اما نکته‌ای که وجود دارد تدبیر رژیم سعودی برای ساماندهی این اوضاع است. مساله‌ای که در چندین سال اخیر بسیار کمرنگ دیده شده است. آنقدر کمرنگ در نهایت تبدیل به فاجعه‌ای مرگبار، غمبار و فراموش‌نشدنی شد. صبح روز پنجشنبه در حالی‌که حاجیان کشورهای مسلمان به سوی رمی جمرات حرکت می‌کردند ارتش سعودی به دلایل نامعلوم و بدون هماهنگی قبلی دو مسیر رمی جمرات را بست. زائران مجبور شدند از مسیرهای دیگر تردد کنند.

آنهایی که به انتهای خیابان رسیده بودند با انسداد انتهای مسیر مواجه شدند در حال بازگشت بودند که با سیل عظیم جمعیتی که برای رمی جمرات به محل انجام مناسک می‌رفتند برخورد کردند. سپس آنها به مسیر باریک و کوچکی هدایت شدند که باید از دروازه‌ای کوچک عبور می‌کردند و همین امر موجب برخورد و ازدحام شدید در ورودی این مسیر شد و فاجعه منا را رقم زد.

 تیتر یک مصاحبه ای را با طراح و معمار بخش اعظمی از ساختمان منا و مسیرهای منهتی به رمی جمرات ترتیب داده است که به شرح زیر می باشد:

- آقای "کیت استیل" بسیار تشکر از وقتی که بنده برای مصاحبه اختصاص دادین. اگر لطف بفرمایید در ابتدا از خودتون برای ما بگین.

- بله. حتما. کیت استیل هستم. دکترای علوم جمعیت و ازدحام شناسی از دانشگاه متروپولیتن منچستر . مولف کتاب "مقدمه ای بر علم ازدحام".

- طبق صحبت های گذشته که با هم داشتیم شما به این نکته اشاره داشتین که طراحی بسیاری از ساختمان ها و راهروهای این مکان زیارتی رو بر عهده داشتین.

- بله. من همکاری های بسیاری را با مقامات دولت عربستان از طرف دانشگاه منچستر در این زمینه داشتم. برای مثال طراحی و ساخت پل جمرات برعهده شخص بنده بوده است. به علت جمعیت بسیار انبوه در سه روز مراسم مذهبی مسلمانان در منا، نیاز به کارهای کارشناسی و علمی دقیقی در این زمینه بود. تمامی مسیرها ، پل ها و راه های منتهی به منا تماما توسط تیم تحقیقاتی ما بررسی، کارشناسی، طراحی و ساخته شد.

- دلایل زیادی برای این فاجعه که آمار کشته شدگان آن نزدیک به 2000 کشته اعلام شده، ذکر شده است. آقای استیل شما به عنوان طراح این سازه چه نظری دارید؟

- بله. این روزها من هم بسیار درگیر این موضوع هستم. قاطعانه بگویم که طراحی پل ها و مسیرهای منتهی به منا هیچ ایرادی نداشته و ندارد. وزیر بهداشت عربستان "خالد الفالح" دلیل بروز این ترژادی را عدم توجه زائرین به تابلوهای راهنما اعلام کرده است! این امری بسیار اشتباه است. حادثه اصلی در خیابان 204 منا اتفاق افتاد. راه های منتهی به منا یک طرفه طراحی شده اند. یک راه برای زائرین به سمت رمی جمرات و راه کناری برای زائرین در حال برگشت. هر سال جمعیتی بیش از دو میلیون نفر از این مسیرها برای انجام اعمال مذهبی عبور می کنند. یک مسیر رفت و یک مسیر برگشت. اشتباه در کجا اتفاق افتاده است. زمانی که یک مسیر رفت مسیر برگشت هم شده است. یعنی ازدحام جمعیتی که برای رفتن به منا تلاش می کردند با ازدحام جمعیتی که از منا برمی گشتند روبرو می شوند.

