به گزارش مشرق، نیم قرن از تاسیس نخستین شرکت هواپیمایی ایران می‌گذرد، اما امروز 18 شرکت هواپیمایی داخلی رسما در این بخش فعال هستند که 251 هواپیما با بیش از 21 هزار صندلی در اختیار دارند.
آن چیز که مسلم است این است ناوگان هوایی ایران جوان نیست اما نکته ای که قابل تامل است عمر بسیار بالای بعضی هواپیماهای فعال است که با این حال به جابجایی مسافران می‌پردازند.
اما در این میان تمامی این شرکتها از انواع مشترکی از هواپیماها استفاده میکنند که با دسته بندی شرکت و مدل ساخت میتوان به آماری جالب رسید و آن اینکه پیرترین از هر نوع هواپیمای فعال در ایران چند ساله است و متعلق به کدام شرکت است:
بوئینگ ۷۴۷
بوئینگ ۷۴۷ معروف به جامبوجت، هواپیمای جت چهار موتوره بزرگ مسافربری است که شرکت بوئینگ می‌سازد. هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ بعد از هواپیمای ایرباس A380، دومین هواپیمای بزرگ مسافربری در جهان است.
تولید بوئینگ ۷۴۷ در زمان خود انقلابی بزرگ در صنعت هواپیماهای مسافربری به حساب می‌آمد و برای چهل سال بزرگترین هواپیمای مسافربری جهان بود. بوئینگ ۷۴۷ با چهار موتور و ساختاری دو طبقه قابلیت جابجایی حداکثر ۵۵۰ مسافر را داراست. برخلاف ایرباس A380، طبقه دوم در بوئینگ ۷۴۷ کامل نیست و منحصر به قسمت جلوی هواپیما است.
اندیشه ساخت ۷۴۷ توسط شرکت هواپیمایی بوئینگ در اواسط دهه شصت میلادی مطرح شد، به‌دنبال آن ارتش آمریکا برای تقویت ناوگان خود قرارداد خرید تعداد زیادی از این هواپیما را با شرکت بوئینگ منعقد کرد.
پس از آن بوئینگ طراحی مدل مسافربری آن را اعلام کرد که نتیجه آن پرواز مدل 100-747 این هواپیما در سال ۱۹۶۹ بود، پس از یک سال و در سال ۱۹۷۰ این مدل از ۷۴۷ اولین سرویس‌دهی خود را برای شرکت هواپیمایی پان امریکن آغاز کرد. امروزه بوئینگ ۷۴۷ جایگاهی ویژه در نزد عموم مردم و مسافران پروازهای بین‌المللی پیدا کرده است و بی‌دلیل نیست که به آن لقب ملکه آسمان‌ها داده‌اند.
شرکت هواپیمایی ملی ایران یکی از نخستین سفارش‌دهندگان مدل SP این هواپیما بود. نخستین مدل تحویلی به ایران ایر در پرواز انتقالی خود از آمریکا به ایران، به علت نقص فنی دچار سانحه شد و سقوط کرد. این پرواز مسافری حمل نمی‌کرد و در این سانحه خلبانان و کادر پروازی حاضر در هواپیما کشته شدند. پس از سانحه، شرکت بوئینگ در مدل SP به ویژه در طراحی بال و مخازن سوخت درون آنها تغییرات عمده‌ای داد.
با دریافت هواپیمای بوئینگ 747SP، ایران ایر پروازهای مستقیم خود را بین تهران و نیویورک آغاز کرد که در آن دوران طولانی‌ترین پرواز بدون توقف در جهان محسوب می‌شد.
EP-IAG (B747-286B)I با نام آذر آبادگان
اولین 200-747 ملکی ایران که به سفارش ایران ایر و با سریال 21217 ساخته شد. اولین پرواز خود را در 1976/12/22 انجام داد و سه ماه بعد به ایران ایر تحویل داده شد. در سال 1982 برای مدتی به Nigeria AW اجاره داده شد و در همان سال به ایران بازگشت.
ایرباس A320
پس از موفقیت طرح‌های پهن‌پیکر ایرباس٬ این شرکت اروپایی به دنبال ورود به بازار هواپیماهای تک‌راهرو بود. اولین تلاش ایرباس در این حوزه A320 نام گرفت که علاوه بر ویژگی‌های ممتازش٬ خود مولد سه مدل موفق دیگر ایرباس به نام‌های A318 و A319 و A321 به شمار می‌رود.
ایرباس برای A320 ظرفیت 150 نفر را در نظر گرفت که از ریسک‌پذیری کمتری برخوردار بود. A320 اولین هواپیمای شناخته شده در جهان است که از سیستم كنترل پرواز با سیم بهره گرفته است. در این سیستم کنترل داده‌های ورودی از خلبان به سطوح پروازی منتقل می‌شود. این کار توسط سیگنال‌های الکترونیکی انجام می‌شود که سریع‌تر از حالت مکانیکی است. از دیگر مزایای پرواز با سیم این است که توسط کامپیوتر کنترل می‌شود و خدمه انسانی نقش کمتری در آن دارند. ایرباس برای A320 عرشه پرواز الکترونیکی پیشرفته با 6 صفحه نمایشگر رنگی در نظر گرفته است. گفتنی است کابین خلبان A320 با سه عضو دیگر خانواده یکسان است که این امر صرفه‌جویی‌های زیادی را هم از نظر وقت و هم از نظر هزینه در پی داشته است. ابتکار دیگری که در A320 و برای اولین‌بار به کار رفته، استفاده از اهرم کنترل دستی به جای فرمان کنترلی عادی است که در هواپیماها استفاده می‌شود.
EP-IEE (Airbus A320-211)I
این هواپیما، به سفارش ایبریا و با شماره سریال 303 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1992/2/14 انجام داد و تا 15 سال برای آن شرکت پرواز می‌کرد. از سال 2007 به ClickAir منتقل شد و دو سال برای آن شرکت پرواز کرد. سپس Vertir Airlines آن را خرید و شماره ثبت آن را به EK-32303 تغییر داد.
