به گزارش مشرق، از آن جايي كه قرآن كتاب آسماني و از جانب پروردگار عالم براي هدايت عالميان فرستاده شده براي استفاده و بهره برداري بيشتر از آن از جانب معصومين و اؤلياء الله راهنمائي هايي صورت گرفته كه به مقتضاي سؤال به چند روايت از امام صادق (ع) بسنده مي نماييم.
۱ ـ ولايت اهل بيت
ولايت، محبت و دوستي اهل بيت در همه عبادات شرط اصلي و اساسي قبولي و پذيرش اعمال از جمله قرائت قرآن است، طبرسي (ره) از حضرت صادق (ع) نقل كرده كه، اهل علم ما هستيم و جاهلان دشمنان ما، و اولوا الالباب شيعيان ما؛ چون علم بي ولايت و دوستي اهل بيت و تلاوت نفعي نمي رساند اگر چه نيكو بخواند.(1)
از حسين بن ابي العلا روايت است كه امام صادق (ع) فرمود: ...چنان چه قاري از شيعيان باشد خداوند او را بدون دغدغه حساب به بهشت مي برد، و شفاعتش درباره دوستان از خاندان خود و برادران مؤمنش پذيرفته گردد.(2)
۲- صحيح خواندن قرآن
قال اللَّه تعالي: كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ.(3)
امام جعفر صادق (ع) درباره اين آيه كريمه فرمود: مراد اين است كه آيات آن را صحيح مي‌خوانند و مراعات وقف و وصل و ساير آداب قراءت را مي‌نمايند. و در معاني آن دقّت مي‌كنند و به احكام آن عمل مي‌كنند. و به وعده‌هاي آن اميدوارند و از وعيدهاي آن مي‌ترسند. از قصّه‌هاي آن عبرت مي‌گيرند. و به آن چه امر شده در آن مي‌پذيرند و از آنچه نهي شده در آن باز مي‌ايستند. و به خدا قسم مراد حفظ آيات آن و درس حروف آن نيست و خواندن سوره‌هاي آن و درس ۱۰ قسمت و پنج قسمت آن منظور نيست، حروف آن را حفظ مي‌كنند و حدود آن را ضايع مي‌كنند. و جز اين نيست كه مراد تدبّر در آيات آن است و عمل كردن به احكام آن. خداوند مي‌فرمايد: كتابي به سوي تو نازل كرديم كه داراي بركت است تا در آيات آن دقت كنند.(4)
۳- تأثيرپذيري از قرآن
امام صادق(ع) فرمود: بر قاري قرآن شايسته است كه چون به آيه رحمت برسد، بهترين خواسته خود را مسألت كند و چون به آيه عذاب برسد، از آتش دوزخ و عذاب دنيا و آخرت به خدا پناهنده شود.(5)
۴- با وضوء و طهارت بودن
در حقيقت قرائت قرآن سخن شنيدن از خداوند است و قاري قرآن در محضر خداوند است.(6) بنابراين ادب اقتضاء مي كند كه قاري با طهارت باشد.
