گروه فرهنگی مشرق - عصر روز 22 آبان  ماه بیست ویکمین قسمت از برنامه «حذف و اضافه» با حضور مسعود دهنمکی، کارگردان سینما و تلویزیون، با موضوع نمادشناسی از جریان های دانشگاهی در فیلم «معراجی ها» به طور زنده روی آنتن شبکه سه سیما رفت. در ابتدا خلاصه ای از قسمت پیشین این برنامه پخش گردید.

پرسش پیامکی قسمت بیست و یکم برنامه «حذف و اضافه» اینگونه طرح شد: "به نظر شما فیلم «معراجی ها» تا چه حد توانسته فضای حقیقی دانشگاه ها را به تصویر بکشد؟ 1) کم، 2) متوسط، 3) زیاد".
 
زاهدی: جایگاه علمی، سابقه مدیریت، فتنه 88 و مرجعیت علمی 4 شاخصه تعیین وزیر علوم
در ابتدای این برنامه و در آیتم «خبرنامه» به آخرین تحولات حوزه دانشگاه در هفته گذشته پرداخته شد و سپس پیرامون معرفی آقای دانش آشتیانی به عنوان وزیر پیشنهادی دولت برای وزارت علوم با دکتر زاهدی، نماینده مجلس شورای اسلامی و رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس گفتگوی تلفنی شد. وی در این باره بیان داشت: مجلس شاخصه هایی را در نظر می گیرد و رای به وزرای پیشنهادی براساس این شاخصه ها است. اولین شاخصه جایگاه علمی است.

معیار دوم سابقه مدیریت است. اگر مدیریت پیشین داشته سابقه خوبی از مدیریت ایشان بر جای مانده باشد. معیار سوم مسئله فتنه 88 است. و آخرین نکته آنکه وزارت علوم بایستی به جایی برسد که در آینده مرجعیت علمی را برای کشور به ارمغان بیاورد. برای این منظور نباید دانشگاه پایگاه احزاب سیاسی باشد و به عبارت دیگر وزیر علوم نباید تنها به مسئله سیاسی بپردازد. هرچند ما باور داریم دانشگاه باید سیاسی باشد، اما نباید دانشگاه را پایگاه جریان احزاب سیاسی و جریان های فتنه انگیز کند. اگر چنین باشد، وزیر پیشنهادی قطعا رای خوبی را از مجلس خواهد گرفت.

زاهدی پیرامون مهلت باقیمانده برای تعیین وزیر علوم و تصمیم مجلس درباره آقای آشتیانی گفت: «استنباط بنده این است از روزی که ایشان معرفی شد اجماعی احساس شد در مجلس وجود دارد که به راحتی رای اعتماد را نخواهد داد. مگر اینکه با جلسات پیوسته در کمیسیون ایشان بتواند افراد را متقاعد کند. با توجه به اینکه 29 مهلت قانونی تعیین وزیر علوم است، درصورتی که ایشان رای اعتماد نگیرند، جناب آقای رئیس جمهور باید بلافاصله نفر بعدی را معرفی کنند. این موضوع در دولت نهم در مورد وزارت نفت نیز رخ داد.
 
دهنمکی: دانشجویان بیشترین آستانه انتقادپذیری را دارند
در بخش دوم برنامه مسعود دهنمکی، کارگردان سریال «معراجی ها» میهمان برنامه «حذف و اضافه» بود. وی در ابتدای این گفتگو درباره ساخت فیلم درباره دانشگاه بیان داشت: دانشجو همواره نسل جدید محسوب می شود و حرف فیلم نیز امروزی است. هرچند دانشگاه را نماد گرفتم و روترین شکل فیلم، دانشگاه را مخاطب خود قرار داده بود، والا این مفهوم به یک موضوع سیاسی کلان تعمیم داده بود. هر فیلمی با یک قشری سروکار دارد و معمولا پس از پرداختن به آن قشر، مخاطبان برآیندگیری نمی کنند و معترض می شوند. اما این بار این اتفاق نیافتاد و علی رغم شوخی و پرداخت طنز داشتن، دیدیم دانشجویان مثل همیشه بیشترین آستانه تحمل را دارند. نشان دادند باید آستانه تحمل همه صنوف انتقادپذیری بالا رود.

