گروه بین‌الملل مشرق - وقتی بعد از آغازین ساعات اعلام خبر مرگ پادشاه سابق عربستان، شاه جدید این کشور 6 حکم برای عزل و نصب های متعدد صادر کرد، پیش بینی می شد که این اقدام آغاز روند طوفانی عزل و نصب ها در حاکمیت سعودی بعد از تغییر مقام اول کشور باشد، بویژه اینکه پادشاه کنونی و خاندان وی که از جناح رقیب ملک عبدالله به شمار می رود، در طول سالهای حاکمیت عبدالله بن عبدالعزیز در حالتی شبیه به انزوای سیاسی قرار داشتند.
اگر بخواهیم موج اول عزل و نصب ها پس از آغاز پادشاهی ملک سلمان را تسویه حساب خانوادگی قلمداد کنیم، در موج دوم که بعد از سفر باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا به این کشور صورت گرفت، کاملا رد پای تصمیمات آمریکایی‌ها ملموس بود.
با انجام این تغییرات می‌توان گفت تعداد بسیار اندکی از مدیران ارشد دوره ملک عبدالله بن عبدالعزیز در قدرت باقی ماندند، این اقدام نیز شاید جنبه‌های تبلیغاتی داشته و برای متحد نشان دادن خاندان حاکم انجام شده است. همچنین این احتمال هم وجود دارد که موج آینده عزل و نصب ها در حاکمیت سعودی طومار قدرت عناصر باقیمانده از خاندان شاه فقید عربستان را نیز که متعب بن عبدالله فرزند شاه سابق و وزیر گارد ملی و عبدالعزیز بن عبدالله فرزند دیگر وی و معاون وزیر خارجه از جمله آنها است، را در هم بپیچد.
ماهیت تغییرات دولتی در عربستان
سلمان بن عبد العزیز پادشاه جدید عربستان اواخر وقت پنج شنبه گذشته در کمتر از یک هفته بعد از اعلام خبر مرگ ملک عبدالله با صدور 40 فرمان حکومتی به تغییرات گسترده در کابینه و دولت جدید این کشور دست زد. بسیاری از این تغییرات علیه انتصاب‌های ملک عبدالله پادشاه سابق این کشور است که بر اساس آن دو فرزند وی از قدرت برکنار شدند و طبق برخی خبرها خالد التویجری رئیس دفتر سابق دربار سعودی تحت بازداشت خانگی قرار گرفته است.
پادشاه جدید عربستان دو وزارت آموزش و پرورش و وزارت آموزش عالی را ادغام و به یک وزارتخانه تبدیل کرد. شیخ صالح آل الشیخ به عنوان وزیر امور اسلامی عربستان انتخاب شد. پادشاه ملک سلمان عادل الطریفی را نیز به عنوان وزیر فرهنگ و اطلاع رسانی تعیین کرد. شاهزاده مشعل بن عبدالله امیر مکه نیز از سمتش برکنار و شاهزاده خالد الفیصل جانشین وی و همچنین به عنوان مشاور پادشاه انتخاب شد.
خالد التویجری
ملک سلمان همچنین شاهزاده فیصل بن بندر را به عنوان امیر ریاض و شاهزاده فیصل بن مشعل را به عنوان امیر القصیم برگزید. یکی دیگر از تغییرات مهم برکناری شاهزاده بندر بن سلطان از ریاست شورای امنیت ملی عربستان است. خالد بن بندر نیز از ریاست دستگاه اطلاعات عربستان برکنار و ارتشبد خالد الحمیدان جانشین وی شد. خالد بن بندر بعد از برکناری از ریاست دستگاه اطلاعات عربستان به عنوان مشاور پادشاه انتخاب شد.
ملک سلمان در تصمیمی دیگر حازم زقزوق را به عنوان رئیس امور ویژه دربار تعیین کرد. فهد السماری نیز مشاور دربار شد. شاه عربستان در حکمی دیگر محمد حلوه، فهد السماری و عبدالله المحیسن را به عنوان مشاوران دربار منصوب کرد. تمیم السالم نیز دستیار منشی ملک سلمان شد. ملک سلمان دستور تشکیل دو شورای امور اقتصادی و سیاسی و امنیتی را نیز صادر کرد.
