به گزارش مشرق، در واقعیت، رژیم صهیونیستی نمی‌تواند حضور ناوگان هوایی و دریایی روسیه را در آسمان و شرق مدیترانه به چالش بکشد لذا باید غرش جنگنده‌های سوخوی روسی در آسمان سوریه را تحمل کند. از طرفی با حضور روسیه در آسمان و دریای سرزمینی سوریه، رژیم صهیونیستی دیگر آزادی عمل سابق را ندارد که به هر منطقه‌ای از سوریه حمله کند.
چهارشنبه 30 سپتامبر (8 مهرماه) پارلمان روسیه به درخواست «پوتین» رئیس‌جمهور این کشور مجوز حضور نظامی ارتش در مأموریت‌های خارجی را صادر کرد. این اولین مداخله نظامی گسترده روسیه در خارج بعد از سال میلادی 1979 و حمله به افغانستان است.(1)
روس‌ها شطرنج‌بازان قابلی هستند به همین دلیل قبل از حرکت یک مهره، تمامی احتمالات و عکس‌العمل مهره‌های رقیب را نیز در نظر گرفته و بر اساس آن استراتژی خود را در زمین پیاده می‌کنند. در پاسخ به چرایی عملیات نظامی روس‌ها در سوریه، احتمالات مختلفی را می‌توان در نظر گرفت:
1. پوتین می‌خواهد از خلأ قدرت در منطقه غرب آسیا و بی‌میلی اوباما به حضور در این منطقه و راهبرد جدید آسیا- پاسفیک واشنگتن با هدف مهار قدرت چین در آسیا استفاده کرده و جایگاه سنتی روسیه را در غرب آسیا احیا کند.
2. پوتین به شدت نگران بازگشت تروریست‌های سلفی- تکفیری چچنی‌تبار از سوریه به روسیه است و به همین دلیل تصمیم گرفته است قبل از آن که دیر شود با تروریست‌ها در سوریه مقابله کند.
3. روس‌ها نمی‌خواهند اتفاقات سه سال پیش لیبی تکرار شود. بعد از سقوط قذافی و به‌رغم وعده‌های داده شده، آمریکا و اروپا، روسیه را از لیبی کنار گذاشتند. پوتین فکر می‌کند اگر سوریه را نیز به حریف واگذار کند، نه تنها جای پای خود را از دست خواهد داد بلکه زمینه برای حذف کامل روسیه از سوریه نیز فراهم خواهد شد.
4. برخی حضور جدی روس‌ها در سوریه را انتقام مسکو از غرب به دلیل تحولات اوکراین و تحریم‌های یک سال اخیر ضد روسی اروپا و آمریکا و سیاست گسترش ناتو به شرق می‌دانند. اگر غرب گلوی پوتین را در اوکراین فشار داد حال نوبت پوتین است که گلوی غرب را در سوریه فشار دهد.(2)
5. تحلیل روانشناختی دیگری نیز وجود دارد مبنی بر این که حضور نظامی روسیه در سوریه به دلیل ویژگی‌های شخصیتی ولادیمیر پوتین، گریز وی از انزواگرایی و میل شدید برای نمایش قدرت و دیده شدن به عنوان یک رئیس‌جمهور قدرت‌مند بوده است. به عبارت دیگر این الزامات استراتژیک نبوده است که روس‌ها را به سوریه کشانده بلکه این نوع شخصیت اقتدارگرا و تهاجمی پوتین است که روسیه را به جنگ در سوریه کشانده است.
اما روسیه با هر نیتی که در سوریه حاضر شده باشد، صحنه بازی شطرنج سوریه بازیگران دیگری نیز دارد و در صحنه این بازی استراتژیک و به شدت پیچیده، روس‌ها هر چقدر نیز ماهر باشند، باید به منافع، تحرکات، بیم‌ها و امیدهای آن‌ها نیز توجه کنند.