 
ترس هنرمندان به موضوعات پرخطر اجتماعی عامل افول مخاطب
وی ادامه داد: کاری که در همه دنیا اتفاق می افتد منافع ملی و حاکمیت را در نظر می گیرند، اما می پردازند به وزیر و پلیس بد و آفت هایش را نیز در نظر می گیرند. شاید یکی از افول مخاطب آثار ما ترس هنرمندان ما از پرداخت موضوعاتی است که ممکن است تبعات اجتماعی داشته باشد. اما به نظر من با رعایت خطوط قرمز می توان به این موضوعات نزدیک شد و شوخی کرد. مثلا در موضوعاتی نظیر رشوه برخی با پرداختن به این موضوع اصل حاکمیت را زیر سوال میبرند و به دنبال راه یافتن بدین شکل به جشنواره های خارجی هستند، اما اگر با نقد به خود رشوه به ارائه راهکار بپردازد یا حتی وقاع نمایی کند، نه بزرگنمایی ممکن است.
 
کسی برای ساختن فیلمی با مضامین پرخطر برای شما کف نمی زند
وی سفارشی سازی در خصوص چنین آثاری را بی فایده دانست و گفت: چون کسانی که اعتقاد به نظام و انقلاب و منافع ملی اعتقادی نداشته باشند، این کار را برای خوشایند دیگران انجام می دهند و لذا اعتماد مدیران و مسئولین را از دست می دهند. امروز دنیا را سریال سازی دارد می گیرد. از سینما به سمت سریال سازی آمدند. در فیلم هایشان به حوادثی اتفاق نیافتاده می پردازند. این ذات سینما و هنر است که می تواند خلق کند. ما از این قابلیت ها استفاده نکردیم. در دانشگاه نیز می توان به مضامین بی خطر نزدیک شد. مثل روابط عاشقانه دو نفر، ازدواج دانشجویی و ... . مسائلی که کسی را معترض نمی کند.

آنجایی که شما به مضامین پرخطر نزدیک می شوید کسی برای شما کف نمی زند. کسی برای ساختن شدن و نمایش این مضامین در کشور برای شما فرش قرمز پهن نمی کند. به طور مثال در همین فیلم «معراجی ها» مضامینی را که خیلی ها می خواهند با تلاش و زور در قالب مقاله به مردم بفهمانند، به راحتی با زبان فیلم برای 40-50 میلیون نفر پخش کرد. واکنش های منفی ای که جریانات منتصب به قدرت و جناح ها می کردند به علت در خطردیدن جایگاه خود بود.
 
 
زاویه نگاه منتقدان ارزشی همانند روشنفکران شده است/ هر دو جریان از مردم فاصله گرفتند
ده نمکی در پاسخ به این سوال که «تقریبا همه نقدهایی که پیرامون فیلم «معراجی ها» نوشته شد در نقد آن بود. چرا؟» بیان داشت: این طبیعت کار بنده است. این سوال را باید از آنها کرد که چطور می شود مردم از یک اثر دفاع مقدسی حمایت می کنند اما در نگاه ارزشی آنها جایی ندارد! زمانی جریانات حزب اللهی و رسانه های اصولگرا انتقاد می کردند که چرا انتخاب مورد پسند روشنفکران، انتخاب مردم نیست. لذا نشان می دهند زاویه نگاه روشنفکران با مردم فاصله دارد. امروز همین سوال را باید از اصولگرایان پرسید. چرا زاویه نگاه شما نیز مانند روشنفکران شده است. چرا فیلم های انتخابی شما نیز همچون روشنفکران شده است. شما اتفاقا از خودتان فاصله گرفته اید. شما ادای روشنفکری درمی آورید و از مردم دور می شوید.

وی با طرح این سوال که «چگونه می شود فیلم «معراجی ها» فیلم مورد پسند تمام نظرسنجی های تلویزیونی از مردم می شود اما مورد پسند جریانات منتقد ارزشی و غیرارزشی نمی شود؟» گفت: در هر دوی این جریانات فاصله گرفتن از مردم مشهود است.
 
