به گزارش مشرق، «محمد اشرف غنی» رییس جمهوری افغانستان در سفری 2 روزه و در صدر هیاتی عالیرتبه امروز یکشنبه سی ام فروردین ماه به تهران آمد. این نخستین سفر اشرف غنی به ایران در مقام ریاست جمهوری افغانستان است؛ سفری که در پاسخ به دعوت رسمی «حسن روحانی» همتای ایرانی اش صورت گرفت.
قرار بود این سفر در ماه گذشته انجام شود که به علت سقوط بهمن و کشته شدن نزدیک به100 نفر در استان پنجشیر افغانستان به تعویق افتاد.
ایران و افغانستان نقاط مشترک فراوانی دارند. موضوع همسایگی، فرهنگ و زبان مشترک و همچنین برخی چالش های امنیتی و سیاسی از مسائل همپیوند 2 کشور قلمداد می شود.
تهدیدهای مشترکی همچون رشد تروریسم و قاچاق مواد مخدر که با دخالت خارجی همراه شده، تاکنون نتوانسته است به سدی بزرگ در راه گسترش مبادلات اقتصادی، سیاسی و امنیتی 2 کشور تبدیل شود و همواره روند مناسبات رو به افزایش بوده است.
حجم مبادلات تجاری ایران و افغانستان نزدیک به 2 میلیارد دلار است. در کنار مزیت هایی مانند پیوند جغرافیایی و فرهنگی، تهران می تواند با توجه به بازار مصرف 30 میلیون نفری افغانستان و نیاز فراوان آن به ساخت بسیاری از امکانات زیربنایی، سهم بیشتری را در برآورده کردن نیازهای شهروندان افغانی و دولت کابل داشته باشد.
به نظر می رسد یکی از مهمترین مسائل مطرح در سفر رییس جمهوری افغانستان به تهران، به فرجام رساندن پیمان جامع «دوستی همکاری ها» میان 2 کشور است که «حامد کرزی» رییس جمهوری پیشین افغانستان، آذرماه 1392 طی آخرین سفر خود به تهران در دیدار با «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران، به بحث گذاشته بود.
روابط سیاسی 2 کشور در نگاه مقام های افغان اهمیت ویژه یی دارد به گونه یی که سی ام دی ماه اشرف غنی در دیدار وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت: ایران شریک پایدار ما است و ویژگی منحصر به فرد خود را دارد... ما همپیمانان طبیعی هستیم و باید همه ظرفیت ها را برای نزدیک تر شدن روابط به کار بگیریم.
رییس جمهوری افغانستان تاکید کرد 2 کشور باید افزون بر حوزه همسایگی، برای همکاری در حوزه جهان اسلام، منطقه یی و بین المللی نیز برنامه ریزی کنند.
به گفته او، روابط ایران و افغانستان بنیادین است و منطقی خواهد بود که 2 کشور برای درازمدت برنامه ریزی کنند.
*** اشتراک های فرهنگی؛ تقویت کننده روابط اقتصادی
«محمدرضا عسگری» کارشناس مسائل شبه قاره هند و تحلیلگر امور افغانستان، درباره سفر رییس جمهوری افغانستان به تهران و شرایط سیاسی این کشور به پژوهشگر ایرنا گفت: سفر رییس جمهوری افغانستان به تهران در شرایطی صورت می گیرد که افغانستان از سپتامبر گذشته (سی ام شهریورماه) دوره انتقالی ریاست جمهوری از کرزی به اشرف غنی را طی کرده است. آن زمان بود که انتخابات ریاست جمهوری افغانستان پس از کش و قوس های فراوان به سرانجام رسید و اکنون دولت وحدت ملی افغانستان در حال گذران تجربه ی تازه در عرصه سیاسی این کشور است.
وی با اشاره به رقابت شدید اشرف غنی و «عبدالله عبدالله» (رییس اجرایی) در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری و تشکیل دولت وحدت ملی پس از بروز مشکلات دامنه دار انتخاباتی، افزود: با توافق سیاسی مقام های بلندپایه، سمت های سیاسی میان 2 رقیب انتخاباتی تقسیم شد.
این کارشناس مسائل شبه قاره با اشاره به روابط پیشین ایران و افغانستان گفت: سفر اشرف غنی به تهران در شرایطی انجام می شود که جمهوری اسلامی ایران طی سه دهه جنگ داخلی و حضور اشغالگران خارجی از مهمترین پشتیبانان ملت و دولت افغانستان بوده است. فراهم آوردن امکانات مناسب برای حضور صدها هزار پناهنده افغان در ایران طی چند دهه گذشته، از مصادیق روابط مطلوب دولت ایران با ملت و دولت افغانستان به شمار می رود. در این شرایط سفر آقای اشرف غنی می تواند به گسترش بیشتر مناسبات کابل- تهران منجر شود و نشان دهد مقام های بلندپایه دولت افغانستان نیز افزایش روابط با ایران را دنبال می کنند.
عسگری یکی از مهمترین مسائل میان 2 کشور را «توافق امنیتی افغانستان با آمریکا» دانست و آن را موضوعی «قابل تامل» خواند.
