اردوغان بر ارتش ترکیه فشار وارد کرده تا دستورات وی را در زمینه ورود به سوریه و ایجاد منطقه بی طرف و امن اجرا کنند، اما اردوغان این بار در برابر چالشی واقعی قرار دارد، چرا که بعد از تشکیل دولت ائتلافی این فرصت را نخواهد داشت که با تکروی تصمیماتی را برای کشور اتخاذ کند، به همین علت وی تلاش دارد تا آن زمان از فرصت ها به خوبی استفاده نموده و ترکیه را وارد سناریوها و ماجراجویی های جدیدی با اهداف متعدد بنماید.
توجیه‌ها و انگیزه های ترک ها برای لشکرکشی به مرز سوریه
الف: عامل کُردها: این موضوع تازه ای نیست که کردها چه در شمال عراق یا شمال سوریه و حتی داخل این کشور مشکل همیشگی ترک ها بوده است. اما تجربه عراق، شکست ترکیه در تعهد به خطوط قرمزی که برای خود ترسیم کرده را نشان داد، خطوط قرمزی که ترکیه سعی دارد دیگران را به تعهد و التزام به آن فراخواند.
بعد از اینکه آنکارا با فدرالیته کردن عراق مخالفت کرد، اما با کودتا بر ضد خطوط قرمز خود برخلاف بغداد بهترین مناسبات را با منطقه اربیل عراق ایجاد کرد. امروز نیز می بینیم که این کشور با شور و حماسه زیادی هشدارهایی را نسبت به پیشروی نیروهای حمایتی کرد هوادار حزب کارگران کردستان در شمال سوریه مطرح می کند.
بعد از مواضع مشهور اردوغان نسبت به منطقه عین العرب سوریه و مژده دادن به نزدیک بودن سقوط این شهر بعد از سقوط تل ابیض، تهدید کردها برای ترکیه بزرگ تر از داعش خود را نشان داد. کرد ها بعد از درگیری های تل ابیض موفق شدند مناطقی که در ابعاد جغرافیایی تحت سلطه خود گرفتند را به هم متصل کنند، این مناطق نوار مرزی کشیده شده از مرزهای عراق تا عین العرب را به صورت کامل در بر می گیرد. کل این منطقه احتمالاً نزدیک به نیمی از مرزهای ترکیه است، به این ترتیب کردها از منطقه عفرین تا دورترین بخش غربی در مرزهای اسکندرون را در اختیار دارند.
ترک ها نگران تلاش کردها برای تسلط بر منطقه از عین العرب تا عفرین هستند. منطقه ای که طول آن بالغ بر 100 کیلومتر است. آنها معتقدند که اگر این اتفاق بیفتد ارتباط ترک ها به صورت کامل از فضای عربی قطع خواهد شد، آنها از این نکته می ترسند که کردها بتوانند بر مناطق مجاور اسکندرون تا سواحل دریای مدیترانه تسلط پیدا کنند. به این ترتیب یکی از ابعاد اعلام شده تحرکات ترک ها در این راستا ورود به منطقه ممتد از جرابلس تا مرزهای عفرین و ایجاد کمربند امنیتی در آن به طول 100 کیلومتر و عمق حدود 33 کیلومتر است که مانع از کامل شدن کمربند کردها شود، موضوعی که شورای امنیت ملی ترکیه در نشست اخیر خود آن را خط قرمز آنکارا به حساب آورد.
ب: پیشروی های داعش: براساس مطالب روزنامه های حامی حزب عدالت و توسعه، ترکیه از افزایش پیشروی داعش در سوریه نگران است، این گروه تروریستی منطقه ای بین عین العرب و عفرین را تحت سلطه گرفتند ، منطقه ای که پیشتر تحت تسلط گروه های مخالف دیگری که ترکیه از آنها حمایت می کرد، مانند جیش الفتح و جبهه النصره بود. این موضوع برگه مهمی را در حمایت از معارضان سوری از دست آنکارا خارج کرد.
