گروه سیاسی مشرق – بررسی برجام در مجلس از جمله مباحثی است که در فضای سیاسی کشور با منتقدان و طرفدارانی روبروست. اگر نگاهی به رسانه‌های جریان‌های مختلف سیاسی بیندازیم به وضوح معترضان و طرفداران این موضوع و همچنین علت و چرایی آن را درمی‌یابیم. اما در این میان مسئله‌ای که وجود دارد بررسی برجام در شورای عالی امنیت ملی است که پیشتر از تشکیل کمسیون برجام و ورود مجلس به بررسی آن در این شورا آغاز شده است و اینک در کمیسیون برجام در مورد نتایج بررسی این شورا در مورد برجام سئوالاتی بوجود آمده که توسط برخی از نمایندگان در این کمیسیون مطرح شده است.

سئوال بروجردی از جلیلی در مورد نظر شورای عالی امنیت ملی

1- در سومین جلسه حضور سعید جلیلی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی در کمسیون برجام، علاء الدین بروجردی به عنوان یکی از نمایندگان کمیسیون برجام از وی سئوالی درباره نتیجه و نظر کلی شورای عالی امنیت ملی درباره بحث تحریم‌ها کرد. وی با توجه به اینکه گفته می‌شود گزارشی که سعید جلیلی از بررسی برجام تهیه کرده است به مدت 12 ساعت در این شورا ارائه شده است، خطاب به جلیلی این سئوال را مطرح کرد که « در جلسه قبل از آقای جلیلی بنده سئوالی کردم در مورد نتیجه و رای شورای عالی امنیت ملی در مورد برجام که در این جا محدود می‌کنیم به بحث تحریم‌ها، با وضعتی که تشریح فرمودید اثرش در شورای عالی چه بوده و خواهش می‌کنیم که نفرمایید محرمانه است که موضوع آمار و رای‌گیری نیست.»

سعید جلیلی نیز در پاسخ بیان داشت که «‌ طبق مقرارات شورا بحث مربوطه را بایستی از رئیس یا دبیر شورا سئوال کنید و آنان باید بنابرصلاح‌ دید خود در مورد سئوال مربوطه پاسخ دهند که در جلسه‌ای که با آقای شمخانی داشتید شنیدم که شما چنین سئوالی نکردید و جالب است که در آن جلسه سئوالی ندارید و در این جلسه است که چنین سئوالی را مطرح می کنید.»

سئوالی رسایی از شمخانی که بی‌پاسخ ماند

2- صحبت‌های سعید جلیلی ناظر بر گزارشی بود که حمید رسایی از جلسه کمیسیون با مجلس ارائه داده بود. در همین رابطه رسایی نماینده مردم تهران با تشریح وقایع اتفاق افتاده در جلسه کمیسیون ویژه برجام در 16 شهریورماه سال جاری در صفحه اینستاگرام خود نوشت: « آقای بروجردی که دیروز از جلیلی درباره نظرنهایی شورای عالی امنیت ملی پرسیده بود و جلیلی هم در پاسخ گفت که دبیر و رییس، نظرات شورا را اعلام می کنند، امروز وقتی این وضع را دید، ترجیح داد اصلا سؤالش را مطرح نکند! (ای کاش می پرسید)»

وی ادامه داد: « من فقط دو نکته پرسیدم. پرسیدم آیا شورای عالی امنیت ملی درباره پرداختن و نقد رسانه ها درباره توافقنامه هسته ای مصوبه محدود کننده ای داشته که بر اساس آن مصوبه، وزارت ارشاد به کیهان، وطن و رجانیوز تذکر داده اند و 9 دی را توقیف کرده اند و همچنین پرسیدم، روزنه های نفوذ در متن برجام که رهبرى نگران آن هستند از نظر شورای عالی امنیت ملی بررسی شده؟پاسخ ها در سکوت و سخنان دریادار مشخص بود. شورای عالی امنیت ملی از هیچ رسانه ای شکایت نکرده و روزنه های نفوذ باید شناسایی شود. همین!» [1]