«معراجی ها» 50 میلیون مخاطب را به راهیان نور برد
این کارگردان در ادامه بیان داشت: من از کسی از مسئولین راهیان نور پرسیدم، شما جوانان را راهیان نور می برید چه می کنید؟ گفت می بریم در مناطق عملیاتی و آنجا برایشان حرف می زنیم. فقط خاطره تعریف می کنیم به شکل شفاهی. گفتم چه تعداد هر سال می برید. گفتند 1-2 میلیون سالیانه. گفتم ما 50 میلیون نفر را هر شب بردیم راهیان نور. ما به ازای فیلم چه می شود؟ یکی از شخصیت های فیلم که در فیلم نقش دانشجوی مخالف را بازی می کرد، به من می گفت در جاهای مختلف و فضاهای متفاوت که می روم به من نقد می کنند که آخر این چه کاری بود تو کردی؟ آدم با ورود شهید به دانشگاه مخالفت می کند؟ بخاطر مسائل صنفی چرا، اما با شهید که مخالفت نباید کرد! این خیلی مهم است که یک سریال و فیلم برآیند خروجی اش این شود که اگر فرداها نیز امثال «گنجی» هزار دلیل برایش بیاورد او دلیل دارد و پاسخگو است.
 
چرا دانشجویان برای معضلات فرهنگی تجمع می کنند اما برای معضلات اقتصادی خیر؟
دهنمکی خاطرنشان کرد: آن چیزی که ما می گوییم دانشگاه باید سیاسی باشد و امروز با سیاست زدگی مخالفت صورت می گیرد، انتقادی است که در فیلم بر هر دو جریان در دانشگاه متوجه است. چطور می شود برای فلان معضل فرهنگی دانشجویان ما تجمع تشکیل می دهند؛ اما در برابر جریانات فاسد افتصادی تجمع تشکیل ندهند. حتی گاهی می بینیم در مورد مسائل سیاسی دانشجو را به خیابان می آورند! هر دو جریان اصلاح طلب و اصولگرا در مقاطع مختلف دانشجو را تنها برای منافع خود تعریف کردند. ما می گوئیم دانشجو باید سیاسی باشد اما در نقد جناح ها نه در خدمت جناح ها. اگر دانشجو را در خدمت احزاب تعریف کردیم، این دانشجو و دانشگاه است که ضرر می کند. این نظام و انقلاب است که متضرر می شود.

وی ادامه داد: بسیاری از حرف ها و مطالبات، مطالبات مشترک همه طیف افراد است. کدام دانشجو است که با مسئله آقازادگی، فساد اقتصادی و اشراف گرایی موافق باشد؟ این ضعف این طرفی ها بوده که نتوانسته در این مسائل آن طرفی ها را همراه کند. خطوط قرمز منافع ملی کشور است. کسی حق ندارد برای کار خود، منافع ملی را زیر پا بگذارد. لذا بسیاری از مسائل مطالبات همگانی است. ما باید به دنبال آن باشیم جامعه به بی تفاوتی کشیده نشود. شهید بهشتی می فرماید مردم اگر به بی تفاوتی کشیده شوند هلاک می شوند. لذا اگر طلاب و دانشجویان متحد شوند در برابر یک معضل اقتصادی با پیگیری عدالت، آنگاه مسئولین تنها از کارت زرد وقرمز مجلس نمی ترسند. از مطالبه گیری مردم می ترسند.
 
