گروه سیاسی مشرق - سید محمد خاتمی در جمع اعضای کانون زندانیان قبل از انقلاب اظهار داشت: "نه قصد داشتم، نه دارم و نه زمینه‌اش فراهم است که به قدرت بازگردم."[1] از آن زمان تاکنون بحث‌های زیادی پیرامون اظهارات مطرح شده است. اما به راستی چرا خاتمی نمی‌تواند به قدرت بازگردد یا به عبارت دیگر چرا خاتمی از 29 خرداد سال 88 اجازه ورود به عرصه قدرت را نداشت؟

**فتنه 88 و عملکرد خاتمی تا قبل از 29 خرداد**

سید محمد خاتمی در جریان انتخابات ریاست جمهوری 88 علاوه بر تبریک زود هنگام به میرحسین موسوی[2] با شرکت در راهپیمائی غیرقانونی 25 خرداد به نتیجه انتخابات اعتراض نمود. [3]

‌سایت "جمهوریت" که گفته می‌شد از سوی فرزندان یکی از مسؤولین کشوری اداره می‌شد، ‌در ساعت 21:06 خبری را با تیتر "خاتمی به میرحسین تبریک گفت" منتشر می‌کند؛ در این خبر ‌خاتمی با ادعای کسب اکثریت آرا از سوی موسوی، این پیروزی را به وی تبریک می‌گوید[4][5]

پایگاه رسمی خاتمی در 25 خرداد می‌نویسد: سید محمد خاتمی كه برای شركت در مراسم راهپیمایی در اعتراض به نتایج انتخابات ریاست جمهوری به میان مردم در خیابان آزادی تهران رفته بود؛ با سپاس از مردم به خاطر هوشیاری؛ حق خواهی و رفتار مدنی؛ ضمن توصیه بر تداوم حضور مدنی و آرام و متین و اعتراض منطقی آنان گفت: صدها هزارنفر در مسیری كه تنها در روزهای انقلاب و بزرگداشت انقلاب اسلامی چنین جمعیتی به خود دیده در حقیقت اعتراضی روشن و صریح است به آنچه که به عنوان نتیجه انتخابات اعلام شده و نشان از این دارد که اعتماد مردم كه بزرگترین پشتوانه انقلاب و كشور است لطمه دیده و همه باید برای بازگرداندن اعتماد ملی تلاش كنیم.

پاسخ به درخواست بر حق این مردم برای صیانت از آرائشان تجدید این انتخابات و یا تعیین یك هیأت صاحب صلاحیت بی طرف و شجاع و حقیقت یاب (و نه آنان كه خود در این ماجرا متهم هستند) برای بررسی ماجرایی است كه بر این انتخابات گذشته است![6]

بیانیه خاتمی برای راهپیمایی 25 خرداد

خاتمی با شرکت در راهپیمایی 25 بهمن، نه تنها به کاهش بحران کمکی نمی‌کند بلکه با صحبت در میان معترضن به شعله‌ورتر شدن بحران دامن می‌زند و بعد از اتمام راهپیمایی آن روز خطاب به معترضین بیانیه صادر کرده و می‌نویسد: من مصمم بودم در اجتماع مسالمت آمیز امروز شما شرکت کنم و با شما سخن بگویم و اعتراض عملی خود را نسبت به جفایی که در حق مردم و انقلاب می شود اعلام دارم، ولی بر اساس اطلاعیه جناب آقای موسوی دریافتم که برخلاف مصلحت نظام و حق شما، اجازه این اجتماع را نداده اند.

حضور شاداب و پرنشاط شما با روش‌های مسالمت آمیز حق شما است که آن را رعایت کرده اید و توصیه می کنم که همچنان رعایت کنید و از چارچوب قانون خارج نشوید و آرامش و متانت خود را حفظ کنید تا بهانه به دست بدخواهان و خشونت جویانی که می خواهند اعتراض مسالمت آمیز شما را دیگرگونه جلوه دهند نیافتد.[7]