ده ماه بعد، در تاریخ 2009/12/21، توسط ایران ایر خریداری و با کد ثبت EP-IEE به ناوگان ملکی این شرکت هواپیمایی ملحق شد.
EP-TTB (Airbus A320-231)I
این هواپیما، به سفارش Balkan - Bulgarian Airlines و با شماره سریال 314 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1992/3/12 انجام داد و تا سال 2012 در چند شرکت هواپیمایی دیگر فعالیت داشته است.
در تاریخ 2013/7/8 توسط شرکت اترک خریداری و با کد ثبت EP-TTB به ناوگان این شرکت هواپیمایی ملحق شد.
هر چند لازم یه ذکر است از دیگر 320 های تولید سال 1992 در ایران میتوان به:
EP-TTA (اترک - اولین پرواز: 1992/12/09)
EP-ZAI (زاگرس - اولین پرواز: 1992/10/13)
EP-TAB (آتا - اولین پرواز: 1992/09/03)
EP-TAD (آتا - اولین پرواز: 1992/09/01)
EP-MML (ماهان - اولین پرواز: 1992/07/20)
EP-IED (ایران ایر - اولین پرواز: 1992/06/18)
EP-TTB (اترک - اولین پرواز: 1992/03/12)
EP-IEF (ایران ایر - اولین پرواز: 1992/03/05)
EP-IEE (ایران ایر - اولین پرواز: 1992/02/14)
اشاره کرد.
بوئینگ ۷۳۷
بوئینگ ۷۳۷ معروف به بچه بوئینگ، یک هواپیمای مسافربری باریک‌پیکر و تک‌راهرو ساخته شرکت بوئینگ آمریکا است. طراحی این هواپیما از ۱۱ مه ۱۹۶۴ آغاز شد و نخستین‌بار در ۹ آوریل ۱۹۶۷ به پرواز درآمد. یک سال بعد با بکارگیری در ناوگان لوفتهانزا، کاربرد تجاری آن آغاز شد. مدل ابتدایی ظرف مدت کوتاهی با مدلی طویل‌تر جایگزین شد. بوئینگ ۷۳۷ هواپیمایی کارا و محبوب است و تاکنون بیش از هفت هزار مورد سفارش ساخت آن به بوئینگ داده شده است و بیش از پنج هزار فروند از آن ساخته و تحویل شده است.
EP-AGA (737-286)I
به سفارش دولت وقت ایران با سریال 21317 ساخته شد و در 1977/2/25 اولین پرواز خود را انجام داد. دارای تجهیزات مدرن و VIP است و با توجه به زمینگیری تمامی پرنده‌های هم‌نوع خود در ایران و استفاده از قطعات آنها به نظر می‌رسد امکان سرویس‌دهی به آن وجود داشته باشد. اجازه پرواز به آسمان اتحادیه اروپا را همچنان دارد.
ایرباس A310
هواپيماي A310 حيات خود را با نام A300B10 که يكي از طرح های پروژه A300B شرکت ایرباس بود آغاز كرد. این هواپیما که بر اساس A300 پایه گذاری شده بود به اندازه 13 قاب از A300B كوتاه تر است و اين كاهش در طول باعث شده بود كه تعداد مسافر به 200 تا 230 نفر برسد. همچنین نسبت منظری بال افزایش یافته و دهانه و مساحت بال کمتر شده است. در کابین A310 از سیستمهای دیجیتال استفاده شده است. به کمک این سیستمها تعداد خدمه در عرشه پرواز به 2 نفر کاهش می یابد که مطلوب خطوط هوایی است.
اولين پرواز A310 در 3 آوريل 1982 انجام شد و در آوریل 1983 وارد خدمت در خطوط هوایی لوفتهانزا گردید.
EP-IBL (Airbus A310-304)I
این هواپیما، به سفارش امارات و با شماره سریال 436 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1987/5/2 انجام داد و تا 13 سال برای آن شرکت پرواز می کرد. در تاریخ 2000/11/23، توسط ایران ایر خریداری گردید و با کد ثبت EP-IBL به ناوگان این شرکت هواپیمایی ملحق شد.
YA-CAQ (Airbus A310-304)I
این هواپیما، به سفارش ترکیش ایرلاینز و با شماره سریال 496 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1989/2/20 انجام داد و 20 سال برای آن شرکت پرواز می کرد. در تاریخ 2009/6/27، توسط شرکت هواپیمایی آریانا افغانستان با کد ثبت YA-CAQ خریداری شد و پس از پنج سال پرواز برای آن شرکت، از 2014/5/27 به هواپیمایی تابان اجاره داده شده است.
ایرباس A300
مدل ایرباس A300 نه تنها به خاطر اينكه يك موفقيت تجاري در كار خودش كسب كرده مشهور و مهم شناخته می‌شود٬ بلكه اولين طرح اروپايي در زمینه هواپیماهای مسافربری پهن‌پیکر پس از جنگ است که برای کارخانه سازنده و همچنین قاره اروپا یک موفقیت محسوب می‌شود.
CASA از اسپانيا، Aerospatiale از فرانسه٬ Daimler Chrysler Aerospase آلمان و British Aerospace از انگلستان در اواخر دهه 1960 به هم پيوستند و صنایع ایرباس را با هدف ساخت هواپیمایی دو موتوره با ظرفیت 300 نفر به منظور پر كردن بازار پهن‌پیکرها به وجود آوردند. اين ایرباس 300 نفره بعدا بر پایه 250 صندلی پی‌ریزی شد. زیرا این عقیده در نزد طراحان ایرباس وجود داشت که این مقدار ظرفیت از ریسک کمتری برخوردار است. به طرح A300 پسوند B تعلق گرفت كه نشان‌دهنده تغییرات براي این مدل محسوب می‌شود.