یکی از این بازیگران، رژیم صهیونیستی است. واکنش این رژیم به این حملات چه بوده است؟ چرا رژیم صهیونیستی در قبال حملات گسترده روس‌ها در سوریه سکوت کرده است؟ و در نهایت این که حضور نظامی گسترده روسیه در سوریه چه فرصت‌ها و تهدیدهایی را برای رژیم صهیونیستی به ارمغان خواهدآورد؟
واکنش رژیم صهیونیستی
میدان سوریه برای رژیم صهیونیستی از اهمیت استراتژیک خیلی واضحی برخوردار است به همین دلیل آن‌ها همه تحولات در سوریه را به دقت زیر نظر دارند. نشریه فارین پالیسی درباره رصد تحولات سوریه و حضور گسترده روس‌ها در این کشور می‌نویسد: «اسراییل شاید اولین دولتی بود که از حضور تازه‌ی روسیه در سوریه خبردار شد. اواخر آگوست، مقاله‌ای با عنوان «جنگنده‌های روسی در آسمان سوریه» در نسخه انگلیسی روزنامه اسراییلیِ یدیعوت آحارونوت منتشر شد.» (3)
با رصد تحولات، صهیونیست‌ها به خوبی پی برده بودند که روس‌ها راهبرد کلان خود را در سوریه تغییر داده و به زودی تحولات گسترده‌ای را در سوریه آغاز خواهند کرد. لذا «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در جریان دیداری فوری و اضطراری از مسکو در 21 سپتامبر (30 شهریور) و 9 روز پیش از شروع حملات هوایی در سوریه، سعی کرد تا جایی که ممکن است تنش‌های احتمالی در این زمینه را به حداقل برساند. بر اساس گزارش رسانه‌ها در این دیدار نتانیاهو و پوتین بر روی چارچوبی به توافق رسیدند که بر اساس آن «با شروع حملات هوایی روس‌ها در سوریه اولاً از برخورد احتمالی نظامی بین جنگنده‌های دو طرف در آسمان سوریه اجتناب شود؛ ثانیاً مسکو دغدغه‌های استراتژیک رژیم صهیونیستی را در سوریه رعایت کند که خودداری از ارسال سلاح به حزب‌الله از خاک سوریه یکی از این موارد بوده است». نتانیاهو در این دیدار به صراحت تأکید می‌کند که «ارسال سلاح به حزب‌الله و گشودن جبهه‌ای جدید توسط ایران در جنوب رژیم صهیونیستی، نگرانی‌های اصلی او است. در این دیدار دو طرف همچنین تصمیم به ایجاد کمیته مشترکی برای هماهنگی اقدامات نظامی خود در سوریه می‌گیرند.» (4)
در سفر ژنرال «نیکلای بوگدانفسکی» معاون ستاد کل ارتش روسیه همراه با یک هئیت بزرگ نظامی به فلسطین اشغالی نیز بر اساس گزارش رویترز دو طرف بر روی یک طرح برای «هماهنگی الکترومغناطیسی» به توافق رسیدند که بر اساس آن روسیه و رژیم صهیونیستی در سوریه ارتباطات رادیویی، راداری و الکترونیکی همدیگر را نباید مختل کنند.(5)
«موشه یعلون» وزیر دفاع رژیم صهیونیستی نیز هم‌زمان با شروع حملات هوایی روسیه در سوریه تلاش کرد خطوط قرمزی برای روسیه در آسمان سوریه ترسیم کند و گفت: «رژیم صهیونیستی از منافع خود بدون کسب اجازه از روسیه دفاع خوهد کرد. ما هر کسی را که حاکمیت رژیم صهیونیستی را تهدید کند، هر کسی را که تلاش کند سلاح‌های پیشرفته به حزب‌الله برساند و هر کسی را که تلاش کند سلاح‌های شیمیایی به گروه‌های تروریستی منتقل کند، هدف قرار خواهیم داد.»(6)
سکوت معنادار نتانیاهو
با توجه به این که چند هفته از شروع حملات هوایی روسیه در سوریه می‌گذرد اما مقامات رژیم صهیونیستی از جمله نخست‌وزیر و وزیر جنگ این رژیم، سکوت معناداری در قبال این حملات در پیش گرفته‌اند. در تبیین چرایی این سکوت احتمالات متعددی را می‌توان در نظر گرفت:
1- برخی دلیل سکوت نتانیاهو را همان توافقاتی می‌دانند که در نتیجه سفر نتانیاهو، وزیر دفاع و وزیر اطلاعات این رژیم به مسکو در مقابل سفر ژنرال «نیکلای بوگدانفسکی» معاون ستاد کل ارتش روسیه به سرزمین‌های اشغالی می‌دادند. بر اساس این تحلیل مسکو رضایت نسبی رژیم صهیونیستی را در سوریه تأمین کرده است.
