به گزارش مشرق، تاریخ و فرهنگ کهن ما ایرانیان، یادمان‌های ارزشمندی برای ما به یادگار گذاشته است. «نوروز» عیدی شرقی و سرشار از ارزش و معنویت است، نوروز نماد نوآوری، طراوت، جوانی، نشاط و همچنین یادمان مهربانی و محبت به یکدیگر، دید و بازدید خویشاوندان، محکم کردن روابط دوستی و مهربانی میان دوستان، آشنایان و زدودن کینه‌ها است، هر چند نوروز یک عید دینی نیست، در روایات متعددی، تکریم و گرامی داشته شده و زمانی برای اظهار بندگی و تواضع در برابر پروردگار شمرده شده است.
نماد عبودیت و خضوع در اسلام، «نماز» است که جایگاه بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای در آیات و روایات دارد، از دیدگاه امام خمینی(ره) نماز در میان عبادات، به مثابه «اسم اعظم و بلکه خود اسم اعظم»(1) در میان دیگر اسماء الهی است، با توجه به شأن رفیع نماز و ظرفیت بدیع نوروز بر آن شدیم راهکارهای تبلیغ و ترویج نماز برای کودکان را به اجمال بررسی کنیم.
امام زین العابدین(ع) در بیان حقوق فرزند می‌فرمایند: «و أمّا حَقُّ وَلَدِکَ فَأن تَعلَمَ أنَّهُ مِنکَ و مُضافٌ إلَیکَ فی عاجِلِ الدُّنیا بِخَیرِهِ و شَرِّهِ و أَنَّکَ مَسئولٌ عَمّا وَلیتَهُ مِن حُسنِ الأَدَبِ و الدِّلالَةِ عَلى رَبِّهِ عزوجل و المَعونَةِ عَلى طاعَتِهِ؛ فَاعمَل فی أمرِهِ عَمَلَ مَن یَعلَمُ أنَّهُ مُثابٌ عَلَى الإِحسانِ إلَیهِ، مُعاقَبٌ عَلَى الإِساءَةِ إلَیهِ»؛ و اما حق فرزندت این است که بدانى او از توست و با خوب و بدش در دنیا، منتسب به توست و بى‌گمان، تو درباره خوب تربیت کردن او و راهنمایى کردنش به سوى خداوند عزوجل و یاری کردن وی در فرمانبردارى از پروردگار، مسئولى؛ پس در کار او، همانند کسى عمل کن که مىداند براى نیکى کردن به او پاداش مىگیرد و بر بدى کردن به او مجازات مىشود».(2)
توجه دادن آن حضرت(ع) به والدین نسبت به اینکه راهنمایی و یاری فرزند در طاعت خداوند، مستلزم ثواب یا عقاب خواهد بود، بیانگر فریضه بودن تربیت دینی کودکان است؛ فریضه‌ای که بهترین ساعات و لحظه‌ها را برای ادای آن باید صرف کرد و طبق آیه شریفه، بر آن شکیبایی ورزید.
نوروز همواره برای کودکان و فرزندان ما، روزهای به یادماندنی و شیرینی بوده است، تشویق و دعوت کودکان به نماز در روزهای جذاب نوروز، بی‌گمان نقش مؤثری در علاقه آنان به نماز خواهد داشت، البته در این تلاش دینی، شکیبایی، ابتکار و خوشرویی بزرگ‌ترها در ماندگار شدن آن بسیار مؤثر است، برای دستیابی به این مقصود، به برخی از راهکارهای کاربردی و اجرایی اشاره می‌شود:
1. در جمع خانواده، دوستان و آشنایان معمولاً فرد یا افرادی حضور دارند که محبوب و مورد علاقه فرزندان هستند. کودکان از این افراد الگو می‌پذیرند و حرف‌شنوی دارند و این یک ظرفیت خوب برای تبلیغ نماز خواهد بود، در عید دیدنی‌ها، از آن شخصِ محبوب کودک بخواهیم که از نماز برای کودک سخن بگوید؛ با جمع کردن بچه‌های فامیل در دید و بازدیدها، نماز جماعت برپا کند، از مفاهیم نماز در ضمن بازی و استفاده از هیجان گروهی بهره ببرد، شعرهای دسته‌جمعی آماده کند و همخوانی و گروه سرود تشکیل دهد، فراموش نکنیم که کودکان ما به کارهای جمعی، واکنش بسیار مثبتی نشان می‌دهند.
