گروه سیاسی مشرق - پس از کش‌وقوس‌های فراوان بالاخره گذر پوست به دباغ‌خانه افتاد و مهدی هاشمی رفسنجانی به زندان رفت. شخصی که حواشی و صحبت از اتهامات او، از حدود 20 سال پیش بر سر زبان‌ها بود و رسانه‌ها در مورد آن صحبت می‌کردند. اما این‌بار بخشی از این حرف‌وحدیث‌ها، به واقعیت پیوست و قوه قضاییه در حکمی شجاعانه، رأی به محکومیت 10 ساله مهدی هاشمی از آزادی داد. صدور این حکم و همچنین روز اجرای آن، به‌سان ِ بمب در رسانه‌های داخلی و بلکه در رسانه‌های برون‌مرزی موج ایجاد کرد و هر کس از ظن خود همراه این اتفاق گردید. در این یادداشت قصد داریم تا عکس‌العمل یک روزنامه خاص را در این فرآیند و از منظر سیاسی بررسی نماییم.
روزنامه آرمان
روزنامه "آرمان امروز" با عنوان سابق "آرمان روابط عمومی" به صاحب‌امتیازی هوشمند سفیدی و مدیرمسئولی و سردبیری حسین عبداللهی از بدو تأسیس، رویکردی یک‌سویه و حمایتی از هاشمی رفسنجانی، گفته‌ها و عملکرد وی داشته است؛ به‌گونه‌ای که افراط این روزنامه در پیگیری ِ این رویکرد سبب گردید تا این روزنامه نمادی برای فعالیت غیرحرفه‌ای در فضای رسانه‌ای تبدیل شود. کار کردن تیتر یک و اختصاص عکس‌های درشت و چشم‌گیر به صحبت‌ها و تصاویر هاشمی و اهلش، آن هم نه به طریق منطقی، بلکه به‌صورت متراکم، همیشگی و مبتدیانه، سبب شد تا این روزنامه و عملکردش به‌سرعت مورد سرزنش کارشناسان و به‌قول‌معروف حرفه‌ای‌ها قرار گیرد.
قبل از شروع تحلیل، بهتر است به نمونه‌هایی از اقدامات این روزنامه توجه کنید:
1. اعلام حکم مهدی هاشمی
در این مقطع، روزنامه آرمان، با اختصاص تصویری بزرگ که حدود 25 درصد صفحه اول را به خود اختصاص داده بود، به این حکم واکنش نشان داد و با تیتر درشت، چهارکلمه‌ای و سفیدرنگ، به نقل از سخنگوی قوه قضاییه آورد: مهدی هاشمی؛ 10 سال حبس. درحالی‌که این تیتر و عکس در محاصره خبر و تصاویر پدر و خواهر مهدی هاشمی به روی دکه روزنامه‌فروشی‌ها آمد. اما روزنامه آرمان، در روزهای بعد از اعلام حکم، به این موضوع در صفحه اول نپرداخت و به‌اصطلاح، فتیله این خبر رو پایین کشید تا ...
2. روز موعود؛ رفتن به زندان
روز موعود فرا رسید و مهدی ِ هاشمی راهی زندان شد. اگرچه آرمان پس از اعلام حکم مجرمیت مهدی هاشمی و زندان به مدت 10 سال، واکنش غیرمعمول و عجیبی را از خود نشان نداد؛ لیکن در این مرحله به‌گونه‌ای دیگر عمل کرد. در ادامه عملکرد این روزنامه مرور می‌شود.
اما اوج پروپاگاندای روزنامه آرمان در مواجهه با حکم صادره از سوی دادگاه، طراحی صفحه اول، فردای رفتن مهدی هاشمی به ندامتگاه اوین به مدت 10 سال بود. واکنشی منحصربه‌فرد و بسیار احساسی. اقدامی بس عجیب و آماتور که وابستگی و دل‌بستگی صاحب‌امتیاز، مدیرمسئول و سردبیر این روزنامه به اکبر هاشمی رفسنجانی و خانواده وی را به‌گونه‌ای عریان، آشکار می‌سازد.
