گروه جنگ نرم مشرق _ آمریکا با ایجاد زیرساخت‌های اطلاعاتی و توسعه فضای سایبری در سطح جهانی، توانسته کشورهای دنیا را برای دسترسی به هرگونه اطلاعات و فضای سایبر وابسته کند تا در مواقع بحرانی بتواند با ایجاد اختلال یا قطع این خدمات اطلاعاتی-سایبری مانند «جی‌پی‌اس» GPS، به دشمن یا رقیب خود آسیب جدی وارد کند. اکنون بسیاری از کشورها به دلیل طرح‌ریزی نکردن برای ایجاد شبکه ملی اطلاعات، برای برقراری ارتباطات داخلی و فرامرزی، تحت اختیار ایالات متحده هستند و آمریکا در بزنگاه‌هایی مانند شرایط جنگی می‌تواند به نفع یا علیه کشور مزبور به سامانه ارتباطاتی آن خدشه وارد کند؛ مانند کاری که با سامانه موقعیت‌یاب جهانی «جی‌پی‌اس» GPS انجام می‌دهد که می‌توان به نمونه اخیر آن در حملات هوایی روسیه بر ضدداعش در کشور سوریه اشاره کرد.

چند روز پس از آغاز حملات هوایی ارتش سوریه علیه داعش، ژنرال "آناتولی نیستچوک" فرمانده پایگاه پانزدهم نیروی هوایی روسیه  در جمع خبرنگاران گفت: آمریکا در سامانه «جی‌پی‌اس» GPS با اطلاعات تحریف شده موقعیت جغرافیایی و ارتباطی، سامانه های ناوبری جهانی را مختل می‌کند. وی افزود: آمریکا بارها از این روش استفاده کرده و به همین دلیل روسیه به این سامانه اعتمادی ندارد و از داده های ماهواره‌ای خود بهره می‌گیرد.

نیستچوک با تاکید بر اینکه روسیه از سامانه جهانی «گلوناس» GLONASS خود بهره می‌گیرد، ادامه داد: تجزیه و تحلیل‌ها انجام گرفته نشان می‌دهد که رقیب از این تحریف‌ها برای رسیدن به اهداف خود بهره می‌گیرد.

«جی‌پی‌اس» GPS یا سیستم موقعیت‌یاب جهانی (Global Positioning Systems)، یک سیستم راهبری و مسیریابی ماهواره‌ای است که از شبکه‌ای با 32 ماهواره تشکیل شده است. ماهواره‌های سیستم جی‌پی‌اس در زمان جنگ سرد برای ره‌یابی موشک‌های بالستیک و هواپیماها توسط وزارت دفاع ایالات متحده ساخته و در مدار زمین قرار گرفت و از سال ۱۹۸۰ استفاده عمومی از آن آزاد شد. آمریکا توانسته ماشین، هواپیما و حتی خودپردازهای بانکی را به شبکۀ ماهواره‌های خود وابسته کند و با داشتن «جی‌پی‌اس» حتی دشمنان آمریکا هم مجبورند از سیستم ره‌یابی آمریکا استفاده کنند. شبکه‌ای تحت کنترل آمریکا که می‌تواند در موقعیت درگیری نظامی آن را برای دشمنان خود خاموش کند یا با مخدوش کردن اطلاعات آن (جنگ اطلاعاتی) آنها را از اهداف مدنظر منحرف گرداند.

البته برای جلوگیری از وابستگی به سامانه آمریکایی «جی‌پی‌اس»، دو کشور چین و روسیه نیز اقدام به ساخت شبکه‌ ماهواره‌ای موقعیت‌یاب جهانی کردند؛ چین در این رابطه سامانه‌ای به نام «بیدو» (BEIDOU) را طراحی کرده که درصدد تکمیل آن در سطح جهانی است؛ اما روسیه از زمان شوروی سابق کمی بعد از آنکه ارتش آمریکا در سال ۱۹۷۸ «جی‌پی‌اس» را وارد عرصه کرد، «گلوناس» GLONASS را به عنوان یک سیستم مشابه و جایگزین ساخت تا بتوانند سیستم اطلاعات موقعیت‌یاب بومی و مستقل داشته باشد.

