گروه دفاع و امنیت مشرق - در جریان نمایشگاه هوا فضای ماکس 2015 که چندی پیش در روسیه برگزار شد اخباری مبنی بر امضاء قرارداد بین جمهوری اسلامی ایران با روسیه و یک کنسرسیوم اروپایی به منظور ساخت مشترک ماهواره های سنجش از راه دور به توافق رسیدند. بر اساس اعلام منابع روسی، قراردادی که بین ایران و شرکت «روس‌کازمس» امضاء شده است برای توسعه یک مدل ارتقاء یافته از ماهواره Kanopus-V1 که گاهی به اسم "Canopus-B" نیز شناخته می شود، است.
درباره مدل اروپایی نیز نوع ماهواره اعلام نشده و تنها گفته شده است که ماهواره مورد نظر توان تهیه تصاویری با دقت یک متر را فراهم می کند. در این مطلب با این نوع ماهواره ها و فواید ورود به خدمت آنها در ایران آشنا خواهیم شد.
سنجش از دور چیست و دارای چه فوایدی است ؟
بحث سنجش از دور که در زبان انگلیسی به عنوان "Remote sensing" شناخته می شود به توانایی جمع آوری اطلاعات از سطح زمین (چه خشکی و چه سطح اقیانوس) گفته می شود. ماهواره های سنج از دور که در ارتقاع بالا از سطح زمین در حال گردش هستند دارای دو نوع فعال و غیر فعال هستند.
در گونه فعال ماهواره مورد نظر با استفاده از ارسال امواج به سطح زمین و دریافت بازتاب آنها به تصویر مورد نظر خود دست پیدا می کند. این امواج می توانند از گونه رادیویی و یا حتی صوتی باشد. در صورت لزوم این ماهواره ها توان دریافت امواج صوتی خاص از سطح زمین و تعیین موقعیت آن محل را دارند.
در گونه غیر فعال این ماهواره ها بازتاب انرژی خورشیدی از سطح مورد نظر یا انرژی که از این تابش در اجسام و سطوح مختلف جذب شده و سپس به سمت بالا منعکس می شود را به صورت طول موج های فروسرخ دریافت کرده و پس از پردازش اطلاعات دریافتی و تبدیل آنها به داده قابل پردازش تصویر لازم از منطقه مورد نظر را تهیه می کند.
آشنایی با ماهواره Kanopus-V1
اما طرح جمهوری اسلامی ایران با روسیه بر مبنای ماهواره های سری Kanopus-V1 ساخت شرکت VNIIEM بوده و قرار است که گونه ای ارتقاء یافته از این مدل برای استفاده ایران طراحی و ساخته شود. این ماهواره از جمله سری مینی ماهواره های ساخت روسیه است که به صورت خاص برای رصد بلایای طبیعی، شناسایی آتش سوزی های جنگلی و آلودگی های وسیع، رصد منابع آبی و کشاورزی، نقشه برداری از سطح زمین و همچنین مطالعه تغییر رفتاری در سطح زمین برای هشدار در بحث پیش بینی زلزله استفاده می شود.
درباره مدل اروپایی نیز نوع ماهواره اعلام نشده و تنها گفته شده است که ماهواره مورد نظر توان تهیه تصاویری با دقت یک متر را فراهم می کند. در این مطلب با این نوع ماهواره ها و فواید ورود به خدمت آنها در ایران آشنا خواهیم شد.
سنجش از دور چیست و دارای چه فوایدی است ؟
بحث سنجش از دور که در زبان انگلیسی به عنوان "Remote sensing" شناخته می شود به توانایی جمع آوری اطلاعات از سطح زمین (چه خشکی و چه سطح اقیانوس) گفته می شود. ماهواره های سنج از دور که در ارتقاع بالا از سطح زمین در حال گردش هستند دارای دو نوع فعال و غیر فعال هستند.
در گونه فعال ماهواره مورد نظر با استفاده از ارسال امواج به سطح زمین و دریافت بازتاب آنها به تصویر مورد نظر خود دست پیدا می کند. این امواج می توانند از گونه رادیویی و یا حتی صوتی باشد. در صورت لزوم این ماهواره ها توان دریافت امواج صوتی خاص از سطح زمین و تعیین موقعیت آن محل را دارند.
در گونه غیر فعال این ماهواره ها بازتاب انرژی خورشیدی از سطح مورد نظر یا انرژی که از این تابش در اجسام و سطوح مختلف جذب شده و سپس به سمت بالا منعکس می شود را به صورت طول موج های فروسرخ دریافت کرده و پس از پردازش اطلاعات دریافتی و تبدیل آنها به داده قابل پردازش تصویر لازم از منطقه مورد نظر را تهیه می کند.
آشنایی با ماهواره Kanopus-V1
اما طرح جمهوری اسلامی ایران با روسیه بر مبنای ماهواره های سری Kanopus-V1 ساخت شرکت VNIIEM بوده و قرار است که گونه ای ارتقاء یافته از این مدل برای استفاده ایران طراحی و ساخته شود. این ماهواره از جمله سری مینی ماهواره های ساخت روسیه است که به صورت خاص برای رصد بلایای طبیعی، شناسایی آتش سوزی های جنگلی و آلودگی های وسیع، رصد منابع آبی و کشاورزی، نقشه برداری از سطح زمین و همچنین مطالعه تغییر رفتاری در سطح زمین برای هشدار در بحث پیش بینی زلزله استفاده می شود.
