گروه بین‌الملل مشرق- عده‌ای از تحلیلگران سیاست خارجی آمریکا معتقدند اکنون که مذاکرات هسته‌ای به نتیجه رسیده است، آمریکا باید از طریق اعمال تحریم‌های تسلیحاتی و ترمیم روابط با متحدانی مانند اسرائیل و اعضای شورای همکاری خلیج فارس که در جریان مذاکرات با ایران از این کشور فاصله گرفته‌اند، به دنبال مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده تهران در خاورمیانه باشد.

سازمان تحقیقاتی و سیاست خارجی "مرکز پیشرفت آمریکا" طی مطلبی با عنوان "مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران در خاورمیانه" در این‌باره می‌نویسد: توافق هسته ای با ایران که به تازگی به سرانجام رسیده است باید از سوی کنگره آمریکا نیز مورد بازبینی قرار گیرد؛ هر چند، این توافق فرصتی تاریخی در اختیار آمریکا و هم پیمانانش قرار داده است تا ضمن محدود ساختن برنامه های هسته ای ایران، حداقل تا ده سال آینده مانع از دستیابی این کشور به سلاح هسته ای شوند. طبعا این توافق اهمیت بسزایی برای امنیت ملی آمریکا دارد، البته باید توجه داشت که این توافق به دنبال نیل به یک هدف خاص بوده که همانا مهار برنامه هسته ای ایران است. در واقع توافق صورت گرفته، سایر رفتارهای مخرب این کشور در عرصه بین المللی را مدنظر نداشته چرا که اساسا هدف آن چیز دیگری بوده است.

بنابراین، لازم است آمریکا و متحدان نزدیکش در خاورمیانه گام های موثرتری برداشته و مانع از آن شوند که ایران بتواند به آشوب ها در منطقه دامن بزند. در این میان بهتر است دولت اوباما در این مسیر پیشگام باشد. توافق هسته ای گامی ضروری برای ممانعت ایران از دستیابی به سلاح هسته ای بود ولی احتمال اینکه چنین توافقی بتواند رفتار مخرب ایران را تغییر دهد، اندک است؛ رفتاری که نگرانی گسترده هم پیمانان کاخ سفید در منطقه را در پی دارد. از این رو می توان گفت آمریکا و هم پیمانانش می توانند با همکاری با یکدیگر و اتخاذ یک راهکار منسجم به منظور مقابله با خرابکاری های ایران، بر این معضل فائق بیایند.

اقدامات خرابکارانه ایران

حوزه خرابکاری های ایران بسیار وسیع است و از نظر جغرافیایی از آمریکای لاتین تا افغانستان گسترده شده است. این شبکه عظیم علاوه بر انجام اقدامات تروریستی، اقدام به سازماندهی شبه نظامیان فرقه ای و حمایت از آنها می نماید و در یک کلام از آرژانتین تا عراق، موجب تشدید ناآرامی ها می شود. چنین اقداماتی از لحاظ مالی هزینه چندانی بر دولت ایران تحمیل نمی کند؛ چنانچه برآوردها حاکی از آن است که حمایت ایران از حزب الله لبنان و حکومت بشار اسد در سوریه سالیانه هزینه ای کمتر از 10 میلیارد دلار برای این کشور در بر دارد. البته صرف چنین هزینه ای برای ایجاد هرج و مرج در خاورمیانه و دیگر مناطق جهان کافی است.

تهران سه سازمان اصلی دارد که به گسترش بی ثباتی در منطقه و افزایش درگیری های فرقه ای کمک می کنند: سپاه پاسداران ایران یا در اصل سپاه قدس، وزارت اطلاعات و حزب الله لبنان. هر چند، وزارت امور خارجه آمریکا سپاه قدس را بازوی اصلی ایران در توسعه و حمایت از تروریسم در خارج از خاک این کشور می داند، به طور کلی هر سه سازمان در کنار یکدیگر به منظور تحقق منافع این کشور در منطقه خاورمیانه تلاش می کنند.

رد پای ایران را می توان تقریبا در تمامی مناقشات منطقه ای یافت. این کشور موشک و راکت های جنگی در اختیار حزب الله و حماس قرار می دهد، آن‌ها نیز از این تجهیزات در جنگ علیه اسرائیل استفاده می کنند. به علاوه، این کشور با کمک های مالی و اعزام نیرو از حکومت اسد حمایت می کند. همچنین تجهیزات مورد نیاز شبه نظامیان فرقه ای در عراق از طریق تهران تامین می شود، شبه نظامیانی که حضورشان اقتدار دولت بغداد را زیر سوال می برد. در ماه های اخیر نیز ایران به ارسال سلاح به حوثی‌ها متهم شد که کنترل بخش های گسترده ای از یمن را در دست دارند.

