گروه بین‌الملل مشرق - روز سه شنبه (24 نوامبر)، یک فروند بمب افکن سوخو-24 روسیه، در حین پرواز عملیاتی بر ضد مواضع داعش در نزدیکی مرزهای ترکیه مورد اصابت یک موشک هوا به هوای شلیک شده از یک اف-16 نیروی هوایی ترکیه قرار گرفت و سرنگون شد. سرنگونی این هواپیمای روسی توسط ترکیه، تنش‌ها میان روسیه و ترکیه را افزایش داده است. موضع‌گیری مقامات روسی و ترک درباره این رویداد همچنان ادامه دارد.
در جدیدترین موضع‌گیری‌ها، روز چهارشنبه، دیمیتری مدودیف، نخست وزیر روسیه، در کنفرانس خبری در شهر «یکاترینبورگ»، آنکارا را مسؤول خراب‌تر شدن روابط روسیه و ناتو دانست. به نقل از خبرگزاری تاس، مدودیف اقدامات ترکیه را مجرمانه دانست که در نهایت به داعش خدمت می‌کند، گرچه به گفته آقای مدودیف این مساله اصلا باعث تعجب نیست:
«اقدامات مجرمانه بی‌ملاحظه مقامات ترکیه که به سرنگونی هواپیمای روسیه منجر شد، سه پیامد دارد - نخست، این رویداد باعث خراب‌تر شدن روابط روسیه و ناتو می‌شود که هیچ منفعتی، از جمله حفاظت از مرزها، نمی‌تواند توجیه‌گر آن باشد. دوم، در واقع ترکیه با اقدامات خود ثابت کرد که به دنبال حفاظت از پیکارجویان گروه تروریستی دولت اسلامی است. این هم باعث تعجب نیست، وقتی اطلاعات در اختیار را درباره منفعت‌های مستقیم برخی مقامات ترکیه از نفت تولید و ارایه شده توسط داعش، بررسی کنیم. سوم، روابط درازمدت حسن همجواری میان روسیه و ترکیه، از جمله در حوزه‌های اقتصادی و انسان دوستانه (با این اقدام) تضعیف شده است. این آسیب به سختی قابل جبران است. پیامد مستقیم آن می‌تواند توقف شماری از پروژه‌های مهم مشترک و از دست رفتن سهم شرکت‌های ترکیه در بازار روسیه باشد.»
همزمان، رییس اتحادیه مشاوران شرکت‌های دفاعی روسیه، در نامه‌ای به شرکت‌های عضو، خواستار کاهش روابط آن‌ها با شرکت‌های ترکیه‌ای جهت کاست از سطح ریسک‌های پیش‌بینی نشده شد. ولادیمیر گوتِنِف، نوشت:
«برای جلوگیری از ضرر، از شما می‌خواهم که ریسک‌های اقتصادی شرکت خود را در زمینه همکاری در تولید یا خرید تجهیزات از شرکای بزرگ به حداقل برسانید.»
فرمانده بخش عملیات‌های مهم ستاد کل ارتش روسیه، ژنرال «سرگئی رودسکوی» روز سه شنبه به خبرنگاران گفت که بمب افکن روسی توسط یک موشک کوتاه برد با یابنده مادون قرمز هدف قرار گرفته است:
«دستگاه‌های مونیتورینگ هیچ‌گونه تلاشی را از جانب جنگنده ترک برای برقراری ارتباط رادیویی یا تصویری با سوخو-24 ثبت نکرده‌اند. هواپیمای ما بر فراز سوریه هدف قرار گرفت و کیلومترها درون خاک سوریه سقوط کرد. خلبان‌ها از هواپیما بیرون پریدند. طبق اطلاعات اولیه، یکی از خلبان‌ها با آتش زمینی کشته شد.»
وزارت دفاع روسیه هم روز سه شنبه اعلام کرد که همه ارتباطات نظامی روسیه با ترکیه تعلیق می‌شود. به علاوه، قرار است که پایگاه هوایی«حمیمیم» روسیه در لاذقیه به موشک‌های کروز «موسکوا» مجهز شوند تا هرگونه تهدید را که متوجه عملیات نظامی روسیه در سوریه شود، هدف قرار دهند.
