گروه سیاسی مشرق - هفته‌ی گذشته برخی رسانه های غربی از مذاکره ظریف، اشتون و کری در 18 و 19 آبان ماه در مسقط پایتخت عمان قبل از نشست 18 نوامبر ایران و گروه 1+5 در وین خبر دادند.

بعد از انتشار غیر رسمی این خبر مقامات دو کشور به صورت رسمی به این نشست اشاره کردند و خبر را تأیید کردند. ماری هارف سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در حساب کاربری خود در شبکه توئیتر به برگزاری این مذاکرات در مسقط اشاره کرد و سید عباس عراقچی،‌ معاون وزیر امور خارجه کشورمان نیز از دیدار معاونان سیاسی ایران و گروه 1+5 در روز سه‌شنبه 11 نوامبر (20 آبان) در عمان خبر داد.

البته این برای اولین بار نیست که عمان نقش میانجیگری میان ایران و طرف های خارجی را ایفا می کند و قبل از این نیز عمان در موضوع هسته ای و آزادی شهروندان ایرانی زندانی در آمریکا نقش موثری ایفا کرده بود و بسیاری از تحلیلگران توافقنامه ژنو را حاصل چند دور مذاکره محرمانه میان طرف ایرانی و آمریکایی در مسقط عنوان کرده بودند.

مذاکرات آتی میان وزاری خارجه ایران و آمریکا در عمان بهانه‌ای شد تا به مرور رابطه ایران و عمان و نقش مؤثر این کشور در میانجیگری میان ایران و کشورهای خارجی بپردازیم و دلایل واسطه‌گری مسقط در موضوعات سیاسی و دیپلماتیک را از منظر سابقه دو کشور بررسی کنیم.

کمک ایران به عمان در سرکوب شورشیان ظفار

روابط میان ایران و عمان و همکاری میان دو کشور از زمان حکومت محمد رضا پهلوی و کمک ارتش ایران در سرکوب شورشیان ظفار آغاز شد. به محض خروج نیروهای انگلیسی از خلیج فارس، شوررشیان ظفار که ابتدا از جانب چین و یمن جنوبی و سپس از جانب شوروی حمایت می شدند دست به حملات پارتیزانی علیه سلطان نشین عمان زدند. با افزایش این حملات، در اسفند ماه 1350 یک هیأت عمانی به ریاست توینی بن شهاب مشاور سلطان قابوس به تهران آمد و از دولت ایران برای سرکوب شورشیان ظفار تقاضای کمک کرد. به همین منظور موافقتنامه ای سری میان ایران و عمان در مارس 1972 در زمینه کمک های نظامی به این کشور امضا شد.

تا اواخر سال 1351 کمک ایران منحصر به ارسال جنگ افزار و تجهیزات نظامی می شد تا اینکه سرانجام در 29 آذر 1352 به تقاضای سلطان قابوس، نیروهای ایرانی مجهز به وسایل پیشرفته و هلیکوپترهای باری و کشتی های جنگی در صلاله پیاده شدند. ارتش ایران در نهایت در اواخر سال 53 توانست صلاله کرسی نشین ایالت ظفار را تصرف و چریکها را پراکنده کند و سرانجام در مهرماه سال 54 در یک حمله نهایی آنها را به کلی تار و مار کند و سپس به نابودی کانون های مقاومت بپردازد. برای همین سلطان قابوس، بقای خود را مدیون کمک های ایران می داند.[1]

میانجیگری در آزادی زندانیان

روابطه حسنه چندین ساله عمان با ایران و در مقابل اعتماد کشورهای اروپایی و آمریکا به این کشور باعث شده است که عمان در چندین مورد به عنوان میانجی نقش مؤثری را در حل مناقشات مربوط  آزادی زندانیان  ایرانی در آمریکا و در مقابل زندانیان آمریکایی حاضر در ایران ایفا کند.

در این زمینه می توان به میانجیگری سلطان قابوس در ماجرای سه کوهنورد آمریکایی بازداشت شده در ایران  (سارا شورد، شین بائر و جاشوا فتال) که با پرداخت وثیقه 1.5 میلیارد تومانی از سوی پادشاه عمان ازاد شده و با هواپیمای اختصاصی وی راهی آمریکا شدند اشاره کرد.

همچنین آزادی مجتبی عطاردی (استاد دانشگاه شریف که در آمریکا بازداشت بود)، شهرزادمیرقلی خان (زندانی در آمریکا) و نصرالله تاجیک(سفیر اسبق ایران در اردن که در لندن بازداشت بود) با میانجیگری های سلطان قابوس محقق شد.[2]

 واسطه‌گری عمان در ارسال پیام های شفاهی و کتبی

اما روابط حسنه ایران و عمان باعث شده است که در بسیاری از موارد عمان نقش واسطه در ارسال و دریافت پیام های کتبی و شفاهی ایران به دیگر کشورها را ایفا کند. به طوری که بعد از سفر غیر منتظره سلطان قابوس به ایران در روزهای ابتدایی روی کار آمدن دولت جدید، بسیاری از تحلیلیگران وی را حامل پیام کشورهای غربی به ایران در موضوع مذاکرات هسته ای دانستند.

