همۀ ما کم و بیش با مفهوم گناه و اثرهای آن تا حدودی آشنا هستیم. گناه ـ که همان تخلّف از دستورهای الهی است ـ آثار ویرانگری بر دنیا و آخرت انسان داشته و موجودیّت و هویّت معنوی او را به شدّت متزلزل می‌کند. این آثار در کتاب‌های اخلاقی نوشته شده که مطالعۀ آن پر سود است؛ امّا در این مقاله از دو جهت به گناه و اثر آن پرداخته می‌شود: اوّل؛ اثر گناه بر قلب و بنیان اعتقادی انسان و دوم؛ اثر گناه بر رابطۀ معنوی با امام عصر(عج).
اثر گناه بر قلب و اعتقاد انسان
پیشاپیش بر این مطلب اصرار داریم که چون آثار گناه، مانند آثار تقوا و اعمال صالح، کم‌کم و به آرامی صورت می‌پذیرد، شاید سال‌ها طول بکشد تا چنین حالاتی در انسان در اثر گناه ایجاد شود؛ از این‌رو شخص گناه‌کار متوجّه نمی‌شود که با خود چه می‌کند؟(1)
از میان تمام آثار معاصی، مخرّب‌ترین و خطرناک‌ترین اثر گناهان، اثری است که بر قلب، یعنی مرکز ادراکی و اعتقادی انسان و جایگاه محبّت الهی گذاشته می‌شود و باعث فساد و سرنگون شدن قلب می‌گردد. استمرار بر گناه باعث ایجاد حالاتی در انسان می‌شود که منشأ این حالات، تحوّل و دگرگونی قلب است.
استمرار گناه باعث ایجاد حالاتی در آدمی می‌شود که هر چند نمی‌توان به‌طور دقیق‌تر مراحل و ترتیب آنها را بیان و بر همۀ افراد تطبیق نمود؛ امّا این حالات مشابه و در غالب گناه‌کاران کم و زیاد مشهود است. از خطرناک‌ترین این حالات در اثر تکرار گناه، به‌وجود آمدن حالت شک در مسائل اعتقادی و دینی، همچون توحید، معاد، نبوّت و قرآن است که البتّه در ابتدا چون شخص هنوز با ایمان است او را آزار می‌دهد. آزار دهنده‌تر از آن، اینکه این شک با استدلال و مطالعۀ کتاب برطرف نمی‌شود؛ از این‌رو شخص آلوده به گناه، به این در و آن در می‌زند تا آتش شک را در قلبش خاموش کند، امّا نمی‌تواند. تنها راه اصلاح این نوع شک آزار دهنده، ترک معصیت است و الاّ کم‌کم این شک به گونه‌ای در قلب تثبیت می‌شود که نتیجۀ آن، انکار اعتقادات خواهد بود.
از دیگر آثار ویران‌گرا گناه، پذیرش آسان شبهات و قبول نکردن جواب استدلالی به آن می‌باشد. البتّه نه اینکه نمی‌پذیرد، بلکه قلبش نمی‌تواند بپذیرد.
از دیگر آثار خانمان سوز گناه، بی‌علاقگی و بی‌حوصلگی نسبت به عبادات، مساجد و اماکن مذهبی است که در بعضی مواقع با پیدا شدن سؤال‌هایی مثل اینکه فلسفۀ نماز خواندن چیست؟ چرا باید نماز بخوانیم؟ روزه گرفتن ما چه فایده‌ای برای خدا دارد و نظایر آن بروز می‌کند. البتّه گاهی هم این سؤال‌ها برای فهم حکمت و پایبندی بیشتر به فرایض الهی پرسیده می‌شود. از آن طرف علاقه به لهو و لعب و بازی و افراط در شوخی و خنده در آنها زیاد می‌شود.
آیاتی نظیر آیۀ «ثُمَّ کَانَ عَاقِبَۀَ الَّذِینَ أَسَاؤُوا السُّوأَی أَن کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَ کَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِؤُون؛(2) سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره گرفتند!» و نیز آیۀ «کَلَّا بَلْ رَانَ عَلَی قُلُوبِهِم مَّا کَانُوا یَکْسِبُونَ؛(3) چنین نیست که آنها میپندارند، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دل‌هایشان نشسته است!» یا آیۀ «فَإِنَّهَا لَا تَعْمَی الْأَبْصَارُ وَلَکِن تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ؛(4) زیرا چشم‌های ظاهر نابینا نمی‌شود، بلکه دل‌هایی که در سینههاست کور می‌شود.» که در قرآن کریم آمده، بیان‌گر همین نکتۀ مهم است.
