گروه تاریخ مشرق - تاریخ اسلام: بیست و پنجم ذیقعده الحرام مقارن است با دحو الارض [1] یا روز گسترش یافتن كـره زمین و برابر روایـتی از امام عـلی بن مـوسی الرضا (علیه‌السلام)، ولادت دو پیامبر اولوالعزم یعنی ابـراهیم خلیل و عیسای مـسیح نـیز در شب بیست و پنجم ذیقعده رخ داده است. [2] و در این روز امام رضا (ع) از مدینه به سوی مرو خارج شد (سال 200 هجری قمری)
روز بیست و پنجـم ذیقعـده یكی از چـهار روز بسیار با فضیلت سال است كه نماز و عـبادت در آن دارای اهمیت و فضیلت فوق‌العاده‌ای است و برابر روایت، روزه آن، پاداش و ثواب هفتاد سال روزه را دارد. [3] به همین جهت در روایات پیرامون فضیلت و اهمیت آن و روزه گرفتن این روز بسیار تأكید و سفارش شده، چنانكه از امام هشتم (علیه‌السلام)نقل شده كه فرمود:
«صوموا فاننی اصبحت صائما! قیل جُعلنا فداك! ای یوم هو؟ قال: یوم نُشرت فیه الرحمه و دحیت فیه الارض و نصبت فیه الكعبه و هبط فیه آدم! [4]: روزه بگیرید! من امروز صبح كردم در حالی كه روزه هستم، گفتند یا بن رسول الله! فدایت شویم مگر امـروز چه روزی است؟ امام (ع) فرمود: امروز روزی است كه در آن رحمت خداوند فرا گیر شد و كره زمین گسترش و آدم ابوالبشر در زمین هبوط كرد(فرود آمد) [5] و كعبه در زمین نصب گردید.
* آداب و اعمال ویژه
علاوه بر روزه، برابر روایات برای روز بیست و پنجم ذیقعده، آداب و اعـمالی چـند ذكــر شده و از پیشوایان معصوم دین علیهم السلام دستور رسیده كه در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌كنیم:
1- غسل [6]
2- احیاء (بیدار ماندن شب بیست و پنجم ذیقعده و اشتغال به عـبادت در آن كـه بـرابـر با یكسال! و بنا به روایتی انجام عبادت در آن برابر با صد سال عبادت است) [7]
3- گفتن ذكر و خواندن دعا [8]
4- روزه روز بیست و پنجم [9]
خواندن دو ركعت نماز هنگام ظهر یا مقارن غروب آفتاب، بـدین كیفیت: در هـر ركـعت، پس از حـمد پنج مــرتبه سـوره شمس را بـخواندو پس از ســلام نمـاز بگــوید: لا حول و لا قوّه الّا بالله العلی العظیم.
و آنگاه در ادامه، این دعا را بخواند: یا مقیلَ العَثَرات! اَقِلنی عَثرتی، یا مجیبَ الدَّعَوات! اَجِب دَعوَتی، یا سامعَ الاصوات! اِسمَع صَوتی وَ ارحَمنی و تجاوَز عن سَیئاتی و ما عندی یا ذاالجلال و الاكرام. [10]: ای خدای مهربان،ای در گذرنده لغزش‌ها، از لغزش و خطایم در گذر‌ای اجابـت‌كننده دعا‌ها و در خـواست‌ها، دعاهایم را اجابت فـرما‌ای پروردگاری كه صـداها و سخنان را می‌شنوی، صـدایم را بشنو و به در خواست هایم اعتنا فرما و مرا مورد رحمت بیكران خویش قـرار ده و از بدیهای رفــتار و زشتی‌های كردارم در گذر‌ای صاحب جلالت و بزرگواری.
6- زیارت امام هشتم، علی بن مـوسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثناء كه از برترین اعـمال مـستحب این روز است و زیاد سفارش شده و مورد تأكید قرار گرفته است. چنانكه روز بیست و سـوم ذیقعده نیز روز زیارتـی مخصوص آن بزرگوار ذكر شده و زیارت آن حضرت از راه دور و نزدیك یك سنّت است. [11]
7- خواندن این دعا
اللّهم داحِی الكعبه و فالق الحبّه و صارِفَ اللّزبَه و كاشفَ كلِّ كربهٍ اسئلك فی هذا الیوم من ایامك... كه كامـل آمده است. [12]
* پی نوشت ها:
1- مراد از دَحوُ الارض با استفاده از نظریات علمی این است كه در آغاز تمام سطح كره زمین را آب فرا گرفته بود و این آبها با گذشت زمان در اثر یك سلسله نقل و انتقالات، تدریجاً در نقاط گود زمین جای گرفتند و بعد‌ها اقیانوس‌ها و دریا‌ها و دریاچه‌ها را تشكیل دادند و همین امر سبب شد رفته رفته مناطـق خشك زمـین پدیدار شود و یك سوّم كره زمین را مناطق خشك آن تشكیل دهد و به مرور گسترده‌تر شود.
