به گزارش مشرق، وضعیت خانواده، به‌عنوان یکی از نهادها و ارکان مهم هر جامعه، در سایر نهادهای اجتماعی و در وضعیت کلی جامعه اثر می‌گذارد. خانواده اگر نتواند کارکردهای اساسی خودش را در جامعه به‌خوبی ایفا کند، جامعه را دچار مشکلات عدیده خواهد ساخت. به‌عبارت‌دیگر، جامعه درصورتی سالم خواهد بود که از خانواده سالم برخوردار باشد. خانواده نیز به‌نوبه خود در جامعه تحت‌تأثیر آن جامعه است. خانواده در ارتباط تنگاتنگی با نهادهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی پیرامونی بوده و این نهادها اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر خانواده دارند.
در دوران اخیر با تحولات اجتماعی که به‌وقوع پیوسته، خانواده با مسایل عدیده‌ای روبه‌رو شده است که نظام سنتی خانواده را تحت‌تأثیر قرار داده و تغییرات زیادی را در درون خانواده ایجاد کرده است که شناخت این تغییرات و برنامه‌ریزی‌های مناسب در برخورد با این تغییرات، مطالعات عمیقی را می‌طلبد.
روش پژوهش
روش پژوهش در این تحقیق از روش پیمایش برای گردآوری داده‌ها استفاده شد. واحد تحلیل، خانواده و جامعه آماری تحقیق خانواده‌های تهرانی که دست‌کم یک فرزند داشتند، است و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 367 خانواده برآورد شده است. روش نمونه‌گیری، تصادفی و سیستماتیک بوده است. پرسش‌نامه ساخته شده توسط محققان حاوی 140سؤال بود که پس از پیش‌آزمون و اطمینان از پایایی و روایی آن برای گردآوری داده‌ها استفاده شده است.
تعریف مفاهیم
سلامت خانواده: در این پژوهش خانواده سالم، خانواده‌ای است مبتنی بر دوستی و صمیمیت و اعتماد اعضا نسبت به همدیگر. در این خانواده در عین انسجام و گرمی، آزادی افراد محترم شمرده می‌شود و اعضا در فراهم‌آوردن نیازهای خو و سایرین تلاش می‌کنند.
خانواده جهت‌یاب: منظور از خانواده جهت‌یاب، خانواده‌ای است که فرد در آن به‌دنیا آمده و رشد و نمو یافته و شخصیت او در آن خانواده شکل‌گرفته است.
همسانی اقتصادی: منظور از همسانی اقتصادی خانواده‌های جهت‌یاب این است که دو خانواده به طبقه و پایگاه اقتصادی مشابه‌‌ای متعلق باشند.
همسانی سرمایه فرهنگی خانواده‌ها: یکی دیگر از متغیرهایی که بر سلامت خانواده تأثیر دارد، وضعیت سرمایه فرهنگی خانواده‌های زوجین است. برای سنجش این متغیر از دو مؤلفه آن یعنی سرمایه فرهنگی متجدد و سرمایه فرهنگی عینیت‌یافته پرسش شد. در فرهنگ متجدد اموری چون دانش در زمینه‌های گوناگون، میزان مطالعه کتاب، تسلط به زبان انگلیسی و میزان آشنایی با دانش مذهبی مورد پرسش قرار گرفت و در سرمایه فرهنگی عینیت‌یافته هم از مدارک تحصیلی رسمی غیررسمی سؤال شد.
ارتباط با خویشاوندان: منظور از ارتباط با خویشاوندان میزان رفت‌وآمد خانواده با خویشاوندانی همچون پدربزرگ، مادربزرگ، عمو، دایی، خاله و عمه و فرزندان آن‌ها بوده است، که از بستگان زن یا شوهر بودند.
محیط اجتماعی: منظور از محیط اجتماعی، محیط و محله‌ای از شهر تهران است که خانواده در آن‌جا زندگی می‌کرده، و تصور ذهنی خاصی از وضعیت آن محیط و امکانات آن داشته است. محیط اجتماعی به اموری همچون مدارس، دبیرستان‌ها، مساجد، حسینیه‌ها، فرهنگسراها و مراکز تفریحی در محل اشاره دارد.