2. برای کودکان، داستان‌ها و خاطره‌هایی درباره نماز، از بزرگان، شهدا و مفاخر بیان کنیم، داستان‌هایی که در آن، نماز رکن و بخش جذاب داستان باشد، نه حاشیه و قسمت ملال‌آور آن، در این خاطره‌ها یا داستان‌ها که حتی می‌تواند شخصی هم باشد، آثار نماز و مشکل‌گشایی آن برجسته شود. برای نمونه می‌توانیم توسل «ابن سینا» به نماز برای رفع مشکلات علمی‌اش را برای کودکان بازگو کنیم.
3. از مهم‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین رسم نوروز، نباید غافل شد، کودکان در عید دیدنی‌ها، چشم انتظار عیدی هستند، والدین، پدربزرگ و مادربزرگ‌ها و دیگر بزرگ‌ترهای موقعیت‌شناس می‌توانند هنگام پخش اذان یا بعد از خواندن نماز، عیدی را از زیر سجاده در آورده و به کودک دهند، این کار نماز را برای کودک شیرین‌تر و مهم‌تر خواهد کرد؛ افزون بر اینکه شخص نمازگزار را فرد کریم و بخشنده‌ای برای الگوگیری خواهد یافت.
4. در جمع‌های خانوادگی و دید و بازدیدهای نوروز کودکان دوست دارند، یک اتاق اختصاصی برای بازی‌های گروهی خود داشته باشند، این مکان اختصاصی را به گونه‌ای فضاسازی کنید که پیامی از نماز، نصیب ضمیر ناخودآگاه کودک شود، کودکان در دریافت پیام‌های غیرمستقیم، بسیار توانمند هستند؛ مانند پهن کردن یک سجاده زیبا در گوشه اتاق و گذاشتن ظرف آجیل کنار آن.
5. فراموش نکنیم بزرگ‌ترین و مهم‌ترین کار در تربیت و تشویق دینی کودک، پایبندی خود بزرگ‌ترها به احکام است، در عیددیدنی‌ها و حتی مسافرت‌های نوروزی، با اقامه نماز اول وقت و به جماعت، شور و نشاطی به یادماندنی برای کودکان خود به یادگار بگذاریم، کودکان مشتاق کارهای گروهی با بزرگ‌ترهای خود هستند.
6. برگزاری مسابقات کوچک درباره نماز در جمع کودکان؛ مانند دانستن ذکر رکوع، حفظ بودن سوره، آشنایی با وضو و اهدای جایزه، در یادسپاری و انتقال مفاهیم ارزشمند نماز به آنان، کارآیی مناسبی دارد و کنجکاوی نسبت به نماز را در فرزندانمان ایجاد خواهد کرد.
7. گفت‌وگوی دامنه‌دار، کوتاه و برنامه‌دار در مورد نماز با بچه‌های بالای نُه سال، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری تفکر عاقلانه درباره نماز در آن‌ها باشد، به این صورت که در مهمانی‌های متعدد که بستر آن در نوروز بسیار مهیا است، با قرائت آیه یا روایتی درباره نماز، از آن‌ها بخواهیم پیرامون آن نظر دهند و در نهایت به یک جمع‌بندی پیام‌دار برسیم، از کودکان بخواهیم در صورت امکان، سخنان خود را یادداشت کنند.
8. در مسافرت‌های نوروزی، کودکان را به طبیعت زیبای بهاری و نشاطی که از آن می‌گیرد، توجه دهیم، این تذکر باید با یادآوری خالقی همراه باشد که چنین آفریده و شایسته پرستش و بندگی است، به فرزند خود بگوییم که اولین و مهم‌ترین راه بندگی این خدای زیباآفرین، خواندن نماز است. جلوه‌های زیبایی آفرینش را در چشم کودکان تقویت کنیم تا جلوه‌های نیاز به نماز در ذهن و ضمیر او ماندگار و تقویت شود.