بعلاوه! كره زمین، ابتدا دارای پستی و بلندی‌ها و فراز و فرودها و شیب‌های تند و غــیر قابل سكونت بـود !
با بارش باران‌های سیل آسا، تدریجاً ارتفاعات زمین شسته شد و نقاط مرتفع رو به آنتروپی گذارده و درّه‌ها شكل گرفت و به تدریج زمین‌های هـموار و مـسطح بوجود آمد و شرایط برای زنـدگی انسان و كشت و زرع پدید آمد كه در مجموع از آغاز گستردگی زمین، به دحو الارض تعبیر گردید. (المیزان/ج20/ص190 و 297 - تفسیر نمونه/ج26/ص100)
* در قرآن و روایات هم بدان اشاره شده است، چنانكه در آیه سی‌ام سوره نازعات آمده: و الارض بعد ذلك دحیها. (و زمین را بعد از آفرینش آن و آسمان، گسترش داد)
و در آیه سوّم سوره شمس می‌خوانیم: و الارض و ماطحیها (قسم به زمین و آن كسی كه آن را گسترانید) كه طحیها هم به معنی انبساط و گستردن است.
2- اقبال الاعمال/ 525
3- سه روز دیگر عبارتند از: هیجدهم ذیحجه (روز عید غدیر) و بیست و هـفتم رجـب (روز عید مبعث) و هفدهم ربیع الاول (روز ولادت با سعادت ختمی مرتبت محمد مصطفی صلی‌الله علیه و آله و ولایت امام جعفر صادق علیه السلام)
4- اقبال الاعمال/ص 525
5- اول موضعی كه از زمین خلق شد موضع خانه كعبه است و به همین دلیل به‌ام القری ملقب گردید.
6 تا10- اقبال الاعمال/ص 525 الی 527
11- مفاتیح الجنان، ص 485
12- همان، ص482
روز بیست و پنجـم ذیقعـده یكی از چـهار روز بسیار با فضیلت سال است كه نماز و عـبادت در آن دارای اهمیت و فضیلت فوق‌العاده‌ای است و برابر روایت، روزه آن، پاداش و ثواب هفتاد سال روزه را دارد. [3] به همین جهت در روایات پیرامون فضیلت و اهمیت آن و روزه گرفتن این روز بسیار تأكید و سفارش شده، چنانكه از امام هشتم (علیه‌السلام)نقل شده كه فرمود:
«صوموا فاننی اصبحت صائما! قیل جُعلنا فداك! ای یوم هو؟ قال: یوم نُشرت فیه الرحمه و دحیت فیه الارض و نصبت فیه الكعبه و هبط فیه آدم! [4]: روزه بگیرید! من امروز صبح كردم در حالی كه روزه هستم، گفتند یا بن رسول الله! فدایت شویم مگر امـروز چه روزی است؟ امام (ع) فرمود: امروز روزی است كه در آن رحمت خداوند فرا گیر شد و كره زمین گسترش و آدم ابوالبشر در زمین هبوط كرد(فرود آمد) [5] و كعبه در زمین نصب گردید.
* آداب و اعمال ویژه
علاوه بر روزه، برابر روایات برای روز بیست و پنجم ذیقعده، آداب و اعـمالی چـند ذكــر شده و از پیشوایان معصوم دین علیهم السلام دستور رسیده كه در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌كنیم:
1- غسل [6]
2- احیاء (بیدار ماندن شب بیست و پنجم ذیقعده و اشتغال به عـبادت در آن كـه بـرابـر با یكسال! و بنا به روایتی انجام عبادت در آن برابر با صد سال عبادت است) [7]
3- گفتن ذكر و خواندن دعا [8]
4- روزه روز بیست و پنجم [9]
خواندن دو ركعت نماز هنگام ظهر یا مقارن غروب آفتاب، بـدین كیفیت: در هـر ركـعت، پس از حـمد پنج مــرتبه سـوره شمس را بـخواندو پس از ســلام نمـاز بگــوید: لا حول و لا قوّه الّا بالله العلی العظیم.