محمد العجاجی نیز رئیس کمیته کارشناسان در کابینه شد. پادشاه عربستان شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان را به سمت معاون وزیر نفت انتخاب کرد. خالد المحیسن نیز رئیس کمیته مبارزه با فساد و ماجد القصبی وزیر امور اجتماعی عربستان شد. ملک سلمان محمد عبدالله الجدعان را رئیس کمیته بورس کشورش کرد. عبدالرحمن السند رئیس کمیته امر به معروف شد. ولید الصمعانی نیز ریاست وزارت دادگستری را بر عهده گرفت. نبیل العمودی رئیس موسسه بنادر شد.
رویکردهای واشنگتن در عزل و نصب‌های جدید
نکته قابل توجه در ترکیب حاکمیت جدید عربستان سعودی، رد پای بیشتر تصمیمات آمریکایی در این انتصابات است، به ویژه انتخاب محمد بن نایف به عنوان جانشین ولیعهد عربستان و دستیابی محمد بن سلمان به وزارت دفاع این کشور از نقش عمده واشنگتن در انتصابات شاه جدید عربستان پرده برمی‌دارد. برخی ناظران سیاسی انتخاب محمد بن نایف را به عنوان پیام دوستی شاه جدید عربستان برای آمریکا قلمداد می‌کنند، چرا که وی از نزدیک‌ترین افراد به جان برینان مدیر سرویس جاسوسی مرکزی آمریکا است و همواره با سران اطلاعاتی این کشور دیدارهایی برای بررسی راهکارهای همکاری امنیتی بین 2 کشور برگزار می‌کند. تحلیلگران مسائل داخلی عربستان سعودی اعتقاد دارند ملک سلمان با این انتخاب به دنبال بهبود جایگاه محمد بن سلمان در مقام نهایی آینده قدرت بویژه بعد از آغاز حاکمیت نسل سوم با پادشاهی محمد بن نایف است.
نکته جالب توجه در حجم عزل و نصب‌های انجام شده که از هیئت سی نفره باراک اوباما در این سفر نیز بیشتر بود، اعمال رویکردها و اولویت‌های مشخص آمریکایی در قبال اوضاع داخلی عربستان و شرایط منطقه‌ای در این انتصابات بود، اولین محور، نیاز آمریکا به مقابله با تفکرات اصول گرایانه و دیدگاه‌های افراطی و تروریستی است. قربانی شدن نهایی بندر بن سلطان به عنوان موتور محرک گروه‌های تروریستی منطقه از القاعده گرفته تا داعش و جبهه النصره و جیش الاسلام را می‌توان از مهم ترین نمود‌های این اولویت نامید.
جالب اینجاست که گر چه بندر بن سلطان از خاندان سدیری است که به تازگی ستاره بختش صعود کرده است، اما وقتی پای منافع واشنگتن در میان باشد، خادم الحرمین دیگر نمی تواند روی حرف کاخ سفید حرف بزند، حتی اگر قرار باشد تصمیمی به ضرر فرزندان خود بگیرد. همچنین حمایت از محمد بن نایف به‌عنوان اولین نامزد پادشاهی عربستان از نسل سوم حاکمیت سعودی در میان خیل عظیم شاهزادگان وابسته به آمریکا به علت تجربه گسترده وی و پدرش نایف بن عبدالعزیز در مبارزه با گروه‌های ایدئولوگ افراطی شاهد زنده‌ای از این مدعا است.
محور دوم اولویت‌های آمریکا در عربستان سعودی را می‌توان در ادامه روند کاهش قیمت نفت دانست، ابقای علی النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی بعلاوه اشاره های اولیه شاه جدید عربستان بر ادامه سیاست های نفتی پادشاه گذشته اهرم‌هایی بود که ریاض بنا به دستور آمریکا برای جلوگیری از توقف سیر نزولی قیمت نفت در پی اعلام خبر مرگ پادشاه سابق به کار گرفت.
