ظهور نظامي با بنيادي ديني و استقرار حکومتي بر اساس موازين و احکام اسلامي در عصري که گمان مي رفت ديگر رسالت اجتماعي دين به پايان رسيده است، صدها پرسش جديد در حوزه احکام، ارزشها، مقررات و قوانين ديني پديد آورد. بيشتر اين پرسشها در عرصه فقه و فقاهت است، که بار پاسخ آن بر دوش مجتهدان و فقيهان کشور مي باشد.
بخشي از اين مسايل در حوزه زندگي فردي مسلمين است و بخش بسياري از اين پرسشها مربوط به روابط اجتماعي و نظامات و مسايل حکومتي. بي شک پرسشهاي حکومتي را وليّ فقيه پاسخ گوست. چه، او آگاه ترين فقيه بر امور و مصالح مسلمين و محيط بر حوادث واقعه است.
به گزارش مشرق ، مقام معظم رهبري حضرت امام خامنه اي شورايي از مجتهدان طراز اوّل که هم به مقتضيات زمان آگاه و هم مباني، منابع و قواعد فقهي را نيک دريافته اند، تشکيل داده اند تا مباحث نوپيداي فقهي نظام اسلامي را با ديدي واقع بينانه و جامع، از منابع اسلامي استنباط کنند.
در مجله فقه اهل بيت در مصاحبه با حضرات آيات هاشمي و مؤمن به گفتگويي پيرامون اين شورا پرداخته شده است تا نيم رخي از چگونگي آن جلسه را نظاره گر باشيم.
گفتگو با حضرت آيت اللّه سيد محمود هاشمي
با تشکر از اين که وقت خود را در اختيار مجله قرار داديد، لطفاً بفرماييد حضرت عالي، از چه زماني در جلسه شوراي افتاء مقام معظم رهبري شرکت مي فرماييد؟
بسم اللّه الرحمن الرحيم والصّلاة والسّلام علي سيدنا و نبينا محمد و آله الطيبين الطاهرين دقيقاً در نظرم نيست ولي ظاهراً حدود سه سال است که در اين جلسه شرکت مي کنم.
ديگر اعضاي اين جلسه فقهي، چه کساني هستند؟
اعضاي ديگر جلسه، فعلاً عبارتند از: مقام معظم رهبري (که علاوه بر اين که محور اصلي جلسه اند، علاقه شديد به جلسه دارند و منظم و فعال شرکت مي فرمايند) رئيس قوه قضائيه، فقهاي شوراي نگهبان، آيت اللّه مهدوي کني، رياست ديوان عالي قضايي و آيت اللّه محمدي گيلاني. فقه اهل بيت: لطفاً بفرماييد در جلسه شورا، چه موضوعاتي و با چه اهدافي مطرح مي شود؟ همان گونه که از نام جلسه پيداست، هدف، بررسي دقيق فقهي مسايل مبتلابه جامعه اسلامي است، اعم از مسايل مربوط به مشکلات نظام جمهوري اسلامي، يا مسايل مستحدثه و نوپيدا و يا مسائلي که کمتر مورد بحث قرار گرفته و جهت تطبيق با نيازهاي امروز جامعه اسلامي، نياز به بحث و بررسي و نگرشي دوباره دارند.
اين موضوعات، گاه از سري مسائلي است که از مقام معظم رهبري، استفتاء مي شود و ايشان دستور مي دهند که به بحث و بررسي گذارده شود و يا از سري مشکلاتي است که از طريق ديگر اعضاي جلسه، بويژه آنان که مسوءوليتهاي قضايي و اجرايي و يا قانونگذاري دارند، مطرح مي شود. به هر حال، در اين جلسه، بحث از موضوعات مستحدثه و زنده است که جاي بحث و بررسي آنها در مباحث فقهي، خالي است و مورد نياز جامعه مي باشد.
روشن است که بحث در اين گونه موضوعات، تلاش جدّي مي طلبد و از مواردي است که توانايي مجتهد و فقيه را به آزمايش مي گذارد و گرنه بحث در مسائلي تکراري و موضوعاتي که مفصّل پيشينيان بدانها پرداخته اند، نشاندهنده قدرت و هنر يک فقيه نيست.