2- احتمال دیگری نیز در این میان مطرح است و آن این که رژیم صهیونیستی قادر به واکنش جدی در مقابل روس‌ها نیست چراکه توان نظامی و وزن سیاسی این رژیم به هیچ وجه این امکان را به رژیم صهیونیستی نمی‌دهد که در مقابل روسیه کاری از پیش ببرد.
3- رژیم صهیونیستی همچنین از این واهمه دارد که در صورت تقابل آشکار با روسیه، مسکو تل‌آویو را با ارسال سلاح‌های پیشرفته به بازیگران همسو با خود مثل حزب‌الله ، ایران و سوریه تنبیه کند. پوتین سال گذشته نیز در واکنش به حملات رژیم صهیونیستی به سوریه تهدید کرده بود که دستور تسریع انتقال و تحویل تسلیحات پیشرفته به ارتش سوریه را صادر خواهد کرد.(7)
4- در ریشه‌یابی دلایل سکوت رژیم صهیونیستی می‌توان علت دیگری را نیز ذکر کرد: این اولین مورد نیست که رژیم صهیونیستی در مقابل اقدامات روس‌ها سکوت کرده است. رژیم صهیونیستی سال گذشته نیز حاضر نشد الحاق کریمه به روسیه را محکوم کرده و در کنار آمریکا متحد سنتی و استراتژیک خود بایستد. برخی ترس از اقدامات تلافی‌جویانه روس‌ها در غرب آسیا را دلیل عدم واکنش بیان کردند ولی به نظر می‌رسد با توجه به مشکلات چند سال اخیر در روابط واشنگتن و تل‌آویو به خصوص در زمینه مسئله فلسطین و موضوع هسته‌ای ایران، رژیم صهیونیستی به این نتیجه رسیده است که نمی‌تواند برای همیشه به آمریکا متکی باشد و باید در جست‌وجوی یک متحد استراتژیک جدید در غرب آسیا برای خود باشد. هر چند بسیار بعید است که رژیم صهیونیستی روسیه را کاملاً جایگزین متحد سنتی خود کند، ولی شواهد نشان می‌دهد صهیونیست‌ها روی روابط با روس‌ها حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند و این تمایل از طرف روسی نیز برای گسترش روابط دیده می‌شود. لذا اگر از این منظر به حملات روسیه در سوریه نگریسته شود، سکوت رژیم صهیونیستی چندان بی‌معنا و دور از انتظار نخواهد بود.(8)
فرصت‌ها و تهدیدات حملات روسیه برای رژیم صهیونیستی
سوریه در قلمرو بازی استراتژیک رژیم صهیونیستی قرار دارد لذا هر تحولی که موازنه را در صحنه میدانی سوریه برهم بزند، برای رژیم صهیونیستی مهم خواهد بود. به همین دلیل غرش سوخوهای روسی در آسمان سوریه نیز فرصت‌ها و تهدیدات متعددی را متوجه رژیم صهیونیستی کرده است:
فرصت‌ها
1- رژیم صهیونیستی می‌تواند امیدوار باشد که با حملات روسیه به گروه‌های تروریستی سلفی- تکفیری، در جولان، ناامنی‌های بوجود آمده کاسته شود. عدم حضور ارتش سوریه در بسیاری از مناطق مرزی با رژیم صهیونیستی این مناطق را به صورت مناطقی بدون دولت درآورده که جای خالی دولت سوریه را گروه‌های سلفی- تکفیری با رفتاری غیر قابل پیش‌بینی پر کرده‌اند. هدف قرار گرفتن این گروه‌ها می‌تواند زمینه بازگشت ثبات به مرزهای سوریه و رژیم صهیونیستی را فراهم کند. البته جنگنده‌های روس تا کنون فقط در استان درعا در جنوب سوریه عملیات کرده‌اند و به نزدیکی جولان ورود نداشته‌اند. اما در هر صورت تضعیف گروه‌های تکفیری می‌تواند نوعی امنیت‌سازی برای این رژیم تلقی شود.