*پی‌نوشت ها:
1. امام خمینی، آداب الصلوه، ص9.
2. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص622.
نماد عبودیت و خضوع در اسلام، «نماز» است که جایگاه بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای در آیات و روایات دارد، از دیدگاه امام خمینی(ره) نماز در میان عبادات، به مثابه «اسم اعظم و بلکه خود اسم اعظم»(1) در میان دیگر اسماء الهی است، با توجه به شأن رفیع نماز و ظرفیت بدیع نوروز بر آن شدیم راهکارهای تبلیغ و ترویج نماز برای کودکان را به اجمال بررسی کنیم.
امام زین العابدین(ع) در بیان حقوق فرزند می‌فرمایند: «و أمّا حَقُّ وَلَدِکَ فَأن تَعلَمَ أنَّهُ مِنکَ و مُضافٌ إلَیکَ فی عاجِلِ الدُّنیا بِخَیرِهِ و شَرِّهِ و أَنَّکَ مَسئولٌ عَمّا وَلیتَهُ مِن حُسنِ الأَدَبِ و الدِّلالَةِ عَلى رَبِّهِ عزوجل و المَعونَةِ عَلى طاعَتِهِ؛ فَاعمَل فی أمرِهِ عَمَلَ مَن یَعلَمُ أنَّهُ مُثابٌ عَلَى الإِحسانِ إلَیهِ، مُعاقَبٌ عَلَى الإِساءَةِ إلَیهِ»؛ و اما حق فرزندت این است که بدانى او از توست و با خوب و بدش در دنیا، منتسب به توست و بى‌گمان، تو درباره خوب تربیت کردن او و راهنمایى کردنش به سوى خداوند عزوجل و یاری کردن وی در فرمانبردارى از پروردگار، مسئولى؛ پس در کار او، همانند کسى عمل کن که مىداند براى نیکى کردن به او پاداش مىگیرد و بر بدى کردن به او مجازات مىشود».(2)
توجه دادن آن حضرت(ع) به والدین نسبت به اینکه راهنمایی و یاری فرزند در طاعت خداوند، مستلزم ثواب یا عقاب خواهد بود، بیانگر فریضه بودن تربیت دینی کودکان است؛ فریضه‌ای که بهترین ساعات و لحظه‌ها را برای ادای آن باید صرف کرد و طبق آیه شریفه، بر آن شکیبایی ورزید.
نوروز همواره برای کودکان و فرزندان ما، روزهای به یادماندنی و شیرینی بوده است، تشویق و دعوت کودکان به نماز در روزهای جذاب نوروز، بی‌گمان نقش مؤثری در علاقه آنان به نماز خواهد داشت، البته در این تلاش دینی، شکیبایی، ابتکار و خوشرویی بزرگ‌ترها در ماندگار شدن آن بسیار مؤثر است، برای دستیابی به این مقصود، به برخی از راهکارهای کاربردی و اجرایی اشاره می‌شود:
1. در جمع خانواده، دوستان و آشنایان معمولاً فرد یا افرادی حضور دارند که محبوب و مورد علاقه فرزندان هستند. کودکان از این افراد الگو می‌پذیرند و حرف‌شنوی دارند و این یک ظرفیت خوب برای تبلیغ نماز خواهد بود، در عید دیدنی‌ها، از آن شخصِ محبوب کودک بخواهیم که از نماز برای کودک سخن بگوید؛ با جمع کردن بچه‌های فامیل در دید و بازدیدها، نماز جماعت برپا کند، از مفاهیم نماز در ضمن بازی و استفاده از هیجان گروهی بهره ببرد، شعرهای دسته‌جمعی آماده کند و همخوانی و گروه سرود تشکیل دهد، فراموش نکنیم که کودکان ما به کارهای جمعی، واکنش بسیار مثبتی نشان می‌دهند.