دو نمونه اصلی A300-B1 ساخته شدند كه اولین آن از تولوز فرانسه در 28 اكتبر 1972 و دومي در 5 فوريه سال بعد پرواز کرد. General Electric CF6 انتخاب ایرباس برای نيروي محركه مدل A300 می‌باشد. به دنبال نمونه اصلي A300B1، مدل A300B2 با 2/65 متر بدنه کشیده‌تر در 23 می 1974 وارد خدمت در شرکت هواپیمایی ایرفرانس شد.
EP-MHM (Airbus A300B2K-3C)I
در سال 1980 به سفارش TOA DOMESTIC ساخته شد 8 سال بعد مدتی در ژاپن بود در سال 2004 به شرکت ساگا واگذار شد و توسط این شرکت به شرکت‌های مختلفی اجاره داده شد. در سال 2006 شرکت ماهان نیز آن را اجاره کرد تا اینکه در 2008/3/30 آن را با رجیستر EP-MHM به ملکیت خود درآورد.
EP-IBS (Airbus A300B2-203)I
با سریال 80 ساخته شد و اولین پرواز خود را در 1980/2/13 انجام داد. این هواپیما که به سفارش ایران ایر ساخته شده بود، در تاریخ 1980/4/16 (۲۷ فروردین ۱۳۵9) به این شرکت تحویل داده شد.
در 6 شهريور 1363 در مسیر دبی ـ شيراز ـ تهران پس از تیک‌آف از فرودگاه شیراز، ربوده و به عراق منتقل شد. اين هواپيما پس از پايان جنگ ايران و عراق در شهريور ماه 1369 به ايران عودت داده شد.
همچنین دیگر هواپیماهای ایرباس a300 که با عمر بالای 30 سال در خطوط هوایی ایران در حین خدمت هستند به شرح زیر است:
EP-IBH ایران ایر اولین پرواز: 1984/11/14
EP-IBG ایران ایر اولین پرواز: 1984/8/9
EP-IBJ ایران ایر اولین پرواز: 1983/5/18
EP-MHP ماهان ایر اولین پرواز: 1983/4/9
EP-IBZ ایران ایر اولین پرواز: 1982/12/13
EP-MHG ماهان ایر اولین پرواز: 1982/7/29
EP-IBT ایران ایر اولین پرواز: 1982/3/9
EP-MHL ماهان ایر اولین پرواز: 1982/2/2
EP-ICF ایران ایر اولین پرواز: 1981/12/14
EP-MHA ماهان ایر اولین پرواز: 1981/9/17
EP-IBI ایران ایر اولین پرواز: 1981/6/9
EP-ICE ایران ایر اولین پرواز: 1981/3/11
بوئینگ 727
اولین پرنده 3 موتوره شرکت بوئینگ که در عصر خود با ظاهری عجیب طراحی و به بازار فرستاده شد بوئینگ 727 بود. پرنده ای که شرکت بوئینگ را به سرعت از رقیبان خود پیش انداخت. طراحی زیبا، مصرف سوخت کمتر، فلپ های خارق العاده که امکان پرواز این پرنده را در ارتفاع پایین با بیشترین تعادل می داد و همچنین قدرت تیک آف و لندینگ در باندهای کوچک محبوبیت این پرنده را به سرعت بالا برد. طراحی فوق العاده 727 بعد از خلق DC-3 بی نظیرترین طراحی در عصر خود نام گرفت. تولد این پرنده در دوران جنگ سرد اولین جرقه تولید توپولف ها را در ذهن طراحان روسی زد، هرچند که طراحان روسی این مسئله را انکار کردند و در ساخت و طراحی این دو پرنده اختلافات بسیاری وجود داشت، اما هیچ کس منکر شباهت پلت فورم این دو جت با یکدیگر نشد. بعلاوه اینکه شرکت بوئینگ با طراحی یک درب خروجی در انتهای این هواپیما (که حتما همه شما با آن خاطراتی دارید) طراحی خود را به اوج رسانده بودند. اولین جت های وارد شده به ایران در دهه 60 میلادی، بوئینگ های 727 بودند و در موفقیت این پرنده ها در ایران همین بس که شاه ایران به جهت ایمنی بالای این پرنده دو فروند 727 VIP را برای سفرهای خود و خانواده اش خریداری کرد؛ هرجند که این پرنده ها دارای عمر 10 ساله بودند
EP-IRR (727-286/Adv)
در سال 1974 به سفارش ایران ایر با سریال 20946 ساخته شد. در طول دوران خدمت خود، در سال 2005 به دلیل نقص فنی مدتی زمینگیر شد و در تاریخ 2009/10/23 در پرواز زاهدان چابهار دچار افت فشار کابین شد.
روز سه شنبه ۲۶ مهرماه ۱۳۹۰، این هواپیما طی پرواز شماره ۷۴۳ با هدایت کاپیتان هوشنگ شهبازی، فرودگاه مسکو را به مقصد تهران ترک کرد. در فاصله ۱۵ مایلی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی، کادر پرواز متوجه اشکال در باز شدن چرخ دماغه هواپیما می‌شود ولی تلاش آنها برای حل این مشکل بی نتیجه می‌ماند. سپس به درخواست خلبان، به سبب خطر زیادی که در فرود هواپیما متصور بود و نیز به جهت پیش بینی در تسهیل امدادرسانی به مسافران، هواپیما به سمت فرودگاه مهرآباد تغییر مسیر می‌دهد و علی‌رغم کمبود امکانات مورد نیاز خلبان، با همکاری کادر پرواز و به واسطهٔ مهارت و درایت خلبان شهبازی، بوئینگ ۷۲۷ چهل ساله، با ۹۷ مسافر و ۱۹ خدمه پرواز و بدون چرخ دماغه، به طرزی اعجاب آور بر روی باند ۲۹ چپ فرودگاه مهرآباد به سلامت به زمین می‌نشیند و مسافران بدون هیچ گونه آسیبی از هواپیما خارج می‌شوند. خسارت وارده بر بوئینگ ۷۲۷ بسیار کم و در حد خراشیدگی زیر دماغه گزارش شده است.
