به گزارش گروه فرهنگی مشرق، چهارمین نشست «به صرف شعر» بعد از ظهر امروز دوشنبه 4 اسفند با حضور جمعی از اهالی فرهنگ و ادب بلوچستان، با عنوان «شعر فارسی ـ بلوچی؛ زبان شناخت و گفتگو» در محل کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه در تهران، برگزار شد. نشستی که با شعرخوانی، اجرای موسیقی، سخنانی درباره فرهنگ و زبان بلوچی و البته سخنان دستیار ویژه رییس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی و مذهبی، همراه بود.

بلوچ ها همانگونه که اکنون مرزدار جغرافیای سیاسی ایران هستند در دو سده قبل مدافع هویت مذهبی تشیع در برابر وهابیان بودند

سید علی موجانی، رییس کتابخانه تخصصی وزارت خارجه در سخنان آغازین این نشست ضمن خوشامد به میهمانان نشست به ویژه شاعران بلوچ، گفت: پیشنهادی به آقای دکتر ظریف مبنی بر راه اندازی این نشست ها ارایه شد که ایشان هم با برگزاری آن موافقت کرد و در اولین جلسه آن هم حضور یافتند.

وی با بیان اینکه دوره های بعدی این نشست ها با مطالعه و بررسی اشعار اقوام تات، ترکمن، آذری، عرب و اقلیت هایی که قرن ها در ایران زیسته و در هویت ایرانی ما سهیم شده اند مانند گرجی ها و آسوری ها و ارامنه، ادامه خواهد یافت، افزود: این گفتگوها کمک می کند تا با تبادل فرهنگ ها، با حلقه ها و نحله های فکری مختلف آشنا شویم و این کار به شناخت بیشتر ایران، خواهد انجامید.

موجانی ادامه داد: تأثیر فرهنگی ایران در ورای مرزهای خودش است و این ثروتی است که باید قدرش را بدانیم. باید بتوانیم آن را به عنوان جزئی از این اجزای مینیاتورگونه ایرانی در معرض نمایش بگذاریم که راهی برای همبستگی و وفاق بیشتر است.

وی همچنین با بیان اینکه مدتی است درباره تاریخ عراق مطالعاتی دارد، گفت: در مطالعات آرشیوی با نکات بدیعی مواجه شدیم که به عنوان نمونه بعد از تأسیس سلسله قاجاریه، آقامحمدخان قاجار، جمعی از مردم بلوچستان را در منطقه سماوه در جنوب نجف اسکان داد تا از بقاع و حرمین عراق مقابل تجاوز وهابیون نجد، محافظت کنند. بلوچ ها که امروز مدافع مرزهای سیاسی و جغرافیایی ایران هستند، 200 سال پیش مدافع هویت شیعی و مذهبی ما بوده اند.

سید علی موجانی سخنان خود را اینگونه پایان برد: باید به ظرفیت های والای این قوم از اقوام ایرانی مفتخر باشیم که معبر و پل ارتباطی ما با دنیای سرشار از ذوق و هنر هندوستان بودند و تأثیر هویت ما در شبه قاره، از این معبر بوده است.

ادبیات، زبان زیبا شده است

موسی محمودزهی، استاد دانشگاه، نویسنده و محقق، سخنران دیگر این برنامه بود که سخنان خود را درباره زبان بلوچی، ارایه داد. وی گفت: زبان بلوچی از زبان های ایرانی است که از طریق زبان های هند و ایرانی در نهایت به زبان های هند و اروپایی متصل می شود. این زبان خویشاوندی نزدیکی با زبان های فارسی، کردی، پشتو، تاتی، تالشی و گیلکی، دارد. با اندکی فاصله هم خویشاوندی با زبان های سانسکریت و پنجابی و باز هم با فاصله بیشتر خویشاوندی با زبان های انگلیسی، روسی و لاتین قدیم دارد.

وی در ادامه با معرفی رده بندی زبان های ایرانی، از رده های غربی ـ شرقی و شمالی ـ جنوبی نام برد و گفت: زبان های بلوچی و فارسی در رده زبان های غربی با هم خویشاوندند؛ ولی در رده بندی شمالی و جنوبی، بین فارسی و بلوچی فاصله افتاده است.

وی که پیش از این به مدت 15 سال ریاست بنیاد ایران شناسی واحد بلوچستان را به عهده داشت، در ادامه سخنان خود، اظهار کرد: زبان بلوچی از حدود 3 هزار سال پیش از باقی زبان های ایرانی جدا شد و مسیر خود را ادامه داد و بلوچی باستانی، بلوچی میانه و بلوچی نو را ایجاد کرد.
محمودزهی،  همچنین در بخش دیگری از سخنان خود با اظهار این نکته که ایران، سرزمین پلورالیستی و متکثر است، گفت: سیستان و بلوچستان هم ازاین تکثرگرایی بهره می برد. این تنوع و تکثر به خودی خود امتیاز و فرصتی رای روحیه داشتن و خوب شناختن هم است.