ارائه نظر و گزارش اولیه شورای عالی امنیت ملی به رهبر انقلاب

3- به نظر می‌رسد که سخنان و سئوالات مکرر بروجردی از جلیلی و همچنین رسایی از شمخانی در مورد نتایج بررسی برجام در شورای عالی امنیت ملی ناظر بر این است که این بررسی‌ها انجام شده و شورای عالی امنیت ملی نظر خود را در این زمینه ارائه کرده و نقش خود را در این زمینه ایفا کرده است. در همین رابطه حسین شریعتمداری در سرمقاله امروز (سه‌شنبه 24 شهریور) روزنامه کیهان درباره سئوالات بروجردی از جلیلی می‌نویسد:‌ « ما هم از تصمیم نهایی شورای عالی امنیت ملی درباره برجام و پذیرش، ردنهایی و یا شرط‌گذاری برای آن خبر چندانی نداریم اما، تا آنجا که می‌دانیم، گزارش و نظر اولیه این شورا قبل از روز پنج‌شنبه 12 شهریورماه جاری به محضر رهبر معظم انقلاب تقدیم شده است و حضرت آقا روز 12 شهریور در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری با ایشان، بر ضرورت بررسی برجام در مجلس شورای اسلامی تاکید ورزیده و توصیه فرموده بودند «مصلحت نیست که ما مجلس را از این قضیه برکنار بداریم... باید مجلس وارد بشود.»

وظیفه مجلس در تکمیل کار شورای عالی امنیت ملی

4- رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای مجلس خبرگان در مورد نقش مجلس در بررسی برجام موکدا تاکید فرمودند و بیان داشتند:‌« یک بحثی که امروز وجود دارد بحث مجلس است؛ وضع حقوقی و قانونی و مانند اینها را کسانی که اهل این مسائل هستند باید بررسی کنند و ببینند که اقتضائات حقوقی و آنچه الزامات حقوقی این مسئله است چیست و طبق همان بایست عمل بشود؛ ما وارد آن نمیشویم. لکن آنچه از نگاه کلّی من عرض میکنم -که به آقای رئیس جمهور هم این را عرض کرده‌ام- [این است که‌] به نظر ما مصلحت نیست که ما مجلس را از این قضیّه برکنار بداریم؛ چون قضیّه‌ای است که بالاخره دو سال است که کشور به‌طور کلّی متوجّه به آن است و حالا هم به یک نتایجی رسیده؛ [پس] باید مجلس وارد بشود. حالا مجلس چه بکند؟ بنده هیچ توصیه‌ای ندارم به مجلس شورای اسلامی که با این چه‌جوری عمل بکند.» [2]با این اوصاف با استناد به اینکه کار شورای عالی امنیت ملی در بررسی برجام به سرانجامی رسیده است و این شورا رای و نظر خود را دراین خصوص به رهبر معظم انقلاب ارائه کرده است، تاکید رهبری در جلسه مجلس خبرگان رهبری ناظر بر نقش مجلس در تکمیل کار بررسی برجام در شورای عالی امنیت ملی است که بعد از ارائه چنین گزارشی رهبر معظم انقلاب به وظیفه مجلس به طور صریح اشاره می کنند.

نکات مهمی که رهبری درباره ابهام در لغو تحریم‌ها مطرح کردند

5- نکته جالب توجه دیگری که از سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری دریافت می‌شود، درباره موضوع تحریم‌ها در برجام است که رهبری مسئولان را به توجه به آن می‌خواند. ایشان با اشاره به سردمداری آمریکایی‌ها در گروه 1+5 است و سخنانی مبهم و چند‌پهلویی که مسئولان آمریکایی درباره متن برجام و مذاکرات بیان می‌کنند، می‌فرمایند:‌« اوّلاً اگرچه بظاهر در مقابل ما شش دولتند امّا در واقع آن که فعّال است یک دولت است؛ و آن دولت آمریکا است که به‌طور کامل در این مسئله وارد میدان است و مشغول عرق ریختن و فعّالیّت کردن و تلاش کردن هستند. مسئولین آمریکایی خیلی بد حرف میزنند؛ باید تکلیف این حرفها روشن بشود؛ بالاخره [یک‌] طرف قضیّه ما هستیم، یک طرف هم آمریکایی‌ها هستند. یک بار میگویند که چهارچوب تحریمها حفظ خواهد شد؛ پس ما نشسته‌ایم این چند وقت، برای چه صحبت کرده‌ایم؟ صحبت کردیم که چهارچوب تحریمها برداشته بشود، تحریمها برداشته بشود. قرار است که چهارچوب تحریمها حفظ بشود! حالا من نمیدانم معنای «چهارچوب تحریمها حفظ بشود» چیست؟ ممکن است باز این را هم یک جور معنا کنند امّا آنچه از این حرف برمی‌آید، درست مخالف آن علّتی است که ما رفتیم برای مذاکره؛ والّا ما چرا مذاکره کنیم!»[3]

