گروه بین‌الملل مشرق - بی شک کعبه، بیت الله الحرام از آن همه مسلمانان جهان است که مقدس ترین و پاک ترین نقطه روی زمین برای آنها به شمار می آید و هر سال برای ادای مناسک حج از سراسر نقاط جهان روی به سوی آن می آورند.
در این میان رژیم سعودی به عنوان نظام حاکم بر عربستان نه تنها مسئولیت اداره مناسک حج و تامین امنیت حجاج را برعهده دارد، بلکه موظف است، هر حادثه ای که به نحوی سلامت و امنیت حجاج را به خطر می اندازد، را شفاف سازی کند. چون صرف نظر از اینکه در برابر 1.6 میلیارد مسلمان جهان مسئول است، باید در پیشگاه الهی نیز پاسخگو باشد.
تحقيقات شفاف، عادلانه و کامل
این مقدمه به این جهت عنوان شد تا هنگامی که خواستار مجازات عاملان و مسئولان حادثه‌ای شویم، مدنظر تحقیقات شفاف، عادلانه و کامل است و هر مسئول به اندازه مسئولیتی که برعهده دارد، پاسخگو باشد، نه آنکه خطاها و تقصیرات به گردن قضا و قدر بیاندازیم، چون صرف نظر از ایمان و باوری که به قضا و قدر داریم، بر این باوریم که بسیاری از رخ دادها حاصل قضا و قدر نبوده، بلکه از خطاها و تقصیرات آدمی نشات می گیرند.
اشتباهات، بی مسئولیتی و کوتاهی
در این تردید وجود ندارد که دلیل فاجعه صبح روز پنج شنبه برابر با دهم ذی الحجه در خیابان «العرب» در نزدیکی پل «الجمرات» که هزاران زائر از کشورهای مختلف جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران را قربانی خود کرد، اشتباهات، بی مسئولیتی ها و کوتاهی های مسئولان سعودی بود که نتوانسته بودند، برنامه ریزی دقیقی برای حرکت حجاج انجام دهند و خط سیر آنها را با دقت مشخص کنند تا ورود حجاج به نقطه رمی جمرات و خروج آنها بدون مشکل انجام شود و پس از حادثه مسئولان سعودی مجبور نشوند، به دلایلی غیر منطقی که هیچ عقل سلیمی آن را نمی پذیرد، عامل فاجعه را خود حجاج عنوان کنند.
توجهیات غیر منطقی مسئولان سعودی
یکی از توجهیات مسئولان سعودی آن بود که 300 حاجی ایرانی عامل فاجعه منا بودند، چون جدول زمان بندی مشخص شده برای حجاج جهت انجام رمی جمرات را مراعات نکرده و بنابر ادعای یک مقام مسئول سعودی این گروه از حجاج ایرانی در خیابان 204 در جهت معکوس حرکت حجاج به حرکت درمی آیند و همین موضوع موجب بروز فاجعه منا می شود.
گواهی یک شاهد عینی
بنابر گواهی یک حاجی اهل سنت انگلیسی که چند دقیقه قبل از وقوع فاجعه با پیش بینی اوضاع خود را از بطن آن نجات داد، مشکلات مربوط به نقل و انتقال حدود یک و نیم میلیون حاجی روز قبل از فاجعه خود را نمایان ساخت.
به گفته این شاهد عینی، روز چهارشنبه (روز قبل از فاجعه) فرودگاه بین المللی جده شاهد صف های بسیار طولانی ورود حجاج بود، به گونه ای که برخی از حجاج برای 9 ساعت یعنی زمانی طولانی تر از سفرشان به مکه، در صف های طولانی فرودگاه جده در انتظار مانده و کارمندان و مسئولان مربوطه تعجیلی در طی کردن پروسه اداری و قانونی ورود آنها به خاک عربستان نمی کردند.
