وی افزود: شرایط سیاسی و فرهنگی که در زمان امام رضا و پدر بزرگوار ایشان وجود داشت جدای از سلطه دیکتاتوری خلفای عباسی جریان‌های مهم فکری و فرهنگی آن زمان بود. که نوع اقدامات امام (ع) را می‌توان در این بستر تاریخی مورد ارزیابی قرار داد.

رئیس مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: عصر امام رضا طوفانی‌ترین عصری بود که شرایط فکری برای مکتب تشیع را به وجود آورده بود و شهادت امام موسی‌ابن جعفر (ع) زمینه پیدایش و رشد فرقه واقفیه را در داخل شیعیان ایجاد کرده بود که مسلکی بود که خود امام با آن مبارزه می‌کرد.

لاریجانی خاطرنشان کرد: جریان دیگر فکری که در آن زمان به وجود آمده بود غالیان بودند (اهل غلو) بودند که امام در زمان‌های مختلف با آن‌ها مواجه می‌کرد از طرفی دیگر فعالیت مترجمان بود که در آن زمان فرهنگ و فکر سایر ملل در پایان دوره بنی امیه و ابتدای دوره بنی عباس فضایی به وجود آمده بود که افکار آن‌ها ترجمه و در جامعه مسلمانان وارد می‌شد و همین امر برخی انحرافات فکری را در جامعه به وجود آورده بود.

وی ادامه داد: از طرفی آزادی سیاسی همراه با کار فرهنگی که با تضعیف بنی امیه و ابتدای روی کار آمدن بنی عباس در جامعه شروع شده بود شرایط را به نحوی رقم زد که جریان‌های مختلف فکری رشد کردند. لذا در آن زمان شاهد وجود جریان‌های مختلف فکری هستیم.

رئیس قوه مقننه اظهار داشت: از دیگر حوادث تاثیرگذار در آن زمان این بود که در زمان سقوط بنی امیه بنی عباس خود را طرفدار اهل بیت معرفی می‌کرد لذا عده زیادی از روی کار آمدن بنی عباس حمایت کردند اما وقتی بنی عباس هم بر سر کار آمد مشاهده شد که این ها دست کمی از بنی امیه در زورگویی و مخالفت و تضاد با اهل بیت ندارند.

لاریجانی اضافه کرد: به همین جهت جریان‌های مختلف انقلابی علیه آن‌ها سر برافراشت و علیه بنی عباس قیام کردند یعنی شرایط جامعه شرایط پر قلیانی از نظر انقلاب‌های محلی بود.

وی افزود: از سوی دیگر مامون از نظر فکری گرایش اعتزالی و عقل گرا داشت و لذا بحث پیرامون عقاید مختلف را دامن می‌زد. شاید همین اقدام جنبه سیاسی داشت به خاطر اینکه می‌خواست شرایط فرهنگی جامعه آشفته‌تر شود لذا حتی به فرقه‌های مختلف کلامی غیر مسلمان هم مجال می‌داد تا در آن زمان عقاید خود را مطرح کنند و مجادلات فکری و فرهنگی در آن زمان دایر شده بود.

رئیس مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: در چنین شرایطی باید رفتار و سلوک امام رضا (ع) را از نظر تفکر و مشی فکری مورد ارزیابی قرار داده و از آن استفاده کرد. یعنی هم مبارزه با مامون از نظر سیاسی که فردی سیاس و پیچیده بود و مبارزه با آن کار ساده‌ای نبود و از سوی دیگر آشوب‌های سیاسی و انقلاب‌های مختلف در بخش‌های گوناگون کشور علیه حکومت به وجود آمده بود و از طرف دیگر افکار مختلف از فرهنگ‌های گوناگون از طریق ترجمه آثار سایر دول دایر شده بود، از طرفی هم جریان‌های انحرافی مثل واقفیه، اهل غلو و غالیان و اصحاب اهل حدیث هم حضور داشتند که وجه دیگری از مسائل بود.

لاریجانی اضافه کرد: در این شرایط فرهنگی هم تالیفات مختلفی منسوب به امام رضا موجود است و هم مناظرات مختلف که این مناظرات مشحون از تفکر توحیدی و بحث‌های عقلانی مهم است و هم روایات مختلفی از ایشان نقل شده است که معارف اهل بیت را در بین مسلمانان مستحکم می‌کرد.

وی افزود: برخی از رسائلی که به امام رضا (ع) منتسب به رساله ذهبیه در طب، فقه رضوی، صحیفة الرضا و در کنار آن مناظرات مختلفی است که بسیار نکات ارزشمند کلامی و علمی در آن‌ها نهفته است در این میان روایاتی هم از ایشان نقل است که بسیار جذاب است و برخی از روش‌‌های فکری امام را نشان می‌دهد.

