******
ماه رمضان امسال هم مانند پارسال، سی روزه شده است. ماه شعبان نیز سی روز بود. آیا به نظر شما تکرار ماه‌های سی روزه ایرادی ندارد؟
به طور متوسط در هر سال قمری، شش ماهِ 29 روزه و شش ماهِ 30 روزه وجود دارد. به لحاظ نجومی این امکان وجود دارد که حتی چهار ماه سی روزۀ متوالی نیز ببینیم. لذا ایرادی ندارد اگر دو ماه شعبان و رمضان سی روز داشته باشند.
از مشخصه‌های هلال شوال امسال بفرمایید.
هلال شوال امسال، شبیه به هلال شوال پارسال است ولی کمی باریک‌تر از آن. لذا پیش‌بینی می‌کنیم که دیدن هلال حتی برای رصدگران حرفه‌ای در عصر روز 29 رمضان، بسیار دشوار خواهد بود. سال گذشته، هلال در عصر روز 29 رمضان به سختی دیده شد ولی «رؤیت» به حساب نیامد تا بتوان عید گرفت.
چرا؟
به هنگام غروب 29 رمضان رؤیت هلال، امکان پذیر نبود چون ماه زودتر از خورشید غروب می‌کرد ولی چهار پنج نفر از میان 150 گروه رصدگر ما، توانسته بودند با تلسکوپ هلال را به وقت عصر، در مدت چهار تا پنج ثانیه ببینند. برخی از آنها نیز با استفاده از فیلترهای مخصوص توانستند مدت بیشتری هلال را ببینند.
آیا دیدن ماه، قبل از غروب «رؤیت» به حساب می‌آید؟
اغلب مراجع آن را پذیرفته‌اند بجز آیت‌الله صافی گلپایگانی و آیت‌الله نوری همدانی که فرموده‌اند رؤیت باید بعد از غروب خورشید یعنی در شب اتفاق بیفتد.
آیا از رصد شوال پارسال، گزارشی دارید؟
بله. یکی از این رصدها در عصر 29 رمضان 1434 هجری توسط آقای سیدقاسم رستمی در اردکان یزد انجام گرفت. ایشان در ساعت‌های 15:35 و 17:10 دقیقه، ماه را با تلسکوپ هشت اینچ دیده بودند؛ یعنی حدود 5ر4 و 3 ساعت قبل از غروب خورشید (جدول ذیل) آن هم به مدت 4 یا 5 ثانیه. ما گزارش رصد ایشان و سه چهار نفر دیگر از رصدگرانمان را به رهبر معظم انقلاب ارائه کردیم و ایشان قانع نشدند که این رصدها را «رؤیت» قلمداد کنند (آنطور که در حدیث آمده است: «صوموا لرؤیته و أفطروا لرؤیته») به بیان دیگر برای ایشان این گزارشها اطمینان بخش نبود که بتوان بر اساس آن، اول ماه را اثبات نمود.
[جدول بررسی و مقایسه هلال شوال 1434 و 1435 هجری]
این جدول نشان می‌دهد که شما از رصدهای گذشته برای پیش‌بینی رؤیت هلال‌های بعدی استفاده می‌کنید.
بله. همین رصد آقای رستمی را ما برای شوال امسال مشابه‌سازی کردیم. یعنی استخراج کردیم که اگر در 29 رمضان بخواهیم ماه را تقریباً در همان ارتفاع در تهران ببینیم چه مشخصاتی خواهد داشت. محاسبات نشان می‌دهد که جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید از 02ر8 به 54ر7 تقلیل می‌یابد. این زاویه، خیلی مهم است و هرچه بیشتر شود ماه نیز بهتر دیده می‌شود. (برای رؤیت با چشم عادی، این زاویه باید از ده درجه بیشتر باشد.) مکث ماه، یعنی مدت زمانی که می‌توان ماه را دید در تهران به صفر خواهد رسید. لذا ما در تهران امید چندانی به رصد ماه در عصر 29 رمضان نداریم. در لحظۀ غروب نیز چون ماه و خورشید با هم غروب می‌کنند امکان رؤیت وجود ندارد.