شکل کار و روش تحقيق و بررسي چگونه است؟
شيوه کار اين گونه است که افراد، به تناسب علاقه، فراغت و آمادگي که دارند، موضوعي را به انتخاب خود يا پيشنهاد ديگر اعضاء، براي تحقيق بر مي گزينند. پس از گزينش، به دنبال تتبع و تحقيق مي روند و آن را با مباني فقهي و استدلالي و اجتهادي، به نگارش در مي آورند، آن گاه براي بررسي و اظهار نظر ديگر اعضاء، نوشته را در اختيار آنان قرار مي دهند. سپس طي جلسه، يا جلساتي موضوع تحقيق شده، توسط نويسنده در جمع مطرح مي گردد و انتقادات و پيشنهادات ديگران را مي شنود و پس از بحث و بررسي، آنچه را پذيرفت، در نوشته خود اعمال مي کند.
آيا براي تحقيق در موضوعات، زمان خاصي هم تعيين مي شود؟
خير. همان گونه که گفتم، اين مباحث، نوعاً موضوعات نوپيدايند و يا کمتر بحث شده اند. از اين روي، مدت زيادي مي طلبد تا شخص مباني فقهي و اجتهادي مساله را بيابد و آنها را به تقرير در آورد.گاه، در ضمن تحقيق، دامنه بحث گسترده مي شود و فروعات مختلفي پيدا مي کند. گاه انتقادات و پيشنهاداتي که مي شود و نويسنده بايد پاسخ گوي آنها باشد، موجب مي گردد که کامل کردن آن زمان بيشتري ببرد. هر چه موضوع جديدتر و يا انتقادات به آن بيشتر باشد، مدت زماني بيشتري را به خود اختصاص مي دهد. اين است که براي اين گونه بحثها، نمي توان سقف زماني مشخصي را در نظر گرفت. افزون بر اين، تدوين آن، وقت فراوان مي خواهد.
آيا نتايج اين تحقيقات بناي کار دستگاههاي اجرايي، قضايي و قانونگذاري نظام جمهوري اسلامي قرارمي گيرد؟
البته قانون اين جلسه اين نيست که حتماً، نتايج تحقيقاتش مورد استفاده دستگاههاي اجرايي، قضايي و قانونگذاري قرار گيرد، ولي از آن جايي که موضوعهايي که طرح مي شوند، بيشتر مشکلات محل ابتلايي نظامي جمهوري اسلامي بوده و اعضاي جلسه هم، افراد تصميم گيرنده در نهادهاي قضايي، اجرايي و قانونگذاري هستند، طبعاً نتايج اين جلسه مي تواند براي آن آقايان در اين زمينه، کارگشا باشد، بويژه آن دسته از مسائلي که پاسخ گوي آنها، شخص مقام معظم رهبري است که تحقيقات انجام شده با توجه به حضور فعال ايشان در جلسه، مي تواند مورد استفاده در پاسخ به استفتائات قرار بگيرد.
به عنوان مثال، موضوعي که اخيراً در جلسه شورا مطرح گرديد و مورد استفاده دستگاه قضايي قرار گرفت، ديه بود که پرداخت ديه، به چه صورت بايد باشد، آيا به صورت اجناس، يا خير؟
فرموديد: مقام معظم رهبري محور اصلي و از افراد جدّي آن جلسه اند. آيا کثرت اشتغالات معظم له و همچنين برخي ديگر از اعضا، مانع از حضور کيفي آنان نمي شود؟
آنچه در اين جلسه مهم است، حضور جدّي با مطالعه و ارائه نظرات دقيق و پيشنهادات و انتقادات حساب شده است و در اين جهت، مقام معظم رهبري،با وجود اشتغالات و مسوءوليتهاي سنگين ديگرشان، حضور فعّال داشته، بلکه ايشان، رکن و باني اصل جلسه اند که بدون حضور ايشان جلسه منعقد نمي شود. و بارها مشاهده شده که ايشان، بيش از ديگران اصرار بر برقراري جلسه داشته اند و در داخل جلسات نيز، در بحث و انتقاد و جمع بندي مطالب، فعّال بوده و نتايج نهايي بحثها را جمع بندي کرده و نقاط ضعف و قوت آن را اعلام مي کردند و همواره، به هنگام طرح مباحث، با ايراد انتقاد نقض و ابرام، حل و جواب و دفاع و ... شرکت فعالي دارند، بويژه در مسائل نوظهور و مربوط به مسائل اقتصادي و حقوقي.