یافته‌های تحقیق
تنها 28 درصد خانواده‌های تهرانی در سطح سلامتی بالا قرار دارند
22 نفر و یا 6 درصد از خانواده‌های نمونه ما از سلامت خانواده در حد ضعیف برخوردارند، که درصد قابل قبولی به‌نظر می‌رسد. بیشترین فراوانی مربوط به حد متوسط است؛ به‌طوری‌که حدود 66 درصد که شامل 241 خانواده است، در این محدوده قرار می‌گیرند. 104 نفر و یا 28 درصد دارای وضعیت سلامت خانوادگی در حد زیاد هستند.
احتمالاً خانواده‌هایی که از حد سلامت ضعیف برخورداند، آن‌هایی هستند که دچار بحران‌های جدی بوده و احتمال فروپاشی آن‌ها وجود دارد. با توجه به این‌که تنها 28 درصد خانواده‌های تهرانی در سطح سلامتی بالا هستند، نشان‌دهنده هشداری است که باید به آن توجه کرد.
رابطه سلامت خانواده با سلامت خانواده جهت‌یاب
اولین فرضیه ما، رابطه سلامت خانواده با سلامت خانواده جهت‌یاب بود، و بر اساس مباحث نظری انتظار داشتیم که هرچه خانواده جهت‌یاب زن و شوهر سالم‌تر باشد، احتمال موفقیت خانواده هم بیشتر می‌شود.
نتایج نشان می‌دهد که هرچقدر از سلامت خانواده جهت‌یاب به‌طرف سلامت خانواده زیاد حرکت می‌کنیم، از درصد کسانی که سلامت خانواده کم داشته‌اند، کاسته می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت با بالارفتن سلامت خانواده جهت‌یاب، سلامت خانواده افزایش می‌یابد.
هم‌شأنی اقتصادی خانواده‌های دختر و پسر، در سلامت خانواده تأثیری ندارد
فرضیه دوم این تحقیق درباره رابطه همسانی سرمایه اقتصادی خانواده‌های جهت‌یاب زن و شوهر با سلامت خانواده خودشان است. بدین‌معنا که هرچه سرمایه اقتصادی خانواده زن و شوهر مشابه‌تر باشد، یعنی خانواده زوجین ازنظر اقتصادی هم‌شأن باشند، احتمال سلامت خانواده آن‌ها هم بیشتر است.
اما یافته‌ها نشان می‌دهد که وضعیت اقتصادی خانواده‌های جهت‌یاب، یا هم‌شأنی اقتصادی و طبقاتی برخلاف تصور عمومی، چندان‌که تصور می‌شود در سلامت خانواده زناشویی مؤثر نیست.
آیا سرمایه فرهنگی خانواده‌های دختر و پسر، در سلامت خانواده تأثیری دارد؟
فرضیه سوم این تحقیق در رابطه با همسانی سرمایه فرهنگی خانواده‌های جهت‌یاب زن و شوهر با سلامت خانواده اصلی آن‌هاست. بدین معنا که هرچه سرمایه فرهنگی خانواده جهت‌یاب زن و شوهر از همسانی بیشتری برخوردار باشد، احتمال سلامت خانواده اصلی هم بیشتر است، اما باز هم با توجه به نتایج، بین همسانی فرهنگی و سلامت خانواده در این پژوهش رابطه معناداری دیده نشد.
با افزایش ارتباطات خویشاوندی، سلامت خانواده افزایش می‌یابد
نتایج نشان می‌دهد هرچقدر از ارتباطات خویشاوندی کم به‌طرف ارتباطات خویشاوندی زیاد حرکت می‌کنیم، از درصد کسانی که سلامت خانواده کم داشته‌اند، کاسته می‌شود؛ درحقیقت با بالارفتن ارتباطات خویشاندی پاسخ‌گویان، سلامت خانواده آنان افزایش می‌یابد.
همچنین با توجه به نتایج می‌توان گفت که بین سلامت محیط اجتماعی و سلامت خانواده در این پژوهش رابطه معناداری دیده نشد. از سویی بین همسانی فرهنگی و همسانی اقتصادی و ارتباط خویشاوندی در این پژوهش نیز رابطه معناداری دیده نشد.