وی با انتقاد از اینکه شناخت مردم نقاط مختلف ایران از سیستان و بلوچستان کم است، در خصوص تکثرگرایی در استان، گفت: سیستان و بلوچستان از نظر اقلیم، وضعیت جغرافیایی، آب و هوا و ... دارای تنوع های بسیاری است که متأسفانه بسیاری از مردم کشور آن را نمی دانند.
این محقق و پژوهشگر ادامه داد: از نظر قوم شناسی، سیستان ها از بازماندگان سکاهای شرق دریای خزر هستند که در دوران پادشاهی اشکانیان وارد ایران شدند.

وی با تأکید بر اینکه از تمامی اقوام ایرانی مانند شمالی، خراسانی، یزدی، کرمانی و بجنوردی در سیستان و بلوچستان، زندگی می کنند، گفت: در سیستان و بلوچستان حتی جمعیت سیک ها حضور دارند که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم از پنجاب در مرز هند و پاکستان، به این سرزمین مهاجرت کرده اند.

محمودزهی در ادامه سخنان خود اظهارتی درباره ادبیات و فرهنگ داشت. وی در این باره با یادآوری این نکته که فرهنگ مجموعه ای از ارزش های معنوی یک جامعه است که افراد جامعه به آنها اعتقاد دارند، گفت: بلوچ ها، فرهنگ خود را در ادبیات به نمایش می گذارند. مانند لباسی که خانم مبارکی در این نشست به تن دارد و برای شما شعرخوانی می کند و با هنر سوزن دوزی آراسته شده است. سوزن دوزی در اشعار و ادبیات بلوچ جایگاه خوبی دارد و حتی چندین دیوان شعر وجود دارد که برای سوزن دوزی سروده شده اند.

سخنان پایانی این استاد دانشگاه، انتقادی بود به خلأهای تحقیقی و مطالعاتی در خصوص قوم بلوچ. وی گفت: البته درباره بلوچ ها کارهایی انجام شده است. کارهایی که ایران شناسان خارجی و ایرانی ها و اخیراً بلوچ های ایرانی انجام داده اند. با این حال این کارها قابل مقایسه با فعالیت بلوچ های پاکستان، نیست. آنها چندین آکادمی تخصصی دارند و بیش از 4 هزار منبع و کتاب تحقیقی تولید کرده اند در حالیکه منابع تولیدی ما کمتر از 50 عنوان است.
محمودزهی، در پایان سخنان خود اظهار کرد: ما در بلوچستان برای همکاری با نهادهای و افراد مختلف در خصوص تحقیق و پژوهش در خصوص قوم بلوچ اعلام آمادگی می کنیم.

اقوام تهدید نیستند

حجت الاسلام یونسی، دستیار ویژه رییس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی و مذهبی، دیگر سخنران این نشست بود. وی برگزاری این نوع نشست ها را از جمله نشست های مورد علاقه خود نامید و با قدردانی از برگزاری نشست «به صرف شعر» توسط وزارت خارجه با حضور میهمانانی از سیستان و بلوچستان، تأکید کرد که برگزاری این نوع نشست ها نیاز جامعه امروز ماست و باید توسعه یابد.

وی همچنین گفت: بسیاری از مردم ما و به ویژه نسل جدید، متأسفانه در یک بی خبری ملی و هویتی به سر می برند و از خود غافل شده اند. اقوام همدیگر را نمی شناسند در حالیکه همه ما یک واحد منسجم و مستمر تاریخی بوده و هستیم.

یونسی ادامه داد: این بی خبری هزینه های سنگینی به دوش کشور تحمیل می کند و مانع توسعه و برنامه ریزی کشور است. این بی خبری هنگامی زیان بخش تر می شود که با با مسایل دیگری مانند احساس ناامنی و تهدید و نگرانی، قرین شود.

وی تأکید کرد: این احساس ناامنی که درباره برخی مناطق کشورمان مانند سیستان و بلوچستان، سوءتبلیغ می شود، مانعی برای گردشگری و سرمایه گذاری است. در این صورت این مناطق دچار عقب ماندگی خواهند شد و بالطبع عقب ماندگی کشور را عامل خواهند شد.

وی افزود: این احساس بیگانگی و و تهدید و نگرانی در حوزه نظری و عملی بخشی از عوامل توسعه نیافتگی ماست و در شرایطی تبدیل به تهدید هم می شود.