از سوی دیگر، در نقاطی که می بایست، حجاج مناسک خود را ادا کنند، هیچ راهنمایی جز نیروهای امنیتی و مسلح و گارد ملی عربستان مشاهده نمی شد. این موضوع بالطبع مراکز اطلاع رسانی را نیز شامل می شد، به گونه ای که حتی یک کیوسک اطلاع رسانی نیز در هیچ یک از این نقاط مشاهده نمی شد.
افزون بر آن اگر کسی از شهروندان عربستان را می یافتید تا از وی درخواست راهنمایی کنند، جز زبان عربی به هیچ زبان دیگری سخن نمی گفتند، درحالی که عربستان هرساله به خاطر ادای مناسک حج پذیرای میلیون ها حاجی از سراسر نقاط جهان با زبان ها و گویش های مختلف است، بنابراین حجاج حتی اگر هم پاسخی می شنیدند، معنای آن را متوجه نمی شدند.
به گواه یکی از مسئولان بعثه ها که 25 سال بود، سفرهای حج کشور ذیربطش را برنامه ریزی می کرد، برنامه ریزی سعودی ها برای حج امسال یکی از بدترین و فضاحت بارترین برنامه ریزی ها بود.
مناسک حج، حجاج را ملزم می کند، طی ادای مناسک در زمان هایی معین و خاص در اماکن مشخصی حضور داشته باشند و مرزبندی های مشخص شده برای هر منطقه ای که مناسک در آن انجام می شود، را مراعات کنند.
بر اساس مناسک حج روز هشتم ذی حجه حجاج باید در «منا» تجمع کنند، منطقه ای که در 5 مایلی مکه مکرمه و بیرون این شهر مقدس قرار دارد و صبح روز بعد یعنی نهم ذی حجه می بایست، راهی «صحرای عرفات» شوند که در 12 مایلی مکه مکرمه است و تا غروب آفتاب در این صحرا باشند تا پس از غروب آفتاب راهی «مزدلفه» شوند و از بامداد تا طلوع آفتاب روز دهم ذی حجه که روز «عید قربان» است، راه «جمرات» را پیش گیرند.
به این ترتیب می توان حدس زد که این دو روز پر تراکم ترین روزهای حج است، چون حدود یک و نیم میلیون حاجی برای ادای این مناسک و تردد در این مناطق نیاز به وسیله های حمل و نقل دارند که شامل اتوبوس ها و یک خط آهن بود که در این اواخر و با هزینه ای بالغ بر 7 میلیارد دلار توسط حکومت سعودی احداث و راه اندازی شده بود.
تعطیلی وسایل حمل و نقل طی روز فاجعه و روز قبل از آن
از نکات بسیار مهمی که نه تنها این حاجی اهل سنت انگلیسی به آن اشاره کرد، بلکه بسیاری از حجاج قرار گرفته در بطن فاجعه به آن اشاره کردند، این بود که هر دو وسیله نقل و انتقال حجاج طی روز فاجعه و روز قبل از آن یعنی چهارشنبه و پنج شنبه تعطیل شدند و اگر فعالیتی توسط آنها مشاهده می شد، بسیار محدود و اندک بود.
این حاجی اهل سنت انگلیسی تعریف می کند، من از جمله خوش شانس ترین جاجیان بودم که در اولین گروه حجاج قرار گرفتم که می بایست، مزدلفه را به قصد جمرات ترک می کردند. اما برای انتقال حدود 3 ساعت و نیم در پیاده رو خیابان به انتظار وسیله نقلیه در انتظار نگه داشته شدم. این وضعیت انتظار و بلاتکلیفی و بی برنامگی ما را که نسبتا جوان به شمار می آمدیم، به ستوه آورده بود، حال تصور کنید که افراد سالمند چه شرایطی داشتند.
طی این مدت چندین قطار بی دلیل و علت از کنار ما خالی و بدون مسافر گذشتند و هیچ کس هم نبود تا دلیل شرایط پیش آمده را برای حجاج توضیح دهد، تنها می شنیدیم که این قطارها برای استفاده کارمندان شرکت راه آهن عربستان است و نه حجاج.
