به گزارش مشرق به نقل از پايگاه اطلاع رساني دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبري، به مناسبت صدور اين پيام، گفت‌وگو کرديم با بانو مجتهده زهره صفاتي، استاد و مدرس حوزه درباره اهميت اين موضوع و نيز مقام علمي و معنوي حاجيه خانم همايوني. خانم صفاتي از صاحب‌نظران برجسته در حوزه فقه بانوان هستند.
اخيراً همايشي تحت عنوان «امينه امين» در شهر اصفهان برگزار شد و در آن همايش به‌طور خاص از شخصيت سرکار حاجيه خانم همايوني از شاگردان بانو مجتهده امين تقدير شد. رهبر معظم انقلاب در پيام خود به اين همايش، تأکيد داشتند که وجود چنين شخصيت‌هايي نشان‌دهنده‌ي آمادگي و استعداد زنان ايراني براي پيمودن مدارج عاليه علم و معرفت ديني است. حضور بانوان در عرصه تحصيل معارف ديني چقدر ضروري است و ضرورتش را بر اساس چه مبنايي تعريف مي‌فرماييد.
ضرورت يادگيري معارف ديني و تحصيل بانوان در اين عرصه که چندين بار از سوي رهبر انقلاب حفظه‌الله مورد تأکيد قرار گرفته است، پايه‌هاي آن در آموزه‌هاي ديني نهفته است و ضرورت اين يادگيري ظاهراً از صدر اسلام وجود داشته است؛ يعني وقتي پيامبر خدا(ص) مبعوث به رسالت شدند، مخاطب ايشان در بخش‌هايي از آموزه‌ةاي ديني خانم‌ها بودند. بنابراين خانم‌ها هم بايد در زمينه معارف دين و فهم قرآن کريم و دستورات ديني آشنا باشند.
پرسش و پاسخ‌هاي اسماء بنت عميس با پيامبر(ص) که در تاريخ ثبت شده است بيانگر اين است که پيامبر زمينه را براي خانم‌ها فراهم کرده بودند تا آن‌ها به محضر ايشان بيايند و به شکل مستقيم سؤالات خود را مطرح کنند. همچنين برخي احکام و دستورات ديني از طريق برخي همسران پيامبر(ص) به بانوان منتقل مي‌شد که همه اين‌ها بيانگر توجه پيامبر گرامي اسلام به موضوع يادگيري بانوان در زمينه علوم و معارف اسلامي است.
فارغ از اين مسائل، بزرگ‌ترين شخصيتي که در دامن خاندان نبوت پرورش يافت، وجود صديقه طاهره(س) بود که اين وجود مقدس در حقيقت پيونددهنده‌ي بين نبوت و امامت بودند و در حقيقت ظرف فهم معارف دين و قرآن کريم از طريق ايشان به همه جهان اسلام منتقل شد که البته ما کمتر به اين پرداختيم. دختراني هم که فاطمه زهرا(س) تربيت مي‌کند، يعني حضرت زينب(س) و حضرت ام‌کلثوم(س)، به خصوص حضرت زينب درخشش ويژه‌اي در همين زمينه داشتند.
آيا اين روند در مقاطع بعدي تاريخي نيز ادامه يافته است؟
در طول تاريخ هم بانوان برجسته و مهمي بودند که اين‌ها هرکدام در عصر خودشان درخشش ويژه داشتند. به عنوان مثال هر دو دختر شيخ طوسي محدث بودند و فهم نسبت به قرآن و روايات داشتند و از طرف پدرشان اجازه روايت داشتند. در عصر مرحوم مجلسين، دختران اين دو بزرگوار هم اجازه روايت داشتند و هم صاحب‌نظر در فقه بودند که يکي از اين‌ها همسر ملاصالح مازندراني است و معروف است که در استنباط برخي از احکام فقهي با ايشان مشورت مي‌کردند. همه اين‌ها حکايت از اين دارد که بانوان از صدر اسلام تا عصر حاضر که بايد بگويم عصر بيداري اسلامي است، در عرصه علم و معارف اسلامي نقش داشته‌اند.