سردبیر در صفحه اول، به ارائه یک روایت تصویری مبادرت می‌نماید که نگارنده عنوانش را مستند "اشک، آه، وداع" می‌نامد. این روایت ِ بصری، از 10 تصویر تشکیل‌شده که هشتای آن‌ها شامل تصاویری از درون اتومبیل حامل مهدی هاشمی به زندان و خداحافظی وی با مادر، خواهر و برادر تشکیل‌شده و همچنین دونگاره، یکی خندان (پسر ِ راهی زندان) و دیگری نالان (پدر ِ پسر ازدست‌داده) را نشان می‌دهد. اما نکته جالب در این طرح که پدر و پسر را پشت‌به‌پشت هم نشان می‌دهد، چهره‌ای است که از اکبر هاشمی رفسنجانی نشان می‌دهد. چهره یک پدر ِ پیر ِ غمگین، از دستگیری پسرش؛ کاملاً احساسی و محزون. این رویکرد تبلیغی با همراهی ِ تیتر اصلی صفحه اول، یعنی، دعا و بوسه آیت آ... بدرقه پسر، غلظت بیشتری پیدا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که این حس در مخاطب القا می‌شود که پسر در حال رفتن به کارزار دشمن، اهریمن یا هر چیز شبیه به آن است. انگارنه‌انگار که پسر ِ پدر، محکوم‌به تحمل 10 سال حبس، به جرم ارتکاب به اعمال خلاف، توسط قاضی ِ نهادی از نظام جمهوری اسلامی است. نظامی که در تاریخ 35 ساله خود، پدرانی دیده است که وقتی قاضی حکم به مجرمیت پسرشان را صادر می‌نمود، بدون تزلزل، و بی‌هیچ شک و شبهه، سر تسلیم فرومی‌آوردند. خدا رحمت کند آیت‌الله گیلانی را و سلامت دارد آیت‌الله جنتی را.
اما این روزنامه به این حد از مخالفت با حکم قانونی صادره هم بسنده نکرده و با نقل‌قول از آقای طباطبایی – گوشه بالای سمت چپ – این حکم را سیاسی دانسته و عدالت آن را زیر سؤال می‌برد که همگی از ناراحتی شدید تصمیم گیران این روزنامه حکایت می‌کند.
بازهم تأکید شود، جریان پروپاگاندا در تلاش است تا با ترسیم این فضای احساسی علیه حکم صادره و سیاسی دانستن آن، مشروعیت حکم قانونی را زیر سؤال ببرد.
اما روزنامه آرمان در نسخه روز بعد از رویکرد احساسی خود فاصله می‌گیرد و بازهم سیاست مظلوم‌نمایی را اتخاذ می‌کند. این روزنامه در صفحه اول خود، تصویر بزرگی از خاندان هاشمی – به‌جز پسر ساکن در زندان – را کارکرده است که تقریباً 40 درصد صفحه را تشکیل داده است. در این تصویر - که ما را یاد عکس‌های خانوادگی و شخصی خودمان می‌اندازد – همه با چهره‌ای شاد و خندان در تصویر نشان داده می‌شوند. در این طراحی، چهره خندان پدر خانواده و نگاه وی به دوردست، به‌ویژه، جلب‌توجه می‌کند. درحالی‌که تیتر اصلی که به رنگ سیاه نوشته‌شده است، دعوت خانواده به آرامش توسط حاج‌آقا را مطرح کرده است و در بالای آن ولی با فونت ریزتر مطالبه خانواده هاشمی از برخورد با هجمه گران به این خانواده را نشان می‌دهد. اما در برخوردی عمیق‌تر با این نگاره، این نکته به دست می‌آید که خانواده هاشمی اگرچه ناراحت از زندانی شدن پسر است اما همچنان باصلابت، با نشاط و متحد پشت سر پدر هستند و این‌گونه هجمه‌ها به این خاندان، خللی در اتحاد و قدرت آن‌ها وارد نمی‌کند.
لذا همان‌گونه که با بررسی اقدامات این روزنامه متوجه شدید، سیاست روزنامه آرمان امروز، تلاش جهت سیاسی جلوه دادن این اقدام ِ حقوقی و قانونی قوه قضاییه و سعی در ایجاد پروپاگاندا برای تحت تأثیر قرار دادن مسئولان این قوه و عقب‌نشینی از موضعشان تفسیر می‌شود و گرنه چه دلیلی وجود دارد تا پس از احراز این حکم از سوی مراجع قضایی، این‌چنین تصویرسازی و نمایش گرافیکی بر روی صفحه اول این روزنامه قرار گیرد. مگر نه این است که قوه قضاییه به‌عنوان یکی از سه رکن نظام جمهوری اسلامی، پس از طی فرآیندی طولانی و دقیق، حکمی را صادر کرده و مجرم (مهدی هاشمی) نیز پذیرفته است؛ پس چرا روزنامه آرمان، به بازنمایی شخص ِ زندانی (مهدی هاشمی) به سان یک قهرمان و بی‌گناه و همچنین در قامت سیاووش – شخصیت بی‌گناه و محبوب در شاهنامه – می‌پردازد. لذا همان‌گونه که عنوان شد، این اقدامات غیرحرفه‌ای، تنها و تنها نمایانگر وابستگی این مجموعه مطبوعاتی به خانواده هاشمی رفسنجانی است. لذا لازم است تا بررسی شود چه تمهیداتی در قانون برای مقابله با این‌گونه عملکردها در مطبوعات، پیش‌بینی‌شده است.
