حادثه تلخ منا یکی از مواردی است که این روزها سطح مراودات سیاسی و فرهنگی ایران با کشور عربستان و به‌ویژه حکومت آل سعود را دچار چالش جدی کرده است. البته این موضوع اولین مسئله چالش‌برانگیز در روابط فی‌مابین نیست؛ چراکه طی چند سال گذشته و از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم میان ایران و دولت آل سعود موارد اختلافی بسیاری به وجود آمده که همه این موارد ریشه در عنادورزی طرف مقابل دارد. این در شرایطی است که سیاست دولت یازدهم همواره بر اساس مبحث تنش‌زدایی استوار بوده اما برخی از کارشناسان و سیاسیون بر این اعتقادند که در مقابل کارشکنی‌های عربستان شیوه تنش‌زدایی مفرط جوابگو نیست و در برخی از موارد به‌طور قاطعانه باید با طرف مقابل برخورد شود.

عربستان سعودی طی چند سال گذشته سیاست تندی را در خاورمیانه و به‌طور محسوس علیه جمهوری اسلامی ایران در پیش‌گرفته است. موضوعی که از جنگ نفتی علیه ایران گرفته تا داغدار کردن ملت‌های جهان با کمک به رشد تروریست منطقه‌ای گسترده است؛ تروریست پروری که بعد از بیداری اسلامی در جهت انحراف حرکت‌های انقلابی مردم مسلمان منطقه از سوی عربستان با برنامه‌ریزی قدرت‌های غربی ازجمله آمریکا انجام پذیرفت یکی از این موارد است که مشخصا علیه جبهه مقاومت با پول‌های آل سعود تقویت شد.

وقتی آل سعود به وزیر ایرانی ویزا نمی‌دهد

حادثه تلخ منا یکی از وقایعی است که این روزها به جهت گستردگی ذهن و روان بسیاری از ایرانیان و خانواده‌های ایرانی را درگیر خودکرده است اما هنوز عربستانی‌ها زیر بار حادثه‌ای که مدیریت آن در دست آن‌هاست و ادعای خادمی حرمین شریفین را دارند، نرفته‌اند و هنوز عادت رفتاری کارشکنانه خود را باوجود مسئولیتی که دارند در قبال ایرانیان و حتی مسئولان کشورمان ترک نگفته‌اند.

در این میان با توجه به حساسیت موضوع قرار بود وزیر ارشاد به همراه هیئتی برای نظارت نزدیک بر مدیریت واقعه به عربستان سفر کند که این موضوع با کارشکنی آل سعود انجام نشد و تنها قرار است وزیر بهداشت به عربستان سفر کند. حسین امیرعبداللهیان معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه ایران دراین‌باره اعلام کرد که «مقام‌های عربستان با بهانه‌جویی از دادن ویزا به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که قصد عزیمت به عربستان داشت، خودداری کردند».[2]

حسن قشقاوی معاون کنسولی و پارلمانی وزارت امور خارجه نیز در پاسخ به این سؤال که «چرا به هیئت ایرانی ویزا نداده‌اند؟» گفت: «گفتند عید قربان است. ولی ما درون آن‌ها نیستیم. کاردار گفت درخواست را منعکس می‌کنم. ظاهراً گفتند جنازه‌ها را می‌خواهند در یک مرکز بیاورند و بحث عکس و انگشت‌نگاری دارند. امیدواریم هر چه زودتر این مسائل روشن شود. همه همدردیم.»[3]

این در حالی است که ابعاد ماجرا بیشتر از این موارد است و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان که این روزها در نیویورک به همراه رئیس‌جمهور حضور دارد به تماس‌های مکرر خود با عربستان اشاره کرد و گفت روز جمعه ۴ بار با عربستان تماس گرفته است اما سعودی‌ها از صدور روادید برای هیئت ایرانی خودداری می‌کنند. ظریف در گفت‌وگو با اخبار ساعت ۱۵ شبکه خبر درباره عدم صدور روادید برای هیئت ویژه ایرانی از سوی عربستان به‌منظور سفر به این کشور گفت: «ما از ابتدای قضیه هم با مسئولان سفارت در تماس بودیم که روز گذشته ۴ بار با سفارت تماس گرفته‌شده و موضوع حجاج ایرانی پیگیری شد.»[4]

حتی وزیر امور خارجه کشور در نیویورک درخواست ملاقات با وزیر امور خارجه عربستان داشته که این درخواست با سردی و عدم موافقت این مقام سعودی مواجه شد.[5] که این موارد نشان می‌دهد که عمدا طرف عربستانی از صدور ویزا و همچنین ملاقات و پاسخگویی نسبت به وقایع تلخی که اتفاق افتاده طفره می‌رود.