2- رژیم صهیونیستی امیدوار است که رفتار ایران و حزب‌الله را در سوریه و از طریق روسیه کنترل کند و مانع اقدامات ضد اسرائیلی حزب‌الله و ایران در سوریه شود. اگر ائتلافی در این زمینه و بین ایران روسیه و حزب‌الله شکل گیرد، صهیونیست‌ها امیدوارخواهند بود اقدامات ایران و حزب‌الله با هماهنگی روسیه در سوریه انجام شود و این هماهنگی‌ها نیز به اطلاع طرف صهیونیستی برسد. اگر این تحلیل درست باشد و با توجه به این که بازی روس‌ها در عالم سیاست هیچ‌گاه ایدئولوژیک نبوده و بر اساس عقلانیت ابزاری صورت گرفته است، ایران و حزب‌الله باید برخورد بسیار احتیاط‌آمیزی با طرف روسی در سوریه داشته باشند و به خصوص مقامات ارشد حزب‌الله از حضور در جلسات مشترک با ژنرال‌های روسی جداً خودداری کنند و یا حداقل در جلسات با ژنرال‌های روسی و ردوبدل کردن اطلاعات استراتژیک با آن‌ها، جانب احتیاط را مورد لحاظ قرار بدهند؛ چراکه طرف روسی هیچ بعید نیست که این اطلاعات را در اختیار طرف رژیم صهیونیستی قرار بدهد.
تهدیدات
1- با توجه به این که بازی رژیم صهیونیستی و جبهه مقاومت در سوریه بازی برد- باخت است، لذا هر اقدامی که باعث تقویت محور ایران- سوریه و حزب‌الله شود، به ضرر رژیم صهیونیستی خواهد بود. بر همین اساس قطعاً حملات روسیه در سوریه باعث تقویت موضع ایران، حزب‌الله و سوریه شده و موازنه را به نفع محور مقاومت تغییر خواهد داد.
2- تجربه ثابت کرده است که حملات هوایی بدون مداخله نیروی نظامی زمینی کارامد نخواهد بود. در صورتی که ائتلاف پنج‌گانه ایران، روسیه، سوریه، عراق و حزب‌الله به سمت تشکیل یک ائتلاف زمینی در سوریه نیز پیش بروند، در آن صورت رژیم صهیونیستی مجبور به تن دادن به محدودیت‌های استراتژیک شدیدتری خواهد شد و ابتکار عمل این رژیم در سوریه به شدت محدود خواهد شد.
3- تشکیل ائتلاف بین روسیه، سوریه و حزب‌الله این امکان را به ارتش‌های سوریه و حزب‌الله خواهد داد که با یکی از آماده‌ترین، مجرب‌ترین و مجهزترین ارتش‌های جهان تبادل تجربه کرده و برای کارزارهای بعدی با رژیم صهیونیستی کارامدتر و مجهزتر در میدان حاضر شوند. این ائتلاف زمینه‌ساز از بین رفتن خطوط قرمز رژیم صهیونیستی در سوریه نیز خواهد شد چراکه در کنار تبادل تجارب نظامی، روسیه مجاب خواهد شد تسلیحات پیشرفته نظامی را نیز در اختیار متحدین خود قرار دهد.
