هدف از برقراری تحریم ها ایجاد هزینه برای دولت ها، یا افرادی و نهادهایی است که به اقدامات مغایر با سیاست خارجی ایالات متحده، از جمله نقض حقوق بشر یا اشاعۀ سلاح های کشتار جمعی، مبادرت می ورزند. ایالات متحده از تحریم ها به منظور ایجاد انگیزه برای دیگر کشورها با هدف واداشتن آنها به پیروی از قطعنامه های سازمان ملل متحد نیز استفاده کرده است.
درک این نکته شایان اهمیت است که تحریم ها تنها تاکتیک هایی هستند که در چارچوب یک راهبرد وسیع تر به منظور تغییر اقدامات یک دولت به شمار می روند. آنها را به خودی خود نمی توان به عنوان یک راهبرد محسوب کرد. ایالات متحده همچنین از فشار دیپلماتیک، نهادهای چند ملیتی و دیگر تدابیر به منظور تغییر رفتار یک کشور مورد نظر سود می جوید. تحریم ها به ویژه هنگامی که با مشارکت جامعۀ بین المللی به کار بسته شوند ابزارهای نیرومندی هستند .
برنامه اقدام مشترک که در پاییز سال 1392 در میان نگاههای بسیار طرفین به آینده پیش رو در ژنو به امضای محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و کاترین اشتون مسول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و البته با تایید جان کری وزیر امور خارجه امریکا به امضا رسید. امید ها را به توافق بزرگ بر انگیخت.
در این موارد پیدا و پنهان اختلافات گسترده طرفین شاید محوری ترین و اصلی ترین راهبرد مد نظر جمهوری اسلامی حفظ وسعت و تراز توان غنی سازی ایران و بر داشتن تحریم ها اعمال شده علیه ایران در این مذاکرات بوده است . از فردای توافق موقت ژنو و در پس جلسات مکرر پیدا و پنهان کارشناسان و مقامات و نمایندگان طرفین "وعده برداشتن تحریم ها" در این مذاکرات یکی از دو خواسته اصلی ایران بوده است .
این پژوهش در صدد است تا در فارغ از هیاهو های بوجود آمده ناشی از موضوع توافق به یکی از اصلی ترین مسائل چالش بر انگیز یعنی موضوع تحریم ها و انواع مختلف آن و هم چنین امکان لغو یا تعلیق و مقام یا نهاد دارای صلاحیت باری این امر بپردازد
1- کنگره
از اصلی ترین نقش آفرینان تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است که مهم ترین بخش تحریم ها و مهم ترین و اثر گزار ترین تحریم هایی که در جدول زیر خواهد آمد مربوط به عملکرد کنگره در رابطه با ایران است . کنگره آمریکا که متشکل از مجلسین سنا و نمایندگی آن کشور می باشد مهم ترین نقش را در موضوع تحریم های گسترده در طول سالیان گذشته ایفا نموده است در تمامی قوانین مصوب کنگره حوزه های مختلف تحریم (مالی،تسلیحاتی، سرمایه گزاری،و...) هدف قرار داده است. از این رو سخت ترین بخش مربوط موضوع تحریم های ایران قوانین مصوب کنگره می باشد که برای برداشتن آنها در اکثر مواقع نیازمند قانون گزاری مجدد کنگره می باشد . هرچند در معدود از موارد رییس جمهور می تواند راسا اقدام نماید.
