گروه بین‌الملل مشرق - پنج شنبه گذشته رسانه های یمنی از بر زمین نشستن نخستین هواپیمای حامل کمک های روسیه به مردم یمن در فرودگاه صنعا خبر دادند.
این نخستین بار از آغاز تجاوز عربستان سعودی به یمن در حدود هفت ماه گذشته است که یک هواپیمای روسی با نادیده گرفتن ممنوعیت پرواز اعمال شده توسط ائتلاف ضد یمن، در فرودگاه صنعا بر زمین می نشیند.
درپی فرود آمدن این هواپیمای روسی در فرودگاه صنعا سفارت روسیه در صنعا در بیانیه ای با اعلام اینکه این هواپیما حامل کمک های انسانی از جمله مواد غذایی و کمک های امدادی برای مردم یمن است، تاکید کرد: مسکو به دقت رخ دادهای جاری در یمن را زیر نظر دارد و تمام تلاش خود را برای حل مسالمت آمیز این بحران در چارچوب تلاش های سازمان ملل به کار خواهد گرفت.
سفارت روسیه همچنین خاطر نشان کرد که تنها راه حل بحران یمن، راه حل مسالمت آمیز است و مسکو از مردم یمن و انتخاب و تصمیمات آنان حمایت می کند.
ورود هواپیمای روسی به فرودگاه صنعا
همانگونه که اشاره شد، اگرچه این هواپیمای روسی حامل کمک های بشر دوستانه و کمک های امدادی برای مردم مصیبت زده و جنگ زده یمن است، اما بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران بر این باورند که مسکو با این اقدام در صدد رساندن پیام های خاصی به طرف های ذیربط و دخیل در بحران یمن از جمله عربستان سعودی و هم پیمانان آن است.
بحران روابط روسی – سعودی به اوج خود می رسد
کارشناسان بر این باورند، اقدام مسکو به ارسال هواپیمای حامل کمک های بشر دوستانه به صنعا در راستای تشدید بحران و تنش موجود بین روسیه و عربستان سعودی به طور خاص و کشورهای عربی حوزه خلیج به طور عام به ویژه پس از سانحه سقوط هواپیمای روسی در صحرای سینا و مطرح شدن احتمالاتی مبنی بر دست داشتن سعودی ها و آمریکایی ها و صهیونیست ها در آن قابل ملاحظه است.
براین اساس ناظران تاکید می کنند که این اقدام پیام مسکو به ریاض مبنی بر عدم سکوت روسیه در قبال هرگونه اقدام عربستان سعودی علیه مسکو است. چون ریاض به شدت به اقدام نظامی روسیه در سوریه اعتراض و تصریح کرده بود که در مقابل حمایت های خود را از گروه های مسلح تروریستی در سوریه افزایش خواهد داد و آنها را به سلاح های کیفی و مدرن برای دفاع از خود در برابر حملات جنگنده های روسی مجهز خواهد کرد.
منابع آگاه در فرودگاه صنعا تاکید می کنند که عربستان سعودی فرود آمدن هواپیمای روسی در فرودگاه صنعا را منوط به توقف کوتاه آن در فرودگاه «بیشه» عربستان کرده بود، اما مسکو با رد این درخواست تاکید کرده بود که در پس این خواسته اهداف سیاسی نهفته است.
سقوط هواپیمای روسی در صحرای سینا
این منابع دلیل تاخیر بازگشت هواپیمای روسی به مسکو را تهدید عربستان به هدف قرار دادن آن در صورت برخاستن از فرودگاه و تلاش برای تحریک مسکو و واداشتن آن به واکنش عنوان کردند، اما روس ها بحران پیش آمده را به صورت مسالمت آمیز و دیپلماتیک حل کردند.
رقابت روسی – آمریکایی در یمن
از سوی دیگر، کارشناسان تاکید می کنند، آمریکا و روسیه دارای رقابتی تنگاتنگ در یمن هستند. در زمان شوروی، مسکو با نگاه مارکسیستی به خاورمیانه سعی می کرد، با جریان های شبه سوسیالیستی و یا ناسیونال سوسیالیسم منطقه پیوندهایی را برقرار کند.
