گروه بین‌الملل مشرق - جنبش شیعیان یمن، روند رو به رشدی داشته است. نگاهی گذرا به حوادث پنج سال گذشته نشان می دهد مقاومت شیعیان به رهبری عبدالملک الحوثی، از نظر کمی و کیفی وضعیت به مراتب بهتری نسبت به آغاز درگیری ها پیدا کرده است. این در حالی است که اهمیت دینی سرزمین یمن اعم از جایگاه شیعیان در رسالت پیامیر اکرم (ص) و حضرت علی (ع)، تأکید امامان معصوم بر این منطقه و همچنین حب و عشق اهل بیت و ایران دوستی در فرهنگ آنها، از جمله ابعاد مهمی است که در سایه اهمیت سیاسی این کشور قرار گرفته و کمتر به آن پرداخته شده است.

کشور یمن 968/528کیلومتر مربع وسعت دارد و جمعیت آن در حال حاضر حدود 25 میلیون نفر است. یمن از شمال با عربستان سعودی و از شرق با عمان هم مرز است. در جنوب بر دریای عرب و از غرب بر دریای سرخ مشرف است. نزدیک به 55 درصد جامعه یمن اهل سنت اما عمدتا شافعی هستند در مقابل بیش از 35 درصد شیعه زیدی، 5 درصد شیعه امامی اثنی عشری و 5 درصد شیعه اسماعیلی هستند. اما روی هم رفته تمام مردم یمن از علاقمندان به اهل بیت پیامبر (ص) به شمار می آیند.

شیعیان زیدی در یمن

۴۲درصد جمعیت 25 میلیون نفری یمن را شیعیان تشکیل می‌دهند. تشیع در یمن با تشیع زیدی شناخته می شود و مذاهب «زیدیه»، «امامیه» و «اسماعیلیه» مهمترین شاخه های مذهب تشیع به شمار می آیند. بعد از فاجعه عاشورا که زید بن علی بن حسین در صدد قیام بر می آید، هیچ جایی را مناسب تر از یمن پیدا نمی کند.

شیعیان زیدی در یمن در «صنعا» و استان های شمال آن متمرکزند. اسماعیلی ها در کوههای غرب مشرف به دریای سرخ، شیعیان اثنی عشری در کنار زیدی ها و اسماعیلی ها و نیز در عدن استقرار دارند. مذهب زیدی چند شاخه دارد:

1)فرقه زیدی «جاروی» که با شیعه امامی اثنی عشری تفاوت چندانی ندارد و درباره اولویت ائمه معصوم به خلافت، همانند شیعه 12 امامی نظر قطعی دارند. اکثر زیدی ها تابع این مذهب هستند. پیروان این فرقه امروز با تلاش های «سید بدرالدین حوثی» و فرزند شهیدش «سید حسین» بیش از هر زمان دیگر به تشیع نزدیک هستند.

2) فرقه های زیدی «هادوی»، «سلیمانی» و «صالحی» همگی معتقدند که حضرت علی (ع) از دیگر خلفا برتر است اما تقدم مفضول بر فاضل را قبول دارند و به خلفا احترام می گذارند.


زیدی ها پس از پیامبر اکرم (ص)، پنج امام را معصوم می دانند که عبارتند از: امام علی (ع)، امام حسن(ع)، امام حسین (ع)، امام زین العابدین(ع)، امام زید(ع). بقیه کسانی که از نظر زیدی ها «امام قائم به سیف» هستند، غیر معصوم هستند. درواقع تفاوت شعه زیدیه با شیعه اثنی عشری در آن است که زیدی ها به تسلسل امامت اعتقاد ندارند و معتقدند که اگر فرزندی از فرزندان پیغمبر (ص) قیام به سیف کرد و عده قابل توجهی از او پیروی کردند، باید به او پیوست. در هر حال یمن با عنصر عشق به اهل بیت گره خورده است.