در بسیاری از روایات نیز به موضوع مورد بحث تصریح شده است، به گونه‌ای که در یکی از سخنان امام صادق(علیه السلام) آمده است: «به جان خودم سوگند که مردمان نادان و خدانشناس را خدا نادان نیافریده است؛ آنان دلالت‌های آشکار و نشانه‌های روشن را در آفرینش خود می‌بینند و ملکوت آسمان‌ها و زمین و آفرینش شگفت‌آوری را که در کمال نظم است و بر وجود آفریدگار دلالت دارد، مشاهده می‌کنند، امّا مردمانی هستند که درهای گناهان را بر خود گشوده و راه شهوت‌ها را بر خویش هموار کردند و در نتیجه، هوا‌های نفس به دل‌هایشان چیره گشت و به سبب ستمی که بر خویش روا داشتند، شیطان بر ایشان مسلّط گشت و خدا این چنین به دل‌های متجاوزان مهر می‌نهد.»(5)
حضرت آیت‌الله بهجت(ره) می‌فرمود: ترک واجبات و ارتکاب محرّمات، حجاب و نقاب دیدار ما از امام زمان(عج) است(6)
اثر گناه بر ارتباط معنوی با امام عصر(ع)
در حدیث شریفی از امام عصر(عج) آمده است: «آنچه باعث تأخیر افتادن دیدار ما با شیعیان ما می‌شود، اعمال ناشایست آنهاست. پس باید هر یک از شیعیان از اعمالی که باعث ناراحتی ما می‌شود، دوری کنند.»(7)
علاوه بر آن توصیۀ بزرگان اخلاق، برای تحصیل رضایت حضرت ولیّ عصر(عج)، دایر مدار ترک گناه است. حضرت آیت‌الله بهجت(ره) در جواب اینکه چگونه می‌توان رابطۀ خویش را با اهل‌بیت(علیهم السلام) و محضر صاحب العصر(عج) تقویت کنیم، فرمود: «اطاعت و فرمان برداری از خدا بعد از شناخت او.»(8) همچنین مرحوم آیت‌الله حسن صافی اصفهانی(ره) می‌فرمود: کسی که واقعاً در مسیر تقوا [ترک گناه] قرار بگیرد، محال است که امام زمان(عج) به او علاقه نداشته باشد و با او ارتباط برقرار نکند، [این امر] حتمی و قطعی است.(9) شکّی نیست که رابطه با امام عصر(عج) و رضایت حضرتش و حتّی تشرّف به محضر ملکوتی ایشان را فقط باید در ترک گناه جست‌وجو کرد.
راهی برای ترک گناه
حال که این‌قدر گناه آثار بسیار بدی بر روح و جسم آدمی می‌گذارد، باید به سراغ راه‌های ترک گناه رفت. از مهم‌ترین راه‌های ترک گناه ـ مطابق با روایات و توصیه‌های علمای اخلاق ـ یاد مرگ است، امّا این امر باید مرتّب و مداوم باشد، این عمل مؤثّر باید هر شب و در موقع خواب انجام شده و ادامه پیدا کند. یاد مرگ، داروی بسیار قوی برای اصلاح قلب و رفع آثار گناه است.
عاشق دیدار امام زمان(عج)، اگر حقیقتاً به دنبال مطلوب خود هست، باید به دنبال این مطلب باشد و اسباب گناه را از خود دور کند. هر شب مرگ و مسائل بعد از مرگ را یاد کرده و جهت سهولت در کار، کتاب‌هایی دربارۀ مرگ و معاد و عواقب گناهان را مطالعه نماید و از خدا و اهل بیت (علیهم السلام) با گریه و تضرّع بخواهد تا کم‌کم اثر گناهان از قلبش زدوده شده و میل به گناه در وی آن‌قدر ضعیف شود که شخص بر هوای نفسش غالب گردد، چرا که این امر، همان رضایت امام زمان (عج) و نقطۀ اتّصال به آن حضرت است.
پی نوشت‌ها:
1. از آن سو، چون آثار تقوا و مستحّبات تدریجی است، بنابراین غالباً انسان استقامت خود را از دست می‌دهد. به همین جهت قرآن و روایات بر استقامت تأکید ویژه دارند.
2. سورۀ روم(30)، آیۀ10.
3. سورۀ مطففین(83)، آیۀ14.