مصوبات کنگره ایالات متحده
تحریم | بخش | هدف | امکان تعلیق تحریم | امکان تعلیق تحریم |
تخصیص بودجه برای عملیات خارجی Foreign Operations Appropriations |
7041 (c) | فراورده های نفتی پالایش شده | به هیچ وجه | در اختیار کنگره |
7070(b)(1) | کمک های هسته ای روسیه به ایران | در اختیار رئیس جمهور | در اختیار کنگره | |
تحریمهای عراق مصوب 1990 Iraq Sanctions Act of 1990 |
586G | تکنولوژی هسته ای | لغو | در اختیار کنگره |
منع گسترش تسلیحات ایران-عراق مصوب 1992 Iran-Iraq arms non-proliferation Act of 1992 |
1603 | تسلیحات و تکنولوژی هسته ای | لغو
(12 تا 6 ماه) |
در اختیار کنگره |
1604 | تکنولوژیWMD | لغو
(12 تا 6 ماه) |
در اختیار کنگره | |
1605 | تکنولوژیWMD | لغو
(12 تا 6 ماه) |
در اختیار کنگره | |
تحریمهای ایران مصوب 1996
Iraq Sanctions |
5(a) | بخش های مربوط به نفت و پتروشیمی | لغو
(12 تا 6 ماه) |
در اختیار کنگره |
5(b)(1) | تکنولوژیWMD | لغو
(12 تا 6 ماه) |
در اختیار کنگره | |
5(b)(2) | استخراج، تولید و حمل و نقل اورانیوم | لغو
(12 تا 6 ماه) |
در اختیار کنگره | |
گسترش انرژی هستهای ایران
مصوبۀ پیشگیرانه 2002
Iran Nuclear Proliferation Prevention Act of |
1343(b) | کمکهایIAEA در بخش تکنولوژی هسته ای | به هیچ وجه، اما در صورت صلاحدید وزیر امور خارجه تشخیص میدهد | در اختیار کنگره |
قانون تحریم های جامع ایران، پاسخگویی، و کاهش سرمایه گذاری 2010 CIADA Comprehensive Iran Sanctions, Accountability, and Divestment Act of 2010 |
104(c)(2) | فعالیت ها و مذاکرات مالی | لغو | با تایید رئیس جمهور |
104(c)(4) | صنعت ملی نفت ایران و شرکت های نفت کش | لغو | با تایید رئیس جمهور | |
108 | اجرای تحریم های سازمان ملل | با تشخیص رئیس جمهور | با تایید رئیس جمهور | |
303 | تکنولوژیWMD | لغو
(12 ماه) |
با تایید رئیس جمهور | |
اعطای اختیار دفاع ملی مصوب 2012 National Defense Authorization Act of 2012 |
1245(b) | پول شویی | لغو
(4 تا 6 ماه) |
با تایید رئیس جمهور |
1245(d)(1) | معاملات و مذاکرات مالی | لغو
(4 تا 6 ماه) |
با تایید رئیس جمهور | |
1245(d)(3) | صادرات نفت | لغو
(4 تا 6 ماه) |
با تایید رئیس جمهور | |
کاهش تهدید ایران و حقوق بشر در سوریه مصوب 2012 Iran Threat Reduction and Syrian Human Rights Act of 2012 |
211 | بیمه کشتی رانی و حمل و نقل دریایی برای تکنولوژیهای دومنظوره | لغو | با تایید رئیس جمهور |
212 | بیمه نفت کش ها ( حمل و نقل دریایی نفت ) | لغو | با تایید رئیس جمهور | |
213 | بدهی های دولتی ایران | لغو | با تایید رئیس جمهور | |
217 | بانک مرکز ایران | بسته به نظر رئیس جمهور | با تایید رئیس جمهور | |
218 | معاملات و مذاکرات مالی | لغو | با تایید رئیس جمهور | |
220 | اطلاع رسانی بازرگانی و تجاری | بسته به نظر رئیس جمهور | با تایید رئیس جمهور | |
221(1) | مقامات رسمی که درگیر برنامه هسته ای ایران هستند | لغو | با تایید رئیس جمهور | |
302 | معاملات و مذاکرات مالی | لغو | با تایید رئیس جمهور | |
303 | موسسات مستقلی که تحت تحریم های سازمان ملل هستند | لغو | با صلاحدید رئیس جمهور | |
501 | بخش آموزش در زمینه ها و علوم خاص | به هیچ وجه | با تایید رئیس جمهور | |
504 | بازگرداندن درآمد های نفتی | به صلاح دید رئیس جمهور | در اختیار کنگره | |
آزادی ایران و ضد گسترش مصوب 2012 Iran Freedom and Counter-Proliferation Act of 2012 |
1244 (c)(2)(A) | بخشهای کشتی رانی و کشتی سازی | لغو(6 ماه ) | در اختیار کنگره |
1244 (c)(2)(B) | بخش بنادر | لغو(6 ماه ) | در اختیار کنگره | |