وی افزود: پس از مراسم تحلیف اشرف غنی، توافقنامه امنیتی افغانستان با آمریکا امضا شد. ایران در حوزه سیاست خارجی، نگاه چندان مثبتی به این توافق ندارد. از دید ایران حضور کشورهای فرامنطقه یی در منطقه- در چارچوب هایی مانند توافق امنیتی افغانستان و آمریکا- بر هم خوردن ترتیبات امنیتی منطقه را باعث می شود. جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید کرده است باید امنیت منطقه بر پایه ی همکاری همسایگانی محقق شود که در حوزه های سیاسی و اقتصادی در هم تنیده اند. با این ملاحظات، ایران باور دارد توافق امنیتی با کشورهای خارجی نمی تواند امنیت افغانستان را تامین کند و به علت آثار منفی بر امنیت این کشور، ترتیبات امنیتی منطقه را نیز متاثر می سازد.
وی تاکید کرد دولت جمهوری اسلامی ایران امضای توافق امنیتی را در چارچوب اختیارات و تصمیم دولت افغانستان می داند اما برای خود این حق را قایل است که دیدگاه خود را درباره تحولات احتمالی سیاسی- امنیتی مرزها به واسطه این توافق، بیان می کند.
این کارشناس مسائل شبه قاره افزود: البته این موضوع در ماه های گذشته تاثیر منفی چندانی بر روابط ایران و افغانستان نداشته است و 2 کشور تلاش دارند مناسبات خود را افزایش دهند. نمونه آن نیز سفر معاون اجرایی رییس جمهوری کشورمان به کابل و گشایش یک نمایشگاه تجاری- اقتصادی در پایتخت این کشور است.
وی در ارزیابی خط مشی 6ماهه دولت اشرف غنی به ویژه در حوزه سیاست خارجی گفت: اشرف غنی در روزهای پس از رسیدن به قدرت تاکید کرد سیاست خارجی کابل بر پایه تعامل و همکاری با کشورهای منطقه استوار شده و دولت وحدت ملی در تدوین سیاست خارجی نوپای خود، همکاری گسترده با کشورهای منطقه را در دستور کار قرار داده است. سفرهای اشرف غنی به کشورهای همسایه مانند پاکستان- با وجود اختلاف دیرینه 2 کشور- نشان می دهد با وجود برخی بی اعتمادی ها که در اذهان مردم افغانستان نسبت به روابط با پاکستان وجود دارد اشرف غنی تعامل با کشورهای منطقه را در صدر سیاست خارجی تعریف کرده و به تعابیر و تحولاتی که در گذشته میان افغانستان و کشورهای همسایه رخ داده است، اهمیت چندانی نمی دهد.
وی تاکید کرد «اشرف غنی تلاش دارد در دوره کنونی، سیاست خارجی را به گونه یی تنظیم کند که نخست، امنیت را به این کشور جنگ زده بازگرداند و دوم، کشورهای همسایه را برای افزایش سرمایه گذاری در افغانستان فراخوانده و در چارچوب همکاری های اقتصادی از تجربه های آنها استفاده کند».
عسگری افزود: افغانستان با مشکلات جدی در بازسازی کشور روبرو است و بنابراین کمک های مالی کشورهای منطقه و همسایه در توسعه و رونق اقتصادی افغانستان نقش موثری دارد. به یقین سفر اشرف غنی به تهران نیز در چارچوب همین رویکرد معنا و مفهوم پیدا می کند.
این تحلیلگر گفت: تهدیدها و منافع مشترکی برای ایران و افغانستان وجود دارد. مبارزه با مواد مخدر و رویارویی با تروریسم 2 مساله مهم فراروی ایران و افغانستان است. هر چند میزان و درجه تهدید این 2 مساله برای تهران و کابل متفاوت است با وجود این، ایران به تحولات و تغییرات امنیتی در کشورهای منطقه توجه جدی دارد و از دیدگاه احتیاطی هر گونه افزایش فعالیت های تروریستی در کشورهای همسایه را مهم ارزیابی می کند. به همین دلیل به نظر می رسد این مباحث، سرفصل های مهمی برای 2 کشور است.
وی افزود: از سوی دیگر باید توجه داشت نیاز امروز افغانستان به کمک های مالی و بین المللی و پشتیبانی های دفاعی در چارچوب آموزش و تجهیز ارتش، دولت این کشور را وادار می کند با کشورهای فرامنطقه یی پیمان های امنیتی امضا کند که شاید نقطه جدایی و اختلاف ایران و افغانستان، همین توافقنامه های امنیتی باشد. جمهوری اسلامی ایران این نگرانی را دارد که این توافقنامه ها سودی برای ارتقای توان دفاعی و امنیتی افغانستان نداشته باشد و حضور نیروی های خارجی در افغانستان در امنیت منطقه تاثیر منفی بگذارد.
این کارشناس مسائل افغانستان درباره مراودات تجاری و اقتصادی 2 کشور تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران طی بیش از 10 سال گذشته در روند بازسازی افغانستان نقش موثری به ویژه در حوزه های اقتصادی و فرهنگی داشته است اما حجم 2 میلیارد دلاری روابط ایران و افغانستان بسیار پایین تر از ظرفیت های بالقوه 2 کشور برای همکاری است. بیش از سه دهه جنگ داخلی و اشغال خارجی، زیرساخت های بسیار زیادی را در افغانستان ویران کرده بنابراین نقش ایران در روند بازسازی افغانستان مهم است و ایران می تواند با صدور خدمات فنی و مهندسی افغانستان را در راه رشد و توسعه قرار دهد.