حسن بن ابي الحسين ديلمي در كتابش نقل كرده كه حضرت صادق (ع) فرمود: قرائت قرآن بهتر از ذكر است و ذكر بهتر از صدقه است و صدقه بهتر از روزه است و روزه سپر آتش است و فرمود: قاري قرآن به عوض هر حرفي در نمازش در صورتي كه در حال ايستاده بخواند صد حسنه دارد و در صورتي كه نشسته نماز گزارد و در آن قرآن بخواند پنجاه حسنه بابت هر حرفي مي‌برد و در غير نماز اگر با طهارت باشد بابت هر حرفي بيست و پنج حسنه مي‌برد و اگر بدون طهارت باشد ده حسنه مي‌برد منظور من از حرف اين نيست كه بگويم "الم" يك حرف است بلكه براي قاري قرآن براي هر حرف يعني بابت "الف" ده حسنه و بابت حرف "لام" ده حسنه و بابت حرف "ميم" ده حسنه و عوض حرف راء ده حسنه مي‌برد.(7)
۵- اهل صداقت و راستي باشد نه تملق و چاپلوسي
از حضرت صادق (ع) نقل شده كه پيامبر خدا (ص) فرمود: همواره اين امت زير حمايت و لطف خدايند مادامي كه قاريانشان نزد فرمانروايان چاپلوسي نكردند و عالمانشان با تبه كاران سازش نكنند، كه خوبانشان، به بدان متمايل نشوند، و هر گاه چنين باشند، خداوند لطف خود را از آنان سلب مي‌كند، بعد ستمگران بر آنها مسلّط مي‌گردند، و بدترين ستم را بر آنها روا مي‌دارند پس از آن، بي چارگي و تهي دستي را بر ايشان مقرّر مي‌كند. هر گاه قاري قرآني را ديدي كه به دربار شاه پناه مي‌برد، بدان كه او دزد است، و مبادا فريب بخوري! او مي‌گويد: قصدش رفع ظلم و دفاع از مظلوم است، و اين خود فريب شيطان است كه از آن دامي ساخته و خواندن قرآن را نردباني براي هدف شوم خود قرار داده است.(8)
۶- خضوع و خشوع دربرابر قرآن
امام صادق (ع) مي‌فرمايد كه: هر كه تلاوت قرآن كند و تلاوت او مقارن خضوع و خشوع نباشد و از تلاوت قرآن او را رقّتي حاصل نشود و ترس الهي در دل او بهم نرسد، پس حقيقتا كه مرتبه و منزلت قرآن را، اين قاري، سهل گرفته است و مرتبه صاحب قرآن را حقير شمرده است، چنين قاري حتما زيان كار و اهل نقصان روزگار است، زياني بيّن و واضح.
هم چنين مي‌فرمايد: قاري قرآن در رسيدن به ثواب تلاوت قرآن و رسيدن به فوايد آن، محتاج به سه چيز است: يكي: دل خاشع، و دوم: بدن فارغ از شغل ها، سوم: جاي خالي، و هر كدام از اين سه خصلت، منشأ فايده‌اي است عظيم، و خشوع، سبب گريختن شيطان است.
قال اللَّه تعالي: فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ.(9)
چنان كه حضرت باري تعالي در مقام تعليم آداب قرائت، فرموده است: هر گاه كه تلاوت قرآن مي‌كني، استعاذه كن و پناه ببر به خداوند متعال، از شيطان رجيم و محروم از رحمت الاهي.(10)
۷. براي كسب و سود جويي نباشد
امام صادق (ع) فرمود: پس بر شما باد به ملازمت قرآن، سپس فرمود: برخي از مردمند كه قرآن مي خوانند كه گفته شود: فلان كس قاري قرآن است، و برخي قرآن مي خوانند براي (سودجوئي) و بدست آوردن دنيا و خيري در اين ها نيست و برخي هستند كه قرآن مي خوانند تا از آن در نمازشان و در شب و روزشان منتفع شوند.(11)
۸- عمل كردن به قرآن
طبيعي است همان طور كه انتظار مي رود قاري قرآن بايد عملش به قرآن از ديگران بيشتر باشد و در صورت عمل نكردن و آلوده شدن در لجن زار گناه عقوبت او سخت تر خواهد بود.
حضرت صادق (ع) از پدران بزرگوارش روايت كرده و فرمود: حضرت رسول اكرم (ص) فرمود: در روز قيامت دوزخ با سه طايفه گفتگو مي‌كند، امير، قاري، ثروتمند، به امير مي‌گويد: اي كسي كه خدا به او فرمانروايي بخشيد و عدالت نورزيد او را مي‌بلعد چنان كه مرغ دانه كنجد را مي‌بلعد، و به قاري مي‌گويد: اي كسي كه پيش مردم خود را آراسته نشان داده و با انجام گناهان با خدا مبارزه كرده است، او را [نيز] مي‌بلعد و به ثروتمند مي‌گويد: اي آن كه خدا به او دنياي زياد و فراواني از روي لطف عطا كرده و [مؤمن فقير يا] حقيري از او قرض خواسته و او جز بخل كردن را نخواسته است، او را [هم] مي‌بلعد.(12)
۹- اخلاص در قرائت
يكي از شرايط مهم صحت و قبولي عبادات اخلاص و نيت پاك است همچنين قاري در قرائت قرآن بايد با خلوص نيت قرآن را تلاوت كند اما اگر قرآن تلاوت كند تا ديگران خوششان بيايد يا تمرين صوت و ... باشد اين نه تنها ارزشي ندارد بلكه جز وزر و وبال چيزي براي او در پي نخواهد داشت.