به طور کلی، ایران شبکه عظیمی ترتیب داده است که به واسطه آن موجب بی ثباتی بیشتر در سراسر خاورمیانه می شود. تهران با تجهیزات نظامی، آموزش نیروها و کمک های مالی از شبه نظامیان فلسطین، عراق، لبنان و یمن حمایت می کند. بی تردید حمایت هایی از این قبیل، این گروه های شبه نظامی را قدرتمندتر کرده و بر وخامت درگیری های موجود می افزاید. در مقابلِ اقدامات ایران و ناآرامی ناشی از آن، منافع آمریکا در منطقه قرار دارد.

راهکارهای سیاسی

راه حلی قطعی برای ممانعت با هجمه بی ثباتی که توسط ایران در منطقه به وجود می‌آید، وجود ندارد. از این رو، مقابله با رفتارهای مخرب ایران در منطقه در گرو مجموعه اقدامات مشترک آمریکا و متحدانش در خاورمیانه است. در واقع، سیاستگذاران باید انتظارات معقولی داشته باشند به نحوی که هدف غایی تلاش های آمریکا و متحدانش در منطقه باید به جای غلبه صریح و آشکار بر ایران، معطوف به کاهش اثر اقدامات این کشور در بی ثبات ساختن منطقه گردد.

کاخ سفید و دولت های هم پیمان با او می توانند به منظور مقابله با دخالت های ایران در خاورمیانه راهکارهای زیر را در پیش گیرند:

1- اعمال تحریم های تسلیحاتی علیه گروه های مورد حمایت ایران

در ماه آوریل سال جاری، اعمال تحریم تسلیحاتی علیه حوثی‌های مورد حمایت ایران در یمن از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد سبب شد تا تلاش های آمریکا و ائتلاف سعودی برای ممانعت از عبور و مرور کشتی های ایرانی که گمان می رفت در حال انتقال تسلیحات نظامی به یمن هستند، وجهه قانونی یابد. البته این احتمال وجود دارد که چنین محموله هایی به دست حزب الله، حماس و یا شبه نظامیان شیعه نیز رسیده باشد که در سوریه از حکومت بشار اسد حمایت می کنند. در واقع، اعمال تحریم های تسلیحاتی علیه اینگونه اقدامات دولت ایران می تواند به آمریکا و متحدانش در منطقه این امکان را بدهد تا در سایه مشروعیت قانونی که به دست آورده اند پیش از رسیدن این محموله ها به مقصد، جلوی آنها را بگیرند. طبعا، شورای امنیت نمی تواند وجود تمامی این محموله ها را به اثبات برساند در حالیکه آمریکا قادر است با در پیش گرفتن یک تلاش جمعی و کمک کشورهای مختلف، مانع از نقل و انتقال سلاح توسط ایران شود.

2- اجرای کامل توافقنامه نشست سال 2015 کمپ دیوید

پس از برگزاری نشست کمپ دیوید میان آمریکا و شورای همکاری خلیج [فارس] در ماه می 2015، کاخ سفید علاوه بر بیانیه مشترک نشست اقدام به انتشار ضمیمه ای نمود که در آن به تقویت همکاری های امنیتی میان آمریکا و شورای همکاری های خلیج [فارس] در برخی زمینه ها اشاره داشت که بسیاری از آنها با تلاش های آمریکا برای مقابله با نفوذ مخرب ایران در منطقه مرتبط است.

* امنیت سایبری

متحدان آمریکا در منطقه تاکنون بارها قربانی حملات سایبری ایران شده اند که مهم ترین آنها هک کردن سیستم های شرکت ملی نفت عربستان موسوم به "آرامکو" است. علی رغم آنکه بسیاری از کارشناسان امنیت سایبری آمریکا در دستگاه های دولتی عربستان حضور دارند، در ضمیمه بیانیه نشست کپ دیوید بر کمک بیشتر آمریکا به کشورهای عضو شورای همکاری های خلیج [فارس] در زمینه امنیت سایبری تاکید می شود. بر این اساس، اقدامات آمریکا در زمینه امنیت سایبری باید با هدف جلوگیری از حملات سایبری ایران به سیستم های منطقه صورت بگیرد. گستره این امنیت سایبری باید چنان وسیع باشد که سایر متحدان آمریکا از جمله اردن را هم که عضو شورای همکاری خلیج [فارس] نیستند در بر گیرد.