به نظر من انتقادها و پيشنهادهاي ايشان، بسيار جالب و مبتني بر مباني صحيح اجتهادي و استدلالي است. و در عين اين که بسيار مقيدند که از مباني فقه جواهري تجاوز نشود، بر پاسخ گويي به مسايل نوظهور اجتماعي و به روز بودن مسايل و موضوعات فقهي مورد بحث نيز، تاکيد دارند و مباني که ايشان بر مي گزينند، به نتايج خوب و مطلوبي مي رسد که پاسخ گوي مسايل روز و مشکلات جامعه اسلامي است. فقه اهل بيت: حضرت عالي، تاکنون، چه مباحثي را تحقيق فرموده ايد؟ اگر فراموش نکرده باشم، برخي از موضوعاتي که ارائه کرده ام، عبارتند از:
1. ذبح حيوان با دستگاههاي جديد.
2. مقدار ديه اي که از طرف جاني، به مجني عليه بايد پرداخت شود.
3. ضمان پول اسکناس که بر اثر تورم ارزش آن کاسته مي شود.
4. خسارتهاي جنبي که از طرف جاني، به مجني عليه وارد مي شود، مانند هزينه بيمارستان، بيکاري در ايّام بستري و ...
آيا جاني افزون بر ديه، اين هزينه ها را نيز بايد پرداخت کند و ...
مزاياي اين شورا، بر ديگر جلسات استفتاءچيست؟
مزايايي که اين شورا دارد، يکي در شکل کار است و ديگري در نوع کار. در جلسات استفتاء مراجع تقليد،معمولاً، کار به اين شکل است که: مرجع تقليد، در مقام پاسخ گويي به مقلدان خود، نظريه خود را به اعضاي جلسه ارائه مي دهد، ديگران اگر مطلبي در تکميل آن فتوا و نظريه داشته باشند، ارائه مي دهند. بنابراين تنظيم و تبيين و جمع کردن مطالب براي فتوا، به عهده خود آن مرجع است و در محدوده سوءالات استفتاء شده. ولي در اين جلسه، چنانکه عرض شد، يکي از اعضاي جلسه، موضوعي را،از مسائلي که بدانها اشاره شد براي تحقيق و اجتهاد و استنباط بر مي گزيند و آن را پس از تحقيق و تکميل، به ديگر اعضاي جلسه، که نوعاً، از مجتهدين و صاحب نظر بوده و از سطح علمي بالايي برخوردارند، ارائه مي دهد و طي ساعتها، بحث و بررسي مي گردد. شخص محقق، بايد پاسخ گوي انتقادات و مدافع نظريه خويش باشد.
و در حقيقت، روي هر موضوع، دو بار کار تحقيقي و اجتهادي مي شود: يک بار شخص محقق و يک بار، جمع آقايان شرکت کننده.از نظر نوع کار هم، چنانکه اشاره کردم، موضوعات و مسائلي که در اين جلسه به بحث گذاشته مي شود، نوعاً، مسايل جديد و مشکلاتي است که نظام اسلامي و جامعه امروز ما، با آن درگيرند. اين که معتقديم، باب اجتهاد مفتوح است و از افتخارات فقه پوياي ما، مشخصه باز بودن باب اجتهاد، در اين است که بتواند مسايل زنده روز را پاسخ گو باشد. بويژه مسائلي که پس از پيروزي انقلاب اسلامي و الگو شدن حکومت اسلامي به وجود آمده است. امروز، مجتهد، بايد بتواند بر مبناي فقه جواهري در اين مسائل جديد اجتهاد کرده، پاسخ گويد. هم اکنون، خلاهاي زيادي در بحثهاي فقهي وجود دارد، که علما و فقهاي حوزه، بايد آنها را به داخل حوزه هاي درسي بياورند و با مباني اجتهادي فقه جواهري و مباني اصولي قوي، پاسخ گو باشند.