EP-ASA (727-228/A)I
در سال 1980 به سفارش ایر فرانس با سریال 22081 ساخته شد و با رجیستر F-GCDA به خدمت این شرکت درآمد. به چندین شرکت اجاره داده شد تا اینکه در سال 1993 به خدمت اورال ایر درآمد و LX-IRA نام گذاری شد. در سال 1994 شرکت آسمان این پرنده را اجاره کرد و از سال 1998 به ملکیت این شرکت درآمده و تاکنون با رجیستر EP-ASA در اختیار این شرکت بوده است.
همچنین شرکت آسمان 5 هواپیمای بویینگ 727 دیگر در ناوگان خود به صورت فعال دارد که تمامی آنها تولید سال 1980 بوده و عمر 35 ساله دارد.
McDonnell Douglas MD
McDonnell Douglas MD-80 یک هواپیمای مسافربری دو موتوره ساخته شرکت مک‌دانل داگلاس است هر چند به اشتباه در ایران به نام بووینگ ام دی معروف شده است . نخستین پرواز MD-80 در ۱۸ اکتبر ۱۹۷۹ صورت گرفت. MD سری ۸۰ نسل جدیدی از هواپیمای قدیمی‌تر این شرکت، مک‌دونال داگلاس دی‌سی-۹ به حساب می‌آید. این هواپیماها تشابه زیادی با خانواده بوئینگ MD-90 دارند. به همین علت به آنها دی‌سی-۹ سوپر ۸۰ هم گفته می‌شود.
EP-ZAD (MD-82)I
این هواپیما به سفارش Austrian Airlines و با شماره سریال 49279 ساخته شد. اولین پرواز خود را در 1985/9/16 انجام داد. سابقه پرواز برای چند شرکت دیگر را نیز در پرونده خود دارد. در ایران نیز در سال 2008 با رجیستر UR-CDI ابتدا برای کاسپین و مدتی برای کیش‌ایر پرواز می‌کرد. در 2009/6/26 شرکت زاگرس این هواپیما را خریداری کرد و در مارس 2012 رجیستر آن را به EP-ZAD تغییر داد.
دو هواپیمایی ام دی شرکت زاگرس نیز از لحاظ سن و سال وضعیت بهتری از این هواپیما ندارند و آنها نیز سن بالایی داشته و جز پیرترین هواپیمای ام دی فعال در خطوط هوایی ایران می باشند.
EP-ZAM زاگرس اولین پرواز: 1987/2/12
EP-ZAG زاگرس اولین پرواز: 1986/1/6
EP-LCN (MD-83)I
این هواپیما به سفارش Balair و با شماره سریال 49569 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1987/8/4 انجام داد. مدل اولیه آن MD-82 بود ولی در مدل آن ارتقاء یافته و به MD-83 تبدیل شد. سابقه پرواز برای چند شرکت دیگر را نیز در پرونده خود دارد. در ایران نیز مدتی با رجیستر LZ-LDV برای شرکت ماهان پرواز کرد. در تاریخ 2009/6/22 شرکت کیش‌ایر این هواپیما را با رجیستر UR-BXN از شرکت اوکراینی Bukovyna اجاره کرد و سپس در 2013/3/3 رجیستر آن را به EP-LCK تغییر داد.
دیگر ام دی های با عمر بیش از 25 سال و فعال در خطوط هوایی ایران به شرح زیر است:
EP-MDE ایران ایرتور اولین پرواز: 1990/12/1
EP-ZAB زاگرس اولین پرواز: 1990/4/25
UR-CJE سهند آسیا اولین پرواز: 1990/2/1
EP-CPV کاسپین اولین پرواز: 1990/1/20
EP-ZAK زاگرس اولین پرواز: 1989/3/10
EP-LCI کیش‌ایر اولین پرواز: 1989/3/3
UR-CHW ایران ایر اولین پرواز: 1989/3/1
EP-ZAQ زاگرس اولین پرواز: 1988/12/17
UR-CJZ ایران ایر اولین پرواز: 1988/3/1
UR-BXM ایران ایرتور اولین پرواز: 1988/1/1
UR-BXL ایران ایرتور اولین پرواز: 1988/1/1
EP-ZAA زاگرس اولین پرواز: 1987/9/21
EP-LCN کیش‌ایر اولین پرواز: 1987/8/4
UR-CJQ ایران ایرتور اولین پرواز: 1987/6/1
EP-ZAM زاگرس اولین پرواز: 1987/2/12
EP-ZAG زاگرس اولین پرواز: 1986/1/6
EP-ZAD زاگرس اولین پرواز: 1985/9/16
فوکر ۱۰۰
فوکر ۱۰۰ یک هواپیمای مسافربری ساخته شرکت فوکر کشور هلند است. این هواپیما از سال ۱۹۸۸ روانه بازار شد. این هواپیماها از روی مدل قدیمی‌تر فوکر اف ۲۸ ساخته شدند. در آغاز این هواپیما توانست بازار هواپیماهای مسافربر کوچک را تسخیر کند، اما با ورود بوئینگ ۷۳۷ و ایرباس ۳۱۸ و ۳۱۹ به این بازار نتوانست به رقابت ادامه دهد و از سال ۱۹۹۷ دیگر ساخته نمی‌شود. در مجموع ۲۸۳ فروند از این هواپیما ساخته شد. ایران یکی از بزرگترین اپراتورهای این هواپیماست.
EP-IDA
این هواپیما، به سفارش ایران ایر و با شماره سریال 11292 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1990/6/12 انجام داد و همچنان در سرویس باقی است. در سال 1998 یک نوبت اورهال شد.
