به گزارش مشرق، اختلالات فراگیر رشد شامل اختلال درخودماندگی، فروپاشنده دوران کودکی، آسپرگر و نافذ رشد نامعین است که از بین همه این موارد اختلال درخودماندگی مشهورتر است. گرچه علایم و شدت اوتیسم در افراد مختلف با هم متفاوت است، اما این اختلال به‌طور کلی بر مهارت کودک یا بزرگسال در برقراری ارتباط و رفتار متقابل با دیگران تأثیر می‌گذارد.
از هر هزار نفر، 6 تا 7 نفر در سن کمتر از 20 سال دچار یکی از اختلالات فراگیر رشد هستند که یک کودک از هر 150 نفر است. اوتیسم دو کودک در این رده سنی در هر هزار نفر اتفاق می‌افتد. یک‌سوم کودکان مبتلا به اختلالات فراگیر از تأخیر در رشد ذهنی نیز رنج می‌برند. اوتیسم بیشتر پسران را مبتلا می‌کند (چهار پسر نسبت به یک دختر). همچنین کسانی که والدین یا خواهر و برادر مبتلا دارند نیز بیشتر در معرض این اختلال خواهند بود.
علل زمینه‌ساز ابتلا به اوتیسم
اوتیسم اختلالی است که علل زمینه‌ساز آن هنوز به‌طور دقیق شناخته نشده است. محققان عقیده دارند عوامل متعددی به‌خصوص زمینه‌‌های ژنتیکی و محیطی بر رشد مغز قبل و بعد از تولد تأثیر می‌گذارند. بسیاری از ژنها در بروز این اختلال در کودک شناسایی شده است که در رشد مغز جنین تأثیر دارند. بعضی از عوامل پیش‌زمینه ژنتیک نیز ممکن است کودک را در معرض خطر ابتلا به اوتیسم یا دیگر اختلالات فراگیر قرار دهد.
عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض مواد سمی قبل و بعد از تولد، عوارض حین زایمان و عفونت‌های پیش از زایمان نیز می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال باشند. رفتار و روشهای تربیتی والدین با کودک به هیچ وجه عامل اوتیسم نخواهد بود. همچنین، هیچ روشی برای پیشگیری از ابتلا به اختلال اوتیستیک و دیگر اختلالات فراگیر رشد وجود ندارد.
اختلالات همراه
بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم از برخی ناهماهنگی‌‌های عصبی دیگر نیز رنج می‌برند که از جمله می‌توان به صرع، تأخیر در رشد ذهنی و... اشاره کرد. افراد مبتلا به اوتیسم معمولاً دچار مشکلات خواب، ناراحتی‌‌های گوارشی یا حساسیت، تشنج، اختلالات روان‌شناختی مانند اضطراب، ترس، افسردگی و اختلالات شناختی نیز هستند.
زندگی کنار یک کودک اوتیستیک با بسیاری تغییرات در برنامه ریزی‌‌های زندگی خانواده همراه خواهد بود. والدین و نزدیکان چنین کودکانی باید این مشکل را تشخیص دهند و شیوه جدیدی در زندگی در پیش گیرند که همیشه خیلی آسان نیست. همه این مسایل می‌تواند منشأ استرس بسیاری در محیط خانواده شود.
نشانه‌های نشان‌دهنده اختلال اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم به‌طور کلی در سه بخش حساس رشد یعنی تعاملات اجتماعی، زبان و برقراری ارتباط، الگوی کلیشه‌ای رفتارها و علاقه‌ها دچار مشکلاتی هستند. البته شدت نشانه‌ها در کودکان مبتلا متفاوت است. در شرایط وخیم بیماری، کودک عدم‌مهارت کلی در برقراری ارتباط با دیگران را نشان می‌دهد.
بعضی از کودکان نشانه‌های اوتیسم را از سنین بسیار پایین نشان می‌دهند، در صورتی که بعضی دیگر به‌طور طبیعی در ماه‌‌های اول رشد می‌کنند و سپس ناگهان درون خود فرو می‌روند، پرخاشگر می‌شوند و مهارت زبانی که فرا گرفته‌اند، از دست می‌دهند. شایع‌ترین نشانه‌های این اختلال عبارتند از:
در سطح تعاملات اجتماعی:
- مشکل در برقراری ارتباط‌‌های چشمی یا درک واکنش‌های ساده چهره
- مشکل در درک تظاهر هیجان‌ها (فهمیدن اینکه یک نفر ناراحت است) و تفسیر منظور دیگران
- مشکل در بروز هیجان‌ها و احساسات. معمولاً اطرافیان به‌سختی متوجه می‌شوند که این کودک دردی دارد.