حوادث تلخ و بی‌اعتنایی مقامات آل سعود

اما بااین‌وجود عدم پاسخ‌دهی مناسب مقامات آل سعود مسئله مهمی است که ریشه‌دارتر از این موارد است و در این حادثه بزرگ بیشتر نمود پیدا کرد.

عدم مسئولیت‌پذیری و رفتاری که حاکی از بی‌اعتنایی است از سوی سعودی‌ها در موارد دیگر همچون حادثه سقوط جرثقیل و همچنین هتک حرمت به دو جوان ایرانی در فرودگاه جده نیز در نوع خود جالب‌توجه است. متأسفانه در حادثه سقوط جرثقیل در مکه معظمه دکتر سید احمد حاتمی کلشتری عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فضایی ایران، دار فانی را وداع گفت و در حادثه اخیر منا نیز برخی از شخصیت‌های برجسته کشورمان تا به امروز مفقود یا به شهادت رسیدند.

دکتر احمد حاتمی کلشتری علاوه بر عهده‌دار بودن مدیریت چندین پروژه ملی،دارای چندین ثبت اختراع در ایران و انگلستان و مقالات متعدد علمی در نشریات معتبر و اجلاس‌های بین‌المللی و ملی است.[6]

نقش مرموز عربستان در حادثه بمب‌گذاری در مقابل سفارت ایران در بیروت

مسئله دیگری که در نوع خود بسیار حائز اهمیت بود و با کارشکنی عربستانی‌ها انجام شد به واقعه بمب‌گذاری یکی از عاملان تروریستی مقابل سفارت ایران در لبنان بازمی‌گردد. براثر این بمب‌گذاری ۲۳ نفر ازجمله رایزن فرهنگی ایران در بیروت به شهادت رسیدند. گروه عبدالله عزام به سرکردگی «ماجد الماجد» تروریست سعودی مسئولیت انفجار سفارت ایران در بیروت را بر عهده گرفتند و بعد از مدتی شاه‌ماهی سعودی دستگیر شد اما به طرز مرموزی به هلاکت رسید. دراین زمینه بسیاری از کارشناسان نظامی و امنیتی ازجمله «امین حطیط» سرتیپ بازنشسته ارتش لبنان اعتقاددارند که عربستان «ماجد الماجد» را به قتل رسانده است.

حطیط تصریح کرده که «مرگ ماجد الماجد چند ساعت بعد از ملاقات یک هیئت سعودی از وی در بیمارستان صورت گرفته است و ایران حق دارد از جزئیات مرگ این تروریست و بازجویی‌هایی که از وی شده است باخبر باشد.»[7]

پس از مدتی نیز مشخص شد ماجد الماجد افسر عالی رتبه سعودی بود که بعد از مرگش ترفیع درجه گرفت و سرهنگ شد. همچنین حکومت عربستان پس از مرگ او در لبنان حقوق بالای او را در مدت‌زمانی که در بخش عملیات خارجی سازمان مبارزه با تروریسم سازمان امنیت عربستان عضویت داشت به خانواده‌اش می‌دهد.[8]

متأسفانه این طرز برخورد با حوادث این‌چنینی در سطوح دیگر وزارت خارجه نیز وجود دارد و موضوع عدم اعطای ویزا از سوی آمریکایی‌ها به «حمید ابوطالبی» که به‌عنوان نماینده ایران در سازمان ملل معرفی‌شده بود که بعد از مدتی با کوتاه آمدن وزارت خارجه فرد دیگری به‌جای وی به‌عنوان نماینده ایران سازمان ملل فرستاده شد[9].

همچنین موضوع کشتی کمک‌رسانی ایرانی به مردم مظلوم یمن که زیر آتشبار جنگنده‌های آل سعود بودند و جان کری، وزیر خارجه آمریکا ادعا کرد که با یک تماس تلفنی به همتای ایرانی خود ظریف مانع این موضوع شد، ازجمله این مواردند که هنوز وزارت خارجه پاسخ مستدلی به آن‌ها نداده است.[10]

اصلاح‌طلبان و جریان تسامح در برابر آل سعود

موضوع کارشکنی مقامات عربستان و عدم برخورد قاطع از سوی مقامات دولتی یکسر ماجرای انفعال در برخورد مناسب با آل سعود است. در داخل کشور برخی از گروه‌های سیاسی به‌تبع بزرگنمایی و اعطای وجهه بین‌المللی به چهره‌های درون جناحی خود بازی سیاسی با مواضع و منافع ملی آغاز کرده‌اند و موضوع ارتباط با عربستان نیز در همین زمینه موردتوجه قرارگرفته است.