ایشان در ادامه می‌‌افزایند: « اینکه نشستیم مذاکره کردیم، در بعضی از موارد کوتاه آمدیم، یک امتیازاتی دادیم، عمدتاً برای این بود که تحریمها برداشته بشود؛ اگر بنا است تحریمها برداشته نشود، پس معامله‌ای وجود ندارد، دیگر اصلاً این معنا ندارد. مسئولین این را باید مشخّص کنند و نگویند که مثلاً او برای قانع کردن رقبای داخلی خودش این حرف را میزند. بله، دعوایی که در آمریکا هست، دعوای واقعی است؛ بنده عقیده ندارم که دعوای صوری و ظاهری است، واقعاً اختلاف دارند، علّت اختلافشان هم برای ما روشن است؛ لکن به‌هرحال آنچه رسماً گفته میشود، پاسخ لازم دارد؛ اگر پاسخ داده نشود همان تثبیت خواهد شد.»

نکته دومی که رهبر معظم انقلاب در مورد تحریم‌ها بیان می‌کنند نیز بسیار جالب توجه است. رهبر معظم انقلاب موضوع رفع یکباره تحریم‌ها و همچنین مساله تعلیق یا لغو تحریم‌ها را از جمله ابهامات موجود در متن برجام و سخنان مسئولان آمریکایی بر می‌شمارند و در این باره می‌فرمایند:‌« نکته‌ی دوّم این است که اینها راجع به همان بخشی از تحریمها هم که اظهار میکنند که برداشته خواهد شد، میگویند تعلیق یا متوقّف میشود؛ مسئله‌ی ما این نبوده. مشخّص است که تحریمهای اقتصادی باید برداشته شود؛ گفتیم هم فوراً! حالا «فوراً» را معنا کردند، ما هم حرفی نزدیم، اشکال ندارد؛ دوستان ما در اینجا آن «فوراً» را به یک شکلی معنا کردند، یک ترتیبی برایش انتخاب کردند، ما هم مخالفتی نکردیم. لکن بالاخره [تحریمها] باید برداشته بشود، توقّف تحریم نداریم، تعلیق تحریم نداریم؛ اگر آنها تعلیق میکنند، خب پس ما هم اینجا تعلیق میکنیم، اگر این‌جور است ما اقدام اساسی روی زمین چرا انجام بدهیم؛ بنابراین [منظور] لغو تحریمها است. البتّه در بعضی از موارد گفتند که لغو دست دولت آمریکا که طرف مذاکره‌ی ما است، نیست؛ آنها را گفتند که متوقّف میکنیم و از حقوق قانونی خودمان استفاده میکنیم و کارهایی از این قبیل؛ امّا آن چیزهایی که دست خود دولت آمریکا است یا آنچه دست دولتهای اروپایی است، آنها به‌طور کامل [باید برداشته شود].» [4]

با این اوصاف به نظر می‌رسد بایستی این دو مورد اساسی در خصوص تحریم‌ها که رهبر معظم انقلاب بر روی آنان تاکید داشتند در کمیسیون ویژه برجام به طور مبسوط بررسی و تکلیف آن مشخص شود. این گمانه‌زنی وجود دارد که سئوال دوم بروجردی از جلیلی در مورد نظر شورای عالی امنیت ملی در مورد تحریم‌ها در برجام نیز ناظر بر همین سخنان رهبر معظم انقلاب است که هنوز از سوی اعضای شورا از جمله سعید جلیلی و همچنین دبیر کل شورا علی شمخانی پاسخی بدان داده نشده و اعضای این شورا با سکوت به این موارد پاسخ داده‌اند. روشن‌سازی این مساله از جمله کارویژه‌های کمیسیون برجام است که به تکمیل کار شورای عالی امنیت ملی مبادرت می‌ورزد.

از سوی دیگر، با توجه به اتمام جلسات شورای عالی امنیت ملی برای بررسی متن برجام، علی القاعده این شورا وظیفه خود را انجام داده است و حال، این وظیفه کمیسیون برجام و نمایندگان مجلس است تا کم کاری تیم مذاکره کننده در لغو تحریم‌ها را به صورت کاملا مشخص و شفاف برطرف نمایند به نحوی که هیچ مقام آمریکایی با استفاده از ابهامات متن برجام، نگوید نظام تحریم‌ها حفط می‌شود یا تحریم‌ها تعلیق می‌شوند بلکه بر اساس شفافیت هر دو طرف بگویند لغو تحریم‌ها.