لازم به ذکر است پژوهش حاضر با عنوان کامل "سلامت خانواده و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن"؛ توسط دکتر محمدحسین پناهی و منصوره زارعان انجام و سال 1391 در فصل‌نامه علمی- پژوهشی علوم اجتماعی منتشر شده است.
منبع: مهرخانه
در دوران اخیر با تحولات اجتماعی که به‌وقوع پیوسته، خانواده با مسایل عدیده‌ای روبه‌رو شده است که نظام سنتی خانواده را تحت‌تأثیر قرار داده و تغییرات زیادی را در درون خانواده ایجاد کرده است که شناخت این تغییرات و برنامه‌ریزی‌های مناسب در برخورد با این تغییرات، مطالعات عمیقی را می‌طلبد.
روش پژوهش
روش پژوهش در این تحقیق از روش پیمایش برای گردآوری داده‌ها استفاده شد. واحد تحلیل، خانواده و جامعه آماری تحقیق خانواده‌های تهرانی که دست‌کم یک فرزند داشتند، است و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 367 خانواده برآورد شده است. روش نمونه‌گیری، تصادفی و سیستماتیک بوده است. پرسش‌نامه ساخته شده توسط محققان حاوی 140سؤال بود که پس از پیش‌آزمون و اطمینان از پایایی و روایی آن برای گردآوری داده‌ها استفاده شده است.
تعریف مفاهیم
سلامت خانواده: در این پژوهش خانواده سالم، خانواده‌ای است مبتنی بر دوستی و صمیمیت و اعتماد اعضا نسبت به همدیگر. در این خانواده در عین انسجام و گرمی، آزادی افراد محترم شمرده می‌شود و اعضا در فراهم‌آوردن نیازهای خو و سایرین تلاش می‌کنند.
خانواده جهت‌یاب: منظور از خانواده جهت‌یاب، خانواده‌ای است که فرد در آن به‌دنیا آمده و رشد و نمو یافته و شخصیت او در آن خانواده شکل‌گرفته است.
همسانی اقتصادی: منظور از همسانی اقتصادی خانواده‌های جهت‌یاب این است که دو خانواده به طبقه و پایگاه اقتصادی مشابه‌‌ای متعلق باشند.
همسانی سرمایه فرهنگی خانواده‌ها: یکی دیگر از متغیرهایی که بر سلامت خانواده تأثیر دارد، وضعیت سرمایه فرهنگی خانواده‌های زوجین است. برای سنجش این متغیر از دو مؤلفه آن یعنی سرمایه فرهنگی متجدد و سرمایه فرهنگی عینیت‌یافته پرسش شد. در فرهنگ متجدد اموری چون دانش در زمینه‌های گوناگون، میزان مطالعه کتاب، تسلط به زبان انگلیسی و میزان آشنایی با دانش مذهبی مورد پرسش قرار گرفت و در سرمایه فرهنگی عینیت‌یافته هم از مدارک تحصیلی رسمی غیررسمی سؤال شد.
ارتباط با خویشاوندان: منظور از ارتباط با خویشاوندان میزان رفت‌وآمد خانواده با خویشاوندانی همچون پدربزرگ، مادربزرگ، عمو، دایی، خاله و عمه و فرزندان آن‌ها بوده است، که از بستگان زن یا شوهر بودند.
محیط اجتماعی: منظور از محیط اجتماعی، محیط و محله‌ای از شهر تهران است که خانواده در آن‌جا زندگی می‌کرده، و تصور ذهنی خاصی از وضعیت آن محیط و امکانات آن داشته است. محیط اجتماعی به اموری همچون مدارس، دبیرستان‌ها، مساجد، حسینیه‌ها، فرهنگسراها و مراکز تفریحی در محل اشاره دارد.
یافته‌های تحقیق
تنها 28 درصد خانواده‌های تهرانی در سطح سلامتی بالا قرار دارند
22 نفر و یا 6 درصد از خانواده‌های نمونه ما از سلامت خانواده در حد ضعیف برخوردارند، که درصد قابل قبولی به‌نظر می‌رسد. بیشترین فراوانی مربوط به حد متوسط است؛ به‌طوری‌که حدود 66 درصد که شامل 241 خانواده است، در این محدوده قرار می‌گیرند. 104 نفر و یا 28 درصد دارای وضعیت سلامت خانوادگی در حد زیاد هستند.