- عدم‌پاسخ در صورت صدازدن کودک
- تمایل به تنها بازی کردن، فرو رفتن در دنیای خود، ناتوانی در دوست‌یابی با همسالان
- ناتوانی برای بازی کردن با اسباب بازی‌‌های نمادین (جورچین و...) و علاقه دایم به بازی‌‌های بسیار ساده و تکراری مانند ردیف کردن وسایل
- مقاومت نسبت به ناز و نوازش
در سطح زبان و برقراری ارتباط:
- شروع به صحبت کردن خیلی دیرتر از دو سال و عدم‌تلاش کودک برای جبران آن به‌کمک ایما و اشاره
- بروز دیگر تأخیرهای رشد حدود 30ماهگی
- از دست دادن مهارت گفتن کلمات و جملات فراگرفته
- نگاه نکردن به مخاطب در زمان صحبت با او
- ناتوانی در شروع یا ادامه یک مکالمه
- صحبت کردن با ریتم یا لحنی غیرعادی
- تکرار کلمات بدون درک مفهوم آنها
در سطح الگوی کلیشه‌ای رفتارها و علاقه‌ها:
- علاقه به انجام حرکات تکراری مانند کشیدن دستها به هم یا چرخیدن به دور خود
- وابستگی شدید نسبت به بعضی رفتارهای تکراری خاص
- حساسیت بسیار زیاد یا بسیار کم نسبت به نور، صدا، لمس، بعضی بافت‌ها یا عدم تحریک پذیری به درد
- خیره و مجذوب شدن به بعضی قسمت‌های یک وسیله مانند چرخی که به‌دور یک اسباب بازی می‌چرخد.
- حرکت کردن دایم کودک
- ابرازنکردن علاقه با دیگران
- بحران‌های خشم یا رفتارهای پرخاشگرانه نسبت به خود یا دیگران
توصیه می‌شود در صورتی که نشانه‌های زیر در کودک دیده شد، هرچه زودتر به روان‌پزشک متخصص مراجعه گردد:
- آغون واغون نکردن تا سن یک‌سالگی
- انجام ندادن رفتارهای برقراری ارتباط مانند نقاشی کشیدن یا تصویر سازی
- به کار نبردن هیچ کلمه‌ای تا سن 16ماهگی
- به کار نبردن جمله دوکلمه‌ای تا سن 24ماهگی
- به نظر رسیدن از دست دادن مهارت‌های زبانی و اجتماعی فراگرفته
تشخیص اوتیسم
شروع اختلال پیش از سه‌سالگی است. اگر تشخیص اختلال سریع‌‌تر صورت گیرد، احتمال پیشرفت کودک بیشتر است؛ زیرا انعطاف پذیری مغز بالاتر خواهد بود. بهره هوش حدود دوسوم این کودکان زیر 70 است و گاه تشخیص این کودکان از عقب‌مانده ذهنی دشوار بوده و رفتاری که با آنان می‌شود، شبیه رفتار با کودکان عقب‌مانده ذهنی است. در این صورت هسته اصلی اختلال نادیده گرفته می‌شود. تشخیص بیماری از روی ظاهر امکان پذیر نیست؛ زیرا بیشتر این کودکان ظاهری سالم و گاهی جذاب دارند.
اختلال اوتیستیک سیری طولانی دارد. کودکانی که بهره هوشی بالای 70 دارند و تا سن 5 تا 7 سالگی قادر به تکلم باشند، بهترین پیش‌آگهی را خواهند داشت. بیشتر این کودکان با گذشت زمان در زمینه مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی تغییرات مثبتی پیدا می‌کنند. 2 تا 3 درصد به وضعیت سالم و طبیعی برمی‌گردند و حدود 20 درصد آنها وضعیت طبیعی مرزی پیدا می‌کنند، درصورتی که بیمارانی که عقب‌ماندگی ذهنی متوسط تا شدید دارند، ممکن است تا آخر عمر وابسته باقی بمانند.
در 4 تا 32 درصد افراد در اواخر دوران کودکی یا نوجوانی تشنجات هم ظاهر می‌شود که می‌تواند اثر نامطلوبی روی پیش‌آگهی آنها داشته باشد. در بعضی کشورها این افراد در مدارس عادی به تحصیل می‌پردازند، اما در ایران مدارسی مخصوص این افراد تعبیه شده است.
کلام پایانی
خانواده تأثیر بسیاری در توان‌بخشی بیماران اوتیستیک دارد؛ زیرا این کودکان با وجود ابتلا به اختلال، اما عوامل استرس‌زا و تنش‌زا را درک می‌کنند و والدین باید بدانند که کاهش نشانه‌ها نیاز به اقدام‌های درمانی و آموزشی پیگیر و مستمر دارد. در این میان محیط گرم خانواده و حمایت والدین از یکدیگر از عوامل بسیار مهم در حفظ سلامت روانی پدر و مادر و از نیازهای اساسی کودک است.