4- حضور گسترده نظامی روسیه در غرب آسیا و در سوریه الزامات دیگری نیز دارد. از جمله این الزامات، حضور مستمر ناوگان جنگی روسیه در مدیترانه شرقی است. هم‌اکنون نیز بخشی از ناوگان جنگی روسیه در حال آماده‌باش در این منطقه برای پشتیبانی از حملات هوایی و همچنین پایگاه جدید روسیه در بندر لاذقیه و طرطوس است. در درازمدت این مسئله به گفته «ایلی کارمان» محقق ارشد در مرکز بین‌المللی مطالعات ضد تروریسم در «هرتزلیا»، می‌تواند به محدودیت تحرکات دریایی رژیم صهیونیستی در دریای مدیترانه و اقداماتی که رژیم صهیونیستی در این منطقه برای کنترل منازعه با فلسطین و حزب‌الله انجام می‌دهد، منجر شود. (9)
5- جهت‌گیری غرب آسیای جدید روسیه و حملات هوایی گسترده مسکو در آسمان سوریه اعراب را ترغیب خواهد کرد که در کنار آمریکا متحد جدیدی را برای خود دست‌وپا کنند. در واقع این مسئله مدت‌هاست که شروع شده و کافیست سفرهای رسمی سران عرب به روسیه طی یک سال گذشته مرور شود. در زمان افول قدرت آمریکا در غرب آسیا و خیزش بازیگرانی مثل روسیه و احتمالاً در آینده نزدیک چین، رژیم صهیونیستی را وارد چالش‌های جدیدی نیز خواهد کرد چرا که بازیگران جدید تعهد استراتژیک آمریکا را به حفظ امنیت رژیم صهیونیستی ندارند.
نتیجه‌گیری
در واقعیت، رژیم صهیونیستی نمی‌تواند حضور ناوگان هوایی و دریایی روسیه را در آسمان و شرق مدیترانه به چالش بکشد لذا باید غُرش جنگنده‌های سوخوی روسی در آسمان سوریه را تحمل کند. از طرفی با حضور روسیه در آسمان و دریای سرزمینی سوریه، رژیم صهیونیستی دیگر آزادی عمل سابق را ندارد که به هر منطقه‌ای از سوریه حمله کند. تا زمانی که روس‌ها تنها به حملات هوایی بسنده می‌کنند، شاید مشکل چندانی برای رژیم صهیونیستی پیش نیاید ولی اگر این حملات با حملات زمینی ائتلاف ایران، سوریه و حزب‌الله و احتمالاً بخش محدودی از نیروی زمینی روسیه ترکیب شود، رژیم صهیونیستی دچار دوگانگی سکوت یا واکنش خواهد شد ولی آنچه که مسلم است، اوضاع در سوریه به نفع رژیم صهیونیستی پیش نمی‌رود.
منابع:
1- "Syria: from Russian support to military intervention”, available at:
http://www.france24.com/en/20150930-syria-russian-support-military-intervention
2- "Russia carries out ‘pre-emptive’ airstrikes in Syria”,available at:
http://indianexpress.com/article/world/world-news/russia-carries-out-pre-emptive-airstrikes-in-syria
3- «فارین پالسی: اسراییل در برزخ حضور روسیه در سوریه»، فرارو (15 مهر 94)
4- Nadav Pollack,”Why Israel Should Be Worried About Russia’s Role in Syria” available at:
http://warontherocks.com/2015/10/why-israel-should-be-worried-about-russias-role-in-syria/
5- "Russia-Israel military coordination talks on Syria to open Tuesday” , available at:
http://www.reuters.com/article/2015/10/05/us-mideast-crisis-russia-israel-idUSKCN0RZ24820151005
6- Abraham Rabinovich "Following Russian Air Strikes, Israeli Defense Minister Says Israel Will Defend Its Interests in Syria” available at:
http://freebeacon.com/national-security/following-russian-air-strikes-israeli-defense-minister-says-israel-will-defend-its-interests-in-syria
7- «چگونه رژیم صهیونیستی باعث تولّد "حزب الله جولان" شد؟» ، مشرق (26 خرداد 92)
8- «آیا رژیم صهیونیستی روسیه را جایگزین آمریکا خواهد کرد؟» ، مرکز رصد راهبردی اشراف (28 آبان 93)
9- ”Why Israel Should Be Worried About Russia’s Role in Syria” ibid
سیدمحمد امین‌آبادی/ کارشناس مسائل منطقه