جایگاه شیعیان یمن در رسالت پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی (ع)

ورود تشیع به یمن به سفر امیر المومنان علی بن ابی طالب به این سرزمین بازمی گردد. پیامبر پس از فتح مکه، خالد بن ولی را به یمن فرستاد تا مردم این سرزمین را به اسلام دعوت کند. او شش ماه در یمن ماند اما کسی ایمان نیاورد و وی مجبور شد به مدینه بازگردد. پیامبر (ص)، حضرت علی را مأمور کرد تا به یمن برود و به وی فرمود: «یا علی لَو هَدااللهُ بِکَ رجلاً خیرٌ لَکَ مِما طَلَعَت علیه الشمسُ» (اگر خداوند کسی را به واسطه تو هدایت کند، برای تو از آنچه خورشید بر آن می تابد، بهتر است.) حضرت علی علیه السلام از این مژده خرسند شد و به سمت یمن حرکت کرد.

پیامبر (ص) در آستانه حرکت امیر المومنان به وی موکدا توصیه نمود تا با مردم این سرزمین مهربان باشد. حضرت علی (ع)، به محض رسیدن به سرزمین یمن، مردم را جمع کرد و نامه رسول خدا را برای آنان خواند. امام علی با عمل و گفتار خود، مبلغ دین اسلام شد و سرانجام قبیله حمدان یا همدان، همگی به اسلام گرویدند. تأثیر رفتار امیر المومنان در قضاوت میان مردم و حکومت داری چنان بود که از آن زمان، همدانی ها از وی جدا نشده و و در هنگام خلافت ایشان در کوفه، به آنجا مهاجرت کردند و در رکاب امام در جنگ های مختلف جان فشانی کردند.

دلیل اهمیت مردم یمن برای پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی (ع) آن است که رسول خداصلی الله علیه وآله حدود 5 ماه بعد از سفر حضرت علی علیه سلام، رحلت کردند و مسلمانان مکه و مدینه مهم ترین رکن اسلام (ولایت علوی) را کنار نهادند و برخی قبایل دور دست مجددا به کفر و شرک بازگشتند. اما مسلمانان یمن اگرچه از حوادث اسفبار بعد از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله خبر نداشتند، ولی برای همیشه محبت و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام را شعار و نشانه خود قراردادند و دو سه سال بعد، به عشق دیدارحضرت علی علیه السلام راه مدینه را در پیش گرفتند و به دیدار مولای خانه نشین رفتند.

 امیر المومنین (ع) به دلیل ایثار بسیار زیاد همدانی ها در جنگ صفین، شعری سرودند که جایگاه آنها را نزد ایشان روشن می سازد: « فلو كنت بوابا على باب جنة، لقلت لهمدان ادخلوا بسلام (اگر من دربان بهشت باشم قبيله همدان را گويم كه به سلامت داخل شويد). اردوگاه حضرت علی علیه السلام در حدود 25 هزار کشته می دهد که بخش قابل توجهی از آنها را همدانی ها تشکیل می دهند. در جریان جنگ جمل و نبرد صفین چهره های سیاسی یمنی تلاش بسزا از خود نشان دادند که مالک اشتر نخعی، عدی بن حاتم الطایی، زهیر بن قیس، و هانی بن عروه از این افراد بودند. به جز مالک اشتر و سایرین شخصیت های محبوبی چون «عمار یاسر» و «اویس قرنی»  که از یاران وفادار پیامبر اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع) بودند نیز یمنی تبارند.

در حال حاضر مسجدی به نام «جامع امیر المومنین عل بن ابی طالب(ع)» در شهر صنعا وجود دارد که از سوی زنی به نام فاطمه از قبیله همدان ساخته شده است. بر اساس روایات فاطمه اولین زن یمنی از قبیله همدان بوده است که ندای امام را لبیک گفت و مسلمان شد.

قبیله مذحج که «هانی بن عروه» شیخ آن بود و نیز قبیله «بنی نخع» که مالک اشتر از آن قبیله بود پس از همدان مسلمان شده و جزو وفادارترین یاران امام (ع) باقی ماندند. آنها به حدی عاشق امام و خاندان عصمت بودند که به همراه آن ها به کوفه و عراق مهاجرت کردند و اکثر عشایر کنونی شیعه عراق به این قبایل یمنی برمی گردند. شیعیان «جبل عامل» لبنان نیز از قبایل «عامله» اند که در دوره امام علی (ع) در یمن شیعه شده بودند.