4. سورۀ حج(22)، آیۀ 46.
5. بحارالانوار، ج3.
6. در محضر بهجت، ج1.
7. خادمی شیرازی، محمّد، تحفۀ امام مهدی(ع)، ص 130.
7. به سوی محبوب.
8. شوق وصال.
منبع: ماهنامه موعود شماره 132 و133
اثر گناه بر قلب و اعتقاد انسان
پیشاپیش بر این مطلب اصرار داریم که چون آثار گناه، مانند آثار تقوا و اعمال صالح، کم‌کم و به آرامی صورت می‌پذیرد، شاید سال‌ها طول بکشد تا چنین حالاتی در انسان در اثر گناه ایجاد شود؛ از این‌رو شخص گناه‌کار متوجّه نمی‌شود که با خود چه می‌کند؟(1)
از میان تمام آثار معاصی، مخرّب‌ترین و خطرناک‌ترین اثر گناهان، اثری است که بر قلب، یعنی مرکز ادراکی و اعتقادی انسان و جایگاه محبّت الهی گذاشته می‌شود و باعث فساد و سرنگون شدن قلب می‌گردد. استمرار بر گناه باعث ایجاد حالاتی در انسان می‌شود که منشأ این حالات، تحوّل و دگرگونی قلب است.
استمرار گناه باعث ایجاد حالاتی در آدمی می‌شود که هر چند نمی‌توان به‌طور دقیق‌تر مراحل و ترتیب آنها را بیان و بر همۀ افراد تطبیق نمود؛ امّا این حالات مشابه و در غالب گناه‌کاران کم و زیاد مشهود است. از خطرناک‌ترین این حالات در اثر تکرار گناه، به‌وجود آمدن حالت شک در مسائل اعتقادی و دینی، همچون توحید، معاد، نبوّت و قرآن است که البتّه در ابتدا چون شخص هنوز با ایمان است او را آزار می‌دهد. آزار دهنده‌تر از آن، اینکه این شک با استدلال و مطالعۀ کتاب برطرف نمی‌شود؛ از این‌رو شخص آلوده به گناه، به این در و آن در می‌زند تا آتش شک را در قلبش خاموش کند، امّا نمی‌تواند. تنها راه اصلاح این نوع شک آزار دهنده، ترک معصیت است و الاّ کم‌کم این شک به گونه‌ای در قلب تثبیت می‌شود که نتیجۀ آن، انکار اعتقادات خواهد بود.
از دیگر آثار ویران‌گرا گناه، پذیرش آسان شبهات و قبول نکردن جواب استدلالی به آن می‌باشد. البتّه نه اینکه نمی‌پذیرد، بلکه قلبش نمی‌تواند بپذیرد.
از دیگر آثار خانمان سوز گناه، بی‌علاقگی و بی‌حوصلگی نسبت به عبادات، مساجد و اماکن مذهبی است که در بعضی مواقع با پیدا شدن سؤال‌هایی مثل اینکه فلسفۀ نماز خواندن چیست؟ چرا باید نماز بخوانیم؟ روزه گرفتن ما چه فایده‌ای برای خدا دارد و نظایر آن بروز می‌کند. البتّه گاهی هم این سؤال‌ها برای فهم حکمت و پایبندی بیشتر به فرایض الهی پرسیده می‌شود. از آن طرف علاقه به لهو و لعب و بازی و افراط در شوخی و خنده در آنها زیاد می‌شود.
آیاتی نظیر آیۀ «ثُمَّ کَانَ عَاقِبَۀَ الَّذِینَ أَسَاؤُوا السُّوأَی أَن کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَ کَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِؤُون؛(2) سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره گرفتند!» و نیز آیۀ «کَلَّا بَلْ رَانَ عَلَی قُلُوبِهِم مَّا کَانُوا یَکْسِبُونَ؛(3) چنین نیست که آنها میپندارند، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دل‌هایشان نشسته است!» یا آیۀ «فَإِنَّهَا لَا تَعْمَی الْأَبْصَارُ وَلَکِن تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ؛(4) زیرا چشم‌های ظاهر نابینا نمی‌شود، بلکه دل‌هایی که در سینههاست کور می‌شود.» که در قرآن کریم آمده، بیان‌گر همین نکتۀ مهم است.