نقش انقلاب اسلامي ايران در بروز و شکوفايي استعداد بانوان در اين عرصه چگونه بود؟
با پيروزي انقلاب اسلامي، زمينه براي فراگيري بانوان در عرصه‌هاي مختلف از جمله علوم ديني ايجاد شد و انقلاب به معناي دقيق کلمه در اين بخش‌ها صورت گرفت. امام راحل(ره) فرمودند که ما بايد مدرسه‌اي را براي خانم‌ها تأسيس کنيم که در شأن خانم‌ها و در شأن اين انقلاب باشد. بعد از ايشان نيز رهبر معظم انقلاب همان مسير را ادامه دادند و فضا را به گونه‌اي فراهم کردند تا زنان خودشان را بشناسند و بتوانند اداي وظيفه کنند. ايشان حتي مطالباتي دارند که خانم‌ها بايد در مسير معارف دين، فهم کتاب و سنت، قدم‌هاي ارزنده‌اي بردارند.
تحصيل بانوان در زمينه معارف ديني چه آثار و برکاتي خواهد داشت؟
در مرحله اول براي خود اين افراد و خانواده‌ها مفيد است؛ زيرا خانواده‌هاي اين افراد سمت و سوي ديني و قرآني و جهت‌گيري الهي پيدا مي‌کنند. در وهله بعد، به جامعه نوپاي و در حال رشد، بالندگي و پويايي ما کمک مي‌کند. تدوين چشم‌انداز بيست ساله و دستور حضرت آقا به ترسيم نقشه جامع علمي کشور، بيانگر تأکيد ايشان بر بالندگي و پويايي علمي در همه عرصه‌ها است و تحصيل بانوان در عرصه علوم اسلامي نيز در همين راستا تعريف مي‌شود. من با جرأت اعلام مي‌کنم که هرچه رونق تحصيل بانوان در زمينه علوم و معارف اسلامي بالاتر رود، مشکلات اخلاقي، رفتاري و خانوادگي ما در سطح جامعه کمتر خواهد شد.
رهبر انقلاب در سفر سال گذشته به قم، در فرازي از سخنانشان در ديدار طلاب تأکيد داشتند که حضور دانشمندان اسلامي زن در عرصه‌هاي مختلف داراي اثرات عظيم در دنيا و آبرو براي انقلاب خواهد بود. شما اثرات بين‌المللي تحصيلات معارف ديني بانوان را چگونه مي‌بينيد؟
بُعد بين‌المللي آن نيز بسيار مؤثر خواهد بود. البته مشروط به اين‌که بتوانيم درست تبليغ کنيم. معمولاً در سفرهايي که بانوان حوزوي براي شرکت در سمينارهاي علمي به خارج کشور مي‌روند، با استقبال مواجه مي‌شوند و خانم‌هاي ايراني در چنين جلساتي تحول‌آفريني مي‌کنند و به اصطلاح نبض جلسه را در دست مي‌گيرند. اما هنوز بر روي اين مسأله سرمايه‌گذاري نشده است و رسانه‌ها نيز فعاليت قابل توجهي در اين زمينه نداشته‌اند. در حالي که وقتي بانوان حوزوي در نشست‌هاي بين‌المللي شرکت مي‌کنند يا مردم و انديشمندان کشورهاي مختلف به نحوي از جريان تحصيل بانوان در حوزه‌هاي ايران مطلع مي‌شوند، نگاه آن‌ها به‌طور کامل تغيير مي‌کند و واقعاً آبرويي براي اسلام و انقلاب به خصوص تشيع مي‌شوند؛ چون در اهل سنت به اين شکل به خانم‌ها اجازه نمي‌دهند که بتوانند در اين عرصه‌ها صاحب‌نظر باشند.
اگر امکان دارد، توضيحاتي درباره مقام علمي و معنوي بانو مجتهده امين بيان کنيد.
سرکار خانم بانو مجتهده امين اصفهاني در دوره‌اي زندگي مي‌کردند که به تعبير خانم همايوني، بسياري از افراد اهل اطلاع نبودند، اما ايشان در آن مقطع با آن فراز و نشيب‌هايي که در طول زندگي ايشان وجود داشت، به تحصيل علوم و معارف اسلامي به خصوص فلسفه و عرفان همت مي‌گمارند و اين خيلي قابل اهميت است. صفاي باطن بانو مجتهده امين يک فصل مفصلي است که از نظر سير و سلوک و معنويت در سطح بالايي قرار داشتند و خودشان مي‌فرمودند که من انوار اهل بيت(ع) را در طفوليت مشاهده مي‌کردم و مي‌ديدم. به بقيه هم توصيه مي‌کردند که ديدن انوار اهل بيت(ع) آغاز راه است. خانم همايوني مي‌گفتند که آن اواخر، يک‌بار خدمت ايشان رفتم و ديدم که گريه مي‌کنند و خيلي اشک مي‌ريزند. از علت گريه پرسيدم، گفتند: «من به نفس مطمئنه رسيدم، ولي نمي‌‌دانم چرا نگَهم داشته‌اند. من به اون چيزي که مي‌خواستم در طول زندگي برسم، رسيدم. مي‌ترسم اين از دستم بازگرفته شود.» شما افق را نگاه کنيد. اين‌ها حرف‌هاي عادي نيست.