طی جنگ سرد رویکرد روسیه در یمن بیشتر معطوف به مسائل ایدئولوژیک و محدود کردن محیط مانور آمریکا در خاورمیانه و افزایش جایگاه و تعاملات خود در این منطقه بود، لذا شاهد نفوذ نظامی شوروی در یمن هستیم و این موجب شد تا بخش مهمی از زیر ساخت ارتش یمن به نوعی به ارتش شوروی وابسته شود.
بعد از فروپاشی شوروی، مسکو دوره ای از خلا حضور و تعامل با کشورهای همسو با شوروی را تجربه کرد. اما انقلاب های عربی و تغییرات جاری در منطقه، روسیه به واکنش واداشت، درحالی که عوامل مختلف منطقه ای و بین المللی موجب شده بود، روسیه در دو دهه گذشته به یمن توجه اساسی نداشته باشد، اما در عین حال، خروج کامل و فاصله گرفتن از آن را هم برنمی تابید.
در دوره انقلاب های عربی، به خصوص در لیبی روسیه تلاش کرد، سیاست همسویی با غرب را دنبال کند، اما خیلی زود دریافت، این راهبرد موجب شده، روسیه بیش از آنکه در فضای تغییرات سیاسی خاورمیانه باشد، از آن کنار گذاشته شود و همین روس ها را به تجدید نظر در راهبردشان در قبال آمریکا در خاورمیانه واداشت.
افزون بر اینکه مهمترین اهمیت یمن برای روسیه، حفظ پایگاه های این کشور در دریای سرخ، اقیانوس هند و تنگه باب المندب است که تاثیر بسزایی بر حضور بین المللی، تجاری و امنیتی روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا دارد.
از سوی دیگر، تلاش برای بازگرداندن جایگاه روسیه در عرصه منطقه ای و بین المللی و خارج کردن نظام بین الملل از تک قطبی به رهبری آمریکا روسیه را وادار به حضور نظامی مستقیم در بحران سوریه کرد.
در واقع سوریه اولین عرصه به چالش کشیدن جهان گرایی آمریکایی توسط روس ها بود و اکنون بحران یمن می رود تا به دومین عرصه حضور روس ها و به چالش کشیدن آمریکایی در خاورمیانه تبدیل شود.
با این حال هدف روسیه رویا رویی مستقیم نظامی با آمریکا نیست، بلکه تلاش می کند، جدای از عرض اندام نظامی، توانایی این کشور در ارائه ادبیات و گفتمان و پاسخ های حقوقی به موقع برای مدیریت بحران در منطقه ملتهب خاورمیانه را نیز به نمایش بگذارد.
لذا پوتین درصدد است به آمریکا نشان دهد، مسکو می تواند، در منطقه نقشی متوازن کننده ایفا کند، اما در عین حال باید توجه داشت، دکترین امنیت ملی و سیاست خارجی روسیه از نوعی پراگماتیسم سیستماتیک تبعیت می کند و اگر رویکرد روسیه در تعامل با غرب را بررسی کنیم، این احتمال وجود دارد، یمن در بزنگاه های اصلی بحران، به اهرمی برای معامله با آمریکا تبدیل شود.
بنابراین اگرچه روسیه تلاش می کند، در بحران یمن بی طرف باشد، اما از منافع خود نخواهد گذشت، با این تفاوت که سعی دارد، هزینه ها و خسارت های عمده ای در یمن متحمل نشود، به همین دلیل روسیه به یمن با نگاه این کشور سوریه و اوکراین متفاوت است و مسکو حاضر نیست، مانند اوکراین به صورت نظامی، تقابلی و جدی از منافع خود دفاع کند، بلکه دفاعش را به دفاعی دیپلماتیک، رسانه ای و تجاری محدود خواهد کرد.