احتمالاً خانواده‌هایی که از حد سلامت ضعیف برخورداند، آن‌هایی هستند که دچار بحران‌های جدی بوده و احتمال فروپاشی آن‌ها وجود دارد. با توجه به این‌که تنها 28 درصد خانواده‌های تهرانی در سطح سلامتی بالا هستند، نشان‌دهنده هشداری است که باید به آن توجه کرد.
رابطه سلامت خانواده با سلامت خانواده جهت‌یاب
اولین فرضیه ما، رابطه سلامت خانواده با سلامت خانواده جهت‌یاب بود، و بر اساس مباحث نظری انتظار داشتیم که هرچه خانواده جهت‌یاب زن و شوهر سالم‌تر باشد، احتمال موفقیت خانواده هم بیشتر می‌شود.
نتایج نشان می‌دهد که هرچقدر از سلامت خانواده جهت‌یاب به‌طرف سلامت خانواده زیاد حرکت می‌کنیم، از درصد کسانی که سلامت خانواده کم داشته‌اند، کاسته می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت با بالارفتن سلامت خانواده جهت‌یاب، سلامت خانواده افزایش می‌یابد.
هم‌شأنی اقتصادی خانواده‌های دختر و پسر، در سلامت خانواده تأثیری ندارد
فرضیه دوم این تحقیق درباره رابطه همسانی سرمایه اقتصادی خانواده‌های جهت‌یاب زن و شوهر با سلامت خانواده خودشان است. بدین‌معنا که هرچه سرمایه اقتصادی خانواده زن و شوهر مشابه‌تر باشد، یعنی خانواده زوجین ازنظر اقتصادی هم‌شأن باشند، احتمال سلامت خانواده آن‌ها هم بیشتر است.
اما یافته‌ها نشان می‌دهد که وضعیت اقتصادی خانواده‌های جهت‌یاب، یا هم‌شأنی اقتصادی و طبقاتی برخلاف تصور عمومی، چندان‌که تصور می‌شود در سلامت خانواده زناشویی مؤثر نیست.
آیا سرمایه فرهنگی خانواده‌های دختر و پسر، در سلامت خانواده تأثیری دارد؟
فرضیه سوم این تحقیق در رابطه با همسانی سرمایه فرهنگی خانواده‌های جهت‌یاب زن و شوهر با سلامت خانواده اصلی آن‌هاست. بدین معنا که هرچه سرمایه فرهنگی خانواده جهت‌یاب زن و شوهر از همسانی بیشتری برخوردار باشد، احتمال سلامت خانواده اصلی هم بیشتر است، اما باز هم با توجه به نتایج، بین همسانی فرهنگی و سلامت خانواده در این پژوهش رابطه معناداری دیده نشد.
با افزایش ارتباطات خویشاوندی، سلامت خانواده افزایش می‌یابد
نتایج نشان می‌دهد هرچقدر از ارتباطات خویشاوندی کم به‌طرف ارتباطات خویشاوندی زیاد حرکت می‌کنیم، از درصد کسانی که سلامت خانواده کم داشته‌اند، کاسته می‌شود؛ درحقیقت با بالارفتن ارتباطات خویشاندی پاسخ‌گویان، سلامت خانواده آنان افزایش می‌یابد.
همچنین با توجه به نتایج می‌توان گفت که بین سلامت محیط اجتماعی و سلامت خانواده در این پژوهش رابطه معناداری دیده نشد. از سویی بین همسانی فرهنگی و همسانی اقتصادی و ارتباط خویشاوندی در این پژوهش نیز رابطه معناداری دیده نشد.
لازم به ذکر است پژوهش حاضر با عنوان کامل "سلامت خانواده و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن"؛ توسط دکتر محمدحسین پناهی و منصوره زارعان انجام و سال 1391 در فصل‌نامه علمی- پژوهشی علوم اجتماعی منتشر شده است.
منبع: مهرخانه