بیانیه خاتمی در ۲۷ خرداد ۱۳۸۸ و دفاع دوباره از راهپیمایی 25 خرداد

خاتمی در 27 خرداد بیانیه مشترکی با موسوی در اعتراض به تحرکات مشکوک و اعتراض به دستگری‌های خلاف قانون بیانیه‌ای صادر می کند و می‌نویسد: علاوه بر این تهاجم به دانشگاه ها و خوابگاه های دانشجویان عزیز و ضرب وشتم و دستگیری جوانان از دختر و پسر مزید برعلت شده است. مستحضریدکه در چند روز گذ شته موج دستگیری ها بدون رعایت موازین قانونی چهره های شاخص سیاسی و اجتماعی و متعهدان مردم ، تهران و شهرهای مختلف را دربرگرفته است.

دستگیری این شخصیت ها و افراد که قالبا نقش فعال و موثری در خدمت به مردم کشور و جلوگیری از خشونت و رفتارهای غیر مدنی دارند نه تنها مشکلی را حل نخواهد کرد بلکه موجب تخریب افکار عمومی و تشدید نگرانی و ناآرامی هاست.

متاسفیم که اقدام های تشنج آمیز و در پی آن برخوردهای خشن ماموران احیانا به کشتار نیز منتهی شده است. بدون تردید ایجاد چنین تشنج هایی از موارد مشکوکی است که ساحت مردم بزرگوار که رشد و رفتار مدنی خود را از جمله در راهپیمایی شکوهمند روز دوشنبه نشان داده اند از آن بری است. ما همواره مردم را به قانون و نظم و آرامش دعوت کرده ایم و در این زمینه از جنابعالی نیز استمداد می کنیم .[8]

خطبه مقام معظم رهبری در جمعه اول بعد از انتخابات

پس از یک هفته آشوب و بحران، مقام معظم رهبری در 29 خرداد و در خطبه‌های نماز جمعه تهران به عنوان فصل الخطاب فرمودند: «آن کسانی که به یک نحوی یک نوع مرجعیتی در افکار مردم دارند؛ از این سیاسیون و رؤسای احزاب و کارگردانان جریانات سیاسی و یک عده‌ای از اینها حرف‌شنوی دارند، اینها خیلی باید مراقب رفتار خودشان باشند؛ خیلی باید مراقب گفتار خودشان باشند.... اگر نخبگان سیاسی بخواهند قانون را زیر پا بگذارند، یا برای اصلاح ابرو، چشم را کور کنند، چه بخواهند، چه نخواهند، مسئول خون‌ها و خشونت‌ها و هرج و مرج‌ها، آنهایند.»[9]

با اینحال عده‌ای از سیاسیون هر روز با انتشار بیانیه‌هایی مردم را به خیابان‌ها کشیده و به جای پایبندی به قانون منطق تغلب و دیکتاتوری انتخاباتی را سرلوحه کار خود قرار دادند و حاضر به قبول شکست کاندیدای مورد حمایتشان نبودند و بی‌مهابا بر طبل حمایت از راهپیمایی خیابانی می‌کوبیدند که انتخابات باید باطل شود.

**اقدامات خاتمی پس 29 خرداد 88**

خاتمی پس از 29 خرداد نیز به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. او و دیگر اعضای مجمع روحانیون مبارز، از جمله مهمترین افراد و جریاناتی بودند که هم خود در راهپیمائی‌ها و تجمعات شرکت داشتند و هم بیانیه‌ها و دعوت‌های فراگیر برای برگزاری آنها صادر می‌کردند.

راهپیمایی 30 خرداد

بارزترین نمونه اشتباهات کوتاهی در جلوگیری از برگزاری راهپیمایی 30 خرداد بود که با بیانیه و دعوت آنها برگزار شد. در حالیکه مجمع می‌توانست بلافاصله پس از سخنان مقام معظم رهبری با صدور بیانیه‌هایی فراگیر مانع از برگزاری تجمع شود، با تعللی معنادار تنها دوساعت قبل از شروع تجمع و در شرایطی که وزارت کشور با درخواست مجمع برای برگزاری تجمع موافقت نکرده بود، بیانیه خود را ملغی نمود.[10]