در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۸، هنگام فرود بر روی باند فرودگاه اصفهان دچار سانحه شده و Nose gear هواپیما می‌شکند که این امر باعث می‌شود هواپیما با دماغه خود بر روی باند کشیده شود. در این حادثه، خوشبختانه اتفاق خاصی برای سرنشینان هواپیما نیفتاد.
منبع: پارسینه
اما در این میان تمامی این شرکتها از انواع مشترکی از هواپیماها استفاده میکنند که با دسته بندی شرکت و مدل ساخت میتوان به آماری جالب رسید و آن اینکه پیرترین از هر نوع هواپیمای فعال در ایران چند ساله است و متعلق به کدام شرکت است:
بوئینگ ۷۴۷
بوئینگ ۷۴۷ معروف به جامبوجت، هواپیمای جت چهار موتوره بزرگ مسافربری است که شرکت بوئینگ می‌سازد. هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ بعد از هواپیمای ایرباس A380، دومین هواپیمای بزرگ مسافربری در جهان است.
تولید بوئینگ ۷۴۷ در زمان خود انقلابی بزرگ در صنعت هواپیماهای مسافربری به حساب می‌آمد و برای چهل سال بزرگترین هواپیمای مسافربری جهان بود. بوئینگ ۷۴۷ با چهار موتور و ساختاری دو طبقه قابلیت جابجایی حداکثر ۵۵۰ مسافر را داراست. برخلاف ایرباس A380، طبقه دوم در بوئینگ ۷۴۷ کامل نیست و منحصر به قسمت جلوی هواپیما است.
اندیشه ساخت ۷۴۷ توسط شرکت هواپیمایی بوئینگ در اواسط دهه شصت میلادی مطرح شد، به‌دنبال آن ارتش آمریکا برای تقویت ناوگان خود قرارداد خرید تعداد زیادی از این هواپیما را با شرکت بوئینگ منعقد کرد.
پس از آن بوئینگ طراحی مدل مسافربری آن را اعلام کرد که نتیجه آن پرواز مدل 100-747 این هواپیما در سال ۱۹۶۹ بود، پس از یک سال و در سال ۱۹۷۰ این مدل از ۷۴۷ اولین سرویس‌دهی خود را برای شرکت هواپیمایی پان امریکن آغاز کرد. امروزه بوئینگ ۷۴۷ جایگاهی ویژه در نزد عموم مردم و مسافران پروازهای بین‌المللی پیدا کرده است و بی‌دلیل نیست که به آن لقب ملکه آسمان‌ها داده‌اند.
شرکت هواپیمایی ملی ایران یکی از نخستین سفارش‌دهندگان مدل SP این هواپیما بود. نخستین مدل تحویلی به ایران ایر در پرواز انتقالی خود از آمریکا به ایران، به علت نقص فنی دچار سانحه شد و سقوط کرد. این پرواز مسافری حمل نمی‌کرد و در این سانحه خلبانان و کادر پروازی حاضر در هواپیما کشته شدند. پس از سانحه، شرکت بوئینگ در مدل SP به ویژه در طراحی بال و مخازن سوخت درون آنها تغییرات عمده‌ای داد.
با دریافت هواپیمای بوئینگ 747SP، ایران ایر پروازهای مستقیم خود را بین تهران و نیویورک آغاز کرد که در آن دوران طولانی‌ترین پرواز بدون توقف در جهان محسوب می‌شد.
EP-IAG (B747-286B)I با نام آذر آبادگان
اولین 200-747 ملکی ایران که به سفارش ایران ایر و با سریال 21217 ساخته شد. اولین پرواز خود را در 1976/12/22 انجام داد و سه ماه بعد به ایران ایر تحویل داده شد. در سال 1982 برای مدتی به Nigeria AW اجاره داده شد و در همان سال به ایران بازگشت.
ایرباس A320
پس از موفقیت طرح‌های پهن‌پیکر ایرباس٬ این شرکت اروپایی به دنبال ورود به بازار هواپیماهای تک‌راهرو بود. اولین تلاش ایرباس در این حوزه A320 نام گرفت که علاوه بر ویژگی‌های ممتازش٬ خود مولد سه مدل موفق دیگر ایرباس به نام‌های A318 و A319 و A321 به شمار می‌رود.
ایرباس برای A320 ظرفیت 150 نفر را در نظر گرفت که از ریسک‌پذیری کمتری برخوردار بود. A320 اولین هواپیمای شناخته شده در جهان است که از سیستم كنترل پرواز با سیم بهره گرفته است. در این سیستم کنترل داده‌های ورودی از خلبان به سطوح پروازی منتقل می‌شود. این کار توسط سیگنال‌های الکترونیکی انجام می‌شود که سریع‌تر از حالت مکانیکی است. از دیگر مزایای پرواز با سیم این است که توسط کامپیوتر کنترل می‌شود و خدمه انسانی نقش کمتری در آن دارند. ایرباس برای A320 عرشه پرواز الکترونیکی پیشرفته با 6 صفحه نمایشگر رنگی در نظر گرفته است. گفتنی است کابین خلبان A320 با سه عضو دیگر خانواده یکسان است که این امر صرفه‌جویی‌های زیادی را هم از نظر وقت و هم از نظر هزینه در پی داشته است. ابتکار دیگری که در A320 و برای اولین‌بار به کار رفته، استفاده از اهرم کنترل دستی به جای فرمان کنترلی عادی است که در هواپیماها استفاده می‌شود.
EP-IEE (Airbus A320-211)I
این هواپیما، به سفارش ایبریا و با شماره سریال 303 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1992/2/14 انجام داد و تا 15 سال برای آن شرکت پرواز می‌کرد. از سال 2007 به ClickAir منتقل شد و دو سال برای آن شرکت پرواز کرد. سپس Vertir Airlines آن را خرید و شماره ثبت آن را به EK-32303 تغییر داد.
ده ماه بعد، در تاریخ 2009/12/21، توسط ایران ایر خریداری و با کد ثبت EP-IEE به ناوگان ملکی این شرکت هواپیمایی ملحق شد.
