در بحبوحه برگزاری نمایشگاه و حتی در روزهای پس از آن مسئولان مؤسسه مجری حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی از اظهارنظرهای رسانه‌ای در این زمینه خودداری می‌کردند و تنها به اظهارات معاون فرهنگی و وزیر ارشاد اکتفا شد، اما اینک پس از گذشت مدتی از اتمام نمایشگاه و حضور اعتراضی ایران، با امیرمسعود شهرام‌نیا رئیس مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی به گفت‌وگو پرداختیم.
شهرام‌نیا معتقد است که شیوه اتخاذی برای نشان دادن اعتراض بهترین شیوه ممکن و یا تنها شیوه نبوده است، اما شیوه‌ای بود که تأثیر خود را داشته است.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه حضور سلمان رشدی در نشست خبری قبل از آغاز نمایشگاه قطعی شد، تصمیم مسئولان عدم حضور در این نمایشگاه و تعطیل ماندن غرفه شد، به همین ترتیب با توجه به اینکه اطلاع رسانی درباره حضور این فرد دیر انجام شد، بخش قابل توجهی از مقدمات حضور انجام گرفته بود، بنابراین تصمیم شد در همان فضای ساخته شده غرفه به حالت تعطیل درآید، یکی دو نفر از کارمندان موسسه به نمایندگی اعزام شدند و با حضور تعدادی از ناشران غرفه تبدیل به غرفه اعتراضی شد.
وی ادامه داد: من قبل از این تصمیم تصور روشنی از اینکه ما چطور می‌توانیم اعتراض خود را نشان دهیم، نداشتم، اما عملاً با لطف خدا و نیات خالص دوستان شکل اعتراضی غرفه ایران به شدت مورد توجه همه رسانه‌های مختلف خصوصاً غربی‌ها قرار گرفت، حجم اخبار، تصاویر و گزارش‌های مختلف تلویزیونی و سایت‌های مختلف از شیوه اعتراضی ایران به حضور رشدی به قدری مورد توجه قرار گرفت که ما تصور نمی‌کردیم و این استقبال گسترده موجب شد، عملا حساسیت مسلمان‌ها و حساسیت کشورمان نسبت به توهین به مقدسات گوشزد شود.
شهرام‌نیا افزود: وضعیت به گونه‌ای پیش رفت که در برخی نهادهای اروپایی نیز به این موضوع که توهین به مقدسات با آزادی بیان متفاوت است، اشاره شد و این تحت تأثیر جمله‌هایی بود که در قالب بنرهای اعتراضی در غرفه نصب و به اطلاع بازدیدکنندگان رسانده شده بود.
وی با اشاره به واکنش مسئولان نمایشگاه کتاب فرانکفورت نسبت به اقدام اعتراضی غرفه ایران گفت: ما مرتب با مسئولان نمایشگاه در تماس بودیم، مسئولان رده‌های پایین‌تر اگر چه صراحتاً اعلام نمی‌کردند، اما به شکل غیر مستقیم از تصمیمی که در سطح مدیریت نمایشگاه برای حضور رشدی گرفته شده بود، ابراز ناراحتی کرده و ما را در اعتراضمان همراهی می‌کردند. حتی در طول روزهای مانده به نمایشگاه با مراجعه به دوستانی که از طرف ایران اعزام شده بودند، تقاضای فعال بودن غرفه را داشتند، که طبیعتاً مورد موافقت قرار نگرفت.
رئیس نمایشگاه پاریس رفتار مسئولان نمایشگاه فرانکفورت را نسنجیده ارزیابی کرد
شهرام‌نیا از واکنش رؤسای نمایشگاه‌های کتاب دنیا نیست به رویکرد ایران در نمایشگاه فرانکفورت سخن گفته و افزود: برخی از مسئولان نمایشگاه کتاب دنیا هم وقتی مطلع شدند؛ رفتار مسئولان نمایشگاه فرانکفورت را نسنجیده ارزیابی کردند، به طور مشخص موریسه رئیس نمایشگاه کتاب پاریس این همراهی را داشت. ما حتی تلاش کردیم که در جلسات با مسئولان نمایشگاه کتاب فرانکفورت این موضوع را گوشزد کنیم که اگر این رویه مسئولان فرانکفورت ادامه داشته باشد، با وجود اینکه ما علاقه‌مند به همکاری هستیم، از حضور سرباز خواهیم زد.
