه این دو در کنار هم می‌توانند هم‌زیستی رشد آفرینی برای جامعه داشته باشند.
وی همچنین گفت که آرای مردم و صندوق آرا نه‌تنها با احکام الهی و موازین شرع و اسلام منافاتی ندارد بلکه مردم مسلمان یک سرزمین می‌توانند در چارچوب معیارهای دینی خواست و رای خود را به کرسی بنشانند و او حتی این نظریه مهم علمی و فقهی خود را به رای مردم گذاشت.
روحانی ادامه داد: امام خمینی(ره) که قبلا اعلام کرده بود نظامی که در پی آن هستیم هم جمهوری و هم اسلامی است و در واقع نام آن جمهوری اسلامی است و وقتی هم به ایران آمد و انقلابش پیروز شد شادی را در این کشور نشاند و شرایط جدیدی را برای جامعه اسلامی مهیا کرد اما در عین حال گفت: جمهوری اسلامی اگر می‌خواهد به عنوان اساس نظام این سرزمین باشد باید با رای و صندوق آرا مردم مهر تایید به آن زده شود.
روحانی با بیان اینکه امام خمینی(ره) می‌خواست اسلامیت در کنار جمهوریت و جمهوریت در کنار اسلامیت را در عمل نشان دهد گفت: امام خمینی(ره) اولین رهبر انقلابی در دنیا است که 47 روز بعد از پیروزی انقلاب مردم را پای صندوق آرا دعوت کرد و او نه‌تنها اصل نظام که تمام نهادهای آن را با رای مردم مشروعیت بخشید.
وی ادامه داد: او همه نهادها را طبق قانون و در چارچوب قانون اساسی که از طریق منتخبان مردم باید نگاشته می‌شد و پس از آن یکبار دیگر به رای عمومی مردم گذاشته شد مشروعیت بخشید.
وی با بیان اینکه شاید ما تنها کشوری هستیم که مردمش به قانون اساسی دو بار رای دادند اظهار داشت: امام گفتمان حکومت دینی و مردمسالاری دینی را در تئوری و عمل به اثبات رساند و اجرا کرد و در برابر مخالفت همه ابرقدرت‌ها، انقلاب اسلامی پیروز شد.
رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه امام خمینی(ره) از روز اول همواره می‌گفت که اگر در داخل متحد باشید از هیچ کس نترسید افزود: او به همه مسلمانان می‌گفت اگر متحد باشید و دست به دست هم بدهید شیعه و سنی بودن در فروعات و برخی مناسک ظهور می‌یابد و در ایستادگی و رشد امت اسلامی معنا و مفهومی ندارد جز آنکه یک رقابت سالم و سازنده برای ما باشد.
وی اضافه کرد: امام خمینی(ره) همواره بر وحدت امت اسلامی تکیه می‌کرد نه اینکه رودرروی یکدیگر ایستادن و قدرت و استحکام یک ملت را تحت تاثیر اختلاف قرار دادن از این رو او راه را به خوبی به ما نشان داد.
رئیس‌جمهور بر همین اساس تصریح کرد: امام خمینی(ره) همواره می‌گفت متحد باشید و افکار یکدیگر را تحمل کنید نه اینکه تضارب فکری منشأیی برای دشمنی و کینه‌توزی باشد و خون یکدیگر را مباح بدانید و افتخار کنید که به ناروا نام جهاد بر آن گذاشته شود و در واقع همدیگر را تکفیر کنیم.
روحانی ادامه داد: دشمنان اسلام از کشتار مسلمانان شاد می‌شوند ما باید پرچم وحدت را به اهتزاز درآوریم.
وی با تاکید بر اینکه راه امام جز راه مبارزه با سلطه بیگانگان و حاکمیت مردم نبود گفت: راه امام جز استقرار احکام الهی، آیات قرآن مجید و سنت پیامبر و اهل بیت چیز دیگری نبود؛ امام خودباوری و اعتماد به نفس را به ما آموخت و اگر اتکا ما به خداوند باشد و دست برادری به یکدیگر دهیم می‌توانیم در برابر انواع توطئه‌ها پیروز شویم.
روحانی تاکید کرد: امروز خوشحالیم بعد از 25 سال مردم ما همان ایمان، اعتقاد و راه را ادامه می‌دهند و پرچم نهضت و انقلاب پس از امام خمینی(ره) بر دوش رادمردی قرار گرفت که از سلاله پاک پیامبر و از راهروان امام راحل و از سرداران نهضت اسلامی بود؛ رهبر معظم انقلاب بعد از رحلت امام خمینی(ره) همان راه و همان خط و ملت ایران نیز همان مسیر را پیمود.
وی با بیان اینکه ما امروز با تدبیر ملت بزرگ اسلام، اندیشمندان و علمای اسلامی امید بسیاری به آینده دنیای اسلام و تعالی جهان اسلام در زمینه‌های مختلف داریم گفت: همه در برابر توطئه آنهایی که می‌خواهند خون مسلمانان را به زمین بریزند و منابع جهان اسلام را غارت کنند می‌ایستیم و احکام اسلام را اجرا می‌کنیم.
روحانی در پایان خاطرنشان کرد: بر سایه ایمانمان نه می‌هراسیم و نه ترسی داریم بلکه راه امام‌مان را ادامه می‌دهیم و پرچم اسلام و «لا اله الله محمد رسول الله» را بر همه قله‌ها به اهتزاز درمی‌آوریم.