بیانیه خاتمی در 31 خرداد

خاتمی پس از حوادث 30 خرداد طی بیانیه‌ای با تاکید بر تداوم راهپیمایی‌های خیابانی علیرغم تذکرات مقام معظم رهبری ابراز می‌دارد " سکوت اعتراضی و رفتار مدنی مردم در راهپیمایی‌ها هم نشانه رشد و بیداری و مسؤولیت‌پذیری مردم است و هم حکایتگر این واقعیت انکار ناپذیر است که مردم دارای حقوق اساسی و مشخص هستند که هر نظامی موظف به رعایت آنهاست. تبلیغات تحریک کننده و اهانت آمیز نسبت به مردم که همواره مستقل عمل کرده‌اند و انتساب حرکت سالم آنان به بیگانگان خود جلوه‌ای از اعمال سیاست‌های نادرست است که سبب دورتر شدن مردم از حکومت می‌شود. در ایران انتخاباتی برگزار شده است و انبوهی از مردمان بزرگوار که آن حماسه حضور را آفریدند نتیجه اعلام شده را باور ندارند و به آن معترض‌اند. بستن راه اعتراض مدنی به روی مردم به معنی گشودن راه‌های خطرناکی است که خدا می‌داند به کدام برسد.[11]

دیدار 10 تیرماه

از دیگر اقدامات تنش‌آفرین و خلاف قاعده برای خاتمی به عنوان مسوول سابق و ارشد جمهوری اسلامی ایران، دیدار با خانواده متهمین و محکومینی است که توسط نهاهای قضایی و امنیتی دستگیر شده‌اند تا ابعاد بحران مشخص شود، اما پیاده نظام سرویس‌های بیگانه بدون توجه به وضعیت کشور، با خانواده‌های متهمین دیدار کرده و در این دیدارها نسبت به اقدامات حکومت اسلامی اعتراض کرده و سخنان بی محتوا و خلاف قانون خود را بار دیگر تکرار می‌کنند و به نوعی بر آتش بحران و فتنه می‌افزایند.

سید محمد خاتمی در 10 تیرماه به دیدار خانواده‌های متهمین فتنه 88 می‌رود و می‌گوید: "علاقمند بودم امروز می‌توانستم همه خانواده‌هایی که در سراسر کشور عزیزانشان در بند هستند و هیچ فریادرسی ندارند را از نزدیک در یک جمع ببینم و ضمن تشکر از نجابت و صبوری آنها و تلاش‌های عزیزانشان که به طور قطع در جهت آرمان‌های انقلاب و ارزش‌های تحریف نشده نظام بوده به یکایک آنها عرض ادب و احترام کنم و مراتب همدلی خود را با آنها ابزار کنم.

نظام جمهوری اسلامی باید حتی نسبت به ریختن یک قطره خون هم حساس باشد و با دوراندیشی و احساس مسؤولیت به مسأله رسیدگی کند، نه اینکه با ایجاد فضای تبلیغاتی مسموم حرکت آرام و هوشمندانه مردم را اغتشاشی که توسط چند نفر از بیرون نظام هدایت می شود بخواند. این توهین به شعور و بلوغ سیاسی مردمی است که با رأی خود برای تغییر ساز و کارهای غلط به عرصه آمدند، نه برای تغییر نظام و اعتراضشان هم به این بود که سرنوشت رأیشان چه شده است؟

این حرفهای بی اساس یعنی چه؟ براندازی و انقلاب رنگی یعنی چه؟ اگر این فضای مسموم تبلیغاتی و امنیتی ادامه پیدا کند، با توجه به آنچه انجام گرفت و یک طرفه اعلام شد باید بگوییم کودتای مخملین علیه مردم و جمهوریت نظام صورت گرفته.
با وضعی که ایجاد شده اگر اعتماد عمومی به جامعه بازنگردد هیچ کس دیگر دعوتی از سوی خیرخواهان برای حضور در صحنه را نخواهد پذیرفت. حتی اگر فقط ده درصد از جامعه به حاکمیت بی اعتماد شده باشد فاجعه است، در حالی که هر نگاه واقع بینی می بیند که دامنه بی اعتمادی بسیار گسترده تر است."[12]

دیدار 28 تیرماه

مجمع روحانیون مبارز در 28 تیر، دیداری با خانواده‌های متهمین و محکومین فتنه 88 داشتند، در این دیدار، در این دیدار اعضای شاخص مجمع روحانیون مبارز از جمله آقایان موسوی خوئینی ها، امامی جمارانی، سید محمد رضوی، مجید انصاری، موسوی بجنوردی ،محمد مقدم، علی اکبر محتشمی پور و ... نیز حضور داشتند.