وی در پاسخ به این پرسش که نکته عجیب و قابل تأمل در این میان عدم واکنش کشورهای مسلمان به این موضوع با وجود نامه‌نگاری‌های متعدد حتی از سوی وزیر ارشاد با سران دولت‌های اسلامی بود، به نظر می‌رسد، این نکته به ما نشان داد که در دیپلماسی فرهنگی با کشورهای اسلامی موفق نبوده‌ایم، گفت: این موضوع دو جنبه دارد، نخست باید به زمان توجه داشت، اطلاع‌رسانی درباره حضور رشدی در زمان اندک باقی مانده به نمایشگاه انجام شد، آن هم محدود، کما اینکه دوستان ما که در نمایشگاه با ناشران مسلمان گفت‌وگو می‌کردند، غالب آن‌ها از اصل ماجرا بی‌اطلاع بودند. خصوصاً اینکه خود نمایشگاه کتاب فرانکفورت هم این موضوع را دیر اطلاع رسانی کرد. هم‌چنین حضور رشدی هم در بخش محدودی از نمایشگاه بود. طبیعتاً زمانی هم که نامه‌نگاری شد، اکثراً به ابراز همدردی و همراهی در گفت‌وگوهای شفاهی بسنده شد و بعضاً انگشت شمار از سوی ناشران مسلمان موضع‌گیری داشتیم.
در ارتباط با ناشران مسلمان جهان خلا جدی داریم
شهرام‌نیا به جنبه دوم این ماجرا اشاره کرد و افزود: جنبه دوم این است که به نظر می‌رسد ما نیازمند این هستیم که در دراز مدت ابزارهای ارتباط و همدلی با ناشران را گسترده کنیم، مجموعه‌ای مانند اتحادیه ناشران مسلمان باید سعی کنند همدلی بین مسلمان گسترده‌تر شود و به نظر می‌رسد در این حوزه خلاء جدی داریم و باید بیشتر سرمایه‌گذاری کنیم، اما اینکه بگوییم دیپلماسی فرهنگی ضعیفی داشته‌ایم، قضاوت عجولانه‌ای است. چرا که شدت و ضعف کشورها لزوماً یکسان نیست. شیوه علاقه‌مندی و واکنش ما به شکل کاملاً متفاوتی است، به هر دلیلی خصوصا وقتی آن‌ها برنامه ریزی گسترده‌ای را کردند نمی توان توقعی داشت به مانند ما عمل کنند.
نمی‌توان گفت، تنها شیوه ممکن برای اعتراض همین بود
وی با اشاره به انتقادات درباره شیوه حضور ایران ولو به شکل اعتراضی و اینکه عده‌ای معتقد بودند ایران باید واکنش جدی‌تری را با توجه به فتوای امام درباره سلمان رشدی از خود نشان می‌داد، گفت: نمی‌توان گفت، تنها شیوه ممکن برای اعتراض همین بود و یا بهترین روش اعتراض این بود، اگرچه این شیوه تاثیر خود را گذاشت.
شهرام‌نیا تصریح کرد: گاهی اظهارنظرهای دوستان به دلیل دور بودن و بی‌اطلاعی از کل ماجراست، ظاهر نمایشگاه فرانکفورت به گونه‌ای نیست که به شما اجازه دهند، نظم نمایشگاه را بهم بزنید، خصوصاً اینکه عده‌ای که از طرف ما رفتند، در مجموع دو نفر اعضای رسمی بودند و تعدادی هم ناشران خصوصی بودند که برنامه‌های خاص خود را داشتند. گاهی با توقعات غیر عملی و غیراصولی نمی‌توان اصل ماجرا را زیر سوال برد، اگرچه روش‌هایی بود که به ذهن ما نمی‌رسید. ما در تعامل بودیم، از روش‌های مختلف پیشنهادی استقبال کردیم گاهی نکات سازنده‌ای توسط دوستان منتقد مطرح می‌شد که مورد توجه قرار می‌گرفت.
وی در پاسخ به اینکه انتظار می‌رفت با تحریم نمایشگاه از سوی دولت، ناشران بخش خصوصی نیز تبعیت کرده و از حضور صرف‌نظر کنند، اما در عمل برخی ناشران خصوصی در نمایشگاه شرکت کردند و همین امر دستاویزی برای رسانه‌های غربی شد تا مطرح کنند بخش خصوصی با بخش دولتی در ایران هماهنگ نیست. چرا چنین شد؟ گفت: اتفاقا جا دارد من صمیمانه تشکر کنم از تمام ناشران خصوصی که به جد ما را همراهی کردند. گاهی ما بی‌انصافی می‌کنیم، ناشری که با هزینه شخصی خود غرفه اجازه کرده است، هزینه سنگینی را متحمل شده است را توقع داریم همان رفتار اعتراضی را نشان دهد. تقریبا غالب ناشران حاضر هم البته همین رفتار را کردند و به محض اطلاع از اینکه ایران غرفه را تعطیل نگاه می‌دارد، همراهی کردند، بیانیه مشترک امضا کردند و ... یکی دو ناشر هم بودند که شیوه اعتراضشان تعطیلی در حد نصف روز و یک روز بود.
شهرام‌نیا افزود: اگرچه رسانه‌های غربی تلاش کردند، وانمود کنند شکافی بین بخش خصوصی و دولتی وجود دارد ولی با هوشیاری که ناشران نشان دادند عملاً اجازه بروز این شکاف داده نشد، حتی صدور بیانیه از سوی آن‌ها و تعطیلی غرفه در حد یک روز و نصف روز موجب شد تا این فرضیه که دولت آن‌ها را مجبور به بستن غرفه‌ها کرده است رد شود.