اولين کتابي که بانو امين نوشتند، «اربعين هاشميه» بود و به تعبير خانم همايوني آوازه اين کتاب به نجف مي‌رسد که يک خانمي، چنين کتابي با آن استحکام و ابعاد نوشته است. خلاصه کتاب نيز در نجف منتشر مي‌شود و به تدريج در محافل علمي و در محافل مردمي مطرح مي‌گردد.
با توجه به آشنايي شما با حاجيه خانم همايوني، شخصيت علمي و اخلاقي ايشان را چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟
خانم همايوني از دوستان صميمي بنده است. درواقع از بين شاگردان بانو امين، آن شاگردي که توانست هم از لحاظ معنوي و هم از لحاظ علمي، ديدگاه‌هاي خانم امين را منتقل کند، خانم همايوني هستند. واقعاً صفاي باطن دارد. در همين سال‌هاي اخير به اتفاق چند نفر خدمتشان رسيديم. ايشان مي‌گفت: «من هرچه وسيله در خانه داشتم، به بيرون دادم. چون ديگر معلوم نيست چقدر عمر مي‌کنم و نمي‌خواهم وابسته باشم. حتي اثاث منزلم را هم دادم.» مي‌گفت: «منتظرم از نظر نفساني اون رشد کافي را پيدا کنم و بِرَم»؛ ديدم که همان خواسته استادش را دنبال مي‌کند.
همچنين ايشان درصدد اين است که يک خدمتي براي خانم‌ها در جهان اسلام اتفاق بيفتد و حقوق زن‌ها و محروميت‌هايي که بانوان در عرصه‌هاي مختلف با آن مواجهند، برداشته شود. يکي ديگر از دغدغه‌هاي ايشان، حضور بي‌حد و حصر خانم‌ها در بيرون است که به شدت با اين موضوع مخالفند و مي‌گويند ساختار وجودي خانم‌ها براي کار ديگري ساخته شده و علي‌رغم اين‌که در حوزه‌هاي ديني ورود پيدا کنند و صاحب‌نظر باشند، لکن اين نکته اساسي را نبايد فراموش کنند که بحث خانه و خانواده و خانواده‌محوري از اساسي‌ترين اموري است که خداوند برعهده زن گذاشته است. و معتقدند که حضور بي‌حد و حصر خانم‌ها در بيرون، به اين موضوع ضربه مي‌زند.
در مجموع ايشان شخصيت مخلصي است که صداقت در چهره، در زبان و در قلب ايشان احساس مي‌شود. در پيام تجليل رهبر انقلاب نيز به جايگاه ايشان اشاره شد.
مطالبات رهبر انقلاب از حوزه‌هاي بانوان طلبه چيست؟
با مرور ديدگاه‌هاي ايشان و نيز با توجه به ملاقات‌هايي که بنده با ايشان داشتم، ايشان تمايل دارند که خانم‌ها در عرصه‌هاي مختلف علوم ديني با جديت وارد شده و صاحب‌نظر شوند. به‌طور خاص در حوزه مباحث زنان معتقدند که خانم‌ها خودشان در اين عرصه وارد شوند و مسائل را حل کنند.
من براساس توصيه‌هاي ايشان، برخي تحقيقات را در بحث طهارت انجام دادم و در ملاقات‌هاي بعدي گزارش دادم که ايشان خيلي استقبال کردند. حتي توصيه کردند که اين تحقيقات به زبان عربي نوشته شود و به دست مراجع معظم تقليد هم داده شود که حسب فرمايش ايشان اين اقدامات را نيز انجام دادم. همچنين در جاي ديگري به بنده فرمودند که سعي کنيد که مباحث از استدلال کافي بهره‌مند باشد. ايشان ديد باز و بسيار روشني در حوزه مسايل زنان دارند. إن‌شاءالله انتظارات ايشان با همت مسئولان و همين‌طور نگاه مثبت بدنه حوزه نسبت به رشد بانوان طلبه در عرصه‌هاي مختلف علوم ديني محقق خواهد شد.