خاتمي در این دیدار اظهار می‌دارد: من در اينجا نكته‌اي را اضافه مي‌كنم و به صراحت مي‌گويم راه برون رفت از بحران فعلي، اتكا به آراي مردم و برگزاري رفراندوم قانوني است.»[13]

دیدار ۹ مرداد ۱۳۸۸

سید محمد خاتمی همزمان با چهلم کشته شدگان فتنه 88، ضمن حضور در منازل سهراب اعرابی، اشکان سهرابی، کیانوش آسا و مسعود هاشم زاده با خانواده های آنان دیدار کرد. وی در این دیدارها با بیان اینکه ایرانیان رشید هرگز از خواست های به حق خود دست بر نخواهند داشت خواستار آن شد که مسؤولان نسبت به جفایی که به مردم شده و خون هایی که به ناحق ریخته شده و رفتارهای جنایت آمیزی که صورت گرفته بی هیچ درنگ و ملاحظه ای برخورد کرده، داد خانواده های کشته شدگان، بازداشت شدگان و آسیب دیدگان بعد از انتخابات را بستانند.[14]

دیدار ۱۶ آذر ۱۳۸۸

خاتمی در بخشی از سخنان خود با اشاره به حوادث و اتفاقاتی که قبل، حین و بعد از انتخابات ریاست جمهوری دهم در کشور رخ داده، می‌گوید: بنده از حوادثی که در این مدت در جمهوری اسلامی رخ داده بسیار ناراحتم، خصوصاً به خاطر ستمهایی که می شود؛ جفاست دوستانی که امروز به بهانه انتخابات در بند گرفتار اند، متهم به ضدیت با انقلاب، اسلام و مصالح کشور شوند؛ در حالی كه این عزیزان حاضر بوده و هستند جان خود را فدای ارزش هایی کنند که در انقلاب اسلامی تجلی پیدا کرد.

چه بسا این عزیزان دیدگاههایی داشته باشند که با برخی از دیدگاه های دیگر هماهنگ نباشد، اما در مقام عمل و ارزش های اصولی، بنده بی تردید مطمئنم (اگر نگویم همه) اکثر این افراد سرمایه هایی هستند که هزینه هایی به مراتب بیشتر از بازجویان و کارشناسان پرونده هایشان برای انقلاب و ایران پرداخته اند و امروز به اتهام ضدیت با امام، انقلاب و جمهوری اسلامی به چیزهای عجیب و غریبی متهم می شوند![15]

دیدار ۲۴ دى ۱۳۸۸

خاتمی در دیدار با متهمان، محکومان و زندانیان سیاسی پس از انتخابات گفت: مایه تأسف عمیق است که جمع حاضر با وجود آنکه از نیروهای دلسوز و نخبگان جوان ایران هستند، به‌رغم پایبندی به قانون و اخلاق سیاسی به جمع زندانیان سیاسی جمهوری اسلامی پیوسته اند. افسوس می خوریم که شاهد گرفتاری و دستگیری چهره های برجسته ای هستیم که از علاقمندان به انقلاب اند. تصور بر این بود که پس از اتفاقات ماههای اخیر، شاهد حاکمیت عقلانیت و امنیت و آرامش نسبی در كشور و توجه جدی به مطالبات و حقوق مردم باشیم، اما متأسفانه در روزهای اخیر هم به جای تعادل و آرامش، شاهد هجمه های سنگین تبلیغاتی همراه با موج جدید فشارها و دستگیری ها بوده ایم.[16]

حضور در تظاهرات ضد انقلاب به موازات راهپیمایی روز قدس

خاتمی با حضور در راهپیمایی روز قدس در میان حامیان جنبش سبز در مسیر خیابان حجاب به سمت میدان فلسطین موجبات تشنج راهپیمایی روز قدس را فراهم آورد. [17]