نمایش ضعف قدرت آمریکا و هم پیمانان منطقه ایش
فرود آمدن هواپیمای روسی در صنعا را باید نمایش بیش از پیش ضعف و ناتوانی آمریکا شمرد. روس ها تلاش دارند، به هم پیمانان منطقه ای آمریکا ثابت کنند که واشنگتن قدرت حمایت از آنها و عرض اندام به عنوان رقم زننده سرنوشت پرونده های مهم منطقه ای را ندارد.
غافلگیری آمریکا و واکنش های متناقض مسئولان آمریکایی تاییدی بر این نکته بود تا واشنگتن نشان دهد، با وجودی که خود را قدرتی بین المللی و منطقه ای معرفی می کند، توان ایفای نقش تعیین کننده در ائتلاف های بین المللی و منطقه ای به ویژه در عرصه مبارزه با تروریسم در خاورمیانه را ندارد و برای اولین بار نمی تواند، مانع نفوذ قدرتی دیگر به میدان و عرصه نفوذش شود.
نکته بسیار مهم در نفوذ منطقه ای روس ها که اگر ادامه یابد، منطقه را از چنگ آنها خارج خواهد کرد، استقبال کشورهای منطقه از حضور روس هاست، به ویژه آنکه روسیه طی بحران سوریه با قرار گرفتن کنار دمشق خود را در مبارزه با تروریسم و بازگرداندن امنیت و استقرار منطقه جدی تر از آمریکا نشان داد که ائتلاف بین المللی مبارزه با تروریسمش تاکنون راه به جایی نبرده است.
تکرار زمان سنجی دقیق روس ها
روسیه بار دیگر نشان داد که اوضاع منطقه را به دقت زیر نظر دارد و برای هریک از پرونده های منطقه ای محاسبات دقیقی انجام داده است، چون از دید بسیاری از کارشناسان فرود آمدن هواپیمای روسی در صنعا به نوعی اعلام ورود مسکو به بحران یمن است.
اگر دیدگاه این کارشناسان را بپذیریم، باید بگوییم که ورود روسیه به یکی از مهمترین و دقیق ترین بحران های منطقه ای در مناسب ترین زمان ممکن صورت گرفت.
عربستان سعودی به عنوان یکی از مهمترین طرف های بحران سوریه و یمن در نهایت ضعف و ناتوانی قرار دارد، به گونه ای که در سوریه، عربستان به این باور رسیده است که تمام طرح هایش جهت براندازی دمشق با شکست مواجه شده و دیگر نمی تواند، از سوریه به عنوان برگ برنده و اهرم فشاری در یمن استفاده کند.
همچنین سفر مسئولان سعودی به مسکو و دیدار با همتایان روس خود در کرملین دلالت بر این امر دارد که بحران یمن در راس اولویت های ریاض است تا پاسخ مسکو، عربستان را با حقایق جدیدی در پرونده یمن مواجه کند.
عربستان به خوبی می داند، مذاکره با روس ها درباره بحران یمن و دستیابی به توافق با آنها در این برهه زمانی بهتر از هر زمان دیگری است، چون پیروزی روس ها در سوریه و حل این بحران، مانع هرگونه اعمال فشار بر همپیمانان روسیه در یمن می شود و اعمال هر نوع فشار سعودی را بی تاثیر خواهد کرد، در این شرایط آنها هستند که شروط خود را به عربستان تحمیل خواهند کرد.
تنها راه حل بحران های منطقه مذاکره و گفتگوست
به این ترتیب روسیه به کشورهای منطقه و طرف های بین المللی بار دیگر یادآور می شود، تنها راه حل بحران های منطقه گفتگو و مذاکره است و همه باید برای حل اختلافات خود روی به راهکارهای سیاسی و مذاکره بیاورند و کوچکترین و بی ارزش ترین معادلات منطقه ای را هم نمی توان با اقدام نظامی و در بوق و کرنا کردن پیروزی های نظامی تغییر داد.
اعلام موضع روس ها در بحران یمن
اقدام روسیه در ارسال کمک بشر دوستانه به یمن جدای از بعد انسانی، دارای این پیام برای دشمنان و دوستان یمن بود که مسکو موضع نهایی خود در بحران یمن را اتخاذ کرده و تصمیم گرفته است، در این پرونده در کنار مردم یمن باشد.