به این ترتیب از ساعت 7 صبح روز عرفات (روز چهارشنبه) برنامه تردد و نقل و انتقال حجاج توسط قطارها بهم ریخت تا در ادامه این بهم ریختگی موجب تعطیلی و از کار افتادن چندین ساعته آنها شود. اوضاع اتوبوس ها نیز بسیار اسفبارتر از قطارها بود و این کلافگی، آشفتگی و بهم ریختگی نظم و انظباط بین حجاج و تراکم بیش از حد آنها پشت دروازه های خروجی را به دنبال داشت، با این حال جای سوال این است که وقتی مسئولان سعودی از وضعیت نقل و انتقال حجاج آگاه شدند، چرا روند ورود آنها به ایستگاه های حمل حجاج را متوقف نکردند و دروازه های ورودی را برای ورود حجاج بیشتر به ایستگاه های حمل و نقل همچنان باز نگاه داشتند.
نبود وسیله نقلیه موجب شده بود، برخی از حجاج تا قبل از ساعت 4 بامداد روز پنج شنبه همچنان در صحرای عرفات حضور داشته باشند و نتوانند، این منطقه را به قصد منا ترک کنند، یعنی با تاخیری 10 ساعته در انتقال به منا مواجه شده بودند و بیم از دست دادند، مناسک حج را داشتند، به همین دلیل تعداد زیادی از آنها تصمیم گرفتند، از وسایل نقلیه صرف نظر کنند و پیاده راه مکه را پیش گیرند که 9 ساعت پیاده روی طاقت فرسا در دمای بالای 40 درجه هوا را دربرمی گرفت.
تصمیم بازگشت پیاده به مکه موجب شکل گیری موجب متضادی از حرکت در حجاج شد، چون درحالی که این گروه درحال حرکت به سمت مکه مکرمه و از آنجا منا بودند، گروه دیگر از منا درحال بازگشت به مکه بودند.
آنچه اوضاع را بیش از پیش تشدید کرد، آن بود که نیروهای امنیتی حاضر در مناطق تلاقی این دو موج متعارض از حجاج، در ابتدا نپذیرفتند که دروازه های بیشتری را بگشایند تا از شدت فشار وارد آمده از این دو موج بکاهند و همین موجب بروز فاجعه شد.
پس از وقوع حادثه نیز آسیب دیدگان ساعت ها روی زمین به حال خود رها شده بودند و همین موجب افزایش شهدا شد. نکته مهم آنکه در ساعات و روزهای پس از فاجعه نیز خبری از وسایل نقلیه برای نقل و انتقال حجاج وجود نداشت و بسیاری از حجاج در درجه حرارت بسیار بالا چون نتوانستند، به وسیله نقلیه ای دست یابند، مجبور شدند، پیاده خود را به محل اقامت کاروان هایشان در منا یا اطراف مکه برسانند و در مسیر بازگشت از مسجد الحرام مسئولان سعودی اقدام به بستن مسیرهایی کردند که مسجد الحرام به مناطق اطراف مکه مرتبط می کرد و برخی از آنها مسافتی بالغ بر 6 کیلومتر داشت.
حادثه سقوط جرثقیل و مجموعه شرکت های بن لادن
به این ترتیب فاجعه منا به وقوع پیوست تا پس از آن شاهد سیل توجیهات و اتهامات و ادعاهای مسئولان سعودی و شانه خالی کردن های آنها در قبال تحقیق درباره علت فاجعه باشیم، درحالی که 13 روز قبل از فاجعه یعنی غروب جمعه 11 سپتامبر هنگامی که یکی از جرثقیل های وابسته به مجموعه شرکت های بن لادن بر سر حجاج و نمازگزاران در مسجد الحرام سقوط کرد، حکومت عربستان به سرعت از تشکیل کمیته حقیقت یاب خبر داد.