النعیمی 79 ساله که از دو دهه پیش سکان اداره نفتی کشور را در دست دارد، نوامبر گذشته با همراه کردن برخی دیگر از دولت‌های سرسپرده عربی به مخالفت با کاهش قیمت نفت، عملاً سیاست آمریکایی افت قیمت‌ها را که دهها میلیارد دلار به اقتصاد عربستان آسیب زده و آن را با کسری بودجه مواجه کرده، تایید کرد.
دقت در ترکيب تيم همراه اوباما در سفر به رياض نشان می دهد که وی با ابزارهای متعدد به دنبال تحمیل حداکثری مطالبات خود به طرف سعودی بر آمده است تا در مرحله آینده حاکمیت جدید در این کشور با مشکلی مواجه نباشد. در هیئت سی نفره اوباما علاوه بر حضور همزمان اعضاي دولت و کنگره آمريکا افرادي از دولت‌هاي قبلي آمريکا از هر دو حزب نيز حضور داشتند، اضطرار اوباما به حضور افرادی مانند کاندولیزا رایس وزیر خارجه آمریکا در دوره طلایی مناسبات با عربستان در این هیئت تا حدی بود که بسیاری از این افرادي به صورت جداگانه خود را به هيات آمريکايي در عربستان رساندند. چون در سفر نيمه تمام اوباما به هند حضور نداشتند تا به طور مستقيم از دهلي نو وارد رياض شوند.
مثلث قدرت و دولت در سایه
به این ترتیب اولویت‌های آمریکایی پازل جدیدی از قدرت را در عربستان سعودی ایجاد کرد که براساس آن گرچه محور قدرت در اختیار جریان سدیری قرار دارد، اما خاندان عبدالله نیز همچنان از رسیدن به قدرت در نتیجه "اما و اگرهای" سیاسی ناامید نیستند، این روند رقابت وابستگی به آمریکا جهت کسب تأیید بیشتر واشنگتن و تکیه بر این کشور برای قرار گرفتن در صدر قدرت در میان گروه‌های متخاصم صعودی را افزایش می‌دهد.
«مجتهد» فعال توئیتری که به انتشار اخبار محرمانه خاندان سعودی مشهور است، در جدیدترین پیام خود گزارش داد که متعب بن عبدالعزیز پسر ملک عبدالله پادشاه متوفی از انتخاب نایف بن عبدالعزیز به عنوان جانشین ولیعهد خشمگین است.
بنابراین گزارش، متعب براین باور است که محمد بن نایف از حیله‌ای که پدرش برای کنار گذاشتن احمد بن عبدالعزیز علیه خودش استفاده کرده است.
مجتهد در ادامه افزود: تلاش‌های دیگری در دست اقدام است که از جمله عزل مقرن بن عبدالعزیز ولیعهد جدید خواهد بود اما باقی اقدامات را اکنون نمی‌توانم فاش کنم چرا که نمی‌خواهم متوقف شود زیرا در اجرای برخی از این اقدامات خیری برای مردم نهفته است.
متعب بن عبدالله یکی از رقبای خود را احمد بن عبدالعزیز، عموی خود می‌داند که ملک عبدالله او را ۶ کماه قبل برکنار کرد و بجای وی نایف بن محمد را وزیر کشور کرد که با این کار عملاً احمد بن عبدالعزیز از کانون قدرت فاصله گرفت و این درحالی بود که پس از سلمان او مهمترین فرزند بازمانده از عبدالعزیز بود اما شاه متوفی با برکناری وی تلاش کرد تا جناح رقیب خودش یعنی سدیری‌ها را تضعیف کند و مقرن که شخصیت ضعیف‌تری است به این سمت گمارده شد تا بتواند زمینه برای افزایش قدرت پسرش متعب فراهم شود. اکنون اخبار حاکی از آن است که احمد به عربستان بازگشته است و احتمالا رقیب سرسختی برای مقرن ولیعهد جدید عربستان خواهد بود.