در این میان از سوی این گروه‌های سیاسی خاص این‌گونه القا می‌شد که مسئله ارتباط با عربستان با یک دیدار دیپلماتیک حل می‌شود اما مسئله فراخواندن سفیر سابق عربستان در ایران از سوی ریاض بعد از دیدار دوستانه با هاشمی رفسنجانی نشان داد که فرد موردنظر جریان اصلاحات آن‌چنان‌که تبلیغ می‌شود، کلید قفل روابط ایران و عربستان نیست.[11]

از سوی دیگر پس از مرگ پادشاه پیشین عربستان آیت‌الله احمد جنتی در میز خطابه نماز جمعه با مرور مصیبت‌هایی که در دوران ملک عبدالله براثر سیاست کارشکنانه آل سعود دامن مسلمانان را گرفته به آنان به جهت مرگ وی تبریک گفت. این موضوع با واکنش تند برخی از کشورهای عربی همراه بود.[12]اما برخی از عوامل داخلی که وابسته به جریان اصلاحات هستند نیز با حکام مرتجع عربی منطقه هم‌داستان شدند و با ژست دیپلماتیک و با نادیده گرفتن تمام وقایع و مصیبت‌هایی که در زمان ملک عبدالله بر مردم مسلمان جهان وارد شد، تیغ تیز انتقادات خود را به سمت آیت‌الله جنتی گرفتند. یکی از این افراد که هنوز به نظریه ارتباط دیپلماتیک با مسئولیت هاشمی رفسنجانی اعتقاد دارد، صادق زیباکلام است.

وی طی نامه‌ای سرگشاده به سخنان آیت‌الله جنتی در نماز جمعه تهران اعتراض کرد و نوشت: «بیانات اخیر حضرت‌عالی در نماز جمعه مبنی بر ابراز سرور و شعف از مرگ ملک عبدالله پادشاه فقید عربستان هم شگفت‌انگیز بود هم تأسف‌آور. شگفت‌انگیز از این بابت که رهبر کشوری فوت می‌شود و از یکسو رئیس‌جمهور کشورمان رسماً به مردم آن کشور تسلیت گفته و وزیر خارجه‌مان به‌منظور شرکت در مراسم خاک‌سپاری به آن کشور رفته، و از سوی دیگر جنابعالی به‌عنوان یکی از رهبران دینی‌مان آن واقعه را مبارک توصیف نموده و تبریک می‌گویید.»[13]

با همه این تفاصیل به نظر می‌رسد بایستی نسبت به عملکرد حکومت آل سعود به‌طور واقع‌بینانه و هوشیارانه‌تری با توجه به جورچین وقایع تاریخی که پیش‌ازاین از عربستان علیه جمهوری اسلامی ایران سرزده، نگاه شود. اگرچه نگاه دیپلماتیک در این زمینه با توجه به رویکرد مسالمت‌آمیز ایران لازم است اما در موارد دیپلماتیک نیز سیاست‌ها در برخی از موارد شدت و حدت پیدا می‌کند تا طرف مقابل فراموش نکند که در برابر ملت ایران بایستی باعزت رفتار کند. در شرایطی که رهبر معظم انقلاب حکومت آل سعود را مسئول حادثه منا دانسته‌اند و 500 نفر از مردم ایران شهید یا مفقودشده‌اند و عمق فاجعه بسیار بالاست، پیگیری قاطعانه این مسئله از سوی وزارت خارجه و مقامات مسئول در دولت بسیار ضروری است.

به‌ویژه اینکه حکومت آل سعود نیز این‌چنین با بی‌اعتنایی در قبال این فاجعه بزرگ برخورد می‌کند و زیر بار مسئولیت آن باوجوداینکه ادعای خادم‌الحرمین شریفین را دارد، نمی‌رود و بیم آن می‌رود که عدم برخورد جدی و صحیح با این موضوع بدعتی دیگر در روابط ایران و عربستان به وجود بیاورد و طرف مقابل را در قبال ایرانیان گستاخ‌تر سازد.