در بسیاری از روایات نیز به موضوع مورد بحث تصریح شده است، به گونه‌ای که در یکی از سخنان امام صادق(علیه السلام) آمده است: «به جان خودم سوگند که مردمان نادان و خدانشناس را خدا نادان نیافریده است؛ آنان دلالت‌های آشکار و نشانه‌های روشن را در آفرینش خود می‌بینند و ملکوت آسمان‌ها و زمین و آفرینش شگفت‌آوری را که در کمال نظم است و بر وجود آفریدگار دلالت دارد، مشاهده می‌کنند، امّا مردمانی هستند که درهای گناهان را بر خود گشوده و راه شهوت‌ها را بر خویش هموار کردند و در نتیجه، هوا‌های نفس به دل‌هایشان چیره گشت و به سبب ستمی که بر خویش روا داشتند، شیطان بر ایشان مسلّط گشت و خدا این چنین به دل‌های متجاوزان مهر می‌نهد.»(5)
حضرت آیت‌الله بهجت(ره) می‌فرمود: ترک واجبات و ارتکاب محرّمات، حجاب و نقاب دیدار ما از امام زمان(عج) است(6)
اثر گناه بر ارتباط معنوی با امام عصر(ع)
در حدیث شریفی از امام عصر(عج) آمده است: «آنچه باعث تأخیر افتادن دیدار ما با شیعیان ما می‌شود، اعمال ناشایست آنهاست. پس باید هر یک از شیعیان از اعمالی که باعث ناراحتی ما می‌شود، دوری کنند.»(7)
علاوه بر آن توصیۀ بزرگان اخلاق، برای تحصیل رضایت حضرت ولیّ عصر(عج)، دایر مدار ترک گناه است. حضرت آیت‌الله بهجت(ره) در جواب اینکه چگونه می‌توان رابطۀ خویش را با اهل‌بیت(علیهم السلام) و محضر صاحب العصر(عج) تقویت کنیم، فرمود: «اطاعت و فرمان برداری از خدا بعد از شناخت او.»(8) همچنین مرحوم آیت‌الله حسن صافی اصفهانی(ره) می‌فرمود: کسی که واقعاً در مسیر تقوا [ترک گناه] قرار بگیرد، محال است که امام زمان(عج) به او علاقه نداشته باشد و با او ارتباط برقرار نکند، [این امر] حتمی و قطعی است.(9) شکّی نیست که رابطه با امام عصر(عج) و رضایت حضرتش و حتّی تشرّف به محضر ملکوتی ایشان را فقط باید در ترک گناه جست‌وجو کرد.
راهی برای ترک گناه
حال که این‌قدر گناه آثار بسیار بدی بر روح و جسم آدمی می‌گذارد، باید به سراغ راه‌های ترک گناه رفت. از مهم‌ترین راه‌های ترک گناه ـ مطابق با روایات و توصیه‌های علمای اخلاق ـ یاد مرگ است، امّا این امر باید مرتّب و مداوم باشد، این عمل مؤثّر باید هر شب و در موقع خواب انجام شده و ادامه پیدا کند. یاد مرگ، داروی بسیار قوی برای اصلاح قلب و رفع آثار گناه است.
عاشق دیدار امام زمان(عج)، اگر حقیقتاً به دنبال مطلوب خود هست، باید به دنبال این مطلب باشد و اسباب گناه را از خود دور کند. هر شب مرگ و مسائل بعد از مرگ را یاد کرده و جهت سهولت در کار، کتاب‌هایی دربارۀ مرگ و معاد و عواقب گناهان را مطالعه نماید و از خدا و اهل بیت (علیهم السلام) با گریه و تضرّع بخواهد تا کم‌کم اثر گناهان از قلبش زدوده شده و میل به گناه در وی آن‌قدر ضعیف شود که شخص بر هوای نفسش غالب گردد، چرا که این امر، همان رضایت امام زمان (عج) و نقطۀ اتّصال به آن حضرت است.
پی نوشت‌ها:
1. از آن سو، چون آثار تقوا و مستحّبات تدریجی است، بنابراین غالباً انسان استقامت خود را از دست می‌دهد. به همین جهت قرآن و روایات بر استقامت تأکید ویژه دارند.
2. سورۀ روم(30)، آیۀ10.
3. سورۀ مطففین(83)، آیۀ14.
4. سورۀ حج(22)، آیۀ 46.
5. بحارالانوار، ج3.
6. در محضر بهجت، ج1.
7. خادمی شیرازی، محمّد، تحفۀ امام مهدی(ع)، ص 130.
7. به سوی محبوب.
8. شوق وصال.
منبع: ماهنامه موعود شماره 132 و133