برخی منابع گفته‌اند که متعب از طریق شنود در منزل احمد بن عبدالعزیز و تماس‌های او اطلاع یافته که بیشتر اعضای خاندان سلطنتی، حاضرند به جای مقرن بن عبدالعزیز که اکنون ولیعهد است، با او(احمد بن عبدالعزیز) بیعت کنند.
شاه عربستان و جانشین ولیعهد در حال حاضر سدیری هستند و مقرن بن عبدالعزیز ولیعهد کنونی از حامیان فرزندان عبدالله است. مشکل سدیری‌ها در بقای قدرت در دست خود در این نکته است که شاه جدید اوضاع جسمی خوبی ندارد، در سوی دیگر مقرن به علت اینکه مادر قدرتمندی نداشته، مورد تحقیر خاندان حاکم است و به علت اینکه مادرش اصالتی یمنی دارد، عده‌ای او را کنیز زاده می‌خوانند. بنابراین افق آینده عربستان سعودی شاهد تلاش جریان سدیری برای حذف ولیعهد خواهد بود تا بتواند قدرت را به محمد بن نایف اولین نماینده سدیری ها از نسل سوم شاهزادگان سعودی برساند.
در حاکمیت در سایه عربستان نیز یک مثلث پرقدرت از نوادگان عبدالعزیز دیده می‌شود که برجسته‌ترین آنها محمد بن نایف جانشین ولیعهد است. محمد بن سلمان 34 ساله فرزند شاه جدید که همزمان با به قدرت رسیدن پدرش وزارت دفاع را در دست گرفت، دومین ضلع این مثلث است. متعب بن عبدالله فرزند شاه فقید ضلع ناهمگون مثلث حاکمیت سایه در عربستان است که با انتقال قدرت به مقرن بن عبدالعزیز سودای پادشاهی کشور را در می پروراند. به این ترتیب بازی قدرت در عربستان وارد وقت های اضافی شده است و دوختن هر توپ به دروازه حریف می‌تواند برای تعیین سرنوشت کل بازی سرنوشت ساز باشد، این است راز افزایش رقابت های داخلی خاندان سعودی برای جلب قدرت با هر ابزار ممکن.
اگر بخواهیم موج اول عزل و نصب ها پس از آغاز پادشاهی ملک سلمان را تسویه حساب خانوادگی قلمداد کنیم، در موج دوم که بعد از سفر باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا به این کشور صورت گرفت، کاملا رد پای تصمیمات آمریکایی‌ها ملموس بود.
با انجام این تغییرات می‌توان گفت تعداد بسیار اندکی از مدیران ارشد دوره ملک عبدالله بن عبدالعزیز در قدرت باقی ماندند، این اقدام نیز شاید جنبه‌های تبلیغاتی داشته و برای متحد نشان دادن خاندان حاکم انجام شده است. همچنین این احتمال هم وجود دارد که موج آینده عزل و نصب ها در حاکمیت سعودی طومار قدرت عناصر باقیمانده از خاندان شاه فقید عربستان را نیز که متعب بن عبدالله فرزند شاه سابق و وزیر گارد ملی و عبدالعزیز بن عبدالله فرزند دیگر وی و معاون وزیر خارجه از جمله آنها است، را در هم بپیچد.
سلمان بن عبد العزیز پادشاه جدید عربستان اواخر وقت پنج شنبه گذشته در کمتر از یک هفته بعد از اعلام خبر مرگ ملک عبدالله با صدور 40 فرمان حکومتی به تغییرات گسترده در کابینه و دولت جدید این کشور دست زد. بسیاری از این تغییرات علیه انتصاب‌های ملک عبدالله پادشاه سابق این کشور است که بر اساس آن دو فرزند وی از قدرت برکنار شدند و طبق برخی خبرها خالد التویجری رئیس دفتر سابق دربار سعودی تحت بازداشت خانگی قرار گرفته است.