امام صادق (ع) فرمود: شما را به قرآن سفارش مي‌كنم. قرآن را بياموزيد، گروهي از مردم قرآن مي‌آموزند تا بگويند فلاني قاري قرآن است و عده‌اي قرآن مي‌آموزند و مقصود او صداست تا آن كه بگويند فلاني صداي خوشي دارد در اين گروه ها خيري نيست و عده‌اي قرآن مي‌آموزند تا در شب و روز با قرآن باشند و در اين انديشه نيستند كه كسي بداند و يا نداند.(13)
پي نوشت ها:
۱. وجداني، جعفر، الفين، ترجمه وجداني، ص ۸۲۷، ناشر، سعدي و محمودي، تهران، چاپ اول. ، چنان كه در اقوال اهل بيت (ع) وارد شده كه روزي امير المؤمنين (ع) در كوچه كوفه مي گذشت و كميل بن زياد در خدمت آن حضرت بود قاري در خانه اي آيه اي از قرآن را به بهترين وجه و صوتي مي خواند كميل آهي كشيد، گفت كاش من موئي بودم بر بدن اين قاري حضرت فرمود: كه اين آرزو را مكن كه سرّ اين بر تو ظاهر مي شود، تا جنگ نهروان واقع شد و خوارج كشته شدند وقتي كه تفحّص مي كردند آن حضرت خودش در ميان كشتگان مي گشت تا هر كدام را به ايشان بنمايد براي تسلّي مردمان تا به اين قاري رسيد فرمود كه كميل را بطلبيد، چون آمد فرمود اين را مي شناسي؟ گفت نه يا امير المؤمنين فرمود: اين همان قاري است كه مي خواند "أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ" و تو آن روز آرزو كردي، آيا حالا راضي هستي موي بدن او باشي؟ اين پليد كه تيغ كشد به روي من تا به دست مؤمنان كشته شود، گفت: الحذر، الحذر، بي ولاي ايشان نه علم فايده دارد نه زهد نه تلاوت قرآن مجيد.
۲. غفاري، علي اكبر، ثواب الاعمال، ص ۲۳۹، ترجمه غفاري، ناشر، كتاب فروشي صدوق، تهران، چاپ اول.
۳. ص، ۲۹.
۴. طباطبايي، سيد عباس، ارشاد القلوب، ترجمه طباطبايي، ص ۳۱۴، ناشر، جامعه مدرسين، قم، ۱۳۷۶ ش، چاپ پنجم.
۵. بهبودي، محمد باقر، گزيده كافي، ج ۲، ص ۲۱۳، ناشر، مركز انتشارات علمي و فرهنگي، تهران، ۱۳۶۳ ش، چاپ اول.
۶. گر چه عالم هميشه محضر خداست و همه در همه وقت در محضر خداوند هستيم ولي اين يك حضور ويژه و خاصي است.
۷. نائيجي، محمد حسين، آداب راز و نياز به درگاه بي نياز، ص ۲۴۵، ناشر، انتشارات كيا، تهران، ۱۳۸۱ ش، چاپ اول.
۸. عطائي، محمد رضا، مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام، ص ۱۶۳، ناشر، آستان قدس، مشهد، ۱۳۶۹ ش، چاپ اول.
۹. نحل، ۹۸.
۱۰. گيلاني، عبد الرزاق، مصباح الشريعة، ترجمه، ص ۱۱۲ و ۱۱۳، ناشر، پيام حق، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ اول.
۱۱. مصطفوي، سيد جواد، اصول كافي، ترجمه، ج ۴، ص ۴۱۰، ناشر، كتاب فروشي علميه اسلاميه، تهران، چاپ اول.
۱۲. حجازي، سيد مهدي، حجازي، سيد علي رضا و عيدي خسروشاهي، محمد، درر الأخبار، ص ۶۳۳، ترجمه، به نقل از خصال صدوق، ناشر، دفتر مطاالعات تاريخ و معارف اسلامي، قم، ۱۴۱۹ ق، چاپ اول.