ماهواره Kanopus-V1
این سری از ماهواره دارای وزنی در حدود 400 کیلوگرم بوده و محموله تصویربرداری همراه آنها شامل دو نوع دوربین است. یکی دوربین چند طیفی با قابلیت تصویر برداری با کیفیت 10.5 متر و دیگری دوربین با قابلیت تصویر برداری چند رنگی با دقت 2.5 متر است. این ماهواره به طور معمول در ارتفاع 510 الی 540 کیلومتری از سطح زمین با زوایه 97.5 درجه از سطح زمین قرار می گیرد.
برای دیدن تصویر با کیفیت تهیه شده توسط این ماهواره روسی از شهر رم، اینجا کلیک کنید.
این ماهواره پس از پرتاب در مداری همگام با خورشید قرار گرفته و این در مسیر از قطب شمال تا قطب جنوب گردش می کند. قرار گرفتن در مداری همگام با خورشید به این معناست که این ماهواره همواره در حال پرواز بر روی مکانی از کره زمین است که خورشید در حال تابش به آن منطقه است.
ماهواره Kanopus-V1 در حال آماده شدن برای نصب بروی روی راکت
یک نمونه از این ماهواره در سال 2012 میلادی برای اولین بار به فضا پرتاب شده و با توجه به عمر پنج ساله این ماهواره همچنان در حال گردش به دور کره زمین می باشد. این ماهواره ها معمولا با استفاده از راکتهای سایوز روسی به فضا پرتاب می شوند. منابع روسی مدعی شدند که ماهواره مورد نظر در سال 2018 به فضا پرتاب می شود اما مسئولان و رسانه های کشورمان، حرفی از زمان و نوع پرتاب این ماهواره نزده اند.
تصاویر تهیه شده از یک ماهواره سنجش از دور با کیفیت های مختلف
مسلما داشتن یک ماهواره سنجش از دور با کیفیت تصویر برداری یک متر که یکی از بالاترین وضوح ها در ماهواره های غیر نظامی محسوب می شود یک توان مناسب برای بخش های خاصی از کشور است.
ایران و استفاده از ماهواره های سنجش از دور
یکی از اصلی ترین وظایف ماهواره های سنجش از دور بحث نقشه برداری و مسئله رصد بلایای طبیعی و همچنین هشدار درباره وقوع آنها هستند. ایران به عنوان کشوری که هر ساله با حوادث زیادی از جمله آتش سوزی، سیل و زلزله رو به رو می شود می تواند با استفاده از تصاویر با کیفیتی که توسط این دو نوع ماهواره تامین می شود بسیار بهتر و سریعتر این حوادث را پیشبینی و از وقوع آنها جلوگیری یا خسارات و تلفات حاصل از آنها را به حداقل برساند. بخش کشاورزی ایران نیز از جمله بخش هایی هست که با استفاده از این ماهواره ها می تواند به خوبی ارتقاء پیدا کند.
مسئله کشف و رصد وضعیت منابع آبی و خاکی از جمله دیگر وظایف اصلی این ماهواره‌هاست که با استفاده از آن می توان در بحث مدیریت و صرفه جویی در منابع آبی بسیار بهتر عمل کرد.
هرچند تاکنون ماهواره‌های مختلفی توسط دانشگاه‌های کشورمان ساخته شده است، اما به علل مختلف از جمله نبود منابع مالی لازم، این ماهواره ها هنوز توان تامین نیازهای کشورمان در حوزه های مختلف را ندارند و بهتر است در کنار تامین سریع نیازهای ضروری کشور به داده های ماهواره ای، برنامه و بودجه های لازم نیز در اختیار متخصصان کشورمان قرار بگیرد چراکه نمی توان همیشه متکی به کشورهای دیگر بود. در عین حال، هنوز خاطره های تلخ ناشی از همکاری های ماهواره ای با کشورهای شرقی و غربی، در ذهن رسانه ها و دانشمندان کشورمان زنده و گزنده است.
یکی از اصلی ترین وظایف ماهواره های سنجش از دور بحث نقشه برداری و مسئله رصد بلایای طبیعی و همچنین هشدار درباره وقوع آنها هستند. ایران به عنوان کشوری که هر ساله با حوادث زیادی از جمله آتش سوزی، سیل و زلزله رو به رو می شود می تواند با استفاده از تصاویر با کیفیتی که توسط این دو نوع ماهواره تامین می شود بسیار بهتر و سریعتر این حوادث را پیشبینی و از وقوع آنها جلوگیری یا خسارات و تلفات حاصل از آنها را به حداقل برساند. بخش کشاورزی ایران نیز از جمله بخش هایی هست که با استفاده از این ماهواره ها می تواند به خوبی ارتقاء پیدا کند.
مسئله کشف و رصد وضعیت منابع آبی و خاکی از جمله دیگر وظایف اصلی این ماهواره‌هاست که با استفاده از آن می توان در بحث مدیریت و صرفه جویی در منابع آبی بسیار بهتر عمل کرد.
هرچند تاکنون ماهواره‌های مختلفی توسط دانشگاه‌های کشورمان ساخته شده است، اما به علل مختلف از جمله نبود منابع مالی لازم، این ماهواره ها هنوز توان تامین نیازهای کشورمان در حوزه های مختلف را ندارند و بهتر است در کنار تامین سریع نیازهای ضروری کشور به داده های ماهواره ای، برنامه و بودجه های لازم نیز در اختیار متخصصان کشورمان قرار بگیرد چراکه نمی توان همیشه متکی به کشورهای دیگر بود. در عین حال، هنوز خاطره های تلخ ناشی از همکاری های ماهواره ای با کشورهای شرقی و غربی، در ذهن رسانه ها و دانشمندان کشورمان زنده و گزنده است.