تحقیقات سریع و نتایج عجولانه
24 ساعت از حادثه نگذشته بود که مجموعه شرکت های بن لادن مسئول معرفی و وزش باد عامل آن عنوان شد تا پرونده رسیدگی به این قضیه در قالب جنایی دنبال نشود و با بیان اینکه حادثه ای غیرمنتظره و طبیعی بود، در دادگاه مدنی عربستان رسیدگی به پرونده ادامه یابد، درحالی که دلیل اصلی این حادثه قرار دادن جرثقیل در وضعیت نامناسب بود.
حکم صادر شده از سوی دادگاه عربستان نیز متوجه کردن بخشی از مسئولیت این حادثه برعهده شرکت های بن دلان و تجدید نظر در قرارداد شرکت مشاوره «کانزاس» و بررسی وضعیت تمام جرثقیل های مورد استفاده در طرح توسعه حرم مکی بود.
فاجعه خون بار جمرات
همانگونه که گفته شد، 13 روز پس از حادثه سقوط جرثقیل، فاجعه خون بار منی روی داد و بیانیه صادر شده از سوی مسئولان سعودی درباره دلیل این فاجعه افزایش یکباره و غیر منتظره حجاجی که در خیابان 204 در حرکت بودند با حجاجی در جهت مخالف در خیابان 223 منی حرکت می کردند، در تقاطع این دو خیابان عنوان شد.
تراکم حجاج، فشار و زیرپا ماندن
چند ساعت پس از فاجعه سخنگوی رسمی نیروی دفاع مدنی عربستان در توضیح کشتار حجاج به این توضیح اکتفا کرد که دلیل فاجعه تراکم، فشار بسیار و زیرپا ماندن حجاج بوده و مسئولین امر درحال کمک رسانی به آسیب دیدگان هستند.
مسئولیت برعهده کیست و کمیته های تحقیق کجایند
سوالات مهمی در اینجا مطرح می شود، اینکه مسئولیت این فاجعه برعهده کیست؟ آیا کمیته‌های حقیقت یابی برای بررسی دلایل این فاجعه تشکیل می شود؟ دوربین هایی که 24 ساعته وضعیت حجاج را ضبط می کنند، چه شدند؟ در زمان فاجعه نیروهای امنیتی، ویژه و اورژانس کجا بودند؟ کمیته عالی حج چه مسئولیتی برعهده دارد؟ مسئولیت وزارت کشور عربستان و همچنین امیر منطقه مکه چیست؟ آیا پس از این فاجعه شاهد عزل و نصب هایی در میان مقامات ارشد سعودی خواهیم بود و همانگونه که حادثه جرثقیل طومار امپراتوری شرکت های بن لادن را به دنبال داشت، آیا اوامر آتی شاه سعودی طومار زندگی برخی از شاهزادگان سعودی را در هم می پیچد؟
زمزمه های توطئه و مجتهد
پس از حادثه سقوط جرثقیل زمزمه هایی به گوش رسید که از عمدی بودن سقوط جرثقیل سخن می گفتند تا طومار امپراتوری بن لادن را درهم بپیچد که انحصار اجرای طرح های توسعه حرم مکی را در دست داشت و با خارج کردن این مجموعه شرکت ها از صحنه رقیب آن یعنی شرکت «نسما» اجرای این طرح ها را در دست بگیرد، شرکتی که صاحب امتیاز آن شاهزاده «محمد بن سلمان»، جانشین ولی عهد، وزیر دفاع و پسر پادشاه عربستان است.
حال پس از فاجعه منا نیز زمزمه هایی به گوش می رسد که از عمدی بودن این فاجعه سخن می گویند تا زمینه عزل شاهزاده «محمد بن نایف»، ولی عهد، وزیر کشور، معاون شورای وزیران و رئیس کمیته عالی حج عربستان را فراهم کند.
آنچه موجب می شود، این زمزمه ها را جدی گرفت، بیان این اظهارات از سوی «مجتهد»، فعال توئیتری عربستانی است که تاکنون رازهای بسیاری را از پشت پرده خاندان سعودی برملا کرده و چندی پیش از تلاش های محمد بن سلمان جهت عزل محمد بن نایف و همواره کردن راه تصدی منصب ولی عهدی سخن گفته بود تا پس از مرگ شاه سعودی، مانعی پیش رویش جهت رسیدن به قدرت وجود نداشته باشد. بی شک تحولات روزهای آینده نشان خواهد داد که این گفته ها تا چه اندازه صحت دارند.