1244 (c)(2)(C) | داد و ستدهای مالی | لغو(6 ماه ) | در اختیار کنگره | |
1244 (d)(1)(A) | بخشهای انرژی و کشتیرانی | لغو(6 ماه ) | در اختیار کنگره | |
1245 (a)(1) | فلزات گرانبها و نیمه پرداخته شده | لغو(6 ماه ) | در اختیار کنگره | |
1246 (a)(1) | خدمات بیمهای | لغو(6 ماه ) | در اختیار کنگره | |
1247 (a) | داد و ستدهای مالی | لغو(6 ماه ) | در اختیار کنگره |
ریاست جمهوری آمریکا با تکیه بر قدرت منشا شده از قانون اساسی آمریکا و در راستایی تامین منافع ملی آمریکا و امنیت کملی آن کشور می تواند راسا و یا در امتداد قانون گزاری کنگره دستور العمل های اجرایی را صادر نماید. از این رو در موضوع تحریم ایران روسای مختلف جمهوری آمریکا دستور العمل های قانونی را برای اجرا و تشدید تحریم علیه ایران امضا نموده اند این بخش از تحریم ها برای تعلیق یا برداشتن عموما نیازمند فرامین اجرایی جدیدی از سوی رییس جمهور آمریکا می باشد. جدول زیر نشان دهنده مجموعه اقدامات و سیاست های آمریکا در طول سالیان گذشته در قالب فرامین اجرایی ریاست جمهوری امریکا در موضوع تحریم در رابطه با ایران بوده است.
تحریم | هدف | الزامات تعلیق تحریمها | الزامات حذف تحریمها |
E.O. 12938 | کمکهای خارجی اعتبارات و تسلیحات | در اختیار رئیس جمهور | در اختیار رئیس جمهور |
E.O. 12957 | بخش نفت خام | در اختیار رئیس جمهور | اقدام کنگره |
E.O. 12959 | بخش نفت خام | در اختیار رئیس جمهور | در اختیار رئیس جمهور |
E.O. 13382 | بلوکه کردن داراییها | در اختیار رئیس جمهور | در اختیار رئیس جمهور |
E.O. 13574 | مساعدت ها ( وام ) و مبادلات بازرگانی | به صلاح دید رئیس جمهور | در اختیار کنگره |
E.O. 13590 | بخش های انرژی و پتروشیمی | به صلاح دید رئیس جمهور | در اختیار کنگره |
E.O. 13599 | دارایی های بلوکه شده ، بانک مرکزی | به صلاح دید رئیس جمهور | در اختیار رئیس جمهور |
E.O. 13622 | مبادلات و مذاکرات مالی | به صلاح دید رئیس جمهور | به صلاح دید رئیس جمهور |
E.O. 13628 | مبادلات و مذاکرات بازرگانی، دارایی های بلوکه شده و تسلیحات | به صلاح دید رئیس جمهور | به صلاح دید رئیس جمهور |
E.O. 13645 | ارز ایران، مبادلات و مذاکرات مالی | به صلاح دید رئیس جمهور | به صلاح دید رئیس جمهور |
3- اقدامات تحریمی اتحادیه اروپا
تحریم | هدف | الزامات تعلیق تحریم ها | الزامات حذف تحریم ها |
Council Common Position
2007/140/CFSP, Council
مصوبۀ 423/2007 |
تسلیحات، مبادلات بازرگانی و بلوکه کردن داراییها | تصمیم متفقالرای شورای اتحادیه اروپا | تصمیم متفقالرای شورای اتحادیه اروپا |
Council Decision
2010/413/CFSP, Council
مصوبۀ 961/2010 |
تسلیحات،تکنولوژی های دو منظوره،انسداد داراییها و مبادلات و مذاکرات بازرگانی، تجارت، حمل و نقل، انرژی و بخش های بیمه ای، آموزش در زمینه های حساس | تصمیم متفقالرای شورای اتحادیه اروپا | تصمیم متفقالرای شورای اتحادیه اروپا |
Council Decision
2012/35/CFSP, Council
مصوبۀ 267/2012 |
تسلیحات، مبادلات بازرگانی، انسداد دارایی ها ، فلزات خام یا نیمه فراوری شده، صادرات نفت و گاز خام، انرژی، بیمه، صنایع کشتی سازی و بخشهای مربوط به حمل و نقل | تصمیم متفقالرای شورای اتحادیه اروپا | تصمیم متفقالرای شورای اتحادیه اروپا |
4- تحریمهای سازمان ملل
سازمان ملل متحده و رکن صلاحیت دار آن برای تامین امنیت جهانی یعنی شورای امنیت در موضوع تحریم های اعمال شده در پرونده هسته ای ایران ، همانند سه اضلاع دیگر مربع تحریم ها به نقش آفرینی موثری روی آورد. از این رو شورای امنیت سازمان ملل با اعمال تحریم ها خود در قالب قطعنامه های های چهارگانه به ایفای نقش پرداخته است سازمان ملل در موضوع تحریم به دو روش زیر اقدام نموده است.