یونسی با استقبال از برگزاری برنامه هایی که به هم بینی، هم اندیشی و هم شناسی، همچون اهتمام کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه، منجر می شود، این برنامه ها را از جمله مواردی نامید که نگرانی های بیجای تهدید بودن مناطق مختلف ایران را از بین می برد. یونسی گفت: سال گذشته اعلام نمودم که اقوام ایرانی فرصت هستند. پس از آن بود که با موج اعتراض های برخی که متأسفانه بین آنها حتی استادان دانشگاه هم بودند، مواجه بودم. برخلاف نظرات سلبی باید گفت در حالیکه اقوام ما در تمام کشور و بیشتر در مرزها مستقرند، آنها نه تنها تهدید؛ بلکه فرصتی بزرگ برای توسعه کشور هستند.

دستیار ویژه رییس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی و مذهبی، در ادامه تأکید کرد که برای زدودن این تفکر اشتباه باید به تمامی اقوام احترام گذاشت. وی اظهار کرد: احترام گذاشتن شامل شاخص هایی است. باید در عمل نشان دهیم و از ظرفیت های اقوام در حوزه های مختلف استفاده کنیم. مثلاً اگر مسئولیت امنیت مناطق را به صورت مشارکتی واگذار کنیم، سرمایه داران هم بسته به اقوام ما در داخل مرزهایمان در این مناطق و در زادگاه قوم خود سرمایه گذاری خواهند کرد. این اقدامات، استانها را به سمت توسعه و ثبات در داخل و تاثیرگذاری برقلمرو فرهنگی پیرامونی سوق خواهد داد.

وی با ابراز گلایه از اینکه برخی در داخل کشور از تنوع لهجه ها و زبان های ایرانی نگرانند، گفت: ایران مهد زبان های باستانی است؛ اما ریشه تمامی آنها یکسان است. زبان های محلی و قومی ایران، سرمایه های ارزشمند و گنجینه های اساسی زبان ملی ماست. دوستان ما در فرهنگستان فارسی برای واژه های خارجی که وارد زبان فارسی شده است، با استفاده از ریشه های زبان اقدام به واژه سازی می کنند؛ بنظر می رسد آنها علاوه براین کوشش می توانند از دایره وسیع واژگان زبان اقوام نیز استفاده کنند.

یونسی با بیان اینکه باید از موسیقی، زبان، آداب و رسوم اقوام ایرانی استفاده کنیم، افزود: با این نگاه ایران ما خیلی بزرگ تر از آن چیزی می شود که امروز می بینیم. از شبه قاره و چین و قفقاز جنوبی و بالکان و خلیج فارس و یمن و شمال آفریقا، که در نهایت می شود حوزه تمدن ایرانی.

وی گفت: برخلاف حاکمیت و دولت که موافق این توجه به سنن و زبان و فرهنگهای بومی هستند و حتی در قانون اساسی ما هم به آن تأکید شده است، برخی این اتفاق را برنمی تابند. در کنار آنها هم، جریان های قوم گرایی نیز وجود دارندکه با اقداماتشان مانع تحقق این امر هستند. برخی اشخاص کم دانش در داخل کشور با تهدید نامیدن این کار، مانعی بزرگ برای درک سنن، فرهنگ و زبان های محلی و قومی شده اند و در برنامه های دولت خلل ایجاد می کنند. با این حال رییس جمهور محترم آقای روحانی هم خواستشان مبنی بر تحقق آموزش این عناوین است و وزارتخانه های آموزش و پرورش و علوم هم در این خصوص برنامه هایی دارند.

یونسی باز هم از برگزاری این نشست توسط وزارت خارجه قدردانی کرد و گفت: به سازمان های دیگر هم پیشنهاد خواهم داد تا برنامه هایی اینچنینی را برگزار کنند تا کم کم تبدیل به گفتمان شود؛ زیرا اتحاد ملی ما در گروی این تکثرها و تنوع های قومی است.

وی تأکید کرد: تنوع ها و تکثرهای قومی خواست خداست و خدا در قرآن، این را متذکر می شود. پس اقوام نشانه های خدا هستند و نباید از آیات خدا ترسید.

یونسی همچنین گفت: باید دستگاه های دولتی مانند وزارت امور خارجه از ظرفیت اقوام داخل کشور بهره ببرد و برای مأموریت های خارجی از قدرت و تنوع اقوام در سطحی فراگیر بهره جویند.
دستیار ویژه رییس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی و مذهبی، سخنان خود را اینگونه به پایان برد: باید بدانیم که با محروم کردن اقوام در حقیقت کل کشور و نظام را از ظرفیتهای ملی محروم می کنیم.