توضیح پایانی
از سال 2006 تاکنون این اولین بار است که پل جمرات شاهد چنین کشتار فجیعی است. پل جمرات در منطقه منا از توابع مکه مکرمه قرار دارد و به حرکت حجاج زمان ادای مناسک حج اختصاص دارد، به سه بخش جمرة العقبة صغرى، میانى و كبرى تقسیم می شود.
طرح توسعه پل جمرات و منطقه اطراف آن با هزینه ای بالغ بر 1.7 میلیون دلار در سال 2006 آغاز شد . این پل در پنج طبقه احداث شده (چهار طبقه روی زمین و یک طبقه همکف) و دارای 950 متر طول و 80 متر عرض است، درحالی که براساس طرح این پل توان تحمل 12 طبقه و پذیرش 5 میلیون حاجی را در آینده و در صورت احساس نیاز حکومت سعودی دارد.
اما منطقه منا بین مکه مکرمه و منطقه مزدلفه واقع شده و در 7 کیلومتری شمال شرقی مسجد الحرام و داخل محدوده آن قرار دارد و دره ای است که از شمال و جنوب کوه ها و ارتفاعات مکه آن را در برگرفته اند و عربستانی ها در آن اقامت ندارند، بلکه فقط ایام حج توسط حجاج مورد استفاده قرار می گیرد.
در این میان رژیم سعودی به عنوان نظام حاکم بر عربستان نه تنها مسئولیت اداره مناسک حج و تامین امنیت حجاج را برعهده دارد، بلکه موظف است، هر حادثه ای که به نحوی سلامت و امنیت حجاج را به خطر می اندازد، را شفاف سازی کند. چون صرف نظر از اینکه در برابر 1.6 میلیارد مسلمان جهان مسئول است، باید در پیشگاه الهی نیز پاسخگو باشد.
این مقدمه به این جهت عنوان شد تا هنگامی که خواستار مجازات عاملان و مسئولان حادثه‌ای شویم، مدنظر تحقیقات شفاف، عادلانه و کامل است و هر مسئول به اندازه مسئولیتی که برعهده دارد، پاسخگو باشد، نه آنکه خطاها و تقصیرات به گردن قضا و قدر بیاندازیم، چون صرف نظر از ایمان و باوری که به قضا و قدر داریم، بر این باوریم که بسیاری از رخ دادها حاصل قضا و قدر نبوده، بلکه از خطاها و تقصیرات آدمی نشات می گیرند.
اشتباهات، بی مسئولیتی و کوتاهی
در این تردید وجود ندارد که دلیل فاجعه صبح روز پنج شنبه برابر با دهم ذی الحجه در خیابان «العرب» در نزدیکی پل «الجمرات» که هزاران زائر از کشورهای مختلف جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران را قربانی خود کرد، اشتباهات، بی مسئولیتی ها و کوتاهی های مسئولان سعودی بود که نتوانسته بودند، برنامه ریزی دقیقی برای حرکت حجاج انجام دهند و خط سیر آنها را با دقت مشخص کنند تا ورود حجاج به نقطه رمی جمرات و خروج آنها بدون مشکل انجام شود و پس از حادثه مسئولان سعودی مجبور نشوند، به دلایلی غیر منطقی که هیچ عقل سلیمی آن را نمی پذیرد، عامل فاجعه را خود حجاج عنوان کنند.
توجهیات غیر منطقی مسئولان سعودی
یکی از توجهیات مسئولان سعودی آن بود که 300 حاجی ایرانی عامل فاجعه منا بودند، چون جدول زمان بندی مشخص شده برای حجاج جهت انجام رمی جمرات را مراعات نکرده و بنابر ادعای یک مقام مسئول سعودی این گروه از حجاج ایرانی در خیابان 204 در جهت معکوس حرکت حجاج به حرکت درمی آیند و همین موضوع موجب بروز فاجعه منا می شود.