عسگری افزود: اشتراکات دینی، فرهنگی و زبانی نیز می تواند بر توسعه همکاری ها تاثیر مثبت داشته باشد. از آنجا که میان کشورهای همسایه افغانستان، ایران در همکاری های خود صداقت پیشه کرده است بسیاری از مردم افغانستان ایران را تنها حامی ملت و دولت افغانستان می دانند. ذهنیت مثبت مردم افغانستان درباره تهران می تواند راه را برای توسعه همکاری ها هموار سازد.
*** امنیت، سنگ بنای گسترش تجارت
«جعفر حق پناه» کارشناس مسائل منطقه و عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی بین الملل، نیز درباره سفر ریس جمهوری افغانستان به تهران به پژوهشگر ایرنا گفت: رییس جمهوری افغانستان پیش از این، سفرهایی به کشورهای منطقه همچون عربستان، چین و پاکستان داشته و البته هنوز به کشور مهم هند نرفته است. باید این نکته مهم را یادآوری کرد که نزدیک به نیمی از اعضای کابینه دولت افغانستان هنوز رای اعتماد نگرفته اند ولی مسوولان امنیتی مانند وزیر امنیت ملی افغانستان وی را در سفر به ایران همراهی می کنند.
وی افزود: بررسی رویکردهای غنی در مقام ریاست کمیسیون دولت وحدت ملی، مدیریت انتقال مسوولیت های امنیتی از نظامیان خارجی به نیروهای امنیتی افغان و پیش از آن در دوره ریاست دانشگاه نشان می دهد وی تاکنون ارتباط چندان نزدیکی با ایران نداشته است.
این تحلیلگر مسائل منطقه تاکید کرد به گفته مقام های 2 کشور، هدف از سفر به تهران پیشبرد و امضای توافقنامه بلندمدت و راهبردی است که در زمان کرزی دنبال می شد. همچنین مسائل مهمی همچون مهاجران، مراودات مرزی، بحث آب و قاچاق مواد مخدر نیز به احتمال زیاد در این سفر پیگیری خواهد شد.
حق پناه داوری درباره میزان موفقیت خط مشی های اشرف غنی در بهبود شرایط داخلی و بین المللی کشور افغانستان را زود دانست و یادآوری کرد: هنوز 6 ماه از دوران ریاست جمهوری اشرف غنی نگذشته و کابینه افغانستان نیز ائتلافی است. تا پیش از این افغانستان چنین شرایطی نداشته و با سنت شکنی نسبت به گذشته، منصب رییس اجرایی دولت وحدت ملی ایجاد شده است.
وی دیگر چالش پیش روی رییس جمهوری افغانستان را پایین بودن میزان همبستگی درونی این کشور دانست؛ امری که بر جهت گیری و سیاست های اشرف غنی تاثیر می گذارد. همچنین آغاز دوره ریاست جمهوری اشرف غنی با برون رفت نیروهای آمریکایی و سربازان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) همزمان شد که به طور طبیعی بر موضوع ثبات و امنیت در این کشور تاثیر می گذارد.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی بین الملل در تحلیل خط مشی سیاسی دولت تازه با اشاره به اینکه «در افغانستان دولتی یکپارچه و برآمده از اجماع نخبگان وجود ندارد»، گفت: اشرف غنی بیشترین تاکید خود را بر حوزه سیاست خارجی قرار داده است. وی تاکنون فقط چند سفر داخلی به ولایات گوناگون افغانستان داشته و بیشتر سفرهای او خارجی و به کشورهای عربی و اروپایی بوده است. تاکید و تلاش وی این است که مساله افغانستان را در سطح بین المللی نگاه دارد تا بتواند کمک و همکاری خارجی را جلب ند. این موضوع در اولویت برنامه های اشرف غنی است تا از این راه، مسائل بین المللی و خارجی کشور خود را حل و فصل کند.
حق پناه درباره رویکرد اشرف غنی به تقویت روابط همه جانبه با ایران با وجود تعارض با برخی تعهدهای بین المللی و امنیتی دولت افغانستان گفت: در تحلیل این موضوع باید به فرهنگ سیاسی افغانستان توجه داشت. افغانستان کشوری نفوذپذیر است و در منطقه یی قرار دارد که همه بازیگران، منافعی را در مسائل این کشور می بینند. پیشینه مداخلات خارجی در این کشور نیز همین موضوع را نشان می دهد. دولت افغانستان خط مشی خود را بر این چارچوب نهاده است که با همه کنشگران تعامل داشته باشد. حتی اگر آن کشورها با یکدیگر منافع متعارضی هم داشته باشند، افغان ها هیچ گاه همکاری آنها را رد نمی کنند.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی بین الملل ادامه داد: به همین دلیل افغانستان هم با پاکستان و هند، هم با چین و روسیه روابط خود را ادامه می دهد. این نکته از این واقعیت ژئوپلتیکی ناشی می شود که کشورهای همسایه نمی توانند خود را از مسائل داخلی افغانستان به دور ببینند.