با توجه به اين که اعضاي محترم جلسه، هر کدام، به نوعي با مشکلات نظام، رو به رويند و اين، در آشنايي بيشتر آنان به موضوعات و مسايل مورد ابتلا، تاثير فراوان دارد، آيا به نظر جناب عالي، اين رويارويي نزديک با مسايل از مزاياي اين جلسه به حساب نمي آيد؟
به نظر من، اين هم، يکي ديگر از ويژگيهاي اين جلسه است؛ چرا که اعضاي اين جلسه افرادي هستند که هم مي توانند مباني فقه جواهري را به طور کامل و دقيق و عميق بفهمند و هم چون درگير مسايل و مشکلات نظام و جامعه اند، در تشخيص موضوع و توجه به ابعاد مختلف مساله، از توانايي خوبي برخوردارند. در نتيجه، بررسيهايي که انجام مي شود، از هر دو بعد، کامل تر و دقيق تر از بحثهايي است که اتفاقاً و احياناً در حوزه انجام مي گيرد.
وجود چنين اعضايي در جلسه، بويژه مقام معظم رهبري، که از بهترين افراد جلسه هستند، مباحث را از هر دو بعد کامل مي کند. به نظر من، موضوع شناسي در اين جلسه، بسيار غني است، همان چيزي که در استنباط مسايل مستحدثه، بسيار لازم و ضروري است.به هر حال، اعضاي اين جلسه، با توجه به سطح بالاي علمي و فقاهتي که دارند، موضوع مورد تحقيق و تتبع را از هر جهت، مورد ارزيابي و تحقيق قرار مي دهند. و همان گونه که گفته شد، پيوندي بين فقه سنتي و مسايل روز انجام مي دهند. اين امتياز مهم جلسه است.
اگر در موردي، شناخت موضوع، نياز به نظرخواهي از کارشناسان داشته باشد چنين چيزي انجام مي گيرد؟
بله. به عنوان مثال، در همين مساله ذبح با دستگاه، اين که دستگاه چيست و کارش را چگونه انجام مي دهد؟ از توضيحات کارشناسان استفاده شده است. شخص محقق، در صورتي که نياز بيند از نظر کارشناسان استفاده کند و تحقيق خود را با توجه به نظر کارشناسي به جلسه ارائه دهد، اين کار را انجام مي دهد. فقه اهل بيت: آيا بحثها و گفت و گوهايي که در جلسه انجام مي گيرد، ثبت و ضبط مي شود؟ * متاسفانه خير ولي انتقادات و اشکالاتي را که محقق بپذيرد، در نوشته درج مي شود و اين نوشته ها موجود است. و بحمد اللّه اين توفيق پيدا شد که برخي از آنها، در مجله وزين فقه اهل بيت(ع) منتشر گردد.
آيا تحقيقات اين جلسه را، که به صورت مقاله ارائه مي شود، مي توان نظريه همه اعضاي جلسه دانست يا اين که نظر خود نويسنده است؟
هر چند امکان دارد تمامي اعضا، يا بيشتر آنان با نظر نويسنده موافق باشند، با اين حال، آنچه ارائه مي شود نظر نويسنده است. زيرا چه بسا، برخي افراد جلسه انتقاداتي داشته اند که از نظر نويسنده، چون قبول نيفتاده، در نوشته اعمال نشده است آنچه ارائه مي شود، يا خود نويسنده تحقيق و استنباط کرده يا اگر ديگران پيشنهادات و يا انتقاداتي داشته اند، پس از قبول آنها نوشته خود را اصلاح کرده که در نتيجه، آنچه ارائه مي دهد، نظرخود اوست.
گفتگو با حضرت آيت اللّه محمد موءمن
با تشکر از اين که وقت خود را در اختيار ما گذارديد، جناب عالي از اعضاي شوراي استفتاء مقام معظم رهبري هستيد، لطفاً بفرماييد اين شورا، از چه زماني آغاز به کارکرده و شما چه مدتي است که در آن شورا حضور مي يابيد؟
بسم اللّه الرحمن الرحيم پس از انتخاب حضرت آية اللّه خامنه اي از سوي خبرگان، به رهبري جمهوري اسلامي، هنوز چهلم امام، رحمة اللّه عليه، فرا نرسيده بود که عده اي از دوستان، گفتند: خوب است به آقا پيشنهاد کنيم، بحث فقهي داشته باشند. در همان روزها، خدمت ايشان رسيدم و دو پيشنهاد به معظم له عرض کردم:
يکي اين که مناسب است جناب عالي، درس خارج فقهي شروع کنيد و مقرر خوبي هم داشته باشيد که اين مباحث را تقرير کند و به چاپ برسد و در اختيار حوزه قرار بگيرد.