* سامانه دفاع موشکی

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] در نشست کمپ دیوید متعهد شدند تا همکاری های خود در زمینه سامانه دفاع موشکی بالستیک را گسترش دهند. در مقابل قرار شد آمریکا با در اختیار قرار دادن دانش فنی مورد نیاز برای ایجاد سیستم هشدار دهنده موشک های بالستیک به این کشورها کمک کند. به منظور تسریع در بهبود سیستم ارتباطی سامانه موشکی بالستیک کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس]، لازم است سامانه پدافند "تاد" علاوه بر امارات و عمان، در اختیار سایر کشورها نیز قرار گیرد. وجود یک سامانه دفاع موشکی قدرتمند در خلیج [فارس] علاوه بر آنکه مانعی در برابر تهدیدات موشکی ایران به شمار می رود می تواند مؤید اتحاد سیاسی کشورهای حوزه خلیج [فارس] باشد.

* امنیت دریایی

در نشست فوق، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] با یکدیگر توافق کردند که اقدامات گسترده تری در جهت به اشتراک گذاشتن اطلاعات و ممانعت از قاچاق غیرقانونی اسلحه انجام دهند. آمریکا نیز متعهد شد که در زمینه امنیت دریایی، آموزش ها و کمک های لازم را در اختیار آنها قرار دهد. این اقدامات باید هر چه سریع تر صورت پذیرد و عمدتا بر مقابله با انتقال غیرقانونی تسلیحات از ایران متمرکز شود. به علاوه، همسایگان این کشورها و متحدان دیرین آمریکا در خارج از منطقه نیز باید به منظور افزایش قابلیت امنیت دریایی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] به این تلاش جمعی ملحق شوند.

* آموزش های مرتبط با عملیات ویژه

در این نشست آمریکا ملزم شد تا در راستای توسعه آموزش های مرتبط با عملیات ویژه اقداماتی انجام دهد. این در حالی است که بسیاری از این کشورها بدون هیچگونه تجربه ای، به تازگی در صدد ایجاد توانمندی های مربوط به انجام عملیات ویژه برآمده بودند. بنابراین، آموزش و تجهیز نیروهای عملیات ویژه در این کشورها حائز اهمیت است. البته چنین تلاش هایی نباید به شکل گیری نیروهایی مشابه سپاه قدس در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] منجر شود. چرا که تنها چیزی که خاورمیانه به آن نیازی ندارد وجود شبکه ای از نیروهای فرقه ای برخوردار از حمایت دولتی است. در واقع، تلاش های کاخ سفید باید متوجه آموزش مهارت های عملی باشد که نمونه ای از آن را در حمله ای به کمک نیروهای ویژه آمریکا در می 2015 شاهد بودیم که طی آن یکی از اصلی ترین تامین کنندگان مالی داعش به هلاکت رسید.

3- ارائه چارچوب راهبردی مشترک با اسرائیل به منظور مقابله با ایران

در طول روند مذاکرات هسته ای با ایران، تنش های ناشی از وجود اختلافات اساسی بر سر نحوه مدیریت مذاکرات مانع از آن شد که اسرائیل و آمریکا فرصتی یافته و در رابطه با تدوین چارچوبی راهبردی برای مقابله با نفوذ ایران در منطقه پس از توافق با یکدیگر گفتگو کنند. حال که توافق حاصل شده است دیگر نمی توان گذشته را جبران کرد. با این حال بهتر است آمریکا و اسرائیل به توافقی راهبردی، مشابه توافق کمپ دیوید، دست یابند، هر چند حصول چنین توافقی از منظر سیاسی دشوار است. در واقع لزومی ندارد که توافق فوق در سطح مقامات عالی رتبه صورت بگیرد چرا که دیپلمات های اسرائیلی و آمریکایی و همچنین مسئولان وزارت دفاع می توانند این کار را انجام دهند. با این حال، این توافق باید تمامی حوزه هایی که در بیانیه و ضمیمه نشست کمپ دیوید به آن اشاره شده است را در برگرفته و شامل کلیه اقداماتی باشد که لازم است آمریکا و اسرائیل در مقابله با نفوذ ایران در منطقه در پیش گیرند.

به عنوان بخشی از این توافق، آمریکا باید متعهد شود تجهیزات بیشتری در اختیار اسرائیل قرار می دهد تا بتواند با حضور ایران در مناطق مختلف مقابله کند. این امکانات که شامل سامانه دفاع موشکی مشابه گنبد آهنین است، به کمک 3 میلیارد دلاری که سالیانه اسرائیل از آمریکا به عنوان کمک نظامی دریافت می کند، افزوده می شود.