تا پیش از آن بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران تاکید می کردند که روس ها موضع بینابینی در قبال بحران یمن اتخاذ کرده است و در این راستا به رای ممتنع روسیه به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه جنبش انصار الله استناد و تصریح می کنند که این موضع روسیه بیانگر عدم اهمیت استراتژیک یمن برای روس هاست.
برخی از صاحبنظران نیز خاطر نشان کردند که علی رغم اهمیت فراوان یمن برای مسکو، روس ها نشان دادند، با توجه به شرایط جدید بین المللی و منطقه ای قادر به تصمیم گیری قطعی در قبال بحران یمن نیستند. اما اقدام اخیر مسکو نشان داد که روسیه موضع نهایی خود در قبال بحران یمن اعلام کرد.
این نخستین بار از آغاز تجاوز عربستان سعودی به یمن در حدود هفت ماه گذشته است که یک هواپیمای روسی با نادیده گرفتن ممنوعیت پرواز اعمال شده توسط ائتلاف ضد یمن، در فرودگاه صنعا بر زمین می نشیند.
درپی فرود آمدن این هواپیمای روسی در فرودگاه صنعا سفارت روسیه در صنعا در بیانیه ای با اعلام اینکه این هواپیما حامل کمک های انسانی از جمله مواد غذایی و کمک های امدادی برای مردم یمن است، تاکید کرد: مسکو به دقت رخ دادهای جاری در یمن را زیر نظر دارد و تمام تلاش خود را برای حل مسالمت آمیز این بحران در چارچوب تلاش های سازمان ملل به کار خواهد گرفت.
سفارت روسیه همچنین خاطر نشان کرد که تنها راه حل بحران یمن، راه حل مسالمت آمیز است و مسکو از مردم یمن و انتخاب و تصمیمات آنان حمایت می کند.
ورود هواپیمای روسی به فرودگاه صنعا
بحران روابط روسی – سعودی به اوج خود می رسد
کارشناسان بر این باورند، اقدام مسکو به ارسال هواپیمای حامل کمک های بشر دوستانه به صنعا در راستای تشدید بحران و تنش موجود بین روسیه و عربستان سعودی به طور خاص و کشورهای عربی حوزه خلیج به طور عام به ویژه پس از سانحه سقوط هواپیمای روسی در صحرای سینا و مطرح شدن احتمالاتی مبنی بر دست داشتن سعودی ها و آمریکایی ها و صهیونیست ها در آن قابل ملاحظه است.
براین اساس ناظران تاکید می کنند که این اقدام پیام مسکو به ریاض مبنی بر عدم سکوت روسیه در قبال هرگونه اقدام عربستان سعودی علیه مسکو است. چون ریاض به شدت به اقدام نظامی روسیه در سوریه اعتراض و تصریح کرده بود که در مقابل حمایت های خود را از گروه های مسلح تروریستی در سوریه افزایش خواهد داد و آنها را به سلاح های کیفی و مدرن برای دفاع از خود در برابر حملات جنگنده های روسی مجهز خواهد کرد.
منابع آگاه در فرودگاه صنعا تاکید می کنند که عربستان سعودی فرود آمدن هواپیمای روسی در فرودگاه صنعا را منوط به توقف کوتاه آن در فرودگاه «بیشه» عربستان کرده بود، اما مسکو با رد این درخواست تاکید کرده بود که در پس این خواسته اهداف سیاسی نهفته است.
سقوط هواپیمای روسی در صحرای سینا
رقابت روسی – آمریکایی در یمن
از سوی دیگر، کارشناسان تاکید می کنند، آمریکا و روسیه دارای رقابتی تنگاتنگ در یمن هستند. در زمان شوروی، مسکو با نگاه مارکسیستی به خاورمیانه سعی می کرد، با جریان های شبه سوسیالیستی و یا ناسیونال سوسیالیسم منطقه پیوندهایی را برقرار کند.