خاتمی و سکوت درباره حوادث روز عاشورا

از دیگر واقعیت های تلخ در زندگی سیاسی خاتمی، سکوت معنادار وی نسبت به حوادث روز عاشورای سال 1388 که فتنه‌گران و محاربین به صورت علنی اصل ولایت فقیه و اسلامیت نظام را زیر سوال بردند و با اقدامات خود، هتک حرمت مراسم روز عاشورا را به صورت علنی به همه نشان دادند و خاتمی با سکوت و عدم برائت از جریان ضد انقلاب، بواسطه مواضع قبلش همسویی با جریان ضد انقلاب را تایید کرد.

خاتمی و سکوت درباره نهم دی 88

خاتمی در کنار حمایت از فتنه‌گران و متهمین حوادث سال 88 و سکوت برابر اقدامات خلاف قانون و خلاف شرع ضد انقلاب در روز عاشورا، نسبت به روز تاریخی و حماسه‌ساز نهم دی سال 1388 نیز سکوت کرد تا نشان دهد هنوز بر ادعاهای خود مبنی بر توجه به خواست معترضین در 25 خرداد باقی مانده است و دیگر حرکت های مردمی نظیر نهم دی سبب تغییر خواست خاتمی نمی‌شود.

**خاتمی و محکومین فتنه و ضد انقلاب‌های شناسنامه دار**

خاتمی مرتبا به دیدار خانواده‌های محکومین امنیتی می‌رود و از اقدامات آنها حمایت می‌کند. زمانی هم که خودشان آزاد می‌شوند، تک تک به سراغشان رفته و از خیانت‌هایشان به نظام تقدیر می‌‌کند.

خاتمی به دیدار افرادی نظیر نسرین ستوده، فیض‌الله عرب سرخی، محسن امین‌زاد و.... رفته است[18]. خاتمی همچنین تولد محکومین و فتنه‌گرانی همچون نسرین ستوده، مسعود پدرام، بهمن احمدی اموئی، عبدالله مومنی، مسعود باستانی، مجید توکلی، محمدحسین نعیمی پور و مهدی خدائی را تبریک گفته و از آنها تقدیر نموده است.[19]

آنچه در گزارش فوق آمد، گوشه‌ای از اقدامات سیاسی و آشکار محمد خاتمی از فتنه 88 تا به حال بوده است، اقداماتی که نه تنها به خاموش شدن آتش فتنه کمکی نکرده بلکه سبب افروخته شدن آن شده است.

اقداماتی که خاتمی در چند سال بعد از فتنه از خود نشان داده است، نه تنها سبب خدشه‌دار شدن جمهوریت نظام شده بلکه حمایت وی از فتنه 88 و عدم برائت از آن، با توجه به اسناد، اعترافات محکومین و فتنه‌گران و حمایت آشکار غرب و سرویس‌های امنیتی بیگانه، معنایی جز پشت کردن به جمهوری اسلامی ایران را ندارد و کسانی همچون خاتمی که در این فتنه نقش مستقیم و غیر مستقیم خود را به همگان نشان دادند، می‌بایست در درازمدت و با اقدامات و اصلاحات، از حالت "باغی به انقلاب" خارج شوند، کسانی که نباید سکوت می‌کردند و باید روشنگری می‌کردند، اگر به اشتباه خود پی‌ببرند صرف توبه و بازگشت کافی نیست بلکه باید بر مبنای آیه شریفه " إلا الذين تابوا وأصلحوا و بينوا فأولئك أتوب عليهم و أنا التواب الرحيم" (بقره - 160) علاوه بر آن باید اصلاح و روشنگری کنند و صرف بازگشت موجب عفو بخشش نمی‌شود، بلکه باید در کنار توبه، مسیری را که بواسطه عملکرد خود تخریب کردند، اصلاح کنند و اصلاحش در عمل و در درازمدت مشخص می شود که آیا اینها واقعا پشیمان شده اند و تضمینی باشد که اگر در آینده در این چنین وقایعی و حوادثی قرار گرفتند، حضور جدی و موضع شفاف داشته باشند.