و آنگاه در ادامه، این دعا را بخواند: یا مقیلَ العَثَرات! اَقِلنی عَثرتی، یا مجیبَ الدَّعَوات! اَجِب دَعوَتی، یا سامعَ الاصوات! اِسمَع صَوتی وَ ارحَمنی و تجاوَز عن سَیئاتی و ما عندی یا ذاالجلال و الاكرام. [10]: ای خدای مهربان،ای در گذرنده لغزش‌ها، از لغزش و خطایم در گذر‌ای اجابـت‌كننده دعا‌ها و در خـواست‌ها، دعاهایم را اجابت فـرما‌ای پروردگاری كه صـداها و سخنان را می‌شنوی، صـدایم را بشنو و به در خواست هایم اعتنا فرما و مرا مورد رحمت بیكران خویش قـرار ده و از بدیهای رفــتار و زشتی‌های كردارم در گذر‌ای صاحب جلالت و بزرگواری.
6- زیارت امام هشتم، علی بن مـوسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثناء كه از برترین اعـمال مـستحب این روز است و زیاد سفارش شده و مورد تأكید قرار گرفته است. چنانكه روز بیست و سـوم ذیقعده نیز روز زیارتـی مخصوص آن بزرگوار ذكر شده و زیارت آن حضرت از راه دور و نزدیك یك سنّت است. [11]
7- خواندن این دعا
اللّهم داحِی الكعبه و فالق الحبّه و صارِفَ اللّزبَه و كاشفَ كلِّ كربهٍ اسئلك فی هذا الیوم من ایامك... كه كامـل آمده است. [12]
* پی نوشت ها:
1- مراد از دَحوُ الارض با استفاده از نظریات علمی این است كه در آغاز تمام سطح كره زمین را آب فرا گرفته بود و این آبها با گذشت زمان در اثر یك سلسله نقل و انتقالات، تدریجاً در نقاط گود زمین جای گرفتند و بعد‌ها اقیانوس‌ها و دریا‌ها و دریاچه‌ها را تشكیل دادند و همین امر سبب شد رفته رفته مناطـق خشك زمـین پدیدار شود و یك سوّم كره زمین را مناطق خشك آن تشكیل دهد و به مرور گسترده‌تر شود.
بعلاوه! كره زمین، ابتدا دارای پستی و بلندی‌ها و فراز و فرودها و شیب‌های تند و غــیر قابل سكونت بـود !
با بارش باران‌های سیل آسا، تدریجاً ارتفاعات زمین شسته شد و نقاط مرتفع رو به آنتروپی گذارده و درّه‌ها شكل گرفت و به تدریج زمین‌های هـموار و مـسطح بوجود آمد و شرایط برای زنـدگی انسان و كشت و زرع پدید آمد كه در مجموع از آغاز گستردگی زمین، به دحو الارض تعبیر گردید. (المیزان/ج20/ص190 و 297 - تفسیر نمونه/ج26/ص100)
* در قرآن و روایات هم بدان اشاره شده است، چنانكه در آیه سی‌ام سوره نازعات آمده: و الارض بعد ذلك دحیها. (و زمین را بعد از آفرینش آن و آسمان، گسترش داد)
و در آیه سوّم سوره شمس می‌خوانیم: و الارض و ماطحیها (قسم به زمین و آن كسی كه آن را گسترانید) كه طحیها هم به معنی انبساط و گستردن است.
2- اقبال الاعمال/ 525
3- سه روز دیگر عبارتند از: هیجدهم ذیحجه (روز عید غدیر) و بیست و هـفتم رجـب (روز عید مبعث) و هفدهم ربیع الاول (روز ولادت با سعادت ختمی مرتبت محمد مصطفی صلی‌الله علیه و آله و ولایت امام جعفر صادق علیه السلام)
4- اقبال الاعمال/ص 525
5- اول موضعی كه از زمین خلق شد موضع خانه كعبه است و به همین دلیل به‌ام القری ملقب گردید.
6 تا10- اقبال الاعمال/ص 525 الی 527
11- مفاتیح الجنان، ص 485
12- همان، ص482