عراق عثمانی گواه آشکاری از رفتار همسایه شمالی با عراقی هاست و این دوره ای که از ۱۵۳۴ میلادی تا ۱۹۲۰ به درازا انجامید و نظامیان وابسته به امپراتوری عثمانی و در واقع همان ارتش انکشاری ستم های زیادی بر مردم عراق روا داشتند. عثمانی ها عراق را به سه منطقه بغداد، بصره و موصل تقسیم کرده بودند
عراق حدود ۳۳۱ کیلومتر با ترکیه مرز مشترک دارد.جدای از روابط اقتصادی و خط لوله نفتی کرکوک به بندر جیهان و انتقال آن به بازارهای جهانی اما میان دو کشور بر سر منابع آبی کشمکش وجود دارد. رودخانه های دجله و فرات از ترکیه سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از سوریه و عراق به خلیج فارس می ریزند.
موضوع سهمیه بندی آب رودخانه های یاد شده سالهاست که یکی از مهمترین اختلافات میان ترکیه با سوریه و عراق است. سوریه و عراق می گویند که ترکیه با احداث سدهای عظیمی بر روی رودخانه های یاد شده جریان آب را مهار کرده و به اندازه کافی آب به سوریه و عراق نمی دهد.
احداث سد از سوی ترکیه سبب زیانهای زیادی به کشاورزی عراق می شود و سبب می شود که مناطقی از عراق به صحرا تبدیل شده و شوره زار شود و قابل کشت نبودن اراضی به علت مشکل کم آبی سبب می شود که عراق به وارد کننده محصولات تبدیل شود.
همانطور که گفته شد همسایه شمالی عراق همواره مطامع خاصی را در عراق دنبال کرده است. تا زمانی که دولت مرکزی در عراق قوی بوده است ترکیه کمتر و زمانی که دولت مرکزی در عراق ضعیف بوده است خیلی بیشتر به دنبال تحقق اهداف خود بوده اند.
اگر جدا از پیشنیه تاریخی ناخوشایندی که همسایه شمالی برای عراقی ها رقم زده است به رفتار میراث دار امپراتوری عثمانی یعنی ترکیه در قبال عراق طی سالهای گذشته بنگریم متوجه می شویم که رفتار آنها کاملا مشکوک و مبهم و بر اساس نادیده گرفتن حاکمیت عراق بوده است.
رفتار ترکیه با دولت مرکزی عراق نه در دوره نوری مالکی بر اساس همزیستی بوده است نه در دوره کنونی یعنی دوره حیدر العبادی به این اصل توجه شده است. مقامات ترکیه بدون هماهنگی با دولت مرکزی به عراق وارد و با برخی مسئولان محلی دیدار کرده اند.
در جریان یورش داعش به نینوا نیز داستان گروگان های ترکیه ای و آزادی آنها خود معمای بزرگی بود که ابهامات آن هنوز باقی است. همانطور که آثار به تاراج رفته باستانی عراق و نیز نفت ارزان قیمت خود معماهای بزرگی دارد. ترکیه در دوره رژیم بعث صدام هنگامی که توافقی میان طرفین برای ورود هوایی و زمینی تا شعاع بیست کیلومتر برقرار شد پا را فراتر نهاد و برای تعقیب پ ک ک فراتر رفت. علاوه بر آن بارها جنگنده های ترکیه ای مناطقی را در داخل خاک عراق هدف قرار داده اند.
اما آنچه سبب شد رابطه عراق با همسایه شمالی خود ترکیه را زیر ذره بین قرار دهیم ورود ده ها نظامی ترکیه به عراق بدون اذن دولت مرکزی عراق و واکنش شدید دولت عراق به این نقض آشکار حاکمیت است.
در واکاوی ورود ۱۵۰ نظامی با حمایت بیست تانک به منطقه ای در استان نینوا عراق باید موارد زیر را مورد توجه قرار داد:
-عراق در حال حاضر از نظر سیاسی و امنیتی وضعیت مطلوبی ندارد و این بی ثباتی سیاسی و امنیتی مجالی به ترکیه داده است تا خودنمایی کند. عراق در حال حاضر از کشمکش های داخلی رنج می برد و توان دفع نظامیان ترکیه با استفاده از گزینه نظامی را ندارد.
-جبران شکست ترکیه در سوریه. آنکارا به دنبال سرنگونی نظام بشار اسد در سوریه است و هنگامی که این خواسته و رویا محقق نشد به دنبال ایجاد منطقه حائل بود اما ورود روسیه به عرصه کارزا سوریه این رویای ترکیه را نیز بر باد داد و از همین رو می کوشد که شکست های خود را در عراق جبران کند.
- تلاش ترکیه برای ایفای نقش منطقه ای به ویژه در دوران پس از داعش در منطقه است. در واقع ترکیه به دنبال سهم خواهی متعاقب هرگونه تغییر پس از داعش است.