به گفته این تحلیلگر، بدون توجه به اینکه گرایش های شخصی مقام های افغانستان چه باشد همه آنان تلاش می کنند با استفاده از هر فرصتی، موضوع افغانستان را زنده نگاه دارند تا از منافع بین المللی آن بهره بگیرند، تاثیر مداخلات خارجی را کاهش دهند و موازنه یی میان همه بازیگران برقرار کنند.
این کارشناس مسائل منطقه تاکید کرد «دولت کابل همواره در تعامل با تهران تلاش کرده است نگذارد چالش های ایران با کشورهای رقیب در داخل افغانستان نمود پیدا کند و ایران باعث بی ثباتی در این کشور شود؛ برای نمونه افغانستان نمی خواهد چالش ایران با آمریکا یا عربستان بر این کشور تاثیر بگذارد. این سیاست در دوره حامد کرزی کم و بیش موفقیت آمیز بود و وی توانست از وقوع تنش احتمالی جلوگیری کند».
حق پناه موارد اختلاف ایران و افغانستان را این گونه برشمرد: از مهمترین موارد اختلافی میان ایران و افغانستان وضعیت مهاجران است. دولت افغانستان توقع دارد ایران مدارای بیشتری در برابر مهاجران افغان نشان دهد، از اخراج اجباری آنان یا محاکمه ی بدون هماهنگی شهروندان افغان خودداری کند، به شمار بیشتری از افغانی ها اجازه ورود و کار در ایران بدهد، برای دانشجویان افغان تسهیلاتی در نظر گیرد و از درگیری های شدید مرزی برای برخورد با مهاجران غیرقانونی خودداری کند.
با این همه، افغانستان هیچگاه خواسته ی ایران را در بحث مربوط به مدیریت حوزه آبریز هیرمند در نظر نگرفته و همواره اعلام کرده است کشورش به آب هیرمند نیاز دارد.
این کارشناس درباره مراودات اقتصادی گفت: افغانستان بازار دست نخورده یی دارد و ایران سهم بزرگ تری از بازار و تجارت در افغانستان می خواهد اما ضعف بخش خصوصی 2 کشور در کنار سیاسی شدن موضوع و نبود زیرساخت های لازم در افغانستان به ویژه در عرصه تجارت نوین، شرایط کنونی را برای 2 کشور دشوار کرده است. این احتمال وجود دارد که در سفر اشرف غنی به تهران بخشی از این موضوع ها مورد بحث قرار گرفته و گام هایی برای حل آنها برداشته شود.
حق پناه درباره مهمترین مشکل تجاری 2 کشور افزود: اینکه بازارها در دسترس کشورها قرار بگیرد، در مرحله نخست وابسته به این است که امنیت و ثبات داخلی وجود داشته باشد. نبود امنیت در افغانستان باعث شده است تجارت 2 کشور از مبادله کالاهای مصرفی فراتر نرود.
وی افزود: ایران و افغانستان به صادرات برق به افغانستان یا انتقال نفت و انرژی از راه خط لوله گرایش داشته اند اما نبود امنیت سدی بزرگ در راه دستیابی به این اهداف اقتصادی و تجاری بوده است. گرچه این امکان وجود دارد که در بخش های مخابرات، صنعت، معدن و راه سازی حجم روابط اقتصادی افزایش یابد اما مشکل ناامنی در افغانستان و برخی ناهماهنگی های داخلی در ایران در کنار قضیه تحریم ها باعث شده است ایران نسبت به رقبای خود از مزیت های اقتصادی در افغانستان برخوردار نباشد. برای نمونه به علت تحریم ها بحث گردش مالی در مبادلات تجاری با ایران سخت شده است و هر اقدامی برای ایران هزینه زیادی دارد.
این کارشناس حوزه قومیت ها در خاورمیانه درباره چشم انداز پیش روی دولت اشرف غنی گفت: در کوتاه مدت دولت افغانستان تلاش خواهد کرد نقش بین المللی پویاتری داشته باشد و مساله افغانستان، موضوع روز در سطح بین المللی باقی بماند تا بتواند امکانات را جلب کند. همچنین ممکن است دولت افغانستان در پی راه های ایجاد صلح در داخل کشور با همکاری همسایگان باشد. حتی درخواست از چین برای ورود به گفت وگوها با پاکستان یا طالبان می تواند در کوتاه مدت چهره مثبتی از دولت کابل به نمایش بگذارد اما در میان مدت و بلندمدت به نظر نمی رسد افغانستان دچار تحول بنیادین شود. ناامنی و نبود همبستگی داخلی به علت مسائل قومی و زبانی در کنار نفوذ خارجی باعث خواهد شد افغانستان نتواند به بازیگر مهمی در منطقه تبدیل شود.
وی پیمان جامع دوستی همکاری ها میان ایران و افغانستان را قابل دستیابی دانست و گفت: این توافقنامه دستاوردهای مثبتی خواهد داشت و به 2 کشور کمک خواهد کرد درک و فهم مشترک بهتری از یکدیگر داشته باشند و اقدام های خود را تعمیق بخشند. مهمتر از همه این است که ایران چگونه خود را در فرایند توافق های جهانی و منطقه یی درباره افغانستان نقش آفرین نشان دهد. تهران از این راه می تواند با یارگیری بیشتر و بهتر به اهداف خود دست یابد زیرا در افغانستان نمی توان به تنهایی موفق بود.