بنابر گواهی یک حاجی اهل سنت انگلیسی که چند دقیقه قبل از وقوع فاجعه با پیش بینی اوضاع خود را از بطن آن نجات داد، مشکلات مربوط به نقل و انتقال حدود یک و نیم میلیون حاجی روز قبل از فاجعه خود را نمایان ساخت.
به گفته این شاهد عینی، روز چهارشنبه (روز قبل از فاجعه) فرودگاه بین المللی جده شاهد صف های بسیار طولانی ورود حجاج بود، به گونه ای که برخی از حجاج برای 9 ساعت یعنی زمانی طولانی تر از سفرشان به مکه، در صف های طولانی فرودگاه جده در انتظار مانده و کارمندان و مسئولان مربوطه تعجیلی در طی کردن پروسه اداری و قانونی ورود آنها به خاک عربستان نمی کردند.
از سوی دیگر، در نقاطی که می بایست، حجاج مناسک خود را ادا کنند، هیچ راهنمایی جز نیروهای امنیتی و مسلح و گارد ملی عربستان مشاهده نمی شد. این موضوع بالطبع مراکز اطلاع رسانی را نیز شامل می شد، به گونه ای که حتی یک کیوسک اطلاع رسانی نیز در هیچ یک از این نقاط مشاهده نمی شد.
افزون بر آن اگر کسی از شهروندان عربستان را می یافتید تا از وی درخواست راهنمایی کنند، جز زبان عربی به هیچ زبان دیگری سخن نمی گفتند، درحالی که عربستان هرساله به خاطر ادای مناسک حج پذیرای میلیون ها حاجی از سراسر نقاط جهان با زبان ها و گویش های مختلف است، بنابراین حجاج حتی اگر هم پاسخی می شنیدند، معنای آن را متوجه نمی شدند.
به گواه یکی از مسئولان بعثه ها که 25 سال بود، سفرهای حج کشور ذیربطش را برنامه ریزی می کرد، برنامه ریزی سعودی ها برای حج امسال یکی از بدترین و فضاحت بارترین برنامه ریزی ها بود.
مناسک حج، حجاج را ملزم می کند، طی ادای مناسک در زمان هایی معین و خاص در اماکن مشخصی حضور داشته باشند و مرزبندی های مشخص شده برای هر منطقه ای که مناسک در آن انجام می شود، را مراعات کنند.
به این ترتیب می توان حدس زد که این دو روز پر تراکم ترین روزهای حج است، چون حدود یک و نیم میلیون حاجی برای ادای این مناسک و تردد در این مناطق نیاز به وسیله های حمل و نقل دارند که شامل اتوبوس ها و یک خط آهن بود که در این اواخر و با هزینه ای بالغ بر 7 میلیارد دلار توسط حکومت سعودی احداث و راه اندازی شده بود.
تعطیلی وسایل حمل و نقل طی روز فاجعه و روز قبل از آن
از نکات بسیار مهمی که نه تنها این حاجی اهل سنت انگلیسی به آن اشاره کرد، بلکه بسیاری از حجاج قرار گرفته در بطن فاجعه به آن اشاره کردند، این بود که هر دو وسیله نقل و انتقال حجاج طی روز فاجعه و روز قبل از آن یعنی چهارشنبه و پنج شنبه تعطیل شدند و اگر فعالیتی توسط آنها مشاهده می شد، بسیار محدود و اندک بود.
این حاجی اهل سنت انگلیسی تعریف می کند، من از جمله خوش شانس ترین جاجیان بودم که در اولین گروه حجاج قرار گرفتم که می بایست، مزدلفه را به قصد جمرات ترک می کردند. اما برای انتقال حدود 3 ساعت و نیم در پیاده رو خیابان به انتظار وسیله نقلیه در انتظار نگه داشته شدم. این وضعیت انتظار و بلاتکلیفی و بی برنامگی ما را که نسبتا جوان به شمار می آمدیم، به ستوه آورده بود، حال تصور کنید که افراد سالمند چه شرایطی داشتند.