کسانی که لانه جاسوسی آمریکا را فتح کردند، وقتی به قدرت رسیدند به دنبال رابطه با آمریکا رفتند
کارگردان سریال «معراجی ها» اظهار داشت: همانطور که در فیلم دیدیم دانشجو را می خواهند مسئولیت دهند تا از آرمانگرایی دورش کنند. بدترین اتفاق در دهه 70 برای بدنه دانشجویی و جنبش دانشجویی رخ داد. درها باز شد و بسیاری از دانشجویان دفتر تحکیم وحدت رفتند و نماینده مجلس شدند. من آن زمان به صراحت نوشتم. وقتی دانشجو را با آرمان های دانشجویی ساختار قدرت را گرفتی، شما جزیی از قدرت شدی دیگر امکان پرسشگری نداری. بعدا ایرادی ندارد. یعنی فارغ التحصیل شوید و بعد وارد بدنه مدیریت شوید. لذا مسئله این است که نباید گذشته را نفی کرد. بزرگترین ضربه را در گذشته کسانی که به جنبش های دانشجویی زدند که خودشان آمدند و وارد ساختار قدرت شدند. کسانی که خودشان در خیابان به سمت لانه جاسوسی آمریکا راه افتادند و گفتند "آنانکه در خانه شاهانند/ از درد ملت همه بیگانند" حالا که سیاست مدار شدند افتادند دنبال رابطه با آمریکا. نه اینکه آقای عبدی و ... نمی تواند دیدگاه سیاسی داشته باشد. ایرادی ندارد اما وقتی این را وارد جنبش دانشجویی می کند به آن ضربه می زند. من معتقدم جریانات مومن انقلابی باید بیرون ساختار قدرت قرار گیرند، به جزیی از ساختار قدرت. در غیر صورت شما منتقد این جریان نیستید بلکه شما جزئی از این جریانید.

 
کسانی با «معراجی ها» مخالفت کردند که خود را در فیلم یافتند!
وی خاطرنشان کرد: امروز مدیریت مصلحتی نه تنها در دانشگاه بلکه در سایر ساختارهای مدیریتی کشور نیز وجود دارد. اینکه تقصیر را در همه امور به گردن دانشجو بیاندازیم. این کوچکترین مفهوم و تقلیل فیلم است که «معراجی ها» را خلاصه کنیم در سطح دانشگده یک دانشگاه. ما بالاتر از سطح دانشگاه، جامعه ای را نمادسازی کردم. من از جریان مخالف خودم و جریان روشنفکری توقعی ندارم. آنها از همان ابتدا با تیترهای "چرا کسی نمی بینید" به استقبال فیلمی رفتند که در ده های اخیر پربیننده ترین فیلم تلویزیونی بوده است. مخاطب من همان عمده مردمی بودند که این گاردها را ندارند. این نمادشناسی و نشانه شناسی اگر صورت بپذیرد مشخص می شود علت این مخالفت ها چیست. من معتقدم این آدم هاد چون نشانه شناسی کردند و خودشان را در اثر دیدند انقدر ناراحتند. حالا چپ باشد یا راست، یکسری بله قربان گو دارد که دستور می دهد و آنها در رسانه هایشان می نویسند. والا این آدم خودش بالازاده است. مدیریت واقع گرا دارند به قول خودشان. ما از این دست افراد در مدیریت کشور بسیار داشتیم.
 
«معراجی ها» در دانشگاه خاصی رخ نداده است و نماد یک جامعه است
وی درباره نمادشنای از شخصیت های فیلم «معراجی ها» گفت: میان اساتید نیز می توان همین دسته بندی را دید. در میان دانشجویان نیز همین گونه است. در کلاس های دانشجویی شما به نوعی عینی سازی دو طیف در جامعه را در کلاس می بینید. یکی مقالاتی که می خواند استاد می گوید من ترجمه اینها را جایی خوانده ام. این همان اشاره به مقالات ترجمه ای سروش است از دیدگاه غربی ها در ایران و از آن سو دیدگاه های آوینی درباره جهانی سازی توسط دانشجو اظهار می شود. به طور کلی تا وقتی برای تو کف می زنند که حرف هایی شبیه خودشان به آنها بزنید. وقتی حرف های منتقادانه می شود، واکنش ایجاد می کنند. من هیچ دانشگاه و دانشکده خاصی مدنظرم نبود. یک فضای کوچک شده ای از جامعه امروز ما و دسته بندی جناح ها و کنش هایی که با هم دارند است. به نوعی نقد جریان قدیمی به جامعه امروز است. وقتی بیان می کنیم یک اقلیتی می جنگند و اکثریتی در صف کنکور هستند، نقد به امروز ماست. کار فرهنگی نکردیم که اینگونه شده است. لذا این نقد را به مدیران فرهنگی ما می کند. جالب است که همان کسانی که آن روز در صف کنکور بودند، امروز شده اند دکتر و استاد دانشگاه ما.
 