فرانتز کلینتسویچ، نایب اول کمیته امور دفاعی و امنیتی شورای فدراسیون روسیه معتقد است، اقدامات نیروی هوایی ترکیه را با هدف بی‌اعتبار کردن ارتش روسیه انجام گرفت:
«من این رویداد را نتیجه تحریک نیروهای ویژه ناتو می‌دانم. همه اعضای ائتلاف در این مورد دخیل بودند. آن‌ها از توفیق نیروی هوایی روسیه در سوریه نگرانند و سعی دارند روش روسیه را بی‌اعتبار کنند.»
گفتنی است که «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل ناتو، در پی جلسه اظطراری اعضا به درخواست ترکیه در روز سه شنبه، از اقدام ترکیه دفاع کرد:
«ما با ترکیه اعلام همبستگی و از تمامیت ارضی عضو ناتو، ترکیه، حمایت می کنیم.»
او البته حاضر نشد وارد جزییات بیشتری درباره این واقعه شود. برخی منابع حاضر در جلسه ناتو، به خبرگزاری ریانووستی روسیه گفتند که آنکارا نتوانست «مدرکی دال بر نقض حریم هوایی ترکیه» به اعضاء ارایه کند. این منبع همچنین گفت شماری از اعضاء بسیار محتاطانه درباره دعاوی ترکیه اظهار نظر کردند، در حالی که شماری دیگر از اعضای ناتو معتقد بودند که سوخو-24 در آسمان سوریه هدف قرار گرفت. به گزارش این منبع، برخلاف ادعاهای ترکیه، نیروی هوایی این کشور نه 10 بار که تنها دو بار به بمب افکن روسی پیام داد:
«بیشتر اعضاء مکالمات ضبط شده خلبانان ترک را که توسط نماینده ترکیه در این جلسه ارایه شد، کاملا مبهم تلقی کردند.»
ژنرال «تام مک اینرنی»، جانشین سابق فرماندهی نیروی هوایی آمریکا، در گفتگو با فاکس نیوز گفت که به فرض پذیرش ورود مختصر هواپیمای روسی به آسمان ترکیه، این اصلا دلیل منطقی برای سرنگونی آن نبود. او اقدام را «یک اشتباه بد و نشانگر ضعف در تشخیص» دانست.
نکته قابل تامل این که، در ژوئن 2012، یک فروند جت فانتوم اف-4 ترکیه به دلیل ورود به قلمرو سوریه، توسط نیروی هوایی سوریه مورد اصابت قرار گرفت. در آن مقطع اردوغان به شدت به این اقدام سوریه تاخته بود:
«حتی اگر هواپیما چند ثانیه در حریم هوایی آن‌ها بود، عذری برای حمله نبود.....واضح بود که هواپیما تهاجمی نیست، با این حال سرنگون شد.»
بر اساس اسناد ویکی لیکس، خود ترکیه ید طولایی در نقض حریم هوایی همسایگانش را دارد. هواپیماهای ترکیه بارها بی‌اجازه وارد آسمان سوریه شدند و حتی عملیات انجام دادند. فقط در سال 2005 و در یک روز، هواپیماهای جنگی ترکیه 40 بار حریم هوایی قبرس را نقض کرده بودند. حتی در هفته گذشته، در پی بمباران برخی از تانکرهای نفتی داعش، هواپیماهای آمریکایی که از پایگاه‌های ترکیه بلند شده بودند، 45 دقیقه قبل از کوبیدن مواضع با ریختن برگه‌هایی در منطقه درباره حمله خود به تروریست‌ها پیش آگاهی داده بودند. لیکن درباره هواپیمای روسیه، به فرض صحت ادعا، حتی 5 دقیقه هم فرصت داده نشد.
در آخرین تحولات، تایب رییس کمیته دفاعی پارلمان ترکیه از تشکیل جلسه فوق‌العاده این کمیته در شامگاه چهارشنبه برای بررسی وضعیت پیش آمده خبر داد.
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان هم در گفتگو با احمد داوود اوغلو، نسبت به این رویداد موضعی محتاطانه گرفت:
«مسلما سرنگونی هواپیمای روسی توسط ترکیه در روز گذشته، شرایط را تشدید می‌کند. ما باید هرکاری که می‌توانیم برای جلوگیری از تشدید اوضاع انجام دهیم....هر کشوری حق تامین امنیت قلمرو خود را دارد، ولی اوضاع کلی سوریه و مناطق همجوار «تنش آلود» است.»