ايشان فرمودند: اکنون که فرصت بسيار اندک است. رفت و آمدها و ملاقاتها زياد است و در ضمن، تابستان است و درسها تعطيل. ان شاء اللّه در آغاز سال تحصيلي، اگر مجالي بود، بحثي را شروع مي کنم.
پيشنهاد ديگر اين بود که: جلسه اي با شرکت آقايان علما و فضلاي حوزه تشکيل شود و در آن جلسه، مباحث مورد نياز نظام مطرح شوند و با حضور حضرت عالي، به بحث گذارده شود و مورد بررسي قرار گيرد. براي اين کار، خوب ست شماري از علماي قم، که ممخص در بحث و تدريس هستند، در اين جمع باشند، تا اين که مباحث اين جلسه، در حوزه نيز، انعکاس يابد و اساتيد حوزه هم به اين فکر بيفتند که مسايل مورد نياز و مبتلا به را در درسهاي خود، مطرح کنند.
ايشان، اين پيشنهاد را نيز پذيرفتند و فرمودند: خود شما هم يکي از شرکت کنندگان باشيد. اسامي تعدادي از علما و فضلا را خدمت ايشان تقديم کردم. حضرت آية اللّه آقاي حاج سيّد محمود هاشمي، از جمله آنان بودند.
جلسه فقه، به دستور ايشان تشکيل شد. در آغاز، جلسه، هم شبهاي پنج شنبه برگزار مي شد و هم روزهاي پنج شنبه. ولي اخيراً، تنها روزهاي پنج شنبه تشکيل مي شود. زيرا برخي از آقايان، به خاطر اشتغالات درسي که در قم داشتند، آمادگي براي حضور در جلسه شب، کمتر داشتند و آن ثمره اي که بايد داشته باشد، نداشت. از اين روي، جلسه، همان روزهاي پنج شنبه تشکيل مي شود.
در اين جلسه فقهي، چه کساني عضويت دارند؟
* اعضاي جلسه، عبارتند از: فقهاي شوراي نگهبان، آقاي يزدي، رئيس قوّه قضائيه، آقاي سيد جعفر کريمي، آقاي سيّد محمود هاشمي، آقاي مهدوي کني، و خود آقا.
اکنون که در شوراي نگهبان، تغيير به وجود آمده، در اعضاي اين جلسه، تغييري به وجود نيامده است. زيرا آقاي هاشمي که عضو جديد شوراي نگهبان هستند، پيش از اين هم، از اعضاي جلسه بودند و آقاي گيلاني هم، هر چند اکنون عضو شوراي نگهبان نيستند، ولي در اين جلسه فقهي شرکت مي کنند. فقه اهل بيت: چه موضوعاتي در اين جلسه، به بحث گذارده مي شوند؟ موضوعات، چند دسته اند: موضوعات جديد و مستحدث.
موضوعاتي که سابقه طرح در فقه دارند، ولي نياز به تحقيق و بررسي دوباره دارند. تا به تمامي جوانب و ابعاد آنها توجه شود. موضوعاتي که مشکلات فعلي نظامند که از مقام معظم رهبري استفتاء مي شوند و يا از سوي اعضاي جلسه، آنان که دست اندرکار مسايل اجرائي اند به ميان مي آيد.
لطفاً درباره شکل کار و شيوه تحقيق،توضيحاتي بفرماييد؟
شکل کار، به اين صورت است: پس از آن که مشخص شد چه موضوعي بايد بررسي گردد، يکي از اعضاء، داوطلبانه، يا به پيشنهاد ديگر اعضاء، موضوع را براي تحقيق بر مي گزيند. آن شخص موظف است، نتيجه تحقيق خود را در جزوه اي مستدل و مستند، ارائه دهد. جزوه، تکثير مي شود و در اختيار اعضاي جلسه قرار مي گيرد. پس از مطالعه، در جلسه، يا جلساتي، جزوه خوانده مي شود. افراد، هر کدام، نظر انتقادي، يا پيشنهادي در جهت تکميل آن داشته باشند، بيان مي دارند. نويسنده اگر نظرات اصلاحي را پذيرفت، جزوه را اصلاح مي کند.