۱۳. نائيجي، محمد حسين، آداب راز و نياز به درگاه بي نياز، ص ۲۴۷.
۱ ـ ولايت اهل بيت
ولايت، محبت و دوستي اهل بيت در همه عبادات شرط اصلي و اساسي قبولي و پذيرش اعمال از جمله قرائت قرآن است، طبرسي (ره) از حضرت صادق (ع) نقل كرده كه، اهل علم ما هستيم و جاهلان دشمنان ما، و اولوا الالباب شيعيان ما؛ چون علم بي ولايت و دوستي اهل بيت و تلاوت نفعي نمي رساند اگر چه نيكو بخواند.(1)
از حسين بن ابي العلا روايت است كه امام صادق (ع) فرمود: ...چنان چه قاري از شيعيان باشد خداوند او را بدون دغدغه حساب به بهشت مي برد، و شفاعتش درباره دوستان از خاندان خود و برادران مؤمنش پذيرفته گردد.(2)
۲- صحيح خواندن قرآن
قال اللَّه تعالي: كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ.(3)
امام جعفر صادق (ع) درباره اين آيه كريمه فرمود: مراد اين است كه آيات آن را صحيح مي‌خوانند و مراعات وقف و وصل و ساير آداب قراءت را مي‌نمايند. و در معاني آن دقّت مي‌كنند و به احكام آن عمل مي‌كنند. و به وعده‌هاي آن اميدوارند و از وعيدهاي آن مي‌ترسند. از قصّه‌هاي آن عبرت مي‌گيرند. و به آن چه امر شده در آن مي‌پذيرند و از آنچه نهي شده در آن باز مي‌ايستند. و به خدا قسم مراد حفظ آيات آن و درس حروف آن نيست و خواندن سوره‌هاي آن و درس ۱۰ قسمت و پنج قسمت آن منظور نيست، حروف آن را حفظ مي‌كنند و حدود آن را ضايع مي‌كنند. و جز اين نيست كه مراد تدبّر در آيات آن است و عمل كردن به احكام آن. خداوند مي‌فرمايد: كتابي به سوي تو نازل كرديم كه داراي بركت است تا در آيات آن دقت كنند.(4)
۳- تأثيرپذيري از قرآن
امام صادق(ع) فرمود: بر قاري قرآن شايسته است كه چون به آيه رحمت برسد، بهترين خواسته خود را مسألت كند و چون به آيه عذاب برسد، از آتش دوزخ و عذاب دنيا و آخرت به خدا پناهنده شود.(5)
۴- با وضوء و طهارت بودن
در حقيقت قرائت قرآن سخن شنيدن از خداوند است و قاري قرآن در محضر خداوند است.(6) بنابراين ادب اقتضاء مي كند كه قاري با طهارت باشد.
حسن بن ابي الحسين ديلمي در كتابش نقل كرده كه حضرت صادق (ع) فرمود: قرائت قرآن بهتر از ذكر است و ذكر بهتر از صدقه است و صدقه بهتر از روزه است و روزه سپر آتش است و فرمود: قاري قرآن به عوض هر حرفي در نمازش در صورتي كه در حال ايستاده بخواند صد حسنه دارد و در صورتي كه نشسته نماز گزارد و در آن قرآن بخواند پنجاه حسنه بابت هر حرفي مي‌برد و در غير نماز اگر با طهارت باشد بابت هر حرفي بيست و پنج حسنه مي‌برد و اگر بدون طهارت باشد ده حسنه مي‌برد منظور من از حرف اين نيست كه بگويم "الم" يك حرف است بلكه براي قاري قرآن براي هر حرف يعني بابت "الف" ده حسنه و بابت حرف "لام" ده حسنه و بابت حرف "ميم" ده حسنه و عوض حرف راء ده حسنه مي‌برد.(7)
۵- اهل صداقت و راستي باشد نه تملق و چاپلوسي
