ویژه نامه ضیافت مشرق - دهم ماه رمضان سال دهم بعثت روزی غم‌انگیز برای خاتم انبیاء حضرت محمد مصطفی(ص) بود، در این روز حضرت خدیجه کبری(س) بزرگ بانوی اسلام در حالی رسول اکرم(ص) را تنها گذاشت و به دیار باقی شتافت که نبی خدا بزرگ حامی خود را در مکه از دست داده بود، بانویی که به حق ام‌المؤمنین است، تمام اموالش را در راه ترویج معارف اسلام هزینه کرد.
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم به همین مناسبت یادداشتی را با عنوان «زندگانی حضرت خدیجه همسر وفادار پیامبراکرم(ص)» در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است که در ادامه می‌آید:
*نسب ام‌المؤمنین
خدیجه دختر خویلة بن اسد بن عبدالعزی بن قصی بن کلاب و نام مادرش فاطمه دختر زائدة بن اصم بود از زندگی او تا قبل از ازدواج با پیامبر(ص) خبرهای چندانی در دست نیست، ولی همه اخبار حاکی از آن است که وی زنی ثروتمند و در عین حال شرافتمند بود و از این رو او را طاهره می‌خواندند.(1)
وی قبل از ازدواج با پیامبر ابتدا با عتیق بن عائذ مخروفی ازدواج کرد و از او صاحب پسری به نام هند شد پس از مرگ عتیق با ابوهاله مالک بن نباش تمیمی ازدواج کرد و از او نیز صاحب پسری به نام هند و دختری به نام هاله شد و برخی ازدواج با ابوهاله را مقدم بر ازدواج با عتیق می‌دانند.(2)
*موقعیت خدیجه قبل از ازدواج با پیامبر(ص)
خدیجه قبل از ازدواج با پیامبر(ص) با توجه به ثروت فراوانی که داشت با دادن سرمایه تجاری به بسیاری از مردم، در سود آنان شریک می شد. در این میان با توجه به شهرت پیامبر(ص) در دوره جوانی به امانتداری و صداقت، خدیجه خواهان آن شد که ایشان با سرمایه او و به همراه غلامش میسره به تجارت شام برود. پیامبر(ص) به همراه میسره در حالی که 25 سال بیشتر نداشت به این سفر رفت و با سود بیشتری به مکه بازگشت .
*ازدواج پیامبر(ص) و خدیجه(س)
وقتی خدیجه از امانتداری حضرت آگاهی یافت، از طرف خود، عمویش عمر و ابن اسد را به خواستگاری حضرت فرستاد(3)، پیامبر(ص) نیز با حمزه – پس از شنیدن پیغام خدیجه(س) – به خواستگاری خدیجه رفت و این ازدواج صورت گرفت. البته بنابر نظری پیامبر(ص) به نزد خویله پدر خدیجه(س) رفت(4) و با جلب نظر او با خدیجه ازدواج کرد. سن خدیجه را در این زمان 40 سال دانسته‌اند.
با شروع زندگی خدیجه در کنار پیامبر(ص) زندگی او دچار تحوّل شد، چرا که از این پس در کنار شوهری بود که حتی در میان مشرکان نیز به پاکی و درستی معروف بود و همه به صداقت و حسن خلق او ایمان داشتند، پس خدیجه از این پس ثروت خود را در اختیار حضرت قرار داد تا آن حضرت آن‌ها را در راه کمک به تهیدستان و مستمندان مصرف کند.
*اسلام خدیجه(س)
با بعثت پیامبر(ص)، خدیجه(س) به عنوان اولین ایمان آورنده، حضرت را در تمام مراحل رسالت یاری کرد(5) ابن‌اثیر به نقل از ابن اسحاق آورده:
خدیجه نخستین زن مسلمان بود پس خدا بدین امر بار اندوه رسولش را سبک کرد، وقتی پیامبر(ص) با خدیجه راز دل می‌گفت، خدیجه از اندوه او می‌کاست و او را تصدیق می‌کرد و کار مردم را بر او آسان می‌کرد.(6) ابن حجر آورده است که از امتیازات خدیجه آن بود که پیامبر(ص) را همیشه گرامی می‌داشت و سخن او را قبل و بعد از بعثت تصدیق می‌کرد، هم چنین آمده است وقتی کفار، مسلمین را در مکه مورد حصر و تحریم اقتصادی و اجتماعی قرار دارند و مسلمانان در محله شعب ابی‌طالب یا بنی‌هاشم جمع شدند تا در کنار هم مشکلات این تحریم را سپری کنند، خدیجه تمامی اموال خود را طول سه سال بین مسلمین انفاق کرد.(7)
*فرزندان خدیجه(س) از پیامبر(ص)
تمام فرزندان پیامبر – غیر از ابراهیم – از خدیجه بودند(8)، برای خدیجه چهار دختر به نام‌های رقیه، زینب، ام‌کلثوم و فاطمه و یک پسر به نام قاسم و بنابر نقلی دو پسر به نام‌های قاسم و عبدالله نام برده‌اند(9) برخی نیز سه پسر برای خدیجه بر شمرده‌اند به نام‌های قاسم، طاهر و طیب.