روزنامه آرمان
روزنامه "آرمان امروز" با عنوان سابق "آرمان روابط عمومی" به صاحب‌امتیازی هوشمند سفیدی و مدیرمسئولی و سردبیری حسین عبداللهی از بدو تأسیس، رویکردی یک‌سویه و حمایتی از هاشمی رفسنجانی، گفته‌ها و عملکرد وی داشته است؛ به‌گونه‌ای که افراط این روزنامه در پیگیری ِ این رویکرد سبب گردید تا این روزنامه نمادی برای فعالیت غیرحرفه‌ای در فضای رسانه‌ای تبدیل شود. کار کردن تیتر یک و اختصاص عکس‌های درشت و چشم‌گیر به صحبت‌ها و تصاویر هاشمی و اهلش، آن هم نه به طریق منطقی، بلکه به‌صورت متراکم، همیشگی و مبتدیانه، سبب شد تا این روزنامه و عملکردش به‌سرعت مورد سرزنش کارشناسان و به‌قول‌معروف حرفه‌ای‌ها قرار گیرد.
قبل از شروع تحلیل، بهتر است به نمونه‌هایی از اقدامات این روزنامه توجه کنید:
{$sepehr_album_32079}
دستگیری مهدی هاشمی رفسنجانی
1. اعلام حکم مهدی هاشمی
در این مقطع، روزنامه آرمان، با اختصاص تصویری بزرگ که حدود 25 درصد صفحه اول را به خود اختصاص داده بود، به این حکم واکنش نشان داد و با تیتر درشت، چهارکلمه‌ای و سفیدرنگ، به نقل از سخنگوی قوه قضاییه آورد: مهدی هاشمی؛ 10 سال حبس. درحالی‌که این تیتر و عکس در محاصره خبر و تصاویر پدر و خواهر مهدی هاشمی به روی دکه روزنامه‌فروشی‌ها آمد. اما روزنامه آرمان، در روزهای بعد از اعلام حکم، به این موضوع در صفحه اول نپرداخت و به‌اصطلاح، فتیله این خبر رو پایین کشید تا ...
2. روز موعود؛ رفتن به زندان
روز موعود فرا رسید و مهدی ِ هاشمی راهی زندان شد. اگرچه آرمان پس از اعلام حکم مجرمیت مهدی هاشمی و زندان به مدت 10 سال، واکنش غیرمعمول و عجیبی را از خود نشان نداد؛ لیکن در این مرحله به‌گونه‌ای دیگر عمل کرد. در ادامه عملکرد این روزنامه مرور می‌شود.
آرمان در سوم مرداد، این‌بار با تیتر و تصویر درشت‌تر که تقریباً نیمی از صفحه را به خود اختصاص داده بود، به‌حکم مهدی هاشمی واکنش نشان داد. تیتر این‌گونه بود: تحریف سخنان آیت آ... درباره فرزندش جواب نداد؛ ناگفته‌های هاشمی از پرونده مهدی. در توضیح این تیتر از منظر ارتباطی باید گفت، استفاده از واژگان ِ تحریف، جواب نداد، فرزندش، ناگفته‌ها و مهدی، همگی دارای بار معنایی ِ خاصی هستند وقتی با عکس به‌کاررفته در صفحه اول ترکیب شوند، این مفهوم را القا می‌کند که مهدی و پدرش در این قضیه مظلوم واقع‌شده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، آرمان از سیاست قدیمی ِ مظلوم‌نمایی استفاده کرده و سردبیر با به‌کارگیری واژه فرزندش و همچنین استفاده از مهدی به‌جای مهدی هاشمی، سعی در القای صمیمیت و تحریک عواطف مخاطبان خود است که همه حاکی از ناراحتی این روزنامه از حکم صادره است. همچنین دو واژه تحریف و ناگفته، در این تیتر سعی در القای وجود دسیسه در اتفاقات اخیر است که ذهنیت سیاسی بودن اقدامات علیه مهدی هاشمی را به ذهن خوانندگان این روزنامه متبادر می‌کند. ولی تصویر حاج‌آقا بر سر سجاده در حال عبادت و تکیه دادن مهدی هاشمی به بقعه متبرکه – در حالتی خاص باحالتی درمانده و با نگاهی به دوردست – در سمت راست و در عمق تصویر، بامزه‌ترین اقدام روزنامه افراطی آرمان است که تمام تلاشش را کرده است تا احساس مخاطب را درگیر کار کند. به بیانی دیگر، در ارتباط با این تصویر ِ شاهکار اگر بخواهیم از سطح عبور کنیم و عمق بیشتری به تحلیل خود بدهیم، باید عنوان کرد که دعا و نیایش حاج‌آقا به درگاه پروردگارش حاکی از ناامیدی از دستگاه قضا واگذاری آنان به خداست که قبلاً نیز این‌گونه عبارات را از اکبر هاشمی رفسنجانی شنیده بودیم. (ازجمله واکنش به نتایج انتخابات ریاست جمهوری در دو دوره قبل)