الف تحریمهای تجاری: تحریمهای تجاری واردات به کشور تحت تحریم و صادرات از آن کشور را محدود میکند. این محدودیت ممکن است جامع باشد مانند تحریم عراق یا میتواند گزینشی باشد که فقط برخی از کالاهای خاص را محدود میکند. تحریمهای جامع در آگوست و سپتامبر 1990 علیه عراق برای اجبار آن کشور به عقبنشینی از کویت اعمال شدند. همچنین در آوریل 1992 بار دیگر تحریم جامع علیه آن کشور برای اجرای قطعنامه 687 شورای امنیت متعاقب عملیات طوفان صحرا اعمال گردید. تحریمهای همهجانبه همچنین علیه یوگسلاوی (1996-1991) و صربستان و مونته نگرو (1996-1992) و هائیتی (1993) اعمال شدند.
ب تحریمهای مالی: تحریمهای مالی رابطه نزدیکی با تحریمهای اقتصادی دارند؛ ولی تمرکز آنها بر ممنوعیت جریان پول و منابع مالی به درون یا از کشور تحریمشده قرار دارد. تحریمهای مالی همچنان که در فرآیند اینترلاکن مورد بررسی قرار گرفت میتواند شامل مسدود کردن داراییهای دولت، محدود کردن دسترسی به بازارهای مالی و محدودیت وام و اعتبار، محدود کردن تبادل مالی بینالمللی و محدودیت فروش و تجارت در خارج از کشور باشد. تحریمهای مالی بخشی از تمامی تحریمهای سازمان ملل علیه کشورهای هدف میباشند.2
قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل
تحریم | هدف | الزامات تعلیق تحریم ها | الزامات حذف تحریم ها |
قطعنامه 1737 | تکنولوژی های دو منظوره،انسداد دارایی ها، آموزش در زمینه های حساس | بنابر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل | بنابر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل |
قطعنامه 1747 | تکنولوژی های دو منظوره ، انسداد دارایی ها، تسلیحات | بنابر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل | بنابر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل |
قطعنامه 1803 | تکنولوژیهای دوگانه، انسداد دارایی ها | بنابر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل | بنابر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل |
قعطنامه 1929 | تکنولوژی های دو منظوره، مبادلات و مذاکرات بازرگانی، انسداد دارایی ها، تسلیحات | بنابر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل | بنابر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل |
منابع:
2014Danny Vinik/Strategic Moves: Using Smart Sanctions in the 21st Century -1
2- محسن عمادی فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و ششم، شماره 1، بهار 1391
-3Easing US and EU Sanctions on Ira/n Kenneth Katzman. Atlantic Council of the United State
-4The US and Iran: Sanctions, Energy, Arms Control, and Regime Change /Anthony H.
Cordesman, Chloe Coughlin-Schulte, and Bryan Gold. Center for Strategic and International Studies
-5Conditional Sanctions and Repeal Authority: A Mechanism for Legislative-Executive Cooperation on Negotiations with Iran
Charles Wald, Charles Robb, and Blaise Misztal. Bipartisan Policy Center
-6Spider Web: The Making and Unmaking of Iran Sanctions/International Crisis Group
-7Iran Sanctions/Kenneth Katzman. Congressional Research Service
8- همچنین بنگرید
http://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Pages/iran.aspx
حسین روزبه دانشجوی دکتری روابط بین الملل
منبع:دانا