من روز گذشته با همکار و دوست خودم "مداوی الرشید" در دانشگاه عربستان، مکالمه تلفنی در این خصوص داشتم. ایشان از نزدیک موضوع را کارشناسی کرده بودند و با بنده موافق بودند. به گفته ایشان نیروها و مقامات عربستانی در آنجا حضور داشتند اما گیج و سرگردان از ازدحام جمعیت.

در 25 سال گذشته نظیر چنین تراژدی را نداشته ایم. من واقعا متاسف شدم .مسیر 204 یکی از شلوغ ترین مسیرها بین مابین مسیرها است. من بارها به مقامات عربستانی تذکر داده بودم که این مسیر نبایستی بیش از ظرفیت خود زائر داشته باشد. حالا چه برسد به این که مسیر دو طرفه شود. ما در مسیرهای خود با یک طرفه بودن آنه مشکل داشتیم و گاهی اوقات مسیرهای یک طرفه هم تلفات می داد. حالا چه برسد به این که دوطرفه شود. 

من دلیل دوطرفه شدن مسیر را به یقین هنوز نمی دانم. مطالب مختلفی در این باره شنیده ام اما چون مطمئن نشده ام از بازگو کردنشان امتناع می کنم. اما در یک جمله بگویم : دلیل هرچه که بوده است صراحتا یک جنایت بوده است.

در مصاحبه های دو روز گذشته خود با رسانه های دیگر هم اشاره کردم که ازدحام، جمعیت و ظرفیت در موارد مختلف نتایج یکسانی دارد: تلفات و مرگ. سال 1989 استادیوم فوتبال "هیلزبورگ"، جمعیتی بالغ بر 96 نفر به دلیل ظرفیت بیشتر استادیوم کشته شدند. فستیوال 2010 آلمان به دلیل ازدحام جمعیت که بیشتر از ظرفیت خیابان مورد نظر بود 21 نفر کشته داد.

زمانی که مسیر یا پل یا معبری در حال طراحی است، المان های روانشناسی نیز در آن صورت می گیرد. ما معماران از روانشناسان نیز کمک می گیریم. یرای مثال در زمان ساخت یک تونل یا پل جمعیت احتمالی عابران در دقیقه، ظرفیت سازه در زمان حادثه و واکنش نسبت به آن را نیز محاسبه می کنیم. چرا که انسان ها در زمان حادثه و یا بحران کاملا "بی ذهن" می شوند. به عبارت ساده تر زمانی که اتفاقی در بین یک جمعیت در فضای بسته روی می دهد اکثر انسان های حاضر در آن اتفاق "بی ذهن" شده و به صورت غیر ارادی به فکر فرار و نجات خود هستند که این پدیده روانشناسی فضای بیشتری را برای فرار از آن موقعیت می طلبد که نتیجه آن له کردن، ضربه زدن و از روی هم رد شدن خواهد بود. تراژدی که متاسفانه در منا رخ داد.

در هر یک متر مربع 6 تا 7 نفر به سختی میتوانند نفس بکشند. آنهم به صورت ایستاده و بدون هرگونه حادثه و استرس. حالا تراژدی میلیونی رمی جمرات را در نظر بگیرید. هزاران نفر در یک مسیر روبروی یکدیگر.

- آقای استیل برای جلوگیری از وقوع مجدد چنین تراژدی چه باید کرد؟

- ببینید مشکل از مسیرهای طراحی شده نبوده و نخواهد بود. قبلا هم گفتم. دلیل دو طرفه شدن یک مسیر یک طرفه هرچه که بوده، به عدم مدیریت صحیح و عدم کفایت مسئولین حاضر برمی‌گردد اما بالاخره آن مسیر بایستی برای سه میلیون نفر جمعیت طراحی و ظرفیت نگاری شود نه دو میلیون نفر.

- آقای استیل بسیار تشکر از این مصاحبه.

- من هم ممنون هستم. در خبرها پیگیر کشته های حاجیان هستم و مطلع شدم که از کشور شما ایران هم افراد زیادی کشته شدند که متاسف شدم.