قرار بود این سفر در ماه گذشته انجام شود که به علت سقوط بهمن و کشته شدن نزدیک به100 نفر در استان پنجشیر افغانستان به تعویق افتاد.
ایران و افغانستان نقاط مشترک فراوانی دارند. موضوع همسایگی، فرهنگ و زبان مشترک و همچنین برخی چالش های امنیتی و سیاسی از مسائل همپیوند 2 کشور قلمداد می شود.
تهدیدهای مشترکی همچون رشد تروریسم و قاچاق مواد مخدر که با دخالت خارجی همراه شده، تاکنون نتوانسته است به سدی بزرگ در راه گسترش مبادلات اقتصادی، سیاسی و امنیتی 2 کشور تبدیل شود و همواره روند مناسبات رو به افزایش بوده است.
حجم مبادلات تجاری ایران و افغانستان نزدیک به 2 میلیارد دلار است. در کنار مزیت هایی مانند پیوند جغرافیایی و فرهنگی، تهران می تواند با توجه به بازار مصرف 30 میلیون نفری افغانستان و نیاز فراوان آن به ساخت بسیاری از امکانات زیربنایی، سهم بیشتری را در برآورده کردن نیازهای شهروندان افغانی و دولت کابل داشته باشد.
به نظر می رسد یکی از مهمترین مسائل مطرح در سفر رییس جمهوری افغانستان به تهران، به فرجام رساندن پیمان جامع «دوستی همکاری ها» میان 2 کشور است که «حامد کرزی» رییس جمهوری پیشین افغانستان، آذرماه 1392 طی آخرین سفر خود به تهران در دیدار با «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران، به بحث گذاشته بود.
روابط سیاسی 2 کشور در نگاه مقام های افغان اهمیت ویژه یی دارد به گونه یی که سی ام دی ماه اشرف غنی در دیدار وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت: ایران شریک پایدار ما است و ویژگی منحصر به فرد خود را دارد... ما همپیمانان طبیعی هستیم و باید همه ظرفیت ها را برای نزدیک تر شدن روابط به کار بگیریم.
رییس جمهوری افغانستان تاکید کرد 2 کشور باید افزون بر حوزه همسایگی، برای همکاری در حوزه جهان اسلام، منطقه یی و بین المللی نیز برنامه ریزی کنند.
به گفته او، روابط ایران و افغانستان بنیادین است و منطقی خواهد بود که 2 کشور برای درازمدت برنامه ریزی کنند.
*** اشتراک های فرهنگی؛ تقویت کننده روابط اقتصادی
«محمدرضا عسگری» کارشناس مسائل شبه قاره هند و تحلیلگر امور افغانستان، درباره سفر رییس جمهوری افغانستان به تهران و شرایط سیاسی این کشور به پژوهشگر ایرنا گفت: سفر رییس جمهوری افغانستان به تهران در شرایطی صورت می گیرد که افغانستان از سپتامبر گذشته (سی ام شهریورماه) دوره انتقالی ریاست جمهوری از کرزی به اشرف غنی را طی کرده است. آن زمان بود که انتخابات ریاست جمهوری افغانستان پس از کش و قوس های فراوان به سرانجام رسید و اکنون دولت وحدت ملی افغانستان در حال گذران تجربه ی تازه در عرصه سیاسی این کشور است.
وی با اشاره به رقابت شدید اشرف غنی و «عبدالله عبدالله» (رییس اجرایی) در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری و تشکیل دولت وحدت ملی پس از بروز مشکلات دامنه دار انتخاباتی، افزود: با توافق سیاسی مقام های بلندپایه، سمت های سیاسی میان 2 رقیب انتخاباتی تقسیم شد.
این کارشناس مسائل شبه قاره با اشاره به روابط پیشین ایران و افغانستان گفت: سفر اشرف غنی به تهران در شرایطی انجام می شود که جمهوری اسلامی ایران طی سه دهه جنگ داخلی و حضور اشغالگران خارجی از مهمترین پشتیبانان ملت و دولت افغانستان بوده است. فراهم آوردن امکانات مناسب برای حضور صدها هزار پناهنده افغان در ایران طی چند دهه گذشته، از مصادیق روابط مطلوب دولت ایران با ملت و دولت افغانستان به شمار می رود. در این شرایط سفر آقای اشرف غنی می تواند به گسترش بیشتر مناسبات کابل- تهران منجر شود و نشان دهد مقام های بلندپایه دولت افغانستان نیز افزایش روابط با ایران را دنبال می کنند.
عسگری یکی از مهمترین مسائل میان 2 کشور را «توافق امنیتی افغانستان با آمریکا» دانست و آن را موضوعی «قابل تامل» خواند.