*رحلت خدیجه(س)
پس از آنکه محاصره مشرکان علیه مسلمانان در اول سال دهم بعثت پایان یافت، خدیجه(س) که مشقات فراوانی را متحمل شده بود در سن 65 سالگی مریض شد و در رمضان همان سال وفات کرد. پیامبر(ص) آخرین لحظات بر بستر خدیجه(س) حاضر شد و او را به همنشینی با مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم و کلثوم دختر موسی در بهشت بشارت داد.(10) چند روز پیش از آن ابوطالب نیز رحلت کرده بود، پیامبر(ص) فرمود: دو مصیبت در این ایام وارد شده است و من نمی‌دانم که کدام یک از این دو برایم سخت‌تر است.(11)
*مقام خدیجه نزد خداوند
از رسول خدا نقل شده که جبرئیل نزد من آمد و گفت: از سوی پروردگار و از سوی من به خدیجه سلام بده و او را به خانه ای از زبرجد در بهشت که هیچ سر و صدا و رنجی در آن نیست بشارت بده.(12)
هم چنین پیامبر(ص) فرموده است: بهترین زنان عالم مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه است و یا آمده است که خدیجه افضل زنان بهشت است.(13)
*پی‌نوشت‌ها
1. ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصامة، تهران، اسماعیلیان، ج 5، ص 434. ابن حجر، الاصابة فی تمییز الصحابة: ثمطیق عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العملیة، اول 1415 هجری، ج 8، ص 99.
2 . ابن اثیر، پیشین، ج 5، ص 434.
3. اسدالغابه، ج 5. ص 435.
4 . یعقوبی، تاریخ، نشر فرهنگ اهل بیت(ع)، ج 2، ص 20 – 21.
5 . الاصابه، 100 / 8، السدالغابة، 434 / 5.
6 . السدالغابة، 437 / 5.
7. یعقوبی، 31 / 2.
8. یعقوبی، 84 / 2، ابن حج، 100 / 8.
9. ابن حجر 100 / 8، یعقوبی، 20 / 2.
10. یعقوبی، 35/ 2.
11. ابن اثیر، 439 / 5، یعقوبی 35 / 2.
12 . ابن حجر، 102 / 8.
13 . ابن اثیر، 438 / 5.
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم به همین مناسبت یادداشتی را با عنوان «زندگانی حضرت خدیجه همسر وفادار پیامبراکرم(ص)» در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است که در ادامه می‌آید:
*نسب ام‌المؤمنین
خدیجه دختر خویلة بن اسد بن عبدالعزی بن قصی بن کلاب و نام مادرش فاطمه دختر زائدة بن اصم بود از زندگی او تا قبل از ازدواج با پیامبر(ص) خبرهای چندانی در دست نیست، ولی همه اخبار حاکی از آن است که وی زنی ثروتمند و در عین حال شرافتمند بود و از این رو او را طاهره می‌خواندند.(1)
وی قبل از ازدواج با پیامبر ابتدا با عتیق بن عائذ مخروفی ازدواج کرد و از او صاحب پسری به نام هند شد پس از مرگ عتیق با ابوهاله مالک بن نباش تمیمی ازدواج کرد و از او نیز صاحب پسری به نام هند و دختری به نام هاله شد و برخی ازدواج با ابوهاله را مقدم بر ازدواج با عتیق می‌دانند.(2)
*موقعیت خدیجه قبل از ازدواج با پیامبر(ص)
خدیجه قبل از ازدواج با پیامبر(ص) با توجه به ثروت فراوانی که داشت با دادن سرمایه تجاری به بسیاری از مردم، در سود آنان شریک می شد. در این میان با توجه به شهرت پیامبر(ص) در دوره جوانی به امانتداری و صداقت، خدیجه خواهان آن شد که ایشان با سرمایه او و به همراه غلامش میسره به تجارت شام برود. پیامبر(ص) به همراه میسره در حالی که 25 سال بیشتر نداشت به این سفر رفت و با سود بیشتری به مکه بازگشت .
*ازدواج پیامبر(ص) و خدیجه(س)
وقتی خدیجه از امانتداری حضرت آگاهی یافت، از طرف خود، عمویش عمر و ابن اسد را به خواستگاری حضرت فرستاد(3)، پیامبر(ص) نیز با حمزه – پس از شنیدن پیغام خدیجه(س) – به خواستگاری خدیجه رفت و این ازدواج صورت گرفت. البته بنابر نظری پیامبر(ص) به نزد خویله پدر خدیجه(س) رفت(4) و با جلب نظر او با خدیجه ازدواج کرد. سن خدیجه را در این زمان 40 سال دانسته‌اند.