ترکیه در حال حاضر نگران این موضوع است که چوپان بیک و قرقموش دو گذرگاه باقی مانده که برای حمایت از مخالفان تروریست سوریه مورد استفاده قرار می گیرد نیز بسته شده و تنها خط تجاری ترکیه با جنوب قطع گردد. طبعاً ادامه این روند و تقسیم منطقه حد فاصل بین عین العرب و عفرین در شرایط کنونی بین داعش و گروه‌های هوادار ترکیه ، آنکارا را نگران نمی کند و در راستای منافع این کشور است.
ج: براندازی بشار اسد: هشدار دادن و لشکرکشی و تهدید ترکیه بعد دیگر نیز دارد که کم اهمیت تر از عامل کردها نیست و شاید در عمق خود مهم تر از آن نیز باشد. رجب طیب اردوغان از پیشروی کردها به سمت منطقه – کوبانی تا عفرین نگران است، وی همچنین نگران تسلط داعش در این منطقه بر گروه های ارتش آزاد و جیش الفتح و النصره نیز هست و نمی خواهد منطقه به صورت کامل در دست داعش بیفتد. در هر دو حالت مسیر امداد رسانی اصلی از ترکیه برای تروریست های سوری زیر نظر ترکیه قطع خواهد شد. مسیری که از مرزهای ترکیه آغاز شده و تا منطقه اعزاز و حلب استمرار پیدا می کند. با این وجود حتی اگر این تحولات میدانی صورت نمی گرفت نیز اردوغان به دنبال بهره برداری از " وقت اضافه" قبل از تشکیل دولت ائتلافی بود. وی احساس می کند که همچنان فرصت برای ورود به یک ماجراجویی جدید وجود دارد، ماجراجویی که در طول چهار سال گذشته نتوانسته آن را محقق کند و الان به دنبال آن است. وی تلاش دارد ضربه بزرگی به دولت سوریه وارد کند که به فروپاشی آن منتهی شده و بشار اسد رئیس جمهور سوریه را از قدرت برکنار کند.
نحوه وارد آوردن این ضربه از دیدگاه اردوغان ورود ارتش ترکیه به منطقه بین عین العرب و عفرین به همراه تانک ها و توپخانه و هواپیماهای ارتش است، این موضوع حمایت مستقیم ترکیه از عناصر مسلح تروریستی مخالفان دولت سوریه و تلاش آنها برای حمله به حلب و تسلط بر آن را ایجاد کرده و تغییرات ساختاری در عرصه میدانی به دنبال خواهد داشت، به گونه ای که این روند می تواند کانون استقرار نیروهای دولتی را شهر به شهر از هم بپاشد.
شورای امنیت ملی ترکیه نیز در نشست اخیر خود که دوشنبه گذشته برگزار شد، خط قرمز دیگری برای ایجاد منطقه حایل و امن و ورود ارتش ترکیه به این منطقه اعلام کرد که همان اقدام دولت سوریه به حمله به مخالفان در ادلب و ایجاد موج تازه ای از مهاجرت مردم این منطقه بود. قطعاً این توجیه نمی تواند بهانه ای برای مداخله نظامی باشد، چرا که از زمان آغاز بحران سوریه روند مهاجرت مردم این کشور آغاز شده، بنابراین با وجودی که تاکنون حدود دو میلیون نفر از سوریه مهاجرت کرده اند، موج جدید مهاجرت مردم چگونه ممکن است بتواند عاملی برای مداخله نظامی در این کشور باشد؟
اما عطش مزمن برای اشباع غریزه بزرگ اردوغان از آغاز بحران این کشور تاکنون که همان براندازی بشار اسد و جبران تمامی شکست های قبلی با آن بوده، همچنان ادامه دارد و اقدامات این کشور در این راستا تحت بهانه های قدرت گرفتن کردها یا داعش (عنوان متحد اصلی آنکارا ) نمی تواند محاسبات این حمله در براندازی حلب و دولت سوریه را دچار تشویش کند. همچنین باید این نکته مدنظر قرار بگیرد که اردوغان احساس می کند این آخرین فرصت او قبل از تغییر موازنه های قدرت در داخل ترکیه است.
