گروه بین الملل مشرق- هشتمین دور از مذاکرات هسته ای میان ایران و گروه 1+5 نیز در وین خاتمه یافت و هنوز توافق جامع هسته ای که  منوط به اتمام گفتگوها و به نگارش درآمدن تفاهم های طرفین است، ظاهراً دور از دسترس مانده است. البته این دور از مذاکرات که سه روز به طول انجامید، تفاوت های بارزی با مذاکرات نیویورک داشت. تحرکات تیم های مذاکره کننده و تشکیل نشست های مجزای دو و سه جانبه میان طرفین که ایران محور مشترک همه این نشست ها بود، نشان داد که ضریب تحرک طرفهای مختلف به مراتب بیشتر از دورهای قبلی و تشدید شده است. البته همچنان نوع موضع گیریهای ایران-امریکا و رویکرد آنها راجع به محتوای آنچه «اختلافات باقیمانده» عنوان می شد، تعیین کننده حدود «پیشرفت» در مذاکرات بوده است. در این زمینه هر چند روسها با بازی سازی های جدید و ورود به زمینه و متن می خواهند نقشی جدید را برای خود در این مقطع حساس تعریف کنند، اما اصول ناظر بر مدیریت رفتار مذاکراتی که ایران و امریکا در این رابطه مدنظر دارند، همچنان مجرای جدید بازیگری و بازی سازیهائی را که به تغییر مسیر تعریف شده دوجانبه احتمالی در این خصوص منجر شود، مسدود کرده اند.

علی ایحال، تنها 37 روز به خاتمه مهلت اعتبار تمدید توافق ژنو باقیمانده است و متغیرهای تاثیرگذار بر توافق جامع نیز روند قبض و بسط یافته اند. با بررسی رواشناختی مذاکرات وین 8، به نظر می رسد که نوعی اطمینان خاطر در تیم های مذاکراتی ایران و امریکا وجود دارد. استرسی که در دورهای قبلی مذاکرات وین به ویژه وین 4 و 5 وجود داشت، در وین 8 نمودی ندارد. حتی لحن طرفین هم بسیار نرم شده است. دکتر ظریف از «بی نیازی از فکر کردن به تمدید» سخن می گوید؛ دور بعدی مذاکرات در دو سطح کارشناسی و سیاسی نیز برنامه ریزی و مورد توافق طرفین قرار گرفته و طرفین خود را برای این دور از گفتگوها که احتمالاً آخرین دور تا ضرب الاجل 3 آذر خواهد بود، مهیا کرده اند. هرچند «عدم توافق بر سر همه موضوعات» به عنوان نقطه مشترک دیدگاههای ابراز شده توسط همه طرفهای مذاکراتی است اما شدت تمرکز بر اختلافات، کاهش چشمگیری را نسبت به گذشته نشان می دهد. اینکه ظرفیت غنی سازی ایران یا مساله لغو تحریم ها در چه فرازی از توافق های احتمالی قرار گرفته یا چه پیشرفتی در مباحث راجع به این دو محور کلیدی توافق جامع هسته ای صورت گرفته است، همچنان مورد گمانه زنی و به دور از داده های متقن است. علی ایحال، به نظر نمی رسد چالش شدیدی در این زمینه به سبک گذشته باقی مانده باشد.

آنچه ریابکوف مسئول هیات مذاکره کننده هسته ای روسیه در مورد چالشهای موضوعی این دور از گفتگوها مطرح کرده است، اساساً چالش جدی محسوب نمی شوند. شفافیت در برنامه هسته ای ایران، مساله است که مدتها است مورد تفاهم قرار گرفته است. "تصویب و اجرای پروتکل الحاقی با رعایت اختیارات رئیس جمهور و مجلس شورای اسلامی،" محوری است که در همان دورهای نخستین مذاکراتی وین مورد پذیرش ایران در برابر ایفای تعهدات غرب به ویژه لغو تحریم ها قرار داشته است. اساساً با تاکیدهای مکرری که مقامات دیپلماسی هسته ای کشور در مورد "نظارت های بر اساس موازین بین المللی" داشته اند، به نظر می رسد ایران در سیاست خارجی و امنیتی خود مساله قبول و اجرای این معاهده نظارتی را تحمل پذیر و قابل پذیرش و اجرا تلقی کرده است. بنابراین، در صورتی که خواسته های ایران یعنی تعهدات غرب در خصوص لغو تحریم ها محقق شود، ایران دیگر همانند گذشته رویکرد عدم پذیرش پروتکل الحاقی را در پیش نخواهد گرفت. بلکه به عکس، یک دیدگاه در کشور اینست که پذیرش پروتکل به دلیل حقوق و اختیاراتی که برای ایران در مدیریت نظارت های بین المللی اعطا کرده است، از فرایندهای بی ضابطه و نامحدود نظارتی که به نام اقدامات اعتمادساز بر ایران تحمیل شده است، بسیار کم هزینه تر و متعادل تر خواهد بود.

علی ایحال، فضای مذاکرات وین 8 آرام تر از دورهای قبلی بود و این، می تواند برایند تحولاتی در نگاه کلان ایران و 1+5 باشد؛ نگاهی که جهت گیری آن را عبور از گذشته و رسیدن به توافق جامع ظرف همین مدت 37 روز باقیمانده تشکیل می دهند. اما نکته اینجاست که نتیجه گفتگوهای آینده به نوع بازی امریکا بستگی دارد. از این رو، اگر واقعاً اختلافاتی همچنان باقی مانده باشد و با درنظر گرفتن اینکه ایران تدابیر شفافیت برنامه هسته ای خود را بر اساس معیارهای بین المللی قابل پذیرش دانسته است، «احترام به حقوق ایران، رمز توافق جامع» خواهد بود.

- دکتر نادر ساعد