وی افزود: پس از مراسم تحلیف اشرف غنی، توافقنامه امنیتی افغانستان با آمریکا امضا شد. ایران در حوزه سیاست خارجی، نگاه چندان مثبتی به این توافق ندارد. از دید ایران حضور کشورهای فرامنطقه یی در منطقه- در چارچوب هایی مانند توافق امنیتی افغانستان و آمریکا- بر هم خوردن ترتیبات امنیتی منطقه را باعث می شود. جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید کرده است باید امنیت منطقه بر پایه ی همکاری همسایگانی محقق شود که در حوزه های سیاسی و اقتصادی در هم تنیده اند. با این ملاحظات، ایران باور دارد توافق امنیتی با کشورهای خارجی نمی تواند امنیت افغانستان را تامین کند و به علت آثار منفی بر امنیت این کشور، ترتیبات امنیتی منطقه را نیز متاثر می سازد.
وی تاکید کرد دولت جمهوری اسلامی ایران امضای توافق امنیتی را در چارچوب اختیارات و تصمیم دولت افغانستان می داند اما برای خود این حق را قایل است که دیدگاه خود را درباره تحولات احتمالی سیاسی- امنیتی مرزها به واسطه این توافق، بیان می کند.
این کارشناس مسائل شبه قاره افزود: البته این موضوع در ماه های گذشته تاثیر منفی چندانی بر روابط ایران و افغانستان نداشته است و 2 کشور تلاش دارند مناسبات خود را افزایش دهند. نمونه آن نیز سفر معاون اجرایی رییس جمهوری کشورمان به کابل و گشایش یک نمایشگاه تجاری- اقتصادی در پایتخت این کشور است.
وی در ارزیابی خط مشی 6ماهه دولت اشرف غنی به ویژه در حوزه سیاست خارجی گفت: اشرف غنی در روزهای پس از رسیدن به قدرت تاکید کرد سیاست خارجی کابل بر پایه تعامل و همکاری با کشورهای منطقه استوار شده و دولت وحدت ملی در تدوین سیاست خارجی نوپای خود، همکاری گسترده با کشورهای منطقه را در دستور کار قرار داده است. سفرهای اشرف غنی به کشورهای همسایه مانند پاکستان- با وجود اختلاف دیرینه 2 کشور- نشان می دهد با وجود برخی بی اعتمادی ها که در اذهان مردم افغانستان نسبت به روابط با پاکستان وجود دارد اشرف غنی تعامل با کشورهای منطقه را در صدر سیاست خارجی تعریف کرده و به تعابیر و تحولاتی که در گذشته میان افغانستان و کشورهای همسایه رخ داده است، اهمیت چندانی نمی دهد.
وی تاکید کرد «اشرف غنی تلاش دارد در دوره کنونی، سیاست خارجی را به گونه یی تنظیم کند که نخست، امنیت را به این کشور جنگ زده بازگرداند و دوم، کشورهای همسایه را برای افزایش سرمایه گذاری در افغانستان فراخوانده و در چارچوب همکاری های اقتصادی از تجربه های آنها استفاده کند».
عسگری افزود: افغانستان با مشکلات جدی در بازسازی کشور روبرو است و بنابراین کمک های مالی کشورهای منطقه و همسایه در توسعه و رونق اقتصادی افغانستان نقش موثری دارد. به یقین سفر اشرف غنی به تهران نیز در چارچوب همین رویکرد معنا و مفهوم پیدا می کند.
این تحلیلگر گفت: تهدیدها و منافع مشترکی برای ایران و افغانستان وجود دارد. مبارزه با مواد مخدر و رویارویی با تروریسم 2 مساله مهم فراروی ایران و افغانستان است. هر چند میزان و درجه تهدید این 2 مساله برای تهران و کابل متفاوت است با وجود این، ایران به تحولات و تغییرات امنیتی در کشورهای منطقه توجه جدی دارد و از دیدگاه احتیاطی هر گونه افزایش فعالیت های تروریستی در کشورهای همسایه را مهم ارزیابی می کند. به همین دلیل به نظر می رسد این مباحث، سرفصل های مهمی برای 2 کشور است.
وی افزود: از سوی دیگر باید توجه داشت نیاز امروز افغانستان به کمک های مالی و بین المللی و پشتیبانی های دفاعی در چارچوب آموزش و تجهیز ارتش، دولت این کشور را وادار می کند با کشورهای فرامنطقه یی پیمان های امنیتی امضا کند که شاید نقطه جدایی و اختلاف ایران و افغانستان، همین توافقنامه های امنیتی باشد. جمهوری اسلامی ایران این نگرانی را دارد که این توافقنامه ها سودی برای ارتقای توان دفاعی و امنیتی افغانستان نداشته باشد و حضور نیروی های خارجی در افغانستان در امنیت منطقه تاثیر منفی بگذارد.
این کارشناس مسائل افغانستان درباره مراودات تجاری و اقتصادی 2 کشور تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران طی بیش از 10 سال گذشته در روند بازسازی افغانستان نقش موثری به ویژه در حوزه های اقتصادی و فرهنگی داشته است اما حجم 2 میلیارد دلاری روابط ایران و افغانستان بسیار پایین تر از ظرفیت های بالقوه 2 کشور برای همکاری است. بیش از سه دهه جنگ داخلی و اشغال خارجی، زیرساخت های بسیار زیادی را در افغانستان ویران کرده بنابراین نقش ایران در روند بازسازی افغانستان مهم است و ایران می تواند با صدور خدمات فنی و مهندسی افغانستان را در راه رشد و توسعه قرار دهد.