«گلوناس» چیست؟

«گلوناس» GLONASS در واقع مخفف عبارت Globalnaya Navigatsionnaya Sputnikovaya Sistema یا Global Navigation Satellite System است. این سرویس با «جی‌پی‌اس» هم دوره بوده و وظیفه مشابهی را انجام می‌دهد و هر دو در آغاز به منظور موقعیت‌یاب ساخته شدند.  «گلوناس» بیشتر به منظور استفاده در شرایطی مانند حرکت هواپیماهای جت و موشک های بالستیک و به صورت اختصاصی توسط ارتش روسیه ساخته شده است. مراحل توسعه «گلوناس» به دهه ۷۰ میلادی باز می‌گردد؛ در آن زمان از این سیستم برای تشخیص و پیش‌بینی وضع هوا، اندازه‌گیری سرعت و محاسبه زمان هم استفاده می‌شد. به واسطه ماهواره‌هایی کمی که «گلوناس» از آنها استفاده می‌کرد، افراد کمی به موفقیت آن امیدوار بودند اما در سال ۲۰۰۱ به دستور ولادمیر پوتین -رئیس جمهور وقت روسیه- توسعه «گلوناس» به اولویت کشور تبدیل شد و بودجه‌های مربوط به توسعه آن افزایش یافت.

در سال ۲۰۰۷ پوتین طی حکمی عمومی شدن «گلوناس» را تبدیل به یک ضرورت کرد. این باعث شد «گلوناس» به واسطه دسترسی عموم افراد به آن تبدیل به رقیبی برای «جی‌پی‌اس» محسوب شود. در سال ۲۰۱۰ بالاخره «گلوناس» تمام خاک روسیه را تحت پوشش درآورد و ظرف یک سال بعد از آن، « گلوناس»کل زمین را تحت پوشش قرار داد.

«گلوناس» چگونه کار می‌کند؟

این سرویس از چند جزء اساسی بهره می‌برد. اولین مورد، تشخیص وضعیت ماهواره نسبت به صور فلکی است. یک گروه از ماهواره‌ها با کمک هم این سیستم را به کار می‌اندازند. این ماهواره‌ها با کمک یکدیگر می‌تواند دقت و سرعت ماهواره‌ها را تشخیص داده و اطلاعاتی دقیق را از نقاط و مسیرهای روی زمین ثبت کنند. همچنین نقاطی روی زمین هستند که به دقت بیشتر این اطلاعات کمک می‌کنند.

بیشترین تعداد پایگاه‌های «گلوناس» روی زمین در روسیه، برزیل، کوبا و البته قطب جنوب زمین قرار دارند. البته شرایطی مهیا شده تا ایستگاه‌های زمینی بیشتری در کشور چین نیز احداث شود که در این صورت «گلوناس» رقیبی جدی برای «جی‌پی‌اس» خواهد شد.

تفاوت «جی‌پی‌اس» و «گلوناس» در چیست؟

چند تفاوت اصلی بین «گلوناس» و «جی‌پی‌اس» وجود دارد.در حال حاضر ماهواره‌های کمتری «گلوناس» را در قیاس با «جی‌پی‌اس» یاری می‌دهند. «جی‌پی‌اس» در حال حاضر با کمک ۳۲ ماهواره در ۶ خط چرخشی عمل می‌کند در حالی که این اعداد برای «گلوناس» به ترتیب ۲۴ و ۳ مورد است. این به معنی دقت کمتر و سرعت کمتر «گلوناس» در مکان‌یابی است.

اما تفاوت عمده بین این دو نحوه ارتباط بین دریافت کننده‌ها است. در «جی‌پی‌اس» ماهواره‌ها از فرکانس‌های رادیویی مشابه و کدهای متفاوت برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. اما در «گلوناس» با وجودی که از همان امواج استفاده می‌گردد، از کدهای منحصر به فردی بهره برده می‌شود. این ویژگی اجازه می‌دهد که ماهواره‌ها بتوانند تنها در یک مسیر با یکدیگر ارتباط داشته باشند؛ چیزی که در «جی‌پی‌اس» دیده نمی‌شود.

دقت «گلوناس» در چه حد است؟

دقت «گلوناس» با «جی‌پی‌اس» قابل قیاس است. اما همیشه بهترین نتیجه را نمی‌دهد. در نتیجه‌ای که سازمان فضایی روسیه (Rescosmos)   در تعیین دقت «گلوناس» در سال ۲۰۱۱ به دست آمد، دقت آن قابل قبول ارزیابی شد.

در پایان ۲۰۱۱ سرویس «گلوناس» به یکی از اهدافش دست یافت؛ در آن سال دقت «گلوناس» در محیط طبیعی (بدون ابر و ساختمان و اشباع امواج رادیویی) ۲٫۸ متر ارزیابی شد. این البته از دقت «جی‌پی‌اس» کمتر است امابرای اهداف نظامی و تجاری کاربردی است. البته دقت «گلوناس» بستگی مستقیمی به این دارد که در چه نقطه‌ای از زمین باشید؛ دقت آن در نیم‌کره‌ شمالی زمین بالاتر و دلیل آن نیز ایستگاه‌های زمینی بیشتر در این نیم‌کره است.