نقش یمنی ها در عاشورای حسینی

شمار قابل ملاحظه ای از یمنی ها در شمار طرفداران و یاران امام حسن(ع) و امام حسین (ع)، بودند به گونه ای که 34 تن از شیعیان اهل یمن در زمره شهدای حماسه عاشورا بودند. عناصر اصلی نهضت توابین بعد از حادثه عاشورا را نیز یمنی ها تشکیل می دادند که بعدها جان خود را بر سر عقیده شان در دفاع از اهل بیت (ع)، فدا نمودند. بعد از قیام زید بن علی در واکنش به فاجعه عاشورا یمن یکی از بسترهای استقبال از این قیام می شود و فرزندان وی پایه گذار برخی حکومتهای زیدیه در یمن و طبرستان ایران می شوند. گرچه زید خود را امام نمی دانست اما قیام برای خونخواهی مظلومان واقعه عاشورا موجب شد تا پیروانش وی را به عنوان امام پنجم بشناسند.

زید مردم را به رضای آل محمّد دعوت می‌نمود و خواستار اصلاح امر امت اسلام بوده‌است و می‌خواست در صورت پیروزی، حکومت و خلافت را به صاحب اصلی و واقعی آن یعنی امام جعفر صادق(ع) برگرداند. قیام زید هم از سوی امام سجاد و سایر ائمه مذمت نشد و خود زید مورد تأیید و عنایت پدرش امام سجاد و برادرش حضرت محمد بن علی الباقر (ع) بود.

روابط دینی و فرهنگی یمن  با ایران

ایرانی ها در اسلام آوردن مردم یمن و گرایش ایشان به مذهب تشیع، نقش موثر و بسزایی داشته اند. یحیی بن حسین پس از ناکامی در قیام خود ضد دولت عباسی در طبرستان ایران، به یمن گریخت و نخستین دولت زیدی در صعده را تشکیل داد.

اگرچه آغاز ظهور مذهب زیدی به سال 299 قمری برمی گردد که «ابن طباطبا» در کوفه قیام کرد. وی یکی از علویان به نام «ابراهیم بن موس» را به یمن فرستاد. این حرکت شکست خورد اما مذهب زیدی در یمن باقی ماند و طرفداران او به این مکتب پایبند ماندند. بنابراین در گام بعدی بود که حرکت شیعیان زیدی توانست به تشکیل دولت زیدی منجر شود. این رویداد مربوط به سال 380 قمری است زمانی که «یحیی بن حسین» معروف به «الهادی الی الحق»، به یمن مهاجرت کرد.

وی به همراه حدود ۸۰۰ تن از یاران ایرانی اش از دیلم و طبرستان، بسوی صعده رهسپار شد. قبایل همدان، خولان و بکیل با او بیعت کردند و اولین حکومت شیعی در یمن پایه گذاری شد. الهاد اکنون امام زیدی، یحیی بن الحسین در جامع الهادی صعده مدفون است و بارگاهش زیارتگاه شیعیان است. یاران ایرانی او نیز در قطعه زمینی به نام مقبره طبریون در کنار حرم او آرمیده اند.

پس از یحیی بن الحسین، امامان زیدی ۱۱ قرن در سرزمین یمن حکومت کردند. مذهب زیدی هادوی منتسب به الهادی به مذهب امامیه اثنی عشری بسیار نزدیک است. زیدی ها امام زاده اشرف در شهرستان آستانه اشرفیه در گیلان و امام زاده هاشم در مازندران را از امامان «قائم به سیف» می دانند و از ائمه خود می شمارند. همچنین تربت ناصر اطروش و ناصر کبیر در شمال ایران برای زیدی های یمن دارای اهمیت بسیار است.

رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از مهندسان (۱۳۸۳/۱۲/۰۵): از همین مازندران ما و گیلان ما - منطقه ی شمال رشته کوه البرز - یک عده یی از ایرانی های ما بلند شدند و به یمن رفتند و حکومت شیعه ی زیدی را در آن جا برپا کردند. یمنی ها شیعه ی زیدی هستند و حکومت زیدی داشتند؛ این به وسیله ی سربازان ایرانی و مجاهدان و مدافعان اسلام و تشیع صورت گرفت.

رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای ستاد برگزاری بزرگداشت سرداران و ده هزار شهید استان مازندران (۱۳۹۲/۰۹/۲۵): در دیدار مردم مازندران از وقتی که مسلمان شدند، پیرو اهل‌بیت بودند؛ یعنی از همان اول، اسلام اینها همراه بود با پیروی از اهل‌بیت (علیهم‌السلام). یک چنین کار بزرگی [کردند]. حتی بعدها که عده‌ای از سادات زیدی و رزمندگان پیرو مکتب زید میخواستند در یمن کارهایی را انجام بدهند، از مازندران کسانی رفتند به آنها کمک کردند و توانستند حکومت علوی و حکومت زیدی را در آن قرون اولیه در یمن به‌وجود بیاورند.


رهبر انقلاب بیانات در دیدار جمعی از مردم گیلان (۱۳۸۰/۰۲/۱۱   ): از همین منطقه چند هزار مرد شجاع و دلاور، برای یاری فرزندان زیدبن‌علی به یمن رفتند. حکومت علوی یمن، با بازوی دلاورمردان این خطّه بر سر کار آمد. زیدیها در یمن هیچ نیرویی نداشتند؛ گیلانیها به آن‌جا رفتند و حکومت فرزندان زیدبن‌علىِ شهید را سرِ پا کردند. این آغاز تاریخ اسلامی این منطقه است

یمنی ها همواره در سفر به ایران این اماکن را زیارت می کنند.  در مورد سایر بستگی های یمن به ایرانیان باید از فرقه جیلانی یاد کرد. فرقه جیلانی یا گیلانی در یمن منسوب به عبدالقادر گیلانی است. عبدالقادر گیلانی (جیلانی) (۱۰۷۷ - ۱۱۶۶ م) با نام کامل عبدالقادر بن صالح جنگی دوست گیلانی عارف، صوفی، محدث، و شاعر ایرانی قرن پنجم و ششم قمری بود. به نظر میرسد که در زمان حیات عبدالقادر عده ای که  برای طریقت وی تبلیغ می کردند  در یمن گروهی را بدین مسلک در آورد. در واقع مردم یمن علاقه وافری به فرهنگ و مردم ایران دارند. 

مرتبه اول حضور ایرانیان در یمن: چند دهه قبل از اسلام، زمانی که پادشاه ساسانی ایران، لشگری را به درخواست "سیف بن ذی یزن" حاکم یمن، به آن سرزمین اعزام کرد. سپاه ساسانی به فرماندهی "وهرز"، پس از جنگ با حبشی‌های متجاوز و اخراج آنان از یمن، در همان جا رحل اقامت افکنده و با همسران یمنی ازدواج کردند. فرزندانشان به ابناء الفرس معروف شدند.

اکنون در بنی حشیش نزدیک صنعاء، دو روستا با نام "ابناء" و "فرس" وجود دارد و نام خانوادگی مردم این دو روستا الجیلانی (گیلانی) است. هنگام بعثت رسول گرامی اسلام(ص) حاکم یمن، ایرانی‌زاده‌ای به نام "باذان" بود. با سفر امام علی(ع) به صنعاء و دعوت اهل یمن به دین اسلام، باذان مسلمان شد و سپس بقیه مردم و قبایل صنعاء بدون جنگ و خونریزی اسلام آوردند. آنگاه باذان، باغ خود را به پیامبر(ص) هدیه کرد. پیامبر رحمت نیز آن باغ را وقف مسجد نمود. اکنون "جامع الکبیر" صنعاء یکی از مساجد تاریخی جهان اسلام، در وسط صنعای قدیمه قرار دارد. به نظر شما در آن زمان، ایران ساسانی چه منافعی در سرزمین یمن داشته است؟

مرتبه دوم حضور ایرانیان در یمن: قرن سوم هجری، "یحیی بن الحسین" ملقب به "الهادی"، مؤسس امامت زیدیه در یمن، به همراه حدود ۸۰۰ تن از یاران ایرانی‌اش از دیلم و طبرستان، بسوی صعده رهسپار شد. قبایل همدان، خولان و بکیل با او بیعت کردند و اولین حکومت شیعی در یمن پایه‌گذاری شد. اکنون امام زیدی، "یحیی بن الحسین" در "جامع الهادی" صعده مدفون است و قبرش زیارتگاه شیعیان. یاران ایرانی او نیز در قطعه زمینی به نام مقبره "طبریون" (مازندرانی‌ها) در کنار حرم او آرمیده‌اند. پس از یحیی بن الحسین، امامان زیدی ۱۱ قرن در سرزمین یمن حکومت کردند.