دیالوگ های با لبه های تیز را خودم می نوشتم
 دهنمکی جسارت تلویزیون در پخش این اثر را تحسین کرد و گفت: شخصا پخش آن را بعید می دانستم چراکه برای اولین بار دیالوگ هایی به این صراحت بیان شد. عموم دیالوگ های با لبه های تیز را خودم می نوشتم.
وی درباره میزان بالانس شخصیت های خوب و بد فیلم «معراجی ها» گفت: باید در پرداخت شخصیت ها بالانس ایجاد کرد. از طرفی نمی توان تعمیم داد. نمی توان با نمایش دو نفر اینگونه تصور کرد تمام افراد آن تیپ، اینگونه فکر می کنند. من در سایت های آن سویی دیدم وارد بخش تحلیل شخصیت های فیلم شدند و خوب هم تحلیل کردند. اما از این سو با بایکوت خبری از جشنواره فیلم فجر مواجه شدیم. شاید دفاع از دهنمکی هزینه هم دارد. علی ای حال امروز رسانه دست آنها است و دوربین دست ماست. ما این توقع را از دوستان همسوی خود دارم که این تحلیل شخصیت ها را انجام دهند. هرچند من به غربت عادت دارم. بخش خاکستری عظیمی از مردم هستند که ما باید با آنها حرف بزنیم و کاری که من میخواستم بکنم این است. حالا در رنگ بندی آدم ها یکی می شود چهاردانگه و یکی می شود عماد. شما نمی شود به همه نپردازید و خود را اثبات کنید. ما باید اینها را نشان دهید یا شخصیت مطلوب خود را جدا کنید. طبیعی است که برای این منظور یکی هم چهاردانگه می شود. شما چرا خود را عماد یا مهدوی نمی بینید؟ چرا به دنبال انطباق خود با شخصیت نامطلوب فیلم می شوی؟
 
کسانی که تا دیروز مردم را در گونی می کردند، امروز می خواهند با گفتمان مسائل را حل کنند
وی افزود: دیروز رزمنده ها خود را روی مین انداختند تا من و شما بفهمیم و امروز شخصیت های مطلوب فیلم دفاع مقدسی در جای جای فلیم خود را روی مین می اندازند تا منظور منتقل شود. حرفی به این عظمت قرار است زده شود و متاسفانه برخی خودشان را به اصرار چهاردانگه می بینند. چطور اصغر نقی زاده در آژانس شیشه ای مردم را در گونی می کند، امروز که در موضع مدیریت قرار گرفته می گوید آقایون بیایید با گفتمان مسئله را حل کنیم؟ همین را هم با کنایه در فیلم به او می گویند. چه دلیلی دارد جریانات حزب اللهی ما هزینه تصمیمات غلط را بدهد. چه دلیلی دارد به خاطر آنها سکوت کنند و به خاطر آنها داد بزنند! اگر اینگونه شود مردم دیگر حرف شما را باور نخواهند کرد.

دهنمکی در انتها بیان داشت: من خوشحالم و از همین جا تشکر می کنم. هم از مردم که دیدند و هم از مسئولین که جسارت داشتند و گذاشتند اثر دیده شود. همچنین از کسانی که در ساخت اثر همراهی مان کردند. به خصوص یادی کنم در خلق صحنه های آخر جنگی جان خود را از دست دادند و طلب آمرزش می کنم از خداوند برای آنها.

برنامه تلویزیونی «حذف و اضافه» کاری از گروه دانش و اقتصاد شبکه سه سیما است که به مؤلفه‌های دانشگاه طراز انقلاب اسلامی و  بررسی مسائل و مشکلات دانشجویان و دانشگاه‌ها می‌پردازد. مخاطبان می‌توانند از طریق شماره پیامک 20000359 یا ایمیل Daneshgah@tv3.ir با این برنامه تماس حاصل کنند.