-فشار به روسیه و تلاش برای کشاندن ائتلاف بین المللی به جنگ با مسکو که در حال حاضر البته بعید است که چنین سناریویی رخ دهد. آنکارا به دنبال دستاوردهایی در سوریه و عراق در سایه حمایت های ناتو است.
-ترکیه به دنبال منابع جایگزین انرژی روس ها هستند و چشم طمع به کرکوک و موصل دارند. با توجه به بحثهایی که درباره تغییرات منطقه ای می شود به نظر می رسد که ترکیه به دنبال تحقق رویای سلطه بر موصلی است که مدعی است از امپراتوری آن جدا شده است.
در واقع عراق هم اکنون محلی برای جولان دادن هواپیماهای کشورهای مختلف از بین المللی گرفته تا عربی است. عراق در حال حاضر گرفتار داعش است و به نظر می رسد که بیرون کردن آنها زمان بر است. هزاران عراقی آواره شده و حاکمیت این کشور نقض شده است.
به نظر می رسد که ترکیه و اردوغان سیاست «تنش صفر با همسایگان» را به مشکل آفرینی و نادیده گرفتن حاکمیت همسایگان تبدیل کرده است و رفتار آنکارا در قبال عراق و سوریه گواه این مدعاست.
اما موضوعی که شاید ترکیه از آن غافل شده است نیروهای ملی و مردمی عراق است. هرچند که دولت مرکزی در حال حاضر در عراق توان مقابله نظامی با ترکیه را به دلایل متعدد ندارد اما نیروهای ملی و مردمی می توانند رویاهای ترکیه را بر باد دهند.
هادی العامری دبیر کل سازمان بدر و از گروههای عمده مردمی در واکنشی شدید اللحن اعلام کرده است که اگر ترکیه تانکها خود را از عراق خارج نکنند آنها را منهدم می کند.
اما گزینه های عراق برای مقابله با زورگویی ترکیه اهرمهای مختلف از جمله متوسل شدن به شورای امنیت است. عراقی ها تاکنون به شدت به این اقدام ترکیه اعتراض کرده اند. آن گونه که حاکم الزاملی رئیس کمیسیون امنیت و دفاع پارلمان عراق گفته است قرار است که پارلمان این کشور این موضوع را بررسی کند. برخی از نمایندگان پارلمانی عراق از احتمال درخواست کمک از روس ها برای مقابله با ترکها سخن گفته اند اما این بسیار حساس است زیرا بدون شک آمریکایی ها در قبال آن ساکت نخواهند ماند.
اما ترکیه باید احترام همسایگان را رعایت کند و دیده عثمانی نسبت به آنها نداشته باشد. مطابق قوانین بین المللی و عرف انسانی همسایه باید با همسایه محترمانه برخورد کند. آنکارا پس از موضوع سرنگون کردن جنگنده روسی در تنگنا قرار گرفته است زیرا به اعتقاد بسیاری از معترضان در داخل ترکیه این اقدام در راستای منافع ترکیه و منطقه نبوده است.
به نظر می رسد که ترکیه به اشتباهات استراتژیک خود در عراق و سوریه ادامه می دهد. چگونه است که جنگنده ای که به مدت چند ثانیه در حریم هوایی این کشور بوده را سرنگون می کند و از سوی دیگر نیروهایش را به داخل عراق اعزام می کند؟ آنها مدعی می شوند که نیروهای آنها برای آموزش نیروهای پیشمرگه آمده اند. این پرسش مطرح است که آیا اقلیم کردستان کشوری مستقل است و بخشی از عراق محسوب نمی شود؟ بر اساس قانون اساسی عراق، منطقه کردستان بخشی از عراق است و اقلیم کردستان نمی تواند از نظامیان خارجی دعوت کند و این درخواستها در حیطه اختیارات اقلیم کردستان نیست.
وانگهی آیا آموزش نیروهای پیشمرگه نیاز به تانک دارد یا این عملیات نقض حاکمیت کشور دیگر است؟
ترکیه مواضع ضد و نقیضی دارد از یک سو مدعی است که تروریست های سلفی هدف این نیروهاست اما از سوی دیگر جنگنده هایی که تروریستها را هدف قرار می دهند سرنگون می کند.
ترکیه اعلام کرده است که این به درخواست کردهاست. این پرسش مطرح است که مگر کردستان مستقل از عراق است؟ آنها اظهار می کنند که این ۱۵۰ نظامی جایگزین نیروهای قبلی شده اند که این عذر بدتر از گناه است آیا نباید هر تحرکی با موافقت دولت مرکزی عراق باشد؟
نکته ای که در پایان نباید از آن غافل شد ادامه همسویی افرادی مانند آثیل النجیفی استاندار سابق نینوا با ترکیه و تحرکات پنهانی قطر و ترکیه و آمریکاست.