بحث و بررسي دقيق انجام مي گيرد، به حدّي که اطمينان مي آورد، بخصوص براي مقام معظم رهبري.
لطفاً بفرماييد، حضرت عالي تاکنون چه موضوعاتي را براي اين جلسه تحقيق کرده ايد؟
بنده چون از آغاز در اين جلسه حضور داشته ام، موضوعات زيادي را تحقيق کرده ام. از جمله: کالبد شکافي ميت و پيوند اعضا، غسل دادن ميت با دستگاه، غنا، احکام عده زني که رحم ندارد، اقدام حکومت به کارهايي که مزاحمت با حقوق شخصي افراد دارد، تصرفات شخص در ملک خود که موجب اضرار به ديگري گردد، حق عفو حاکم در حدّ سرقت، قراءت قرآن زنان پيش مردان و ...البته پاره اي از اين بحثها در جلسه بحثي که در قم، به خواست گروهي از فضلا تشکيل شده بود و مسايل مستحدثه بحث و بررسي مي شد، مطرح شده بود و در اين جلسه، تکميل مي گرديد.
با توجه به اشتغالات فراوان مقام معظم رهبري، حضور کمي و کيفي ايشان در جلسه، چگونه است؟
حضور کمي، به معناي فيزيکي، بايد عرض کنم: جلسه، قائم به ايشان است. اگر ايشان حضور نداشته باشند، جلسه، برگزار نمي شود. با وجود کثرت کارها، حضور ايشان در جلسه بسيار جدي، با علاقه و اشتياق است. گاهي وقتها، که بعضي از اعضاي جلسه مي خواهند عذري بياورند براي تعطيلي جلسه، ايشان نمي پذيرند. يا مثلاً گاهي وقتها، به خاطر خستگي ايشان، برخي از اعضاي دفتر، از روي دلسوزي، پيشنهاد تعطيلي جلسه را مي دهند که ايشان نمي پذيرند.
از نظر کيفي هم، انصافاً، با استعداد و بينش دقيقي که دارند، در مباحث وارد مي شوند و به اظهار نظر مي پردازند. چند موضوع را هم، خود ايشان، متصدي تحقيق و بررسي بوده اند.
بزرگان مراجع، از اين گونه جلسه ها که شوراي استفتاء ناميده مي شود،داشته و دارند، به نظر حضرت عالي، اين جلسه، چه برتري بر آنها دارد؟
به نظر من، مهم ترين امتياز اين جلسه، شکل کار آن روي موضوعات و مسايل آن است. در جلسات استفتاء ديگر، موضوع کار، مسائلي است که از مرجع تقليدي، استفتاء شده و آن آقا، نياز مي بيند که در جلسه اي درباره آن بحث شود.
شيوه کار هم، نوعاً بدين گونه است که مساله مطرح مي شود، آقاي مرجع، مطالبي مي فرمايند، آقايان ديگر هم، با مطالعاتي که داشته اند، به اظهار نظر مي پردازند. و به گونه محدود، دلائل آن مساله بررسي و پاسخ مساله داده مي شود ولي در اين جلسه فقهي، که در محضر رهبر انقلاب برگزار مي شود، جداي از اين که بيشتر، بحث روي موضوعات جديد، يا مورد ابتلاي جامعه و نظام است که بايد مشکلي را حل کند، هر يک از اعضاي جلسه، به تنهايي موضوعي را مي پذيرد و روي آن به تحقيق و تتبع مي پردازد و آن را در جزوه اي، به گونه اي مستدل و بياني اجتهادي محکم، مي نويسد و به ديگر افراد جلسه ارائه مي دهد و آنان، جزوه را به دقت مطالعه و نقد و بررسي مي کنند. نويسنده، بايد در جلسه اي از مباني و مستندات خود، دفاع کند. چه بسا برخي از موارد جزوه، نياز به بازنگري و نگارش دوباره پيدا مي کند.
انصافاً، تهيه چنين جزوه اي، کاري بس مشکل است و با کاري که اعضاي شوراهاي استفتاء معمولي، انجام مي دهند، اصلاً قابل مقايسه نيست.