ایرانی‌ها در اسلام آوردن مردم یمن و گرایش ایشان به مذهب تشیع، نقش مؤثر و بسزایی داشته‌اند. چه بلندنظر و بلندهمت بودند ایرانیانی که در زمان‌های قدیم، رنج سفر به جان خریدند و بدون امکانات، چنین مسافت طولانی تا جنوب شبه جزیره را پیمودند و تاریخ آن کشور را تغییر دادند. آفرین بر این همت مردانه و روح بزرگشان.

همچنین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یمنی ها بیش از پیش به ایران نزدیک شدند. پس از قیام امام خمینی(ره) بیش از یک میلیون نفر در یمن شیعه شدند که این امر نشان دهنده تأثیر انقلاب اسلامی در منطقه است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز بسیاری از شیعیان یمن پیروان حضرت ایت آلله خامنه ای شده و شیعیان دوازده امامی یمن که قبل از آن بسیار کمیاب بودند، جهش جمعیتی داشتند. چنین پس از پیروزی‌های حزب‌الله لبنان به عنوان مقاومت شیعی در برابر اسرائیل، تشیع و به‌ویژه شیعه دوازده‌امامی، رشد زیادی در یمن داشته‌است. پس از جنگ ۳۳ روزه روحیه بالایی در شیعیان یمن ایجاد شد، تا جایی که برخی از فرزندان علمای شاخص وهابی در شرق یمن به مذهب دوازده‌ امامی گرویدند.

جایگاه یمن در کلام اهل بیت(ع)

یمن جایگاه ویژه ای در احادیث و روایات ائمه اطهار داشته است. على بن أبی طالب از رسول خدا صلى الله علیه وآله نقل مى کند که آن حضرت فرمود : «کسى که اهل یمن را دوست بدارد مرا دوست داشته است وکسى که با اهل یمن دشمنى کند مرا دشمن داشته است.»

یمن در روایات مختلف از ظهور حضرت ولی عصر نیز جایگاه ویژه ای دارد. احادیث و روایات بیانگر آن است که ظهور حضرت مهدى ( علیه السلام ) پس از یک رشته حوادث مقدماتى به وقوع می پیوندد و در این میان یمن یکی از این بسترهای اصلی  معرفی شده است.

وهیب بن حفص از ابوبصیر ، از امام باقر علیه السلام نقل کرده که فرمود : «زمانى که ببینید آتشى از سمت مشرق مانند ستون بلندى سه یا هفت روز پدیدار شده است آمادهء فرج آل محمد علیهم السلام ( قیام حضرت مهدى علیه السلام ) باشید اگر خداوند متعال بخواهد ، که خداوند عزیز و حکیم می باشد . . . سپس حضرت فرمود : خروج سفیانى و یمانى و خراسانى در یک سال ودر یک ماه ودر یک روز پشت سر هم ( مثل دانه هاى تسبیح ) واقع شده وگرفتارى و بلا وناراحتى از هر سو روى می آورد ، واى بر کسیکه با آنها مخالفت نماید.

در میان آنها پرچمى هدایت کننده تر از پرچم یمانى یافت نمى شود زیرا آن پرچم هدایت استکه بسوى حضرت صاحب الزمان ( علیه السلام ) دعوت مى نماید. زمانى که یمانى خروج کند، فروش اسلحه به مردم و به مسلمانان حرام مى گردد . وزمانیکه یمانى خروج کند همراه او قیام کن که پرچم او پرچم هدایت مى باشد . وهیچ مسلمانى حق ندارد با او مخالفت کرده وسر پیچى نماید هر که چنین کارى کند از اهل آتش خواهد بود . زیرا او به حق و به راه مستقیم دعوت می نماید.»

محمد بن سنان، از عبید بن زراره، روایت کرده و می گوید نزد امام صادق علیه السلام سخن از ، سفیانى ، به میان آمد ، حضرت فرمود : «او چگونه خروج خواهد کرد در حالیکه هنوز شخصى که شکننده چشمهاى اوست از صنعا ( یمن ) خروج نکرده است »

آیت الله صدیقی به نقل از ایت الله بهجت می گوید: «مراقب اوضاع یمن باشید و جرقه ای که در یمن می خورد با ظهور در ارتباط است و ما باید خودمان را برای ظهور آماده کنیم.»