4- محدود ساختن حضور شرکت های وابسته به سپاه پاسداران ایران در فرودگاه ها و بنادر

متحدان آمریکا در منطقه می توانند از ورود هواپیماها و کشتی های شرکت های وابسته به سپاه پاسداران ایران به محدوده مرزهای خود جلوگیری کنند. این شرکت ها که به عنوان بازوی لجستیک سپاه عمل می کنند اقدام به جابجایی اعضای سپاه، سلاح و پول نقد برای کمک به گروه های مورد حمایت ایران در منطقه می نمایند. علی رغم آنکه بسیاری از شرکت های وابسته به سپاه پاسداران از سوی آمریکا تحریم شده اند، همچنان در محدوده مرزهای آبی و هوایی متحدان کاخ سفید به فعالیت خود ادامه می دهند. به عنوان نمونه، در وبسایت شرکت هواپیمایی ماهان که وزارت خزانه داری آمریکا آن را به عنوان یکی از بازوهای اصلی سپاه معرفی می کند، نام شش کشور عضو سازمان همکاری خلیج [فارس] به چشم می خورد. متحدان منطقه ای آمریکا، به ویژه آن دسته از کشورهایی که شرکت های وابسته به سپاه در آنها فعال هستند می توانند با اعمال نفوذ بر آنها، از آزادی عمل آنها در منطقه بکاهند. کنار نهادن این شرکت ها از فرودگاه ها و بنادر کشورهای منطقه مانعی بر سر راه سپاه قرار می دهد و از نقل و انتقال نیروها، تجهیزات و پول به کشورهای منطقه توسط آنها جلوگیری می کند.

5- ایجاد سامانه اطلاعاتی مشترک

آمریکا با همراهی متحدانش در منطقه باید یک سلول اطلاعاتی ائتلافی به وجود آورد که بر اقدامات حمایتی ایران از گروه های خرابکار و رفتارهای مخرب این کشور در منطقه متمرکز باشد. در واقع مهم ترین هدف این سلول اطلاعاتی ارائه تصویری واحد از فعالیت های مخرب ایران در منطقه – همچون ایجاد بی ثباتی در کشورهای حاشیه خلیج [فارس] و سایر متحدان آمریکا- است تا از این طریق واشنگتن و دولت های متحد آن تصویر واحدی از فعالیت های ایران داشته باشند. تصریح آمریکا به مقابله با وجوه مختلف سیاست های ایران در منطقه موجب می شود تا نگرانی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] نسبت به نتایج توافق هسته ای با ایران کاهش یابد. نخستین اولویتی که باید مد نظر این سلول اطلاعاتی باشد، شناسایی ماهیت و نقاط ضعف شبکه لجستیکی است که حمایت ایران از گروه های خرابکار منطقه را امکان‌پذیر می سازد.

6- حمایت از اقدامات نظامی منطقه‌ای علیه نیروهای نیابتی و شبه لجستیکی ایران در مواقع لزوم

همچنین آمریکا در مواقع لزوم باید حمایت خود از اقدامات نظامی علیه گروه های مورد حمایت ایران و عناصر شبکه لجستیکی پشتیبان آنها در منطقه را نشان دهد. حمله اسرائیل به محموله های نظامی حزب الله در سوریه از جمله این موارد است. در چنین مواقعی متحدان منطقه ای نیز باید نیروهای خود را به کار بگیرند و کاخ سفید پشتیبانی های اساسی چون نقل و انتقال و نظارت هوایی را در اختیار آنها قرار دهد. احتمال بروز اینگونه نبردها بسیار اندک است و باید با توجه به توافق طرفین و بر مبنای اطلاعات دقیق و ارزیابی جامع تمامی خطرات صورت پذیرد.

نتیجه گیری

فارغ از توافق صورت گرفته، حمایت مالی و تجهیزاتی ایران از گروه های خرابکار سبب شده است تا این کشور همواره به عنوان تهدیدی جدی علیه امنیت و ثبات منطقه به شمار رود. از این رو، آمریکا و متحدانش باید بدون توجه به مسائل دیگر با این معضل مقابله کرده و خود را برای رویارویی با ایران و گروه های مورد حمایتش آماده کنند. هر چند نکات ذکر شده در این مقاله نمی تواند به طور کامل فعالیت های ایران در منطقه را خنثی کند، ولی حداقل تلاش های این کشور را محدود ساخته و نسبت به گذشته هزینه های بیشتری بر دولت ایران تحمیل می کند.

به علاوه مقابله با سیاست های ایران برای بی ثبات کردن منطقه این فرصت را در اختیار آمریکا و متحدانش – از اسرائیل گرفته تا کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس]- قرار می دهد تا از پس فشارهای ناشی از مذاکرات هسته ای، قدری به یکدیگر نزدیک تر شوند. در واقع، کاخ سفید و متحدانش به جای پرداختن به اقدامات غیرسازنده، می توانند با در پیش گرفتن تلاش های موثر موجب توقف و یا حداقل کند شدن فعالیت های مخرب ایران در خاورمیانه شوند. اقدام قدرتمند در جهت محدود ساختن فعالیت های مخرب ایران در منطقه فرصت تازه ای برای آمریکا و هم پیمانانش در منطقه به شمار می رود که باید از آن بهره گرفته شد.