2. برای کودکان، داستان‌ها و خاطره‌هایی درباره نماز، از بزرگان، شهدا و مفاخر بیان کنیم، داستان‌هایی که در آن، نماز رکن و بخش جذاب داستان باشد، نه حاشیه و قسمت ملال‌آور آن، در این خاطره‌ها یا داستان‌ها که حتی می‌تواند شخصی هم باشد، آثار نماز و مشکل‌گشایی آن برجسته شود. برای نمونه می‌توانیم توسل «ابن سینا» به نماز برای رفع مشکلات علمی‌اش را برای کودکان بازگو کنیم.
3. از مهم‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین رسم نوروز، نباید غافل شد، کودکان در عید دیدنی‌ها، چشم انتظار عیدی هستند، والدین، پدربزرگ و مادربزرگ‌ها و دیگر بزرگ‌ترهای موقعیت‌شناس می‌توانند هنگام پخش اذان یا بعد از خواندن نماز، عیدی را از زیر سجاده در آورده و به کودک دهند، این کار نماز را برای کودک شیرین‌تر و مهم‌تر خواهد کرد؛ افزون بر اینکه شخص نمازگزار را فرد کریم و بخشنده‌ای برای الگوگیری خواهد یافت.
4. در جمع‌های خانوادگی و دید و بازدیدهای نوروز کودکان دوست دارند، یک اتاق اختصاصی برای بازی‌های گروهی خود داشته باشند، این مکان اختصاصی را به گونه‌ای فضاسازی کنید که پیامی از نماز، نصیب ضمیر ناخودآگاه کودک شود، کودکان در دریافت پیام‌های غیرمستقیم، بسیار توانمند هستند؛ مانند پهن کردن یک سجاده زیبا در گوشه اتاق و گذاشتن ظرف آجیل کنار آن.
5. فراموش نکنیم بزرگ‌ترین و مهم‌ترین کار در تربیت و تشویق دینی کودک، پایبندی خود بزرگ‌ترها به احکام است، در عیددیدنی‌ها و حتی مسافرت‌های نوروزی، با اقامه نماز اول وقت و به جماعت، شور و نشاطی به یادماندنی برای کودکان خود به یادگار بگذاریم، کودکان مشتاق کارهای گروهی با بزرگ‌ترهای خود هستند.
6. برگزاری مسابقات کوچک درباره نماز در جمع کودکان؛ مانند دانستن ذکر رکوع، حفظ بودن سوره، آشنایی با وضو و اهدای جایزه، در یادسپاری و انتقال مفاهیم ارزشمند نماز به آنان، کارآیی مناسبی دارد و کنجکاوی نسبت به نماز را در فرزندانمان ایجاد خواهد کرد.
7. گفت‌وگوی دامنه‌دار، کوتاه و برنامه‌دار در مورد نماز با بچه‌های بالای نُه سال، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری تفکر عاقلانه درباره نماز در آن‌ها باشد، به این صورت که در مهمانی‌های متعدد که بستر آن در نوروز بسیار مهیا است، با قرائت آیه یا روایتی درباره نماز، از آن‌ها بخواهیم پیرامون آن نظر دهند و در نهایت به یک جمع‌بندی پیام‌دار برسیم، از کودکان بخواهیم در صورت امکان، سخنان خود را یادداشت کنند.
8. در مسافرت‌های نوروزی، کودکان را به طبیعت زیبای بهاری و نشاطی که از آن می‌گیرد، توجه دهیم، این تذکر باید با یادآوری خالقی همراه باشد که چنین آفریده و شایسته پرستش و بندگی است، به فرزند خود بگوییم که اولین و مهم‌ترین راه بندگی این خدای زیباآفرین، خواندن نماز است. جلوه‌های زیبایی آفرینش را در چشم کودکان تقویت کنیم تا جلوه‌های نیاز به نماز در ذهن و ضمیر او ماندگار و تقویت شود.
*پی‌نوشت ها:
1. امام خمینی، آداب الصلوه، ص9.
2. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص622.