حسين نوش آبادي سفير پيشين ايران در مسقط در مورد نقش واسط عمان در انتقال پیام های ایران در زمان مسئولیت وی درعمان می گوید: «زماني که سفير ايران در عمان بودم، اين کشور در تبادل زندانيان و... مشاوره هاي خوبي به ما مي داد و خيلي وقت ها حامل پيام هاي ما و غرب بوده و در اين انتقال پيام، امانتدار خوبي هم بود... اين کشور بعضاً ناقل پيام ما و غرب به يکديگر بوده و ما به عنوان کشور دوست، به آنها اعتماد داشته و داريم. کما اينکه در حال حاضر نيز در مورد مسائل کشورهاي بحرين و يمن با آنها مشورت و رايزني مي کنيم... براي کاهش فشار روي شيعيان در بحرين و رفع تنش ها در اين کشور از طريق عماني ها وارد عمل شده ايم... چون عمان، صادق و امين است و به حل مشکلات علاقه نشان مي دهد. اگر هم ضرورتي احساس شده و لازم بوده پيام هايي هم از جانب ايران و از کانال عمان رسانده ايم.»[3]

عمان؛ محل مذاکرات پنهانی

 

میانجیگری عمان در مناقشات ایران و دیگر کشور تنها به انتقال پیام‌های دو طرف محدود نشد و در مقاطعی عمان مقدمات مذاکره بدون واسطه ایران با آمریکا و کشورهای اروپایی را فراهم کرده است. بنا بر ادعای رسانه‌های غربی قصر فوق مجلل «البوستان» در نزدیکی‌های مسقط میزبان چند دور مذاکره محرمانه میان مقامات ایرانی و آمریکایی طی دو سال اخیر بوده است.

شروع مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در دولت دهم

در حالی که در سال پایانی دولت دهم، تمام توجه رسانه‌ها بر مذاکرات رسمی ایران در آلماتی قزاقستان متمرکز شده بود، در پشت پرده و به صورت پنهانی، برخی مقامات وزارت خارجه با مقامات آمریکایی در کاخ سلطان قابوس مذاکره کردند. لارا روزن، گزارشگر پایگاه خبری تحلیلی المانیتور در گزارشی به این مذاکرات اشاره می کند و می نویسد: «پس از اینکه شش قدرت جهانی و ایران گفت‌و‌گوهای هسته‌ای را در آلماتی قزاقستان به پایان رساندند، دو نفر از اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا به صورت مخفیانه به عمان پرواز کردند و در یک ویلای ساحلی با دو مقام آمریکایی که از واشنگتن آمده بودند، دیدار کردند. ویلیام برنز، معاون وزیر خارجه و جیک سولیوان، مشاور امنیت ملی جوبایدن، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، از واشنگتن عازم شهر بندری مسقط در دریای عرب شدند. پونیت تالوار، مشاور حوزه ایران کاخ سفید و روبرت اینهورن، مشاور کنترل تسلیحاتی وزارت خارجه نیز پس از گفت‌و گوهای آلماتی از قزاقستان راهی عمان شدند.»[4]

در این دیدارها سرپرستی هیأت ایرانی را علی‌اصغر خاجی، معاون وقت امور اروپا و آمریکای وزیر امور خارجه بر عهده داشت که قبل از این طی سالهای 2008 تا 2012 به عنوان نماینده ایران در اتحادیه اروپا در بروکسل فعالیت می کرد.

در همان زمان علی اکبر صالحی وزیر خارجه کشورمان در اظهار نظر رسمی صحبت از برداشته شدن تحریم به میان آورد که در آن زمان این صحبت برای بسیاری از تحلیلگران عجیب به نظر می‌رسید. وی در این رابطه گفت: ‌ با تمهیدات اندیشیده شده دستگاه دیپلماسی، از امروز شاهد رفع تدریجی تحریم‌ها خواهیم بود

بر پایه گزارشی که رویترز از این مذاکرات منتشر کرد مقامات آمریکایی در سفر به عمان برای مذاکرات محرمانه با ایران، از هواپیماهای نظامی و ورودی های غیرمعمول و آسانسورهای غیرعمومی استفاده می کردند تا از فاش شدن این مذاکرات خودداری کنند.[5]

بنا به ادعای روزنامه لیبراسیون تاجری عمانی به نام «سلیم الاسماعیلی» رابط این دیدار و نماینده ویژه سلطان قابوس برای برگزاری این دیدار بوده است.[6]

ادامه مذاکرات عمان در دولت یازدهم

بنا بر ادعای المانیتور این مذاکرات محرمانه در دولت جدید نیز به سرپرستی مجید تخت روانچی معاون اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه، از طرف ایران و برنز معاون وزیر خارجه  از طرف آمریکا ادامه یافت که از پنج بار دیدار محرمانه طرف های ایرانی و آمریکایی، دو دیدار در مسقط برگزار شد. بنا بر این گزارش مقدمات تماس تلفنی روحانی با اوباما و دیدار ظریف و کری در سازمان ملل در این جلسات فراهم شد.[7]

علت برگزاری مذاکرات آتی در مسقط چیست؟

با وجود اینکه تا به حال عمان به عنوان یک میانجی بین ایران و آمریکا غالباً انتقال دهنده پبام های غیررسمی و فراهم کنند ملاقات های پنهانی بوده است، این بار به صورت رسمی میزبان مذاکرات وزاری خارجه ایران، آمریکا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا است. بسیاری از تحلیلگران علت برگزاری مذاکرات در مسقط را هموار کردن مسیر رسیدن به توافق جامع در مذاکرات وین عنوان می کنند؛ چرا که معتقدند مذاکرات محرمانه‌ی سال گذشته در عمان کمک زیادی در امضای توافقنامه ژنو داشت. با این حال به نظر می رسد که احیای کانال مسقط در شرایطی که مقامات ایران و آمریکا با هم در تماس هستند نتواند مانند گذشته تحولی در رسیدن به توافق ایجاد کند و در هر صورت باید تا 24 نوامبر منتظر ماند و بعد تآثیر این مذاکرات در رسیدن به توافق جامع را بررسی کرد.