سردبیر در صفحه اول، به ارائه یک روایت تصویری مبادرت می‌نماید که نگارنده عنوانش را مستند "اشک، آه، وداع" می‌نامد. این روایت ِ بصری، از 10 تصویر تشکیل‌شده که هشتای آن‌ها شامل تصاویری از درون اتومبیل حامل مهدی هاشمی به زندان و خداحافظی وی با مادر، خواهر و برادر تشکیل‌شده و همچنین دونگاره، یکی خندان (پسر ِ راهی زندان) و دیگری نالان (پدر ِ پسر ازدست‌داده) را نشان می‌دهد. اما نکته جالب در این طرح که پدر و پسر را پشت‌به‌پشت هم نشان می‌دهد، چهره‌ای است که از اکبر هاشمی رفسنجانی نشان می‌دهد. چهره یک پدر ِ پیر ِ غمگین، از دستگیری پسرش؛ کاملاً احساسی و محزون. این رویکرد تبلیغی با همراهی ِ تیتر اصلی صفحه اول، یعنی، دعا و بوسه آیت آ... بدرقه پسر، غلظت بیشتری پیدا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که این حس در مخاطب القا می‌شود که پسر در حال رفتن به کارزار دشمن، اهریمن یا هر چیز شبیه به آن است. انگارنه‌انگار که پسر ِ پدر، محکوم‌به تحمل 10 سال حبس، به جرم ارتکاب به اعمال خلاف، توسط قاضی ِ نهادی از نظام جمهوری اسلامی است. نظامی که در تاریخ 35 ساله خود، پدرانی دیده است که وقتی قاضی حکم به مجرمیت پسرشان را صادر می‌نمود، بدون تزلزل، و بی‌هیچ شک و شبهه، سر تسلیم فرومی‌آوردند. خدا رحمت کند آیت‌الله گیلانی را و سلامت دارد آیت‌الله جنتی را.
اما این روزنامه به این حد از مخالفت با حکم قانونی صادره هم بسنده نکرده و با نقل‌قول از آقای طباطبایی – گوشه بالای سمت چپ – این حکم را سیاسی دانسته و عدالت آن را زیر سؤال می‌برد که همگی از ناراحتی شدید تصمیم گیران این روزنامه حکایت می‌کند.
بازهم تأکید شود، جریان پروپاگاندا در تلاش است تا با ترسیم این فضای احساسی علیه حکم صادره و سیاسی دانستن آن، مشروعیت حکم قانونی را زیر سؤال ببرد.
لذا همان‌گونه که با بررسی اقدامات این روزنامه متوجه شدید، سیاست روزنامه آرمان امروز، تلاش جهت سیاسی جلوه دادن این اقدام ِ حقوقی و قانونی قوه قضاییه و سعی در ایجاد پروپاگاندا برای تحت تأثیر قرار دادن مسئولان این قوه و عقب‌نشینی از موضعشان تفسیر می‌شود و گرنه چه دلیلی وجود دارد تا پس از احراز این حکم از سوی مراجع قضایی، این‌چنین تصویرسازی و نمایش گرافیکی بر روی صفحه اول این روزنامه قرار گیرد. مگر نه این است که قوه قضاییه به‌عنوان یکی از سه رکن نظام جمهوری اسلامی، پس از طی فرآیندی طولانی و دقیق، حکمی را صادر کرده و مجرم (مهدی هاشمی) نیز پذیرفته است؛ پس چرا روزنامه آرمان، به بازنمایی شخص ِ زندانی (مهدی هاشمی) به سان یک قهرمان و بی‌گناه و همچنین در قامت سیاووش – شخصیت بی‌گناه و محبوب در شاهنامه – می‌پردازد. لذا همان‌گونه که عنوان شد، این اقدامات غیرحرفه‌ای، تنها و تنها نمایانگر وابستگی این مجموعه مطبوعاتی به خانواده هاشمی رفسنجانی است. لذا لازم است تا بررسی شود چه تمهیداتی در قانون برای مقابله با این‌گونه عملکردها در مطبوعات، پیش‌بینی‌شده است.