طی این مدت چندین قطار بی دلیل و علت از کنار ما خالی و بدون مسافر گذشتند و هیچ کس هم نبود تا دلیل شرایط پیش آمده را برای حجاج توضیح دهد، تنها می شنیدیم که این قطارها برای استفاده کارمندان شرکت راه آهن عربستان است و نه حجاج.
نبود وسیله نقلیه موجب شده بود، برخی از حجاج تا قبل از ساعت 4 بامداد روز پنج شنبه همچنان در صحرای عرفات حضور داشته باشند و نتوانند، این منطقه را به قصد منا ترک کنند، یعنی با تاخیری 10 ساعته در انتقال به منا مواجه شده بودند و بیم از دست دادند، مناسک حج را داشتند، به همین دلیل تعداد زیادی از آنها تصمیم گرفتند، از وسایل نقلیه صرف نظر کنند و پیاده راه مکه را پیش گیرند که 9 ساعت پیاده روی طاقت فرسا در دمای بالای 40 درجه هوا را دربرمی گرفت.
تصمیم بازگشت پیاده به مکه موجب شکل گیری موجب متضادی از حرکت در حجاج شد، چون درحالی که این گروه درحال حرکت به سمت مکه مکرمه و از آنجا منا بودند، گروه دیگر از منا درحال بازگشت به مکه بودند.
آنچه اوضاع را بیش از پیش تشدید کرد، آن بود که نیروهای امنیتی حاضر در مناطق تلاقی این دو موج متعارض از حجاج، در ابتدا نپذیرفتند که دروازه های بیشتری را بگشایند تا از شدت فشار وارد آمده از این دو موج بکاهند و همین موجب بروز فاجعه شد.
حادثه سقوط جرثقیل و مجموعه شرکت های بن لادن
به این ترتیب فاجعه منا به وقوع پیوست تا پس از آن شاهد سیل توجیهات و اتهامات و ادعاهای مسئولان سعودی و شانه خالی کردن های آنها در قبال تحقیق درباره علت فاجعه باشیم، درحالی که 13 روز قبل از فاجعه یعنی غروب جمعه 11 سپتامبر هنگامی که یکی از جرثقیل های وابسته به مجموعه شرکت های بن لادن بر سر حجاج و نمازگزاران در مسجد الحرام سقوط کرد، حکومت عربستان به سرعت از تشکیل کمیته حقیقت یاب خبر داد.
24 ساعت از حادثه نگذشته بود که مجموعه شرکت های بن لادن مسئول معرفی و وزش باد عامل آن عنوان شد تا پرونده رسیدگی به این قضیه در قالب جنایی دنبال نشود و با بیان اینکه حادثه ای غیرمنتظره و طبیعی بود، در دادگاه مدنی عربستان رسیدگی به پرونده ادامه یابد، درحالی که دلیل اصلی این حادثه قرار دادن جرثقیل در وضعیت نامناسب بود.
حکم صادر شده از سوی دادگاه عربستان نیز متوجه کردن بخشی از مسئولیت این حادثه برعهده شرکت های بن دلان و تجدید نظر در قرارداد شرکت مشاوره «کانزاس» و بررسی وضعیت تمام جرثقیل های مورد استفاده در طرح توسعه حرم مکی بود.
فاجعه خون بار جمرات
همانگونه که گفته شد، 13 روز پس از حادثه سقوط جرثقیل، فاجعه خون بار منی روی داد و بیانیه صادر شده از سوی مسئولان سعودی درباره دلیل این فاجعه افزایش یکباره و غیر منتظره حجاجی که در خیابان 204 در حرکت بودند با حجاجی در جهت مخالف در خیابان 223 منی حرکت می کردند، در تقاطع این دو خیابان عنوان شد.