پادشاه جدید عربستان دو وزارت آموزش و پرورش و وزارت آموزش عالی را ادغام و به یک وزارتخانه تبدیل کرد. شیخ صالح آل الشیخ به عنوان وزیر امور اسلامی عربستان انتخاب شد. پادشاه ملک سلمان عادل الطریفی را نیز به عنوان وزیر فرهنگ و اطلاع رسانی تعیین کرد. شاهزاده مشعل بن عبدالله امیر مکه نیز از سمتش برکنار و شاهزاده خالد الفیصل جانشین وی و همچنین به عنوان مشاور پادشاه انتخاب شد.
خالد التویجری
ملک سلمان همچنین شاهزاده فیصل بن بندر را به عنوان امیر ریاض و شاهزاده فیصل بن مشعل را به عنوان امیر القصیم برگزید. یکی دیگر از تغییرات مهم برکناری شاهزاده بندر بن سلطان از ریاست شورای امنیت ملی عربستان است. خالد بن بندر نیز از ریاست دستگاه اطلاعات عربستان برکنار و ارتشبد خالد الحمیدان جانشین وی شد. خالد بن بندر بعد از برکناری از ریاست دستگاه اطلاعات عربستان به عنوان مشاور پادشاه انتخاب شد.
ملک سلمان در تصمیمی دیگر حازم زقزوق را به عنوان رئیس امور ویژه دربار تعیین کرد. فهد السماری نیز مشاور دربار شد. شاه عربستان در حکمی دیگر محمد حلوه، فهد السماری و عبدالله المحیسن را به عنوان مشاوران دربار منصوب کرد. تمیم السالم نیز دستیار منشی ملک سلمان شد. ملک سلمان دستور تشکیل دو شورای امور اقتصادی و سیاسی و امنیتی را نیز صادر کرد.
رویکردهای واشنگتن در عزل و نصب‌های جدید
نکته قابل توجه در ترکیب حاکمیت جدید عربستان سعودی، رد پای بیشتر تصمیمات آمریکایی در این انتصابات است، به ویژه انتخاب محمد بن نایف به عنوان جانشین ولیعهد عربستان و دستیابی محمد بن سلمان به وزارت دفاع این کشور از نقش عمده واشنگتن در انتصابات شاه جدید عربستان پرده برمی‌دارد. برخی ناظران سیاسی انتخاب محمد بن نایف را به عنوان پیام دوستی شاه جدید عربستان برای آمریکا قلمداد می‌کنند، چرا که وی از نزدیک‌ترین افراد به جان برینان مدیر سرویس جاسوسی مرکزی آمریکا است و همواره با سران اطلاعاتی این کشور دیدارهایی برای بررسی راهکارهای همکاری امنیتی بین 2 کشور برگزار می‌کند. تحلیلگران مسائل داخلی عربستان سعودی اعتقاد دارند ملک سلمان با این انتخاب به دنبال بهبود جایگاه محمد بن سلمان در مقام نهایی آینده قدرت بویژه بعد از آغاز حاکمیت نسل سوم با پادشاهی محمد بن نایف است.
محور دوم اولویت‌های آمریکا در عربستان سعودی را می‌توان در ادامه روند کاهش قیمت نفت دانست، ابقای علی النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی بعلاوه اشاره های اولیه شاه جدید عربستان بر ادامه سیاست های نفتی پادشاه گذشته اهرم‌هایی بود که ریاض بنا به دستور آمریکا برای جلوگیری از توقف سیر نزولی قیمت نفت در پی اعلام خبر مرگ پادشاه سابق به کار گرفت.
النعیمی 79 ساله که از دو دهه پیش سکان اداره نفتی کشور را در دست دارد، نوامبر گذشته با همراه کردن برخی دیگر از دولت‌های سرسپرده عربی به مخالفت با کاهش قیمت نفت، عملاً سیاست آمریکایی افت قیمت‌ها را که دهها میلیارد دلار به اقتصاد عربستان آسیب زده و آن را با کسری بودجه مواجه کرده، تایید کرد.