طی جنگ سرد رویکرد روسیه در یمن بیشتر معطوف به مسائل ایدئولوژیک و محدود کردن محیط مانور آمریکا در خاورمیانه و افزایش جایگاه و تعاملات خود در این منطقه بود، لذا شاهد نفوذ نظامی شوروی در یمن هستیم و این موجب شد تا بخش مهمی از زیر ساخت ارتش یمن به نوعی به ارتش شوروی وابسته شود.
بعد از فروپاشی شوروی، مسکو دوره ای از خلا حضور و تعامل با کشورهای همسو با شوروی را تجربه کرد. اما انقلاب های عربی و تغییرات جاری در منطقه، روسیه به واکنش واداشت، درحالی که عوامل مختلف منطقه ای و بین المللی موجب شده بود، روسیه در دو دهه گذشته به یمن توجه اساسی نداشته باشد، اما در عین حال، خروج کامل و فاصله گرفتن از آن را هم برنمی تابید.
افزون بر اینکه مهمترین اهمیت یمن برای روسیه، حفظ پایگاه های این کشور در دریای سرخ، اقیانوس هند و تنگه باب المندب است که تاثیر بسزایی بر حضور بین المللی، تجاری و امنیتی روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا دارد.
از سوی دیگر، تلاش برای بازگرداندن جایگاه روسیه در عرصه منطقه ای و بین المللی و خارج کردن نظام بین الملل از تک قطبی به رهبری آمریکا روسیه را وادار به حضور نظامی مستقیم در بحران سوریه کرد.
در واقع سوریه اولین عرصه به چالش کشیدن جهان گرایی آمریکایی توسط روس ها بود و اکنون بحران یمن می رود تا به دومین عرصه حضور روس ها و به چالش کشیدن آمریکایی در خاورمیانه تبدیل شود.
با این حال هدف روسیه رویا رویی مستقیم نظامی با آمریکا نیست، بلکه تلاش می کند، جدای از عرض اندام نظامی، توانایی این کشور در ارائه ادبیات و گفتمان و پاسخ های حقوقی به موقع برای مدیریت بحران در منطقه ملتهب خاورمیانه را نیز به نمایش بگذارد.
لذا پوتین درصدد است به آمریکا نشان دهد، مسکو می تواند، در منطقه نقشی متوازن کننده ایفا کند، اما در عین حال باید توجه داشت، دکترین امنیت ملی و سیاست خارجی روسیه از نوعی پراگماتیسم سیستماتیک تبعیت می کند و اگر رویکرد روسیه در تعامل با غرب را بررسی کنیم، این احتمال وجود دارد، یمن در بزنگاه های اصلی بحران، به اهرمی برای معامله با آمریکا تبدیل شود.
بنابراین اگرچه روسیه تلاش می کند، در بحران یمن بی طرف باشد، اما از منافع خود نخواهد گذشت، با این تفاوت که سعی دارد، هزینه ها و خسارت های عمده ای در یمن متحمل نشود، به همین دلیل روسیه به یمن با نگاه این کشور سوریه و اوکراین متفاوت است و مسکو حاضر نیست، مانند اوکراین به صورت نظامی، تقابلی و جدی از منافع خود دفاع کند، بلکه دفاعش را به دفاعی دیپلماتیک، رسانه ای و تجاری محدود خواهد کرد.
فرود آمدن هواپیمای روسی در صنعا را باید نمایش بیش از پیش ضعف و ناتوانی آمریکا شمرد. روس ها تلاش دارند، به هم پیمانان منطقه ای آمریکا ثابت کنند که واشنگتن قدرت حمایت از آنها و عرض اندام به عنوان رقم زننده سرنوشت پرونده های مهم منطقه ای را ندارد.
غافلگیری آمریکا و واکنش های متناقض مسئولان آمریکایی تاییدی بر این نکته بود تا واشنگتن نشان دهد، با وجودی که خود را قدرتی بین المللی و منطقه ای معرفی می کند، توان ایفای نقش تعیین کننده در ائتلاف های بین المللی و منطقه ای به ویژه در عرصه مبارزه با تروریسم در خاورمیانه را ندارد و برای اولین بار نمی تواند، مانع نفوذ قدرتی دیگر به میدان و عرصه نفوذش شود.