در یک تحول مهم دیگر، وزیر دفاع روسیه، ژنرال سرگئی شوئیگو، از استقرار سیستم موشک‌های سطح به هوای موسوم به اس-400 در پایگاه هوایی «حمیمیم» با موافقت رییس جمهور خبر داد.
لازم به ذکر است که کمک خلبان سوخو-24 که به همراه خلبان از هواپیما ایجکت کرده بود، روز چهارشنبه طی عملیات نجات ارتش سوریه، زنده به پایگاه هوایی روسیه در لاذقیه منتقل شد. معاینات پزشکی اولیه از سلامت نسبی او خبر می‌دهد.
در زمینه تجاری، شرکت گازپروم روسیه که سرمایه‌گذار ساخت خط لوله گاز روسیه به ترکیه (تورک استریم) است، قرار است یک تصمیم‌گیری دوباره درباره اختصاص مبلغ 11.4 میلیارد دلار دیگر به این پروژه انجام دهد. شرکت انرژی اتمی روسیه، رُس اتم، هم قرارداد 22 میلیارد دلاری ساخت نخستین نیروگاه اتمی ترکیه را معلق کرده است. از سوی دیگر، آژانس فدرال توریسم روسیه، رُس توریسم، هم دستور توقف فروش بلیت به اتباع ترکیه را اعلام کرد.
ولادیمیر پوتین، در اقدامی نمادین به دو خلبان سوخو-24(که یکی از آن ها زنده مانده است) و یک تفنگدار دریایی روسیه که در جریان عملیات جستجو و نجات کشته شد، مدال شجاعت اعطاء کرد.
در آخرین تحول مرتبط با موضوع، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، بعد از گفتگو از با همتای ترک خود احمد داوود اوغلو، گفت که کشورش قصد اعلام جنگ به ترکیه را ندارد. به گفته او، داوود اوغلو از بابت سرنگونی سوخو-24 ابراز تاسف کرد، ولی همزمان سعی داشت برای آن توجیه بیاورد.
«ما دیروز منتظر توضیحات ترکیه در سطوح بالا بودیم، با این حال، تأخیر [در توضیح] بهتر از هرگز پاسخ ندادن است.»
به گفته لاوروف، داوود اوغلو تاکید داشت که کشورش مایل به حفظ روابط با روسیه است، اما حاضر نشد درباره دلیل اصرار ترکیه در ایجاد مناطق امن برای زیرساخت‌های گروه‌های تروریستی توضیحی دهد. به علاوه داوود اوغلو در این گفتگو اصرار داشت که خلبان‌ها و سیستم کنترل زمینی ترکیه نمی‌دانست که این یک هواپیمای روسی است، چرا که معمولا هواپیماهای ارتش سوریه در این منطقه حضور دارند.
لاوروف بار دیگر تاکید کرد که کشورش این رویداد را غیرعمدی و بدون برنامه‌ریزی قبلی نمی‌داند:
«ما تردیدهای جدی درباره غیرعامدانه بودن آن داریم. به نظر ما این یک تحریک برنامه‌ریزی شده بود.»
ولید معلم، وزیر خارجه سوریه، در دیدار با رییس دومای روسیه، سرگئی ناریشکین، گفت که این رویداد حمایت آشکار ترکیه از تروریسم را به دنیا نشان داد، حمایتی که سال‌هاست در جریان است:
«ما دوباره اقدامات تروریست‌ها، که مورد حمایت اردوغان و حکومتش هستند، با شما همدردی می‌کنیم. تروریست‌هایی که به خلبان در حال فرود تیراندازی کردند. این کم‌تر از جنایت جنگی نیست.»
ناریشکین هم گفت که سرنگونی هواپیمای روسی خواست مردم ترکیه هم نبود:
«ما معتقدیم که این اقدام یک خیانت از سوی رهبران ترکیه علیه مردم خود این کشور بود.»