EP-TTB (Airbus A320-231)I
این هواپیما، به سفارش Balkan - Bulgarian Airlines و با شماره سریال 314 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1992/3/12 انجام داد و تا سال 2012 در چند شرکت هواپیمایی دیگر فعالیت داشته است.
در تاریخ 2013/7/8 توسط شرکت اترک خریداری و با کد ثبت EP-TTB به ناوگان این شرکت هواپیمایی ملحق شد.
هر چند لازم یه ذکر است از دیگر 320 های تولید سال 1992 در ایران میتوان به:
EP-TTA (اترک - اولین پرواز: 1992/12/09)
EP-ZAI (زاگرس - اولین پرواز: 1992/10/13)
EP-TAB (آتا - اولین پرواز: 1992/09/03)
EP-TAD (آتا - اولین پرواز: 1992/09/01)
EP-MML (ماهان - اولین پرواز: 1992/07/20)
EP-IED (ایران ایر - اولین پرواز: 1992/06/18)
EP-TTB (اترک - اولین پرواز: 1992/03/12)
EP-IEF (ایران ایر - اولین پرواز: 1992/03/05)
EP-IEE (ایران ایر - اولین پرواز: 1992/02/14)
اشاره کرد.
بوئینگ ۷۳۷
بوئینگ ۷۳۷ معروف به بچه بوئینگ، یک هواپیمای مسافربری باریک‌پیکر و تک‌راهرو ساخته شرکت بوئینگ آمریکا است. طراحی این هواپیما از ۱۱ مه ۱۹۶۴ آغاز شد و نخستین‌بار در ۹ آوریل ۱۹۶۷ به پرواز درآمد. یک سال بعد با بکارگیری در ناوگان لوفتهانزا، کاربرد تجاری آن آغاز شد. مدل ابتدایی ظرف مدت کوتاهی با مدلی طویل‌تر جایگزین شد. بوئینگ ۷۳۷ هواپیمایی کارا و محبوب است و تاکنون بیش از هفت هزار مورد سفارش ساخت آن به بوئینگ داده شده است و بیش از پنج هزار فروند از آن ساخته و تحویل شده است.
EP-AGA (737-286)I
به سفارش دولت وقت ایران با سریال 21317 ساخته شد و در 1977/2/25 اولین پرواز خود را انجام داد. دارای تجهیزات مدرن و VIP است و با توجه به زمینگیری تمامی پرنده‌های هم‌نوع خود در ایران و استفاده از قطعات آنها به نظر می‌رسد امکان سرویس‌دهی به آن وجود داشته باشد. اجازه پرواز به آسمان اتحادیه اروپا را همچنان دارد.
ایرباس A310
هواپيماي A310 حيات خود را با نام A300B10 که يكي از طرح های پروژه A300B شرکت ایرباس بود آغاز كرد. این هواپیما که بر اساس A300 پایه گذاری شده بود به اندازه 13 قاب از A300B كوتاه تر است و اين كاهش در طول باعث شده بود كه تعداد مسافر به 200 تا 230 نفر برسد. همچنین نسبت منظری بال افزایش یافته و دهانه و مساحت بال کمتر شده است. در کابین A310 از سیستمهای دیجیتال استفاده شده است. به کمک این سیستمها تعداد خدمه در عرشه پرواز به 2 نفر کاهش می یابد که مطلوب خطوط هوایی است.
اولين پرواز A310 در 3 آوريل 1982 انجام شد و در آوریل 1983 وارد خدمت در خطوط هوایی لوفتهانزا گردید.
EP-IBL (Airbus A310-304)I
این هواپیما، به سفارش امارات و با شماره سریال 436 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1987/5/2 انجام داد و تا 13 سال برای آن شرکت پرواز می کرد. در تاریخ 2000/11/23، توسط ایران ایر خریداری گردید و با کد ثبت EP-IBL به ناوگان این شرکت هواپیمایی ملحق شد.
YA-CAQ (Airbus A310-304)I
این هواپیما، به سفارش ترکیش ایرلاینز و با شماره سریال 496 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1989/2/20 انجام داد و 20 سال برای آن شرکت پرواز می کرد. در تاریخ 2009/6/27، توسط شرکت هواپیمایی آریانا افغانستان با کد ثبت YA-CAQ خریداری شد و پس از پنج سال پرواز برای آن شرکت، از 2014/5/27 به هواپیمایی تابان اجاره داده شده است.
ایرباس A300
مدل ایرباس A300 نه تنها به خاطر اينكه يك موفقيت تجاري در كار خودش كسب كرده مشهور و مهم شناخته می‌شود٬ بلكه اولين طرح اروپايي در زمینه هواپیماهای مسافربری پهن‌پیکر پس از جنگ است که برای کارخانه سازنده و همچنین قاره اروپا یک موفقیت محسوب می‌شود.
CASA از اسپانيا، Aerospatiale از فرانسه٬ Daimler Chrysler Aerospase آلمان و British Aerospace از انگلستان در اواخر دهه 1960 به هم پيوستند و صنایع ایرباس را با هدف ساخت هواپیمایی دو موتوره با ظرفیت 300 نفر به منظور پر كردن بازار پهن‌پیکرها به وجود آوردند. اين ایرباس 300 نفره بعدا بر پایه 250 صندلی پی‌ریزی شد. زیرا این عقیده در نزد طراحان ایرباس وجود داشت که این مقدار ظرفیت از ریسک کمتری برخوردار است. به طرح A300 پسوند B تعلق گرفت كه نشان‌دهنده تغییرات براي این مدل محسوب می‌شود.
دو نمونه اصلی A300-B1 ساخته شدند كه اولین آن از تولوز فرانسه در 28 اكتبر 1972 و دومي در 5 فوريه سال بعد پرواز کرد. General Electric CF6 انتخاب ایرباس برای نيروي محركه مدل A300 می‌باشد. به دنبال نمونه اصلي A300B1، مدل A300B2 با 2/65 متر بدنه کشیده‌تر در 23 می 1974 وارد خدمت در شرکت هواپیمایی ایرفرانس شد.