عسگری افزود: اشتراکات دینی، فرهنگی و زبانی نیز می تواند بر توسعه همکاری ها تاثیر مثبت داشته باشد. از آنجا که میان کشورهای همسایه افغانستان، ایران در همکاری های خود صداقت پیشه کرده است بسیاری از مردم افغانستان ایران را تنها حامی ملت و دولت افغانستان می دانند. ذهنیت مثبت مردم افغانستان درباره تهران می تواند راه را برای توسعه همکاری ها هموار سازد.
*** امنیت، سنگ بنای گسترش تجارت
«جعفر حق پناه» کارشناس مسائل منطقه و عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی بین الملل، نیز درباره سفر ریس جمهوری افغانستان به تهران به پژوهشگر ایرنا گفت: رییس جمهوری افغانستان پیش از این، سفرهایی به کشورهای منطقه همچون عربستان، چین و پاکستان داشته و البته هنوز به کشور مهم هند نرفته است. باید این نکته مهم را یادآوری کرد که نزدیک به نیمی از اعضای کابینه دولت افغانستان هنوز رای اعتماد نگرفته اند ولی مسوولان امنیتی مانند وزیر امنیت ملی افغانستان وی را در سفر به ایران همراهی می کنند.
وی افزود: بررسی رویکردهای غنی در مقام ریاست کمیسیون دولت وحدت ملی، مدیریت انتقال مسوولیت های امنیتی از نظامیان خارجی به نیروهای امنیتی افغان و پیش از آن در دوره ریاست دانشگاه نشان می دهد وی تاکنون ارتباط چندان نزدیکی با ایران نداشته است.
این تحلیلگر مسائل منطقه تاکید کرد به گفته مقام های 2 کشور، هدف از سفر به تهران پیشبرد و امضای توافقنامه بلندمدت و راهبردی است که در زمان کرزی دنبال می شد. همچنین مسائل مهمی همچون مهاجران، مراودات مرزی، بحث آب و قاچاق مواد مخدر نیز به احتمال زیاد در این سفر پیگیری خواهد شد.
حق پناه داوری درباره میزان موفقیت خط مشی های اشرف غنی در بهبود شرایط داخلی و بین المللی کشور افغانستان را زود دانست و یادآوری کرد: هنوز 6 ماه از دوران ریاست جمهوری اشرف غنی نگذشته و کابینه افغانستان نیز ائتلافی است. تا پیش از این افغانستان چنین شرایطی نداشته و با سنت شکنی نسبت به گذشته، منصب رییس اجرایی دولت وحدت ملی ایجاد شده است.
وی دیگر چالش پیش روی رییس جمهوری افغانستان را پایین بودن میزان همبستگی درونی این کشور دانست؛ امری که بر جهت گیری و سیاست های اشرف غنی تاثیر می گذارد. همچنین آغاز دوره ریاست جمهوری اشرف غنی با برون رفت نیروهای آمریکایی و سربازان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) همزمان شد که به طور طبیعی بر موضوع ثبات و امنیت در این کشور تاثیر می گذارد.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی بین الملل در تحلیل خط مشی سیاسی دولت تازه با اشاره به اینکه «در افغانستان دولتی یکپارچه و برآمده از اجماع نخبگان وجود ندارد»، گفت: اشرف غنی بیشترین تاکید خود را بر حوزه سیاست خارجی قرار داده است. وی تاکنون فقط چند سفر داخلی به ولایات گوناگون افغانستان داشته و بیشتر سفرهای او خارجی و به کشورهای عربی و اروپایی بوده است. تاکید و تلاش وی این است که مساله افغانستان را در سطح بین المللی نگاه دارد تا بتواند کمک و همکاری خارجی را جلب ند. این موضوع در اولویت برنامه های اشرف غنی است تا از این راه، مسائل بین المللی و خارجی کشور خود را حل و فصل کند.
حق پناه درباره رویکرد اشرف غنی به تقویت روابط همه جانبه با ایران با وجود تعارض با برخی تعهدهای بین المللی و امنیتی دولت افغانستان گفت: در تحلیل این موضوع باید به فرهنگ سیاسی افغانستان توجه داشت. افغانستان کشوری نفوذپذیر است و در منطقه یی قرار دارد که همه بازیگران، منافعی را در مسائل این کشور می بینند. پیشینه مداخلات خارجی در این کشور نیز همین موضوع را نشان می دهد. دولت افغانستان خط مشی خود را بر این چارچوب نهاده است که با همه کنشگران تعامل داشته باشد. حتی اگر آن کشورها با یکدیگر منافع متعارضی هم داشته باشند، افغان ها هیچ گاه همکاری آنها را رد نمی کنند.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی بین الملل ادامه داد: به همین دلیل افغانستان هم با پاکستان و هند، هم با چین و روسیه روابط خود را ادامه می دهد. این نکته از این واقعیت ژئوپلتیکی ناشی می شود که کشورهای همسایه نمی توانند خود را از مسائل داخلی افغانستان به دور ببینند.