آیا گستره استفاده از «گلوناس» به اندازه «جی‌پی‌اس» است؟

در حال حاضر بسیاری از سازندگان تلفن‌های هوشمند، چیپ‌های موقعیت‌یاب «گلوناس» را در ابزارهای خود جای می‌دهند؛ «سونی»، «اپل» و «اچ‌تی‌سی» و بسیاری از شرکت‌های دیگر این چیپ‌ها را در ابزارهای خود تعبیه می‌کنند. دقت «گلوناس» در عرض‌های شمالی‌تر و نزدیک‌تر به مرزهای روسیه بالاتر است اما در قیاس با آن، «جی‌پی‌اس» دقت متعادل‌تری در تمام نقاط زمین دارد.

سطح پایین آگاهی عمومی نسبت به «گلوناس» باعث شده که این سرویس در قیاس با «جی‌پی‌اس» کمتر شناخته شود و مورد استفاده مستقیم قرار گیرد.

سامانه چینی بیدو (BEIDOU)، رقیب استراتژیک برای «جی‌پی‌اس» و «گلوناس»

کشور چین نیز به باشگاه دارندگان موقعیت‌یاب جهانی پیوسته و در این راستا قدم‌های محکمی برداشته است. سرویس موقعیت‌یاب جهانی چین به نام «بیدو» (beidou -北斗) است که سرزمین چین و قسمت‌هایی از آسیای شرقی را پوشش می‌دهد و تا سال 2020 این سامانه با بیش از 30 ماهواره در مدار زمین آماده استفاده مشتری‌ها در سرتاسر جهان خواهد بود. چین، به عنوان کشوری که در حال تبدیل شدن به یک ابرقدرت جهانی است، اعلام کرده که خدمات موقعیت‌یابی خود را به طور رایگان در اختیار مردم جهان قرار می‌دهد.

هم‌اکنون بسیاری از وسایل نقلیه عمومی و همچنین ناو هواپیما‌بر چین، برای ره‌یابی وابسته به ماهواره‌های ره‌یاب چینی است و مستقل از ماهواره‌های آمریکا عمل می‌کنند تا در بزنگاه‌های بحرانی بتوانند از کانال مستقل اطلاعات موقعیت‌یاب استفاده کنند.

تسلط بر مدار زمین، مسابقه‌ای برای دریافت اطلاعات استراتژیک

جهان بدون وجود شبکه‌های ارتباطی ماهواره‌ای و موقعیت‌یاب جهانی قابل تصور نیست، زیرا که خدمات الکترونیک عمومی و تجاری به مردم و همچنین خدمات تخصصی نظامی، وابستگی کاملی به این تجهیزات فضایی دارد؛ این شرایط جدید، تسلط بر مدار زمین را به مسابقه‌ای تبدیل کرده تا اطلاعات استراتژیک مکان و زمان حرکت اشیا روی سطح زمین دقیق‌تر به دست آید.

آمریکا که تا چندی پیش انحصار ارتباطات و اطلاعات ماهواره‌ای را در دست خود داشت، اکنون با آمدن رقیبان و برای حفظ موقعیت فعلی، ماهواره‌های «جی‌پی‌اس» جدید با ابزار دقیق‌تر و سنسور‌ کاراتر که هرکدام صدها میلیون ارزش دارند را به فضا پرتاب می‌کند؛ زیرا ارزش افزوده‌ای که از کسب این اطلاعات (جاسوسی) از مردم جهان به دست می‌آورد، بسیار بیشتر از هزینه تولید و نگهداری تجهیزات فضایی است.

کشورهای دارای سیستم موقعیت‌یاب جهانی و شبکه‌های ارتباطاتی ماهواره‌ای می‌توانند با ارائه خدمات پولی و رایگان، دولت و مردمان دیگر کشورها را در این رابطه وابسته به خود کنند تا در زمان‌های بحرانی از این وابستگی نهایت استفاده را انجام دهند. اکنون به غیر از آمریکا، روسیه و چین، سیستم‌های مشابهی توسط اتحادیه اروپا (به نام گالیله) و هند در دست توسعه است و آنها با تولید و توسعه زیرساخت‌های اطلاعاتی، در ردیف اول خط مقدم «جنگ‌های اطلاعاتی» قرار دارند.

امری که در موارد دیگری مانند سیستم‌های عامل (نرم‌افزار)، چیپ‌ست‌های اصلی کامپیوتری (سخت‌افزار) و شبکه اینترنت، وابستگی به آنها بسیار وجود دارد و این عدم استقلال در مواقع حساس بسیار پرهزینه است؛ مانند اقدام آمریکا در قطع کامل اینترنت کره‌شمالی به بهانه هک شرکت سونی به مدت یک روز که تقریبا این کشور را فلج کرد.