دقت در ترکيب تيم همراه اوباما در سفر به رياض نشان می دهد که وی با ابزارهای متعدد به دنبال تحمیل حداکثری مطالبات خود به طرف سعودی بر آمده است تا در مرحله آینده حاکمیت جدید در این کشور با مشکلی مواجه نباشد. در هیئت سی نفره اوباما علاوه بر حضور همزمان اعضاي دولت و کنگره آمريکا افرادي از دولت‌هاي قبلي آمريکا از هر دو حزب نيز حضور داشتند، اضطرار اوباما به حضور افرادی مانند کاندولیزا رایس وزیر خارجه آمریکا در دوره طلایی مناسبات با عربستان در این هیئت تا حدی بود که بسیاری از این افرادي به صورت جداگانه خود را به هيات آمريکايي در عربستان رساندند. چون در سفر نيمه تمام اوباما به هند حضور نداشتند تا به طور مستقيم از دهلي نو وارد رياض شوند.
به این ترتیب اولویت‌های آمریکایی پازل جدیدی از قدرت را در عربستان سعودی ایجاد کرد که براساس آن گرچه محور قدرت در اختیار جریان سدیری قرار دارد، اما خاندان عبدالله نیز همچنان از رسیدن به قدرت در نتیجه "اما و اگرهای" سیاسی ناامید نیستند، این روند رقابت وابستگی به آمریکا جهت کسب تأیید بیشتر واشنگتن و تکیه بر این کشور برای قرار گرفتن در صدر قدرت در میان گروه‌های متخاصم صعودی را افزایش می‌دهد.
«مجتهد» فعال توئیتری که به انتشار اخبار محرمانه خاندان سعودی مشهور است، در جدیدترین پیام خود گزارش داد که متعب بن عبدالعزیز پسر ملک عبدالله پادشاه متوفی از انتخاب نایف بن عبدالعزیز به عنوان جانشین ولیعهد خشمگین است.
بنابراین گزارش، متعب براین باور است که محمد بن نایف از حیله‌ای که پدرش برای کنار گذاشتن احمد بن عبدالعزیز علیه خودش استفاده کرده است.
متعب بن عبدالله یکی از رقبای خود را احمد بن عبدالعزیز، عموی خود می‌داند که ملک عبدالله او را ۶ کماه قبل برکنار کرد و بجای وی نایف بن محمد را وزیر کشور کرد که با این کار عملاً احمد بن عبدالعزیز از کانون قدرت فاصله گرفت و این درحالی بود که پس از سلمان او مهمترین فرزند بازمانده از عبدالعزیز بود اما شاه متوفی با برکناری وی تلاش کرد تا جناح رقیب خودش یعنی سدیری‌ها را تضعیف کند و مقرن که شخصیت ضعیف‌تری است به این سمت گمارده شد تا بتواند زمینه برای افزایش قدرت پسرش متعب فراهم شود. اکنون اخبار حاکی از آن است که احمد به عربستان بازگشته است و احتمالا رقیب سرسختی برای مقرن ولیعهد جدید عربستان خواهد بود.
شاه عربستان و جانشین ولیعهد در حال حاضر سدیری هستند و مقرن بن عبدالعزیز ولیعهد کنونی از حامیان فرزندان عبدالله است. مشکل سدیری‌ها در بقای قدرت در دست خود در این نکته است که شاه جدید اوضاع جسمی خوبی ندارد، در سوی دیگر مقرن به علت اینکه مادر قدرتمندی نداشته، مورد تحقیر خاندان حاکم است و به علت اینکه مادرش اصالتی یمنی دارد، عده‌ای او را کنیز زاده می‌خوانند. بنابراین افق آینده عربستان سعودی شاهد تلاش جریان سدیری برای حذف ولیعهد خواهد بود تا بتواند قدرت را به محمد بن نایف اولین نماینده سدیری ها از نسل سوم شاهزادگان سعودی برساند.