نکته بسیار مهم در نفوذ منطقه ای روس ها که اگر ادامه یابد، منطقه را از چنگ آنها خارج خواهد کرد، استقبال کشورهای منطقه از حضور روس هاست، به ویژه آنکه روسیه طی بحران سوریه با قرار گرفتن کنار دمشق خود را در مبارزه با تروریسم و بازگرداندن امنیت و استقرار منطقه جدی تر از آمریکا نشان داد که ائتلاف بین المللی مبارزه با تروریسمش تاکنون راه به جایی نبرده است.
روسیه بار دیگر نشان داد که اوضاع منطقه را به دقت زیر نظر دارد و برای هریک از پرونده های منطقه ای محاسبات دقیقی انجام داده است، چون از دید بسیاری از کارشناسان فرود آمدن هواپیمای روسی در صنعا به نوعی اعلام ورود مسکو به بحران یمن است.
اگر دیدگاه این کارشناسان را بپذیریم، باید بگوییم که ورود روسیه به یکی از مهمترین و دقیق ترین بحران های منطقه ای در مناسب ترین زمان ممکن صورت گرفت.
عربستان سعودی به عنوان یکی از مهمترین طرف های بحران سوریه و یمن در نهایت ضعف و ناتوانی قرار دارد، به گونه ای که در سوریه، عربستان به این باور رسیده است که تمام طرح هایش جهت براندازی دمشق با شکست مواجه شده و دیگر نمی تواند، از سوریه به عنوان برگ برنده و اهرم فشاری در یمن استفاده کند.
همچنین سفر مسئولان سعودی به مسکو و دیدار با همتایان روس خود در کرملین دلالت بر این امر دارد که بحران یمن در راس اولویت های ریاض است تا پاسخ مسکو، عربستان را با حقایق جدیدی در پرونده یمن مواجه کند.
عربستان به خوبی می داند، مذاکره با روس ها درباره بحران یمن و دستیابی به توافق با آنها در این برهه زمانی بهتر از هر زمان دیگری است، چون پیروزی روس ها در سوریه و حل این بحران، مانع هرگونه اعمال فشار بر همپیمانان روسیه در یمن می شود و اعمال هر نوع فشار سعودی را بی تاثیر خواهد کرد، در این شرایط آنها هستند که شروط خود را به عربستان تحمیل خواهند کرد.
تنها راه حل بحران های منطقه مذاکره و گفتگوست
به این ترتیب روسیه به کشورهای منطقه و طرف های بین المللی بار دیگر یادآور می شود، تنها راه حل بحران های منطقه گفتگو و مذاکره است و همه باید برای حل اختلافات خود روی به راهکارهای سیاسی و مذاکره بیاورند و کوچکترین و بی ارزش ترین معادلات منطقه ای را هم نمی توان با اقدام نظامی و در بوق و کرنا کردن پیروزی های نظامی تغییر داد.
اقدام روسیه در ارسال کمک بشر دوستانه به یمن جدای از بعد انسانی، دارای این پیام برای دشمنان و دوستان یمن بود که مسکو موضع نهایی خود در بحران یمن را اتخاذ کرده و تصمیم گرفته است، در این پرونده در کنار مردم یمن باشد.
تا پیش از آن بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران تاکید می کردند که روس ها موضع بینابینی در قبال بحران یمن اتخاذ کرده است و در این راستا به رای ممتنع روسیه به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه جنبش انصار الله استناد و تصریح می کنند که این موضع روسیه بیانگر عدم اهمیت استراتژیک یمن برای روس هاست.
برخی از صاحبنظران نیز خاطر نشان کردند که علی رغم اهمیت فراوان یمن برای مسکو، روس ها نشان دادند، با توجه به شرایط جدید بین المللی و منطقه ای قادر به تصمیم گیری قطعی در قبال بحران یمن نیستند. اما اقدام اخیر مسکو نشان داد که روسیه موضع نهایی خود در قبال بحران یمن اعلام کرد.