از حضرت صادق (ع) نقل شده كه پيامبر خدا (ص) فرمود: همواره اين امت زير حمايت و لطف خدايند مادامي كه قاريانشان نزد فرمانروايان چاپلوسي نكردند و عالمانشان با تبه كاران سازش نكنند، كه خوبانشان، به بدان متمايل نشوند، و هر گاه چنين باشند، خداوند لطف خود را از آنان سلب مي‌كند، بعد ستمگران بر آنها مسلّط مي‌گردند، و بدترين ستم را بر آنها روا مي‌دارند پس از آن، بي چارگي و تهي دستي را بر ايشان مقرّر مي‌كند. هر گاه قاري قرآني را ديدي كه به دربار شاه پناه مي‌برد، بدان كه او دزد است، و مبادا فريب بخوري! او مي‌گويد: قصدش رفع ظلم و دفاع از مظلوم است، و اين خود فريب شيطان است كه از آن دامي ساخته و خواندن قرآن را نردباني براي هدف شوم خود قرار داده است.(8)
۶- خضوع و خشوع دربرابر قرآن
امام صادق (ع) مي‌فرمايد كه: هر كه تلاوت قرآن كند و تلاوت او مقارن خضوع و خشوع نباشد و از تلاوت قرآن او را رقّتي حاصل نشود و ترس الهي در دل او بهم نرسد، پس حقيقتا كه مرتبه و منزلت قرآن را، اين قاري، سهل گرفته است و مرتبه صاحب قرآن را حقير شمرده است، چنين قاري حتما زيان كار و اهل نقصان روزگار است، زياني بيّن و واضح.
هم چنين مي‌فرمايد: قاري قرآن در رسيدن به ثواب تلاوت قرآن و رسيدن به فوايد آن، محتاج به سه چيز است: يكي: دل خاشع، و دوم: بدن فارغ از شغل ها، سوم: جاي خالي، و هر كدام از اين سه خصلت، منشأ فايده‌اي است عظيم، و خشوع، سبب گريختن شيطان است.
قال اللَّه تعالي: فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ.(9)
چنان كه حضرت باري تعالي در مقام تعليم آداب قرائت، فرموده است: هر گاه كه تلاوت قرآن مي‌كني، استعاذه كن و پناه ببر به خداوند متعال، از شيطان رجيم و محروم از رحمت الاهي.(10)
۷. براي كسب و سود جويي نباشد
امام صادق (ع) فرمود: پس بر شما باد به ملازمت قرآن، سپس فرمود: برخي از مردمند كه قرآن مي خوانند كه گفته شود: فلان كس قاري قرآن است، و برخي قرآن مي خوانند براي (سودجوئي) و بدست آوردن دنيا و خيري در اين ها نيست و برخي هستند كه قرآن مي خوانند تا از آن در نمازشان و در شب و روزشان منتفع شوند.(11)
۸- عمل كردن به قرآن
طبيعي است همان طور كه انتظار مي رود قاري قرآن بايد عملش به قرآن از ديگران بيشتر باشد و در صورت عمل نكردن و آلوده شدن در لجن زار گناه عقوبت او سخت تر خواهد بود.
حضرت صادق (ع) از پدران بزرگوارش روايت كرده و فرمود: حضرت رسول اكرم (ص) فرمود: در روز قيامت دوزخ با سه طايفه گفتگو مي‌كند، امير، قاري، ثروتمند، به امير مي‌گويد: اي كسي كه خدا به او فرمانروايي بخشيد و عدالت نورزيد او را مي‌بلعد چنان كه مرغ دانه كنجد را مي‌بلعد، و به قاري مي‌گويد: اي كسي كه پيش مردم خود را آراسته نشان داده و با انجام گناهان با خدا مبارزه كرده است، او را [نيز] مي‌بلعد و به ثروتمند مي‌گويد: اي آن كه خدا به او دنياي زياد و فراواني از روي لطف عطا كرده و [مؤمن فقير يا] حقيري از او قرض خواسته و او جز بخل كردن را نخواسته است، او را [هم] مي‌بلعد.(12)
۹- اخلاص در قرائت
يكي از شرايط مهم صحت و قبولي عبادات اخلاص و نيت پاك است همچنين قاري در قرائت قرآن بايد با خلوص نيت قرآن را تلاوت كند اما اگر قرآن تلاوت كند تا ديگران خوششان بيايد يا تمرين صوت و ... باشد اين نه تنها ارزشي ندارد بلكه جز وزر و وبال چيزي براي او در پي نخواهد داشت.