اعتراض

این نشست با شعرخوانی سه تن از شاعران بلوچ همراه بود. گلنسا مبارکی، شاعر بلوچ، در این نشست، نخستین شاعری بود که برخی از اشعار فارسی و بلوچی خود را برای حاضرین، خوانش کرد.

از جمله این شعر فارسی با نام «اعتراض»:
نهال غم به هر جا بوته کرده
جهان در رنج و غم بیتوته کرده
نه بهر کودکانش مانده شادی
نه دنیا را امید و اعتمادی است
یکی جاسوس، انسان می فروشد
به نام دین قرآن می فروشد
به هر جا بمب و آتش می فروزد
که بدبختی به بدبختی بدوزد
جنایت در جنایت بهر نفت است
ببین بر جان ما اینگونه رفته است
نه راه پس نه راه پیش مانده است
که ظلمت را به هر جایی کشانده است
یکی شام و یکی دیگر عراق است
جهان از بمب و موشک داغدار است
نه فرهنگ و نه دعوای سیاست
چه ترفندی است بر حب ریاست
نه آسایش نه آرامش نه شوری
نه در دل مانده سودای غروری
کنون می باردش تیر از چپ و راست
صدای گریه از گهواره برخاست
به قلبش یک دو تا خمپاره خورده
که در دم طفلک بیچاره مرده
یکی می سوزد از داغ عزیزش
که تب کرده است فرزند مریضش
علاجش داروی «مید این اروپا» ست
همان جا که به ظاهر صلح برپاست
نشان صلح در تحریم ما نیست
تو گویی که این درد را دوا نیست

سلام خاور میانه ...
شاعر بلوچ دیگری که در این محفل ادبی شعرخوانی کرد، نصیر برهان زهی بود.
وی که دارای تجربیاتی در سرودن شعر، خوانندگی و بازیگری دارد، شعر فارسی «خاورمیانه» خود را اینگونه خواند:
سلامت می دهم
خاور میانه
تو را چه شده است
که ولوله در تو انداخته اند
تو دوری از من
بیا نزدیکتر
میهمان من باش
به صرف یک فنجان زندگی
من همزاد توام
شرقی زادۀ آفتاب تموز مکرانم
بلوچستان دستانم
در این سرد زمستان آدمکش
تو را به میهمانی می خواند
تو را چه شده است
که این چنین شعرت
بوی جنایت می دهد
سلامت می دهم خاور میانه
بیا نزدیکتر
آغوش باز کن
پذیرایم باش
تو وارث بین النهرینی
من از سلاله بزرگ زادگانم
دجله تا فرات تو را
قدم به قدم نفس کشیده ام
سلامت می دهم خاورمیانه
برای جهان بدون مرز
برای آنکه شعرت هیچ وقت بوی خیانت نگیرد

این هنرمند بلوچ شعر دیگری هم با نام «کوبانی» خواند:
شمالی برای گفتن
دیر است
برای ناله زمان زود می آید
جنوبی غریبی نکن
من و تو از یک تباریم
چشمانت را از من مگیر
صدایت افسونگر است
نعره کن تا بیدار شوند
خفته دلان
شرقی چرا خوار شده ای
خورشید از آن توست
بتاب چون تابیدن مال توست
مغربی قلم نای نوشتن ندارد
دنیا حیران شده است
مغربی غروب دلتنگت کرده است
وقت آن است زردی را از یاد ببری
و
بخوانی به یاد کوبانی
کوبانی
کوبانیست؟؟!

بقای فردوسی
عبدالحمید ایران نژاد، دیگر شاعر بلوچ بود که در این محفل ادبی، شعرخوانی کرد. شعر این معلم با نام «بقای فردوسی» خوانده شد:
سخن چه بگویم از صفای فردوسی
که جهان همه پر است از وفای فردوسی
به جهان زنده همو کرد نام ایران را
تو هم بشنو از نی نوای فردوسی
فدای نظم دری جان شیرین کرد
که باد جان ها همه فدای فردوسی
به شهنامه این نامه کهن بنگر
تا به اندر آن ببینی لوای فردوسی
به جای شهد جهان خون به جامش کرد
ندید جفا جهان چون جفای فردوسی
به شهنامه همو یاد کرد ز قوم بلوچ
از این روست در سرم بقای فردوسی

این شاعران همچنین اشعاری که به زبان بلوچی سروده اند را خواندند که با استقبال حاضران در نشست، مواجه شد.

این برنامه همچنین با اجرای موسیقی بلوچی توسط گروه «آوای دل ایران شهر» همراه بود. استاد خداداد شکل زهی، نوازنده قیچک، داود بامری، نوازنده دوهلک و خواننده و نصیر  برهان زهی، خواننده، اعضای این گروه موسیقی محلی بلوچی هستند.