در جدیدترین موضع‌گیری‌ها، روز چهارشنبه، دیمیتری مدودیف، نخست وزیر روسیه، در کنفرانس خبری در شهر «یکاترینبورگ»، آنکارا را مسؤول خراب‌تر شدن روابط روسیه و ناتو دانست. به نقل از خبرگزاری تاس، مدودیف اقدامات ترکیه را مجرمانه دانست که در نهایت به داعش خدمت می‌کند، گرچه به گفته آقای مدودیف این مساله اصلا باعث تعجب نیست:
همزمان، رییس اتحادیه مشاوران شرکت‌های دفاعی روسیه، در نامه‌ای به شرکت‌های عضو، خواستار کاهش روابط آن‌ها با شرکت‌های ترکیه‌ای جهت کاست از سطح ریسک‌های پیش‌بینی نشده شد. ولادیمیر گوتِنِف، نوشت:
فرمانده بخش عملیات‌های مهم ستاد کل ارتش روسیه، ژنرال «سرگئی رودسکوی» روز سه شنبه به خبرنگاران گفت که بمب افکن روسی توسط یک موشک کوتاه برد با یابنده مادون قرمز هدف قرار گرفته است:
«دستگاه‌های مونیتورینگ هیچ‌گونه تلاشی را از جانب جنگنده ترک برای برقراری ارتباط رادیویی یا تصویری با سوخو-24 ثبت نکرده‌اند. هواپیمای ما بر فراز سوریه هدف قرار گرفت و کیلومترها درون خاک سوریه سقوط کرد. خلبان‌ها از هواپیما بیرون پریدند. طبق اطلاعات اولیه، یکی از خلبان‌ها با آتش زمینی کشته شد.»
فرانتز کلینتسویچ، نایب اول کمیته امور دفاعی و امنیتی شورای فدراسیون روسیه معتقد است، اقدامات نیروی هوایی ترکیه را با هدف بی‌اعتبار کردن ارتش روسیه انجام گرفت:
«من این رویداد را نتیجه تحریک نیروهای ویژه ناتو می‌دانم. همه اعضای ائتلاف در این مورد دخیل بودند. آن‌ها از توفیق نیروی هوایی روسیه در سوریه نگرانند و سعی دارند روش روسیه را بی‌اعتبار کنند.»
گفتنی است که «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل ناتو، در پی جلسه اظطراری اعضا به درخواست ترکیه در روز سه شنبه، از اقدام ترکیه دفاع کرد:
«ما با ترکیه اعلام همبستگی و از تمامیت ارضی عضو ناتو، ترکیه، حمایت می کنیم.»
او البته حاضر نشد وارد جزییات بیشتری درباره این واقعه شود. برخی منابع حاضر در جلسه ناتو، به خبرگزاری ریانووستی روسیه گفتند که آنکارا نتوانست «مدرکی دال بر نقض حریم هوایی ترکیه» به اعضاء ارایه کند. این منبع همچنین گفت شماری از اعضاء بسیار محتاطانه درباره دعاوی ترکیه اظهار نظر کردند، در حالی که شماری دیگر از اعضای ناتو معتقد بودند که سوخو-24 در آسمان سوریه هدف قرار گرفت. به گزارش این منبع، برخلاف ادعاهای ترکیه، نیروی هوایی این کشور نه 10 بار که تنها دو بار به بمب افکن روسی پیام داد:
«بیشتر اعضاء مکالمات ضبط شده خلبانان ترک را که توسط نماینده ترکیه در این جلسه ارایه شد، کاملا مبهم تلقی کردند.»
ژنرال «تام مک اینرنی»، جانشین سابق فرماندهی نیروی هوایی آمریکا، در گفتگو با فاکس نیوز گفت که به فرض پذیرش ورود مختصر هواپیمای روسی به آسمان ترکیه، این اصلا دلیل منطقی برای سرنگونی آن نبود. او اقدام را «یک اشتباه بد و نشانگر ضعف در تشخیص» دانست.
«حتی اگر هواپیما چند ثانیه در حریم هوایی آن‌ها بود، عذری برای حمله نبود.....واضح بود که هواپیما تهاجمی نیست، با این حال سرنگون شد.»
بر اساس اسناد ویکی لیکس، خود ترکیه ید طولایی در نقض حریم هوایی همسایگانش را دارد. هواپیماهای ترکیه بارها بی‌اجازه وارد آسمان سوریه شدند و حتی عملیات انجام دادند. فقط در سال 2005 و در یک روز، هواپیماهای جنگی ترکیه 40 بار حریم هوایی قبرس را نقض کرده بودند. حتی در هفته گذشته، در پی بمباران برخی از تانکرهای نفتی داعش، هواپیماهای آمریکایی که از پایگاه‌های ترکیه بلند شده بودند، 45 دقیقه قبل از کوبیدن مواضع با ریختن برگه‌هایی در منطقه درباره حمله خود به تروریست‌ها پیش آگاهی داده بودند. لیکن درباره هواپیمای روسیه، به فرض صحت ادعا، حتی 5 دقیقه هم فرصت داده نشد.