امام صادق (ع) فرمود: شما را به قرآن سفارش مي‌كنم. قرآن را بياموزيد، گروهي از مردم قرآن مي‌آموزند تا بگويند فلاني قاري قرآن است و عده‌اي قرآن مي‌آموزند و مقصود او صداست تا آن كه بگويند فلاني صداي خوشي دارد در اين گروه ها خيري نيست و عده‌اي قرآن مي‌آموزند تا در شب و روز با قرآن باشند و در اين انديشه نيستند كه كسي بداند و يا نداند.(13)
پي نوشت ها:
۱. وجداني، جعفر، الفين، ترجمه وجداني، ص ۸۲۷، ناشر، سعدي و محمودي، تهران، چاپ اول. ، چنان كه در اقوال اهل بيت (ع) وارد شده كه روزي امير المؤمنين (ع) در كوچه كوفه مي گذشت و كميل بن زياد در خدمت آن حضرت بود قاري در خانه اي آيه اي از قرآن را به بهترين وجه و صوتي مي خواند كميل آهي كشيد، گفت كاش من موئي بودم بر بدن اين قاري حضرت فرمود: كه اين آرزو را مكن كه سرّ اين بر تو ظاهر مي شود، تا جنگ نهروان واقع شد و خوارج كشته شدند وقتي كه تفحّص مي كردند آن حضرت خودش در ميان كشتگان مي گشت تا هر كدام را به ايشان بنمايد براي تسلّي مردمان تا به اين قاري رسيد فرمود كه كميل را بطلبيد، چون آمد فرمود اين را مي شناسي؟ گفت نه يا امير المؤمنين فرمود: اين همان قاري است كه مي خواند "أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ" و تو آن روز آرزو كردي، آيا حالا راضي هستي موي بدن او باشي؟ اين پليد كه تيغ كشد به روي من تا به دست مؤمنان كشته شود، گفت: الحذر، الحذر، بي ولاي ايشان نه علم فايده دارد نه زهد نه تلاوت قرآن مجيد.
۲. غفاري، علي اكبر، ثواب الاعمال، ص ۲۳۹، ترجمه غفاري، ناشر، كتاب فروشي صدوق، تهران، چاپ اول.
۳. ص، ۲۹.
۴. طباطبايي، سيد عباس، ارشاد القلوب، ترجمه طباطبايي، ص ۳۱۴، ناشر، جامعه مدرسين، قم، ۱۳۷۶ ش، چاپ پنجم.
۵. بهبودي، محمد باقر، گزيده كافي، ج ۲، ص ۲۱۳، ناشر، مركز انتشارات علمي و فرهنگي، تهران، ۱۳۶۳ ش، چاپ اول.
۶. گر چه عالم هميشه محضر خداست و همه در همه وقت در محضر خداوند هستيم ولي اين يك حضور ويژه و خاصي است.
۷. نائيجي، محمد حسين، آداب راز و نياز به درگاه بي نياز، ص ۲۴۵، ناشر، انتشارات كيا، تهران، ۱۳۸۱ ش، چاپ اول.
۸. عطائي، محمد رضا، مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام، ص ۱۶۳، ناشر، آستان قدس، مشهد، ۱۳۶۹ ش، چاپ اول.
۹. نحل، ۹۸.
۱۰. گيلاني، عبد الرزاق، مصباح الشريعة، ترجمه، ص ۱۱۲ و ۱۱۳، ناشر، پيام حق، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ اول.
۱۱. مصطفوي، سيد جواد، اصول كافي، ترجمه، ج ۴، ص ۴۱۰، ناشر، كتاب فروشي علميه اسلاميه، تهران، چاپ اول.
۱۲. حجازي، سيد مهدي، حجازي، سيد علي رضا و عيدي خسروشاهي، محمد، درر الأخبار، ص ۶۳۳، ترجمه، به نقل از خصال صدوق، ناشر، دفتر مطاالعات تاريخ و معارف اسلامي، قم، ۱۴۱۹ ق، چاپ اول.
۱۳. نائيجي، محمد حسين، آداب راز و نياز به درگاه بي نياز، ص ۲۴۷.