رئیس قوه مقننه اظهار داشت: می‌توان در ارتباط با موارد ذکر شده یک برداشت مهم داشت چون دوره امام رضا زمانه‌ای بود که تکیه به عقل و مجادلات عقلانی در آن زمان رایج بود. امام توجه به عقل و جایگاه عقل در مکتب اهل بیت را برای فهم حقایق و معارف اهل بیت مبنا قرار داده بود و از این جهت تلاش داشتند تا مسیر عقل‌گرایی را در طریق دین و حق به کمال برسانند. لذا چه در مناظرات و چه در روایاتی که از ایشان نقل است این بستر عقلانی مشاهده می‌شود.

لاریجانی خاطرنشان کرد: امام رضا می‌فرمایند دوست هر کسی عقل اوست و دشمن او جهل او و یا در جایی دیگر می‌فرمایند بهترین عقل این است که انسان خودش را بشناسد.

وی افزود: از امام رضا (ع) درباه حجت بر مردم سوال شد که امروز حجت بر مردم چیست امام فرمودند عقل است که انسان از طریق عقل صادق بر خداوند را می‌شناسد و او را تصدیق می‌کند و از دروغ پرداز بر خدا آگاهی پیدا می‌کند و او را تکذیب می‌کند.امام در مورد که دینداری که عقل ندارد می‌فرماید اعتنایی به او نیست.

رئیس مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: امام رضا (ع) فرمود خدا عقل را خلق کرد به او گفت پیش بیا چنین کرد و سپس گفت باز گردد و او را رفت پس گفت به عزت و جلالم سوگند هیچ چیزی را به خوبی تو خلق نکردم و به وسیله تو پاداش و کیفر می‌دهم این بدان معناست که پیشرفت و پسرفت انسان‌ها و جوامع در پناه عقل رخ می‌دهد.

لاریجانی خاطرنشان کرد: امام رضا در جایی می‌فرماید عقل فرد مسلمان کامل نشود تا وقتی که 10 ویژگی در او باشد: به خیر او امید رود، دیگران از بدی او آسوده و ایمن باشند، خیر اندک دیگری را بسیار شمارد، نیکی بسیار خود را اندک بشمارد، از طلب حوائج دیگران دلگیر نشود، از طلب علم در طول عمر خود خسته نشود، فقر و تهی‌دستی در راه خدا را بر توانگری بیشتر بپسندد، خواری در راه خدا را از بزرگی در نزد دشمن خدا خوشتر دارد، گمنامی برای او رغبت‌انگیزتر از بلندآوازگی باشد و کسی را نبیند مگر آنکه گوید او از من بهتر و پارساتر است. به راستی جز این نباشد که مردم دو گونه‌اند مردمی بهتر و پارساتر از او و مردمی بدتر و فرومایه‌تر از او پس زمانی که فردی کسی فرومایه تر از خود را ببیند بگوید شاید نیکی و خوبی او در درون و باطن اوست و این خوش باطنی برایش بهتر است و خوبی من آشکار است و نیک ظاهری برای من بدتر است و چون بهتر و پارساتر از خود را ببیند در برابرش فروتنی کند تا همپای او شود این فروتنی به او بزرگی می‌دهد و بر خوبی او می‌افزاید و در میان او خوشنام و آقا و سرور مردم زمانه خود می‌شود.

وی افزود: امام رضا در جایی می‌فرمایند 7 چیز در صورتی که بدون اینکه 7 چیز دیگر باشد استهزاء و مسخرگی است آن کس که به زبان از خدا مغفرت می‌طلبد اما در دل از گناه کردن پشیمان نباشد، آن کس که از خدا طلب توفیق می‌کند ولی جهت و تلاش ندارد، آن کس که هوشیاری و احتیاط بجوید اما پرهیز نکند، ان کس که از خدا طلب جنت کند اما بر سختی ها شکیبا نباشد،‌آن کس از آتش دوزخ به خدا پناه جوید اما ترک شهوات نکند، آن کس که به یاد مرگ افتد اما خود را مهیای‌ آن نسازد و آن کس که خدا را یاد کند اما به دیدار او شائق نشود خود را مسخره کرده است.

رئیس مجلس شورای اسلامی در پایان گفت: این دو روایت مهم نشان می‌دهد که زندگی و سلوک مسلمانان یک مسیر روشنی است که باید از درون معارف اهل بیت آن را جستجو کرد و یافت.