از هر هزار نفر، 6 تا 7 نفر در سن کمتر از 20 سال دچار یکی از اختلالات فراگیر رشد هستند که یک کودک از هر 150 نفر است. اوتیسم دو کودک در این رده سنی در هر هزار نفر اتفاق می‌افتد. یک‌سوم کودکان مبتلا به اختلالات فراگیر از تأخیر در رشد ذهنی نیز رنج می‌برند. اوتیسم بیشتر پسران را مبتلا می‌کند (چهار پسر نسبت به یک دختر). همچنین کسانی که والدین یا خواهر و برادر مبتلا دارند نیز بیشتر در معرض این اختلال خواهند بود.
علل زمینه‌ساز ابتلا به اوتیسم
اوتیسم اختلالی است که علل زمینه‌ساز آن هنوز به‌طور دقیق شناخته نشده است. محققان عقیده دارند عوامل متعددی به‌خصوص زمینه‌‌های ژنتیکی و محیطی بر رشد مغز قبل و بعد از تولد تأثیر می‌گذارند. بسیاری از ژنها در بروز این اختلال در کودک شناسایی شده است که در رشد مغز جنین تأثیر دارند. بعضی از عوامل پیش‌زمینه ژنتیک نیز ممکن است کودک را در معرض خطر ابتلا به اوتیسم یا دیگر اختلالات فراگیر قرار دهد.
عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض مواد سمی قبل و بعد از تولد، عوارض حین زایمان و عفونت‌های پیش از زایمان نیز می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال باشند. رفتار و روشهای تربیتی والدین با کودک به هیچ وجه عامل اوتیسم نخواهد بود. همچنین، هیچ روشی برای پیشگیری از ابتلا به اختلال اوتیستیک و دیگر اختلالات فراگیر رشد وجود ندارد.
اختلالات همراه
بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم از برخی ناهماهنگی‌‌های عصبی دیگر نیز رنج می‌برند که از جمله می‌توان به صرع، تأخیر در رشد ذهنی و... اشاره کرد. افراد مبتلا به اوتیسم معمولاً دچار مشکلات خواب، ناراحتی‌‌های گوارشی یا حساسیت، تشنج، اختلالات روان‌شناختی مانند اضطراب، ترس، افسردگی و اختلالات شناختی نیز هستند.
زندگی کنار یک کودک اوتیستیک با بسیاری تغییرات در برنامه ریزی‌‌های زندگی خانواده همراه خواهد بود. والدین و نزدیکان چنین کودکانی باید این مشکل را تشخیص دهند و شیوه جدیدی در زندگی در پیش گیرند که همیشه خیلی آسان نیست. همه این مسایل می‌تواند منشأ استرس بسیاری در محیط خانواده شود.
نشانه‌های نشان‌دهنده اختلال اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم به‌طور کلی در سه بخش حساس رشد یعنی تعاملات اجتماعی، زبان و برقراری ارتباط، الگوی کلیشه‌ای رفتارها و علاقه‌ها دچار مشکلاتی هستند. البته شدت نشانه‌ها در کودکان مبتلا متفاوت است. در شرایط وخیم بیماری، کودک عدم‌مهارت کلی در برقراری ارتباط با دیگران را نشان می‌دهد.
بعضی از کودکان نشانه‌های اوتیسم را از سنین بسیار پایین نشان می‌دهند، در صورتی که بعضی دیگر به‌طور طبیعی در ماه‌‌های اول رشد می‌کنند و سپس ناگهان درون خود فرو می‌روند، پرخاشگر می‌شوند و مهارت زبانی که فرا گرفته‌اند، از دست می‌دهند. شایع‌ترین نشانه‌های این اختلال عبارتند از:
در سطح تعاملات اجتماعی:
- مشکل در برقراری ارتباط‌‌های چشمی یا درک واکنش‌های ساده چهره
- مشکل در درک تظاهر هیجان‌ها (فهمیدن اینکه یک نفر ناراحت است) و تفسیر منظور دیگران
- مشکل در بروز هیجان‌ها و احساسات. معمولاً اطرافیان به‌سختی متوجه می‌شوند که این کودک دردی دارد.