[وضعیت رؤیت هلال در کره زمین در غروب روز یکشنبه 29 رمضان 1435/ پنجم مرداد 93]
کشورهای همسایه چه وضعیتی دارند؟
در کشورهای همسایه نیز امکان رؤیت پس از غروب خورشید وجود ندارد. تصویر ذیل نشان می‌دهد که رصد ماه در روز یکشنبه 29 رمضان (5 مرداد و 27 ژوئیه) در کشورهای مختلف چه وضعیتی خواهد داشت. همانطور که می‌بینید در مناطق بسیاری از نیمکره شمالی (که با رنگ قرمز مشخص شده‌اند) ماه پس از غروب قابل رؤیت نیست. در جنوب افریقا و امریکای مرکزی با تلسکوپ رؤیت خواهد شد (رنگ زرد) و در بخش‌های زیادی از امریکای جنوبی فقط در شرایط کاملاً مناسب جوی قابل مشاهده است. در بخش شمالی از امریکای جنوبی، ماه با چشم غیرمسلح قابل رؤیت خواهد بود البته بعد از آنکه با ابزار در آسمان جست‌وجو و یافت شود.
آیا غروب روز دوشنبه (30 رمضان)، هلال با چشم دیده می‌شود؟
در اغلب مناطق جهان هلال با چشم به راحتی قابل مشاهده است. همانطور که در نقشۀ ذیل می‌بینید بیشتر مناطق کشورمان در نقشه، با رنگ سبزِ روشن مشخص شده‌اند به این معنی که در شرایط مناسب جوّی هلال قابل رؤیت خواهد بود. البته به لحاظ فقهی بعد از گذشت سی روز از ابتدای ماه رمضان، استهلال واجب نخواهد بود و می‌توان عید گرفت.
[وضعیت رؤیت هلال در کره زمین در غروب روز دوشنبه 30 رمضان 1435/ ششم مرداد 93]
به نظر شما آیا رصدگران کشورمان ــ که در این سال‌ها تعدادشان رو به فزونی گذاشته ــ قادر خواهند بود هلال را در یکشنبه 29 رمضان با ابزار نجومی ببینند؟
این البته به تجربیات رصدگران و ابزار خوب وابسته است و همچنین به شرایط جوی مناسب. اگر در منطقۀ رصد، هوا اندکی غبار داشته باشد دیدن این هلال منتفی خواهد بود.
آیا امسال از هواپیما نیز برای رصد استفاده خواهد شد؟
خیر. از هواپیما فقط در برخی موارد خاص استفاده می‌شود. مانند زمانی که در کشور، هوا ابری یا غبارآلود باشد. و البته برای هلالی که ضخامت خوبی دارد ولی ارتفاعش کم است و زود غروب می‌کند. اما هلال شوال امسال حتی ضخامتش اندک است.
سنّ هلال شوال چقدر است؟
سن ماه در زمان غروب خورشید در تهران 17 ساعت است. این روزها ماه در اوجِ مدار خود قرار دارد و سرعت زاویه‌ای ماه، اندک است. بنابراین این سنّ خوب در رؤیت هلال، چندان مؤثر نخواهد بود.
اوج یا حضیض بودن ماه در مدار چرخشش، چه دخلی به رؤیت آن دارد؟
کرۀ ماه در یک مدار بیضی‌مانند (که خیلی شبیه دایره است) به دور زمین می‌چرخد و زمین در یکی از کانون‌های این بیضی قرار دارد. هر دور از این چرخش، یک ماه قمری محسوب می‌شود. لذا این قمر دوّار زمین، گاهی به ما نزدیک‌تر می‌شود (حضیض) و گاهی دورتر (اوج). سرعت حرکت ماه در نقاط حضیض، بیشتر از اوج خواهد بود. و این روزها چون ماه در نقاط اوج خود است لذا زمان بیشتری طول می‌کشد تا فاصلۀ معینی را در آسمان طی کند و به سمت شرق برود. اگر دقیق‌تر بگوییم وقتی ماه در نقاط اوج خود است در یک شبانه‌روز 5ر10 درجه از خورشید فاصله می‌گیرد و در نقاط حضیض، 4ر14 درجه.
دورۀ این اوج و حضیض‌ها چقدر است؟
مدت زمانی که ماه به دو حضیض متوالی می‌رسد، را «ماه آنومالی» (Anomalistic Month) می‌گویند. این مدت زمان بطور میانگین 555ر27 روز است یعنی 27 روز و 13 ساعت و 19 دقیقه.
[مشخصات هلال شوال در غروب روز 29 رمضان 1435 هجری]
هلال شوال بعد از غروب خورشید چقدر در آسمان مکث می‌کند؟
همانطور که در جدول می‌بینید مکث این هلال، در تهران صفر خواهد بود. یعنی هلال همزمان با خورشید، غروب می‌کند. بقیه مشخصات هلال شوال را می‌توانید در جدول ذیل ببینید.
با تشکر از حضرت عالی و دقت و حوصلۀ شما.
[جدول مشخصات نجومی سایر هلال‌های سال 1393]