به گفته این تحلیلگر، بدون توجه به اینکه گرایش های شخصی مقام های افغانستان چه باشد همه آنان تلاش می کنند با استفاده از هر فرصتی، موضوع افغانستان را زنده نگاه دارند تا از منافع بین المللی آن بهره بگیرند، تاثیر مداخلات خارجی را کاهش دهند و موازنه یی میان همه بازیگران برقرار کنند.
این کارشناس مسائل منطقه تاکید کرد «دولت کابل همواره در تعامل با تهران تلاش کرده است نگذارد چالش های ایران با کشورهای رقیب در داخل افغانستان نمود پیدا کند و ایران باعث بی ثباتی در این کشور شود؛ برای نمونه افغانستان نمی خواهد چالش ایران با آمریکا یا عربستان بر این کشور تاثیر بگذارد. این سیاست در دوره حامد کرزی کم و بیش موفقیت آمیز بود و وی توانست از وقوع تنش احتمالی جلوگیری کند».
حق پناه موارد اختلاف ایران و افغانستان را این گونه برشمرد: از مهمترین موارد اختلافی میان ایران و افغانستان وضعیت مهاجران است. دولت افغانستان توقع دارد ایران مدارای بیشتری در برابر مهاجران افغان نشان دهد، از اخراج اجباری آنان یا محاکمه ی بدون هماهنگی شهروندان افغان خودداری کند، به شمار بیشتری از افغانی ها اجازه ورود و کار در ایران بدهد، برای دانشجویان افغان تسهیلاتی در نظر گیرد و از درگیری های شدید مرزی برای برخورد با مهاجران غیرقانونی خودداری کند.
با این همه، افغانستان هیچگاه خواسته ی ایران را در بحث مربوط به مدیریت حوزه آبریز هیرمند در نظر نگرفته و همواره اعلام کرده است کشورش به آب هیرمند نیاز دارد.
این کارشناس درباره مراودات اقتصادی گفت: افغانستان بازار دست نخورده یی دارد و ایران سهم بزرگ تری از بازار و تجارت در افغانستان می خواهد اما ضعف بخش خصوصی 2 کشور در کنار سیاسی شدن موضوع و نبود زیرساخت های لازم در افغانستان به ویژه در عرصه تجارت نوین، شرایط کنونی را برای 2 کشور دشوار کرده است. این احتمال وجود دارد که در سفر اشرف غنی به تهران بخشی از این موضوع ها مورد بحث قرار گرفته و گام هایی برای حل آنها برداشته شود.
حق پناه درباره مهمترین مشکل تجاری 2 کشور افزود: اینکه بازارها در دسترس کشورها قرار بگیرد، در مرحله نخست وابسته به این است که امنیت و ثبات داخلی وجود داشته باشد. نبود امنیت در افغانستان باعث شده است تجارت 2 کشور از مبادله کالاهای مصرفی فراتر نرود.
وی افزود: ایران و افغانستان به صادرات برق به افغانستان یا انتقال نفت و انرژی از راه خط لوله گرایش داشته اند اما نبود امنیت سدی بزرگ در راه دستیابی به این اهداف اقتصادی و تجاری بوده است. گرچه این امکان وجود دارد که در بخش های مخابرات، صنعت، معدن و راه سازی حجم روابط اقتصادی افزایش یابد اما مشکل ناامنی در افغانستان و برخی ناهماهنگی های داخلی در ایران در کنار قضیه تحریم ها باعث شده است ایران نسبت به رقبای خود از مزیت های اقتصادی در افغانستان برخوردار نباشد. برای نمونه به علت تحریم ها بحث گردش مالی در مبادلات تجاری با ایران سخت شده است و هر اقدامی برای ایران هزینه زیادی دارد.
این کارشناس حوزه قومیت ها در خاورمیانه درباره چشم انداز پیش روی دولت اشرف غنی گفت: در کوتاه مدت دولت افغانستان تلاش خواهد کرد نقش بین المللی پویاتری داشته باشد و مساله افغانستان، موضوع روز در سطح بین المللی باقی بماند تا بتواند امکانات را جلب کند. همچنین ممکن است دولت افغانستان در پی راه های ایجاد صلح در داخل کشور با همکاری همسایگان باشد. حتی درخواست از چین برای ورود به گفت وگوها با پاکستان یا طالبان می تواند در کوتاه مدت چهره مثبتی از دولت کابل به نمایش بگذارد اما در میان مدت و بلندمدت به نظر نمی رسد افغانستان دچار تحول بنیادین شود. ناامنی و نبود همبستگی داخلی به علت مسائل قومی و زبانی در کنار نفوذ خارجی باعث خواهد شد افغانستان نتواند به بازیگر مهمی در منطقه تبدیل شود.
وی پیمان جامع دوستی همکاری ها میان ایران و افغانستان را قابل دستیابی دانست و گفت: این توافقنامه دستاوردهای مثبتی خواهد داشت و به 2 کشور کمک خواهد کرد درک و فهم مشترک بهتری از یکدیگر داشته باشند و اقدام های خود را تعمیق بخشند. مهمتر از همه این است که ایران چگونه خود را در فرایند توافق های جهانی و منطقه یی درباره افغانستان نقش آفرین نشان دهد. تهران از این راه می تواند با یارگیری بیشتر و بهتر به اهداف خود دست یابد زیرا در افغانستان نمی توان به تنهایی موفق بود.