- عدم‌پاسخ در صورت صدازدن کودک
- تمایل به تنها بازی کردن، فرو رفتن در دنیای خود، ناتوانی در دوست‌یابی با همسالان
- ناتوانی برای بازی کردن با اسباب بازی‌‌های نمادین (جورچین و...) و علاقه دایم به بازی‌‌های بسیار ساده و تکراری مانند ردیف کردن وسایل
- مقاومت نسبت به ناز و نوازش
در سطح زبان و برقراری ارتباط:
- شروع به صحبت کردن خیلی دیرتر از دو سال و عدم‌تلاش کودک برای جبران آن به‌کمک ایما و اشاره
- بروز دیگر تأخیرهای رشد حدود 30ماهگی
- از دست دادن مهارت گفتن کلمات و جملات فراگرفته
- نگاه نکردن به مخاطب در زمان صحبت با او
- ناتوانی در شروع یا ادامه یک مکالمه
- صحبت کردن با ریتم یا لحنی غیرعادی
- تکرار کلمات بدون درک مفهوم آنها
در سطح الگوی کلیشه‌ای رفتارها و علاقه‌ها:
- علاقه به انجام حرکات تکراری مانند کشیدن دستها به هم یا چرخیدن به دور خود
- وابستگی شدید نسبت به بعضی رفتارهای تکراری خاص
- حساسیت بسیار زیاد یا بسیار کم نسبت به نور، صدا، لمس، بعضی بافت‌ها یا عدم تحریک پذیری به درد
- خیره و مجذوب شدن به بعضی قسمت‌های یک وسیله مانند چرخی که به‌دور یک اسباب بازی می‌چرخد.
- حرکت کردن دایم کودک
- ابرازنکردن علاقه با دیگران
- بحران‌های خشم یا رفتارهای پرخاشگرانه نسبت به خود یا دیگران
توصیه می‌شود در صورتی که نشانه‌های زیر در کودک دیده شد، هرچه زودتر به روان‌پزشک متخصص مراجعه گردد:
- آغون واغون نکردن تا سن یک‌سالگی
- انجام ندادن رفتارهای برقراری ارتباط مانند نقاشی کشیدن یا تصویر سازی
- به کار نبردن هیچ کلمه‌ای تا سن 16ماهگی
- به کار نبردن جمله دوکلمه‌ای تا سن 24ماهگی
- به نظر رسیدن از دست دادن مهارت‌های زبانی و اجتماعی فراگرفته
تشخیص اوتیسم
شروع اختلال پیش از سه‌سالگی است. اگر تشخیص اختلال سریع‌‌تر صورت گیرد، احتمال پیشرفت کودک بیشتر است؛ زیرا انعطاف پذیری مغز بالاتر خواهد بود. بهره هوش حدود دوسوم این کودکان زیر 70 است و گاه تشخیص این کودکان از عقب‌مانده ذهنی دشوار بوده و رفتاری که با آنان می‌شود، شبیه رفتار با کودکان عقب‌مانده ذهنی است. در این صورت هسته اصلی اختلال نادیده گرفته می‌شود. تشخیص بیماری از روی ظاهر امکان پذیر نیست؛ زیرا بیشتر این کودکان ظاهری سالم و گاهی جذاب دارند.
اختلال اوتیستیک سیری طولانی دارد. کودکانی که بهره هوشی بالای 70 دارند و تا سن 5 تا 7 سالگی قادر به تکلم باشند، بهترین پیش‌آگهی را خواهند داشت. بیشتر این کودکان با گذشت زمان در زمینه مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی تغییرات مثبتی پیدا می‌کنند. 2 تا 3 درصد به وضعیت سالم و طبیعی برمی‌گردند و حدود 20 درصد آنها وضعیت طبیعی مرزی پیدا می‌کنند، درصورتی که بیمارانی که عقب‌ماندگی ذهنی متوسط تا شدید دارند، ممکن است تا آخر عمر وابسته باقی بمانند.
در 4 تا 32 درصد افراد در اواخر دوران کودکی یا نوجوانی تشنجات هم ظاهر می‌شود که می‌تواند اثر نامطلوبی روی پیش‌آگهی آنها داشته باشد. در بعضی کشورها این افراد در مدارس عادی به تحصیل می‌پردازند، اما در ایران مدارسی مخصوص این افراد تعبیه شده است.
کلام پایانی
خانواده تأثیر بسیاری در توان‌بخشی بیماران اوتیستیک دارد؛ زیرا این کودکان با وجود ابتلا به اختلال، اما عوامل استرس‌زا و تنش‌زا را درک می‌کنند و والدین باید بدانند که کاهش نشانه‌ها نیاز به اقدام‌های درمانی و آموزشی پیگیر و مستمر دارد. در این میان محیط گرم خانواده و حمایت والدین از یکدیگر از عوامل بسیار مهم در حفظ سلامت روانی پدر و مادر و از نیازهای اساسی کودک است.