EP-MHM (Airbus A300B2K-3C)I
در سال 1980 به سفارش TOA DOMESTIC ساخته شد 8 سال بعد مدتی در ژاپن بود در سال 2004 به شرکت ساگا واگذار شد و توسط این شرکت به شرکت‌های مختلفی اجاره داده شد. در سال 2006 شرکت ماهان نیز آن را اجاره کرد تا اینکه در 2008/3/30 آن را با رجیستر EP-MHM به ملکیت خود درآورد.
EP-IBS (Airbus A300B2-203)I
با سریال 80 ساخته شد و اولین پرواز خود را در 1980/2/13 انجام داد. این هواپیما که به سفارش ایران ایر ساخته شده بود، در تاریخ 1980/4/16 (۲۷ فروردین ۱۳۵9) به این شرکت تحویل داده شد.
در 6 شهريور 1363 در مسیر دبی ـ شيراز ـ تهران پس از تیک‌آف از فرودگاه شیراز، ربوده و به عراق منتقل شد. اين هواپيما پس از پايان جنگ ايران و عراق در شهريور ماه 1369 به ايران عودت داده شد.
همچنین دیگر هواپیماهای ایرباس a300 که با عمر بالای 30 سال در خطوط هوایی ایران در حین خدمت هستند به شرح زیر است:
EP-IBH ایران ایر اولین پرواز: 1984/11/14
EP-IBG ایران ایر اولین پرواز: 1984/8/9
EP-IBJ ایران ایر اولین پرواز: 1983/5/18
EP-MHP ماهان ایر اولین پرواز: 1983/4/9
EP-IBZ ایران ایر اولین پرواز: 1982/12/13
EP-MHG ماهان ایر اولین پرواز: 1982/7/29
EP-IBT ایران ایر اولین پرواز: 1982/3/9
EP-MHL ماهان ایر اولین پرواز: 1982/2/2
EP-ICF ایران ایر اولین پرواز: 1981/12/14
EP-MHA ماهان ایر اولین پرواز: 1981/9/17
EP-IBI ایران ایر اولین پرواز: 1981/6/9
EP-ICE ایران ایر اولین پرواز: 1981/3/11
بوئینگ 727
اولین پرنده 3 موتوره شرکت بوئینگ که در عصر خود با ظاهری عجیب طراحی و به بازار فرستاده شد بوئینگ 727 بود. پرنده ای که شرکت بوئینگ را به سرعت از رقیبان خود پیش انداخت. طراحی زیبا، مصرف سوخت کمتر، فلپ های خارق العاده که امکان پرواز این پرنده را در ارتفاع پایین با بیشترین تعادل می داد و همچنین قدرت تیک آف و لندینگ در باندهای کوچک محبوبیت این پرنده را به سرعت بالا برد. طراحی فوق العاده 727 بعد از خلق DC-3 بی نظیرترین طراحی در عصر خود نام گرفت. تولد این پرنده در دوران جنگ سرد اولین جرقه تولید توپولف ها را در ذهن طراحان روسی زد، هرچند که طراحان روسی این مسئله را انکار کردند و در ساخت و طراحی این دو پرنده اختلافات بسیاری وجود داشت، اما هیچ کس منکر شباهت پلت فورم این دو جت با یکدیگر نشد. بعلاوه اینکه شرکت بوئینگ با طراحی یک درب خروجی در انتهای این هواپیما (که حتما همه شما با آن خاطراتی دارید) طراحی خود را به اوج رسانده بودند. اولین جت های وارد شده به ایران در دهه 60 میلادی، بوئینگ های 727 بودند و در موفقیت این پرنده ها در ایران همین بس که شاه ایران به جهت ایمنی بالای این پرنده دو فروند 727 VIP را برای سفرهای خود و خانواده اش خریداری کرد؛ هرجند که این پرنده ها دارای عمر 10 ساله بودند
EP-IRR (727-286/Adv)
در سال 1974 به سفارش ایران ایر با سریال 20946 ساخته شد. در طول دوران خدمت خود، در سال 2005 به دلیل نقص فنی مدتی زمینگیر شد و در تاریخ 2009/10/23 در پرواز زاهدان چابهار دچار افت فشار کابین شد.
روز سه شنبه ۲۶ مهرماه ۱۳۹۰، این هواپیما طی پرواز شماره ۷۴۳ با هدایت کاپیتان هوشنگ شهبازی، فرودگاه مسکو را به مقصد تهران ترک کرد. در فاصله ۱۵ مایلی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی، کادر پرواز متوجه اشکال در باز شدن چرخ دماغه هواپیما می‌شود ولی تلاش آنها برای حل این مشکل بی نتیجه می‌ماند. سپس به درخواست خلبان، به سبب خطر زیادی که در فرود هواپیما متصور بود و نیز به جهت پیش بینی در تسهیل امدادرسانی به مسافران، هواپیما به سمت فرودگاه مهرآباد تغییر مسیر می‌دهد و علی‌رغم کمبود امکانات مورد نیاز خلبان، با همکاری کادر پرواز و به واسطهٔ مهارت و درایت خلبان شهبازی، بوئینگ ۷۲۷ چهل ساله، با ۹۷ مسافر و ۱۹ خدمه پرواز و بدون چرخ دماغه، به طرزی اعجاب آور بر روی باند ۲۹ چپ فرودگاه مهرآباد به سلامت به زمین می‌نشیند و مسافران بدون هیچ گونه آسیبی از هواپیما خارج می‌شوند. خسارت وارده بر بوئینگ ۷۲۷ بسیار کم و در حد خراشیدگی زیر دماغه گزارش شده است.