امتياز ديگر اين جلسه، که از ترکيب اعضاي آن، نشات مي گيرد، حضور ذهن و آگاهي اعضاء، بر زواياي گوناگون موضوعي است که مطرح مي شود. به تعبير ديگر، افراد اين جلسه، چه شخص مقام معظم رهبري، چه ديگر افراد، هر کدام، به گونه اي با مسايل اجرائي نظام درگيرند و بر دشواريها به خوبي آگاهي دارند و موضوعاتي هم که به بحث گذارده مي شود، بيشتر موضوعاتي است که نظام و جامعه در رابطه با آنها، مشکل دارند.
پر واضح است که هر چه شناخت موضوع، دقيق تر باشد، استنباط و اجتهادي که به عمل مي آيد، دقيق تر و کارگشاتر خواهد بود. فقه اهل بيت: آيا نتايج تحقيقات اين جلسه، مرجع کاردستگاههاي اجرايي قرار مي گيرد؟ بله. ولي چون اين نظر مقام معظم رهبري است که مبناي کار قرار مي گيرد، تحقيقات انجام شده اگر براي ايشان قانع کننده باشد و بنظر قطعي برسند، بر اساس آن، نظر خود را اعلام مي دارند. ملاک در امور نظام، نظر مقام معظم رهبري است که اين جلسه نقش مهمي در آن دارد.
با توجه به موفقيت اين جلسه و نيز جلسه هاي همانندي که حضرت عالي با گروهي از شاگردان خود داشته ايد، گسترش اين گونه جلسه ها را در حوزه بين اساتيد، مدرسان و فضلا چگونه مي بينيد؟
به فرموده مقام معظم رهبري، مسايل مورد نياز جامعه و نظام اسلامي که حوزه بايد پاسخ گوي آنها باشد، بسيار است و حوزه، با وضعيت فعلي،نمي تواند پاسخ گوي آنها باشد.
اکنون، همين مجمع فقهي جدّه، که جمهوري اسلامي ايران هم، در آن عضويت دارد و من تا کنون، سه مرحله در آن شرکت کرده ام، انصافاً موضوعات خوب و نوعاً جديدي در آن مطرح مي شود که پاره اي از آنها، نه تنها براي حوزه ما، که براي دست اندرکاران اجرايي نظام نيز، تازگي دارد. هرچند در تحقيق اين موضوعات خيلي عميق نيستند،ولي در طرح موضوعات و ارائه مشکلات فقهي جامعه امروز، حقاً کار مي کنند و مسايل جديدي را براي تحقيق عرضه مي دارند.
حوزه ما، بايد به استقبال اين مسايل و موضوعات برود و همان گونه که شايسته فقه غني شيعه است، متقن و مستدل، پاسخ دهد. همان طور که تا به حال، نمايندگان جمهوري اسلامي ايران، با حضور علمي دقيق خود، موجب تحسين شرکت کنندگان شده اند.
در حوزه ها، متاسفانه، به بحث و بررسي روي اين گونه موضوعات، روي خوش نشان داده نمي شود، شنيدم، حضرت آية اللّه آقاي وحيد، روزهاي پنج شنبه، جلسه اي دارند که گروهي از فضلاي درسشان شرکت مي کنند و فروعات فقهي را به بحث مي گذارند. يک روز پنج شنبه، مجموعه اي از سوءالات و موضوعاتي را که در مجمع فقهي جدّه بنا بود طرح شود، برداشتم و خدمت ايشان رفتم. در همان جمعي که فضلاي درس ايشان هم حضور داشتند، به ايشان عرض کردم:
اينها موضوعاتي هستند که در مجمع جدّه بناست مطرح شوند و ما هم آن جا حضور داريم. خوب است جناب عالي اين موضوعات را به بحث بگذاريد، تا پخته تر و متقن تر گردد و ما هم بتوانيم قوي تر و محکم تر حرفهاي خود را بزنيم. که اين، هم مايه آبروي جمهوري اسلامي خواهد بود و هم بيانگر قوت فقه شيعه.ولي متاسفانه، تاکنون پاسخي و عکس العملي مشاهده نشده است.
خودم خيلي دوست داشتم، مباحثه اي اين چنين داشته باشم که متاسفانه بر اثر اشتغالات بسيار به کارهاي مديريت حوزه، همان جلساتي هم که با برخي از فضلا داشتيم، کمتر شد. اميدوارم دوباره بتوانم آن جلسات را ادامه بدهم.