د: کسب محبوبیت تا برگزاری انتخابات زودهنگام: چهارمین هدف مورد توجه از این لشکرکشی و تهدیدات، این است که اردوغان بعد از شکست سختی که در انتخابات خورد و رؤیاهایش برای تشکیل دولتی با ساختار محوریت ریاست جمهوری با بن بست مواجه شد، مانند شیری زخمی در داخل قفس شده است. اردوغان البته می تواند اوضاع کنونی را تحمل کند، یعنی نخست وزیری از جانب وی حاکم بر این کشور باشد که وابسته به او باشد و دستوراتش را اجرا کند، اما حتی این روند نیز در سایه از دست رفتن اکثریت مطلق در پارلمان برای حزب عدالت و توسعه غیرممکن شده است. به همین علت اردوغان به دنبال انتخابات زودهنگام است، سناریویی که در سایه شکست احمد داوود اوغلو در تشکیل دولت جدید، یا تشکیل دولت ائتلافی ناپایدار با عمر کوتاه به اجرا گذاشته خواهد شد. وی روی این موضوع حساب کرده که بتواند دو یا سه امتیازی که در انتخابات باعث از دست رفتن اکثریت مطلق در پارلمان شد را در انتخابات آینده به دست آورد. اردوغان تصور می کند بهترین راه برای جلب محبوبیت مردمی آغاز ماجراجویی نظامی در سوریه است.
موانع اقدام نظامی ترکیه در سوریه
حال این سؤال مطرح است که آیا مسیر ماجراجویی اردوغان به همین سادگی ها باز است؟
اولین نکته اینکه نجدت اوزیل رئیس ستاد ارتش کنونی ترکیه نسبت به این ماجراجویی موضع گرفته و مخالفت خود را با عملیات نظامی اعلام کرده است. وی به صورت غیرمستقیم از طریق مطبوعات ترکیه اعلام کرده که ایجاد منطقه حائل یا امنیتی با خطرات متعددی مواجه است که ازجمله آنها انجام عملیات نظامی از سوی گروه های مسلح بر ضد نیروهای ترکیه و همچنین انتقال چالش سوریه به داخل ترکیه است. اوزیل معتقد است که در نظر گرفتن متغیرات منطقه ای و بین المللی ضروری است. روسیه و ایران با این اقدام نظامی مخالفند و دولت سوریه نیز آن را تجاوز خارج از چارچوب مصوبات شورای امنیت تلقی خواهد کرد، علاوه بر اینها آمریکا نیز با ایجاد منطقه بی‌طرف مخالفت می کنند. این موضوع را مقامات واشنگتن از زبان چندین تن از مسئولان خود اعلام و تصریح کردند که هیچ توجیهی برای ایجاد منطقه حائل وجود ندارد.
در واقع اگر آمریکا در ایجاد کمربند کردی در شمال سوریه جدی باشد، هرگز با مداخله ترکیه در سوریه موافقت نخواهد کرد و در صورتی که اردوغان زیر بار تمایل آمریکا نرود گزینه های سختی را پیش روی خود خواهد دید.
علاوه بر اینها روسیه و ایران نیز اجازه نقض تمامیت ارضی سوریه از سوی اردوغان را نمی دهند. آنها اجازه نمی دهند این حمله به روالی تبدیل شود که دیگران نیز آن را در پیش بگیرند، به همین علت است که هر ماجراجویی از سوی اردوغان باعث می شود این کشورها هزینه گزافی به ترکیه تحمیل کنند.
بنابراین ملاحظه می شود که شرایط داخلی و منطقه ای و بین المللی به گونه ای نیست که ارتکاب حماقت رجب طیب اردوغان در سوریه را تسهیل کند، اما در صورتی که وی بخواهد این کار را انجام دهد، باید بداند هزینه هایی که در قبال این تجاوز پرداخت می‌‌کند، بسیار بیشتر از هرگزینه دیگری است.