EP-ASA (727-228/A)I
در سال 1980 به سفارش ایر فرانس با سریال 22081 ساخته شد و با رجیستر F-GCDA به خدمت این شرکت درآمد. به چندین شرکت اجاره داده شد تا اینکه در سال 1993 به خدمت اورال ایر درآمد و LX-IRA نام گذاری شد. در سال 1994 شرکت آسمان این پرنده را اجاره کرد و از سال 1998 به ملکیت این شرکت درآمده و تاکنون با رجیستر EP-ASA در اختیار این شرکت بوده است.
همچنین شرکت آسمان 5 هواپیمای بویینگ 727 دیگر در ناوگان خود به صورت فعال دارد که تمامی آنها تولید سال 1980 بوده و عمر 35 ساله دارد.
McDonnell Douglas MD
McDonnell Douglas MD-80 یک هواپیمای مسافربری دو موتوره ساخته شرکت مک‌دانل داگلاس است هر چند به اشتباه در ایران به نام بووینگ ام دی معروف شده است . نخستین پرواز MD-80 در ۱۸ اکتبر ۱۹۷۹ صورت گرفت. MD سری ۸۰ نسل جدیدی از هواپیمای قدیمی‌تر این شرکت، مک‌دونال داگلاس دی‌سی-۹ به حساب می‌آید. این هواپیماها تشابه زیادی با خانواده بوئینگ MD-90 دارند. به همین علت به آنها دی‌سی-۹ سوپر ۸۰ هم گفته می‌شود.
EP-ZAD (MD-82)I
این هواپیما به سفارش Austrian Airlines و با شماره سریال 49279 ساخته شد. اولین پرواز خود را در 1985/9/16 انجام داد. سابقه پرواز برای چند شرکت دیگر را نیز در پرونده خود دارد. در ایران نیز در سال 2008 با رجیستر UR-CDI ابتدا برای کاسپین و مدتی برای کیش‌ایر پرواز می‌کرد. در 2009/6/26 شرکت زاگرس این هواپیما را خریداری کرد و در مارس 2012 رجیستر آن را به EP-ZAD تغییر داد.
دو هواپیمایی ام دی شرکت زاگرس نیز از لحاظ سن و سال وضعیت بهتری از این هواپیما ندارند و آنها نیز سن بالایی داشته و جز پیرترین هواپیمای ام دی فعال در خطوط هوایی ایران می باشند.
EP-ZAM زاگرس اولین پرواز: 1987/2/12
EP-ZAG زاگرس اولین پرواز: 1986/1/6
EP-LCN (MD-83)I
این هواپیما به سفارش Balair و با شماره سریال 49569 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1987/8/4 انجام داد. مدل اولیه آن MD-82 بود ولی در مدل آن ارتقاء یافته و به MD-83 تبدیل شد. سابقه پرواز برای چند شرکت دیگر را نیز در پرونده خود دارد. در ایران نیز مدتی با رجیستر LZ-LDV برای شرکت ماهان پرواز کرد. در تاریخ 2009/6/22 شرکت کیش‌ایر این هواپیما را با رجیستر UR-BXN از شرکت اوکراینی Bukovyna اجاره کرد و سپس در 2013/3/3 رجیستر آن را به EP-LCK تغییر داد.
دیگر ام دی های با عمر بیش از 25 سال و فعال در خطوط هوایی ایران به شرح زیر است:
EP-MDE ایران ایرتور اولین پرواز: 1990/12/1
EP-ZAB زاگرس اولین پرواز: 1990/4/25
UR-CJE سهند آسیا اولین پرواز: 1990/2/1
EP-CPV کاسپین اولین پرواز: 1990/1/20
EP-ZAK زاگرس اولین پرواز: 1989/3/10
EP-LCI کیش‌ایر اولین پرواز: 1989/3/3
UR-CHW ایران ایر اولین پرواز: 1989/3/1
EP-ZAQ زاگرس اولین پرواز: 1988/12/17
UR-CJZ ایران ایر اولین پرواز: 1988/3/1
UR-BXM ایران ایرتور اولین پرواز: 1988/1/1
UR-BXL ایران ایرتور اولین پرواز: 1988/1/1
EP-ZAA زاگرس اولین پرواز: 1987/9/21
EP-LCN کیش‌ایر اولین پرواز: 1987/8/4
UR-CJQ ایران ایرتور اولین پرواز: 1987/6/1
EP-ZAM زاگرس اولین پرواز: 1987/2/12
EP-ZAG زاگرس اولین پرواز: 1986/1/6
EP-ZAD زاگرس اولین پرواز: 1985/9/16
فوکر ۱۰۰
فوکر ۱۰۰ یک هواپیمای مسافربری ساخته شرکت فوکر کشور هلند است. این هواپیما از سال ۱۹۸۸ روانه بازار شد. این هواپیماها از روی مدل قدیمی‌تر فوکر اف ۲۸ ساخته شدند. در آغاز این هواپیما توانست بازار هواپیماهای مسافربر کوچک را تسخیر کند، اما با ورود بوئینگ ۷۳۷ و ایرباس ۳۱۸ و ۳۱۹ به این بازار نتوانست به رقابت ادامه دهد و از سال ۱۹۹۷ دیگر ساخته نمی‌شود. در مجموع ۲۸۳ فروند از این هواپیما ساخته شد. ایران یکی از بزرگترین اپراتورهای این هواپیماست.
EP-IDA
این هواپیما، به سفارش ایران ایر و با شماره سریال 11292 ساخته شد. اولین پرواز خود را در تاریخ 1990/6/12 انجام داد و همچنان در سرویس باقی است. در سال 1998 یک نوبت اورهال شد.
در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۸، هنگام فرود بر روی باند فرودگاه اصفهان دچار سانحه شده و Nose gear هواپیما می‌شکند که این امر باعث می‌شود هواپیما با دماغه خود بر روی باند کشیده شود. در این حادثه، خوشبختانه اتفاق خاصی برای سرنشینان هواپیما نیفتاد.
منبع: پارسینه