با شروع زندگی خدیجه در کنار پیامبر(ص) زندگی او دچار تحوّل شد، چرا که از این پس در کنار شوهری بود که حتی در میان مشرکان نیز به پاکی و درستی معروف بود و همه به صداقت و حسن خلق او ایمان داشتند، پس خدیجه از این پس ثروت خود را در اختیار حضرت قرار داد تا آن حضرت آن‌ها را در راه کمک به تهیدستان و مستمندان مصرف کند.
*اسلام خدیجه(س)
با بعثت پیامبر(ص)، خدیجه(س) به عنوان اولین ایمان آورنده، حضرت را در تمام مراحل رسالت یاری کرد(5) ابن‌اثیر به نقل از ابن اسحاق آورده:
خدیجه نخستین زن مسلمان بود پس خدا بدین امر بار اندوه رسولش را سبک کرد، وقتی پیامبر(ص) با خدیجه راز دل می‌گفت، خدیجه از اندوه او می‌کاست و او را تصدیق می‌کرد و کار مردم را بر او آسان می‌کرد.(6) ابن حجر آورده است که از امتیازات خدیجه آن بود که پیامبر(ص) را همیشه گرامی می‌داشت و سخن او را قبل و بعد از بعثت تصدیق می‌کرد، هم چنین آمده است وقتی کفار، مسلمین را در مکه مورد حصر و تحریم اقتصادی و اجتماعی قرار دارند و مسلمانان در محله شعب ابی‌طالب یا بنی‌هاشم جمع شدند تا در کنار هم مشکلات این تحریم را سپری کنند، خدیجه تمامی اموال خود را طول سه سال بین مسلمین انفاق کرد.(7)
*فرزندان خدیجه(س) از پیامبر(ص)
تمام فرزندان پیامبر – غیر از ابراهیم – از خدیجه بودند(8)، برای خدیجه چهار دختر به نام‌های رقیه، زینب، ام‌کلثوم و فاطمه و یک پسر به نام قاسم و بنابر نقلی دو پسر به نام‌های قاسم و عبدالله نام برده‌اند(9) برخی نیز سه پسر برای خدیجه بر شمرده‌اند به نام‌های قاسم، طاهر و طیب.
*رحلت خدیجه(س)
پس از آنکه محاصره مشرکان علیه مسلمانان در اول سال دهم بعثت پایان یافت، خدیجه(س) که مشقات فراوانی را متحمل شده بود در سن 65 سالگی مریض شد و در رمضان همان سال وفات کرد. پیامبر(ص) آخرین لحظات بر بستر خدیجه(س) حاضر شد و او را به همنشینی با مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم و کلثوم دختر موسی در بهشت بشارت داد.(10) چند روز پیش از آن ابوطالب نیز رحلت کرده بود، پیامبر(ص) فرمود: دو مصیبت در این ایام وارد شده است و من نمی‌دانم که کدام یک از این دو برایم سخت‌تر است.(11)
*مقام خدیجه نزد خداوند
از رسول خدا نقل شده که جبرئیل نزد من آمد و گفت: از سوی پروردگار و از سوی من به خدیجه سلام بده و او را به خانه ای از زبرجد در بهشت که هیچ سر و صدا و رنجی در آن نیست بشارت بده.(12)
هم چنین پیامبر(ص) فرموده است: بهترین زنان عالم مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه است و یا آمده است که خدیجه افضل زنان بهشت است.(13)
*پی‌نوشت‌ها
1. ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصامة، تهران، اسماعیلیان، ج 5، ص 434. ابن حجر، الاصابة فی تمییز الصحابة: ثمطیق عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العملیة، اول 1415 هجری، ج 8، ص 99.
2 . ابن اثیر، پیشین، ج 5، ص 434.
3. اسدالغابه، ج 5. ص 435.
4 . یعقوبی، تاریخ، نشر فرهنگ اهل بیت(ع)، ج 2، ص 20 – 21.
5 . الاصابه، 100 / 8، السدالغابة، 434 / 5.
6 . السدالغابة، 437 / 5.
7. یعقوبی، 31 / 2.
8. یعقوبی، 84 / 2، ابن حج، 100 / 8.
9. ابن حجر 100 / 8، یعقوبی، 20 / 2.
10. یعقوبی، 35/ 2.
11. ابن اثیر، 439 / 5، یعقوبی 35 / 2.
12 . ابن حجر، 102 / 8.
13 . ابن اثیر، 438 / 5.