تراکم حجاج، فشار و زیرپا ماندن
چند ساعت پس از فاجعه سخنگوی رسمی نیروی دفاع مدنی عربستان در توضیح کشتار حجاج به این توضیح اکتفا کرد که دلیل فاجعه تراکم، فشار بسیار و زیرپا ماندن حجاج بوده و مسئولین امر درحال کمک رسانی به آسیب دیدگان هستند.
مسئولیت برعهده کیست و کمیته های تحقیق کجایند
سوالات مهمی در اینجا مطرح می شود، اینکه مسئولیت این فاجعه برعهده کیست؟ آیا کمیته‌های حقیقت یابی برای بررسی دلایل این فاجعه تشکیل می شود؟ دوربین هایی که 24 ساعته وضعیت حجاج را ضبط می کنند، چه شدند؟ در زمان فاجعه نیروهای امنیتی، ویژه و اورژانس کجا بودند؟ کمیته عالی حج چه مسئولیتی برعهده دارد؟ مسئولیت وزارت کشور عربستان و همچنین امیر منطقه مکه چیست؟ آیا پس از این فاجعه شاهد عزل و نصب هایی در میان مقامات ارشد سعودی خواهیم بود و همانگونه که حادثه جرثقیل طومار امپراتوری شرکت های بن لادن را به دنبال داشت، آیا اوامر آتی شاه سعودی طومار زندگی برخی از شاهزادگان سعودی را در هم می پیچد؟
زمزمه های توطئه و مجتهد
پس از حادثه سقوط جرثقیل زمزمه هایی به گوش رسید که از عمدی بودن سقوط جرثقیل سخن می گفتند تا طومار امپراتوری بن لادن را درهم بپیچد که انحصار اجرای طرح های توسعه حرم مکی را در دست داشت و با خارج کردن این مجموعه شرکت ها از صحنه رقیب آن یعنی شرکت «نسما» اجرای این طرح ها را در دست بگیرد، شرکتی که صاحب امتیاز آن شاهزاده «محمد بن سلمان»، جانشین ولی عهد، وزیر دفاع و پسر پادشاه عربستان است.
آنچه موجب می شود، این زمزمه ها را جدی گرفت، بیان این اظهارات از سوی «مجتهد»، فعال توئیتری عربستانی است که تاکنون رازهای بسیاری را از پشت پرده خاندان سعودی برملا کرده و چندی پیش از تلاش های محمد بن سلمان جهت عزل محمد بن نایف و همواره کردن راه تصدی منصب ولی عهدی سخن گفته بود تا پس از مرگ شاه سعودی، مانعی پیش رویش جهت رسیدن به قدرت وجود نداشته باشد. بی شک تحولات روزهای آینده نشان خواهد داد که این گفته ها تا چه اندازه صحت دارند.
از سال 2006 تاکنون این اولین بار است که پل جمرات شاهد چنین کشتار فجیعی است. پل جمرات در منطقه منا از توابع مکه مکرمه قرار دارد و به حرکت حجاج زمان ادای مناسک حج اختصاص دارد، به سه بخش جمرة العقبة صغرى، میانى و كبرى تقسیم می شود.
طرح توسعه پل جمرات و منطقه اطراف آن با هزینه ای بالغ بر 1.7 میلیون دلار در سال 2006 آغاز شد . این پل در پنج طبقه احداث شده (چهار طبقه روی زمین و یک طبقه همکف) و دارای 950 متر طول و 80 متر عرض است، درحالی که براساس طرح این پل توان تحمل 12 طبقه و پذیرش 5 میلیون حاجی را در آینده و در صورت احساس نیاز حکومت سعودی دارد.
اما منطقه منا بین مکه مکرمه و منطقه مزدلفه واقع شده و در 7 کیلومتری شمال شرقی مسجد الحرام و داخل محدوده آن قرار دارد و دره ای است که از شمال و جنوب کوه ها و ارتفاعات مکه آن را در برگرفته اند و عربستانی ها در آن اقامت ندارند، بلکه فقط ایام حج توسط حجاج مورد استفاده قرار می گیرد.