در آخرین تحولات، تایب رییس کمیته دفاعی پارلمان ترکیه از تشکیل جلسه فوق‌العاده این کمیته در شامگاه چهارشنبه برای بررسی وضعیت پیش آمده خبر داد.
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان هم در گفتگو با احمد داوود اوغلو، نسبت به این رویداد موضعی محتاطانه گرفت:
«مسلما سرنگونی هواپیمای روسی توسط ترکیه در روز گذشته، شرایط را تشدید می‌کند. ما باید هرکاری که می‌توانیم برای جلوگیری از تشدید اوضاع انجام دهیم....هر کشوری حق تامین امنیت قلمرو خود را دارد، ولی اوضاع کلی سوریه و مناطق همجوار «تنش آلود» است.»
در یک تحول مهم دیگر، وزیر دفاع روسیه، ژنرال سرگئی شوئیگو، از استقرار سیستم موشک‌های سطح به هوای موسوم به اس-400 در پایگاه هوایی «حمیمیم» با موافقت رییس جمهور خبر داد.
در زمینه تجاری، شرکت گازپروم روسیه که سرمایه‌گذار ساخت خط لوله گاز روسیه به ترکیه (تورک استریم) است، قرار است یک تصمیم‌گیری دوباره درباره اختصاص مبلغ 11.4 میلیارد دلار دیگر به این پروژه انجام دهد. شرکت انرژی اتمی روسیه، رُس اتم، هم قرارداد 22 میلیارد دلاری ساخت نخستین نیروگاه اتمی ترکیه را معلق کرده است. از سوی دیگر، آژانس فدرال توریسم روسیه، رُس توریسم، هم دستور توقف فروش بلیت به اتباع ترکیه را اعلام کرد.
ولادیمیر پوتین، در اقدامی نمادین به دو خلبان سوخو-24(که یکی از آن ها زنده مانده است) و یک تفنگدار دریایی روسیه که در جریان عملیات جستجو و نجات کشته شد، مدال شجاعت اعطاء کرد.
در آخرین تحول مرتبط با موضوع، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، بعد از گفتگو از با همتای ترک خود احمد داوود اوغلو، گفت که کشورش قصد اعلام جنگ به ترکیه را ندارد. به گفته او، داوود اوغلو از بابت سرنگونی سوخو-24 ابراز تاسف کرد، ولی همزمان سعی داشت برای آن توجیه بیاورد.
«ما دیروز منتظر توضیحات ترکیه در سطوح بالا بودیم، با این حال، تأخیر [در توضیح] بهتر از هرگز پاسخ ندادن است.»
به گفته لاوروف، داوود اوغلو تاکید داشت که کشورش مایل به حفظ روابط با روسیه است، اما حاضر نشد درباره دلیل اصرار ترکیه در ایجاد مناطق امن برای زیرساخت‌های گروه‌های تروریستی توضیحی دهد. به علاوه داوود اوغلو در این گفتگو اصرار داشت که خلبان‌ها و سیستم کنترل زمینی ترکیه نمی‌دانست که این یک هواپیمای روسی است، چرا که معمولا هواپیماهای ارتش سوریه در این منطقه حضور دارند.
«ما تردیدهای جدی درباره غیرعامدانه بودن آن داریم. به نظر ما این یک تحریک برنامه‌ریزی شده بود.»
ولید معلم، وزیر خارجه سوریه، در دیدار با رییس دومای روسیه، سرگئی ناریشکین، گفت که این رویداد حمایت آشکار ترکیه از تروریسم را به دنیا نشان داد، حمایتی که سال‌هاست در جریان است:
ناریشکین هم گفت که سرنگونی هواپیمای روسی خواست مردم ترکیه هم نبود:
«ما معتقدیم که این اقدام یک خیانت از سوی رهبران ترکیه علیه مردم خود این کشور بود.»
منابع:
http://sputniknews.com/analysis/20151124/1030683483/su24-turkey-syria-relations.html
http://sputniknews.com/world/20151124/1030679182/su24-turkey-putin-support.html
http://tass.ru/en/defense/839010
http://tass.ru/en/politics/839036
https://www.rt.com/news/323369-turkey-downed-russian-jet/
https://www.rt.com/news/323379-s400-russia-syria-airbase
https://www.rt.com/news/323404-lavrov-syria-